WADY OŚWIADCZENIA WOLI
Do wad oświadczenia woli kodeks zalicza: 1) stan wyłączający świadome
albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli, 2) pozorność, 3) błąd, 4) podstęp,
5) groźbę
Brak świadomości lub swobody
Art. 82 KC stanowi, ze nieważne jest każde oświadczenie woli złożone przez osobę,
która z jakichkolwiek powodów znajdowała się w stanie wyłączającym świadome
albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli.
Przepis ten, dotyczy więc nawet przemijających tylko zaburzeń psychicznych, jeżeli
w chwili dokonania czynności prawnych wyłączały one świadome ( np. wskutek nadużycia alkoholu) albo swobodne ( np. pod wpływem głodu narkotycznego) powzięcie decyzji lub wyrażenie woli.
Ciężar dowodu, że oświadczenie woli zostało złożone we wspomnianych okolicznościach spoczywa na tym, kto powołuje się z tego względu na nieważność danej czynności.
Należy przyjąć również, ze art. 82 odnosi się również do przypadków podlegania przemocy, czyli tzw. przymusu fizycznego.
Pozorność
a) Nieważne jest również oświadczenie woli złożone drugiej stronie za jej zgodą dla pozoru. (art. 83 § 1 KC) . Przepis ten ma na względzie sytuację, gdy strony umawiają się potajemnie, iż ujawnione wobec osób trzecich oświadczenie woli nie wywoła skutków prawnych.
Pozornymi mogą być tylko i wyłącznie umowy lub oświadczenia woli jednostronne składane innej osobie, ponieważ tylko w tego rodzaju czynnościach prawnych występuje druga strona, z którą można potajemnie porozumiewać się co do tego, iż oświadczenie
nie wywrze skutków prawnych.
b) Obok umowy potajemnej, powodującej nieważność czynności pozornej, strony mogą także dokonać innej, tzw. ukrytej czynności prawnej, która zgodnie z ich zamiarem ma wywołać określone w niej skutki prawne. Ponieważ zawiera ona istotny dla każdej czynności prawnej element, tj. oświadczenie woli, zatem system prawny w zasadzie nie odmawia jej uznania
z tego tylko względu, ze jest to czynność ukryta.
SKUTKI
Pozorność zawsze może być dowodzona miedzy stronami za pomocą dowodów
ze świadków oraz przesłuchania stron, chociaż umowa mogła mieć postać pisemną .
Mimo, iż pozorne oświadczenie woli jest bezwzględnie nieważne ma ono doniosłość prawna dla osób trzecich, które odpłatnie nabyły prawo lub zwolnione zostały z zobowiązania działając w zaufaniu, ze oświadczenie woli nie zostało złożone dla pozoru.
Błąd
Przez błąd rozumie się niezgodność miedzy obiektywną rzeczywistością
a jej odbiciem w świadomości człowieka. Ma on doniosłość prawna - jako wada oświadczenia woli - tylko wtedy, gdy dotyczy treści czynności prawnej i gdy jest istotny.
A zatem, jeżeli ostatecznie ustalony w następstwie przeprowadzonej wykładni sens czynności prawnej nie odpowiada wyobrażeniom żywionym w tym względzie przez podmiot składający oświadczenie woli, wtedy działa on pod wpływem błędu co do treści czynności prawnej. Błąd taki może w szczególności dotyczyć właściwości podmiotu, przedmiotu ( tym także ich liczby) oraz treści zachowań określonych w czynności prawnej, a nawet oceny,
czy jest to w ogóle czynność prawna oraz jakiego rodzaju.
Drugą, konieczną cechą błędu prawnie doniosłego, a mianowicie jego istotny charakter każe ustawa oceniać według kryteriów zindywidualizowanych, lecz zarazem obiektywnych.
W odniesieniu do oświadczeń woli składanych innej osobie i będących zarazem odpłatnymi czynnościami prawnymi - ustawa każe liczyć się także z interesami adresatów oświadczeń woli. Znajduje to wyraz w tym, ze we wspomnianych sytuacjach na istotny błąd dotyczący treści czynności prawnej można powołać się tylko wtedy, gdy ponadto adresat oświadczenia woli:
albo błąd wywołał, chociażby bez swej swej winy (np. mylnie oznakowano sprzedany obraz)
albo wiedział o błędzie, (np. z treści prowadzonych rokowań),
albo mógł z łatwością błąd zauważyć.
Jeżeli adresat oświadczenia woli w sytuacjach powyższych nie wyprowadzi składającego oświadczenie woli z błędu, wtedy interes jego nie zasługuje na ochronę.
W odróżnieniu od dwóch poprzednich wad oświadczenia woli błąd nie powoduje nieważności czynności prawnej, a jedynie stanowi podstawę do uchylenia się od skutków prawnych złożonego oświadczenia.
Podstęp
Za podstęp uważa się podstępne działanie polegające na świadomym wprowadzeniu jakiejś osoby w błąd lub na umocnieniu jego błędnego mniemania i to w celu skłonienia jej
do złożenia oświadczenia woli określonej treści. Za podstęp uważa się także świadome przemilczenie pewnych informacji, ale tylko wtedy, gdy istniał obowiązek ich udzielenia.
Przez podstępne wywołanie błędu następuje niedopuszczalna ingerencja
w wewnętrzną sferę motywacji człowieka.
W tym przypadku składający oświadczenie woli może powołać się na błąd także wtedy, gdy nie był on istotny lub nie dotyczył treści czynności prawnej.
Wada ta, podobnie jak błąd, również uzasadnia uchylenie się od skutków prawnych złożonego oświadczenia woli.
Groźba
Przez groźbę rozumie się zapowiedź wyrządzenia komuś jakiegoś zła, w razie gdyby nie dokonał on żądanej czynności prawnej. Osoba zagrożona znajduje się więc w sytuacji przymusowej ( tzw. przymusu psychicznego). Nie jest ona jednak pozbawiona możliwości wyboru.
System prawny nie chroni generalnie osób, które dokonują czynności prawnej
pod wpływem obawy, ze spotka je jakieś zło. Prawo ma jedynie na względzie przypadki,
gdy wspomniana sytuacja powstała wskutek bezprawnego działania innej osoby. Dopiero bowiem groźba bezprawna stanowi niedopuszczalna interwencję w proces motywacyjny człowieka.
Doniosłość prawna groźby zależy nie tylko od tego by byłą ona bezprawna, ale ponadto także poważna, tzn. powodująca poważne niebezpieczeństwo dla osobistych
lub majątkowych niekoniecznie składającego oświadczenie woli, ale jakiejkolwiek innej osoby.
Również groźba otwiera możliwość uchylenia się od skutków prawnych złożonego oświadczenia woli.
2