POSTĘPOWANIE CYWILNE
Literatura:
Kpc
„Elementarny kurs postępowania cywilnego” - Mieczysław Goetel, Arkadiusz Bieliński, Jan Piszczek; wyd. Uniwersytetu Warmińsko - Mazurskiego w Olsztynie
STOSUNEK POSTĘPOWANIA CYWILNEGO DO PRAWA KARNEGO
Kpc formułuje postępowanie sądowe w sprawach ze stosunku z zakresu prawa cywilnego, ale też i rodzinnego opiekuńczego, prawa pracy, ubezpieczeń społecznych. Stosuje się go posiłkowo do postępowania upadłościowego i naprawczego, postępowania przed sądem polubownym. Kodeks reguluje zarówno postępowanie procesowe jak i nieprocesowe.
W ramach procesu możemy wyróżnić:
1) postępowanie służące rozpoznaniu spraw tzw. postępowanie ogólne,
2) 15 postępowań odrębnych,
3) postępowanie pojednawcze
W postępowaniu nieprocesowym wyróżniamy:
1) postępowanie zwykłe - art. 506 i 526 kpc
2) wiele postępowań odrębnych
Elementem postępowania cywilnego jest postępowanie egzekucyjne.
W postępowaniu nieprocesowym Sąd wydaje postanowienie a w postępowaniu procesowym Sąd wydaje wyrok.
Postępowanie egzekucyjne służy przymusowemu wyegzekwowaniu roszczenia. Postępowanie egzekucyjne występuje przy postępowaniu procesowym i nieprocesowym.
Prawo karne procesowe służy ustaleniu sprawcy i wymierzeniu kary.
Kara działa:
- prewencyjnie,
- ma element odwetowy,
- cel wychowawczy.
Nie spełnia jednak funkcji odszkodowawczej.
Art. 11 kpc - ”Ustalenia wydanego w postępowaniu karnym prawomocnego wyroku skazującego, co do popełnienia przestępstwa wiążą sąd w postępowaniu cywilnym. Jednakże osoba, która nie była oskarżona, może powoływać się w postępowaniu cywilnym na wszelkie okoliczności wyłączające lub ograniczające jej odpowiedzialność cywilną”.
Art. 425. kpc „Przepisy niniejszego rozdziału stosuje się w sprawach o unieważnienie małżeństwa, o ustalenie istnienia lub nieistnienia małżeństwa i o rozwód oraz o separację na żądanie jednego z małżonków”.
Art. 426. kpc „Do reprezentowania strony konieczne jest pełnomocnictwo udzielone do prowadzenia danej sprawy”.
Art. 427. kpc „Posiedzenia odbywają się przy drzwiach zamkniętych, chyba, że obie strony żądają publicznego rozpoznania sprawy, a sąd uzna, że jawność nie zagraża moralności”.
Jeżeli Sąd karny nie orzeknie, co do winy, to sąd cywilny może w toku własnego postępowania ustalić, że jednak dana osoba ponosi odpowiedzialność.
Moc wiążącą w postępowaniu cywilnym maja tylko prawomocne wyroki skazujące.
Mocy wiążącej nie mają:
- postanowienia Sądu,
- wyroki uniewinniające,
- wyroki umarzające postępowanie,
- wyroki skazujące, ale nieprawomocne.
Kpc obowiązuje na terytorium RP. Mamy tu zasadę terytorialności. Jeżeli w toku procesu cywilnego nastąpi zmiana norm procesu cywilnego to na gruncie prawa polskiego należy stosować nowe przepisy.
ZASADY POSTĘPOWANIA
Zasada oznacza jakąś ideę, wartości, z którymi wszystkie pozostałe normy procedury cywilnej muszą być zgodne.
Zasady naczelne dot. całego wymiaru sprawiedliwości:
zasada rzetelnego postępowania,
zasada niezawisłości,
zasada nadzoru sądowo judykacyjnego,
zasada dwuinstancyjności.
Zasady dot. procesu cywilnego:
Zasada prawdy materialnej - w postępowaniu opartym na zasadzie prawdy materialnej ustalenia Sądu, co do stanu faktycznego i prawnego powinny być zgodne z rzeczywistością.
Zasada prawdy formalnej - polega na tym, że Sąd wydaje orzeczenie na podstawie dostarczonych (zgromadzonych) dowodów.
Zgodnie z art. 3 kpc - „strony i uczestnicy postępowania obowiązani są dawać wyjaśnienia, co do okoliczności sprawy zgodnie z prawdą i bez zatajania czegokolwiek oraz przedstawiać dowody”.
Art. 103. § 1. kpc - wskazuje, że „niezależnie od wyniku sprawy sąd może włożyć na stronę lub interwenienta obowiązek zwrotu kosztów, wywołanych ich niesumiennym lub oczywiście niewłaściwym postępowaniem.
§ 2. „Przepis § 1 dotyczy zwłaszcza kosztów powstałych wskutek uchylenia się od wyjaśnień lub złożenia wyjaśnień niezgodnych z prawdą, zatajenia lub opóźnionego powołania dowodów, a także nieusprawiedliwionej odmowy poddania się mediacji, na którą strona uprzednio wyraziła zgodę.”
Art. 6. Kc. „Ciężar udowodnienia faktu spoczywa na osobie, która z faktu tego wywodzi skutki prawne.”(korzystne dla siebie).
Art. 210. § 1. Kpc „Rozprawa odbywa się w ten sposób, że po wywołaniu sprawy strony - najpierw powód, a potem pozwany - zgłaszają ustnie swe żądania i wnioski oraz przedstawiają twierdzenia i dowody na ich poparcie. Strony mogą ponadto wskazywać podstawy prawne swych żądań i wniosków. Na żądanie prokuratora sąd udziela mu głosu w każdym stanie rozprawy; art. 62 nie stosuje się.”
§ 2. „Każda ze stron obowiązana jest do złożenia oświadczenia, co do twierdzeń strony przeciwnej, dotyczących okoliczności faktycznych.”
§ 3. „Ponadto rozprawa obejmuje, stosownie do okoliczności, postępowanie dowodowe i roztrząsanie jego wyników.”
Wszystkie pozostałe zasady podległe są zasadzie prawdy materialnej.
Zasada dyspozycyjności, czyli rozporządzalności - przeciwstawna jej zasada to zasada oficjalności. Określają one, komu służy możność rozporządzania przedmiotem sporu oraz komu przysługują środki tzw. zaczepno - obronne. Jeżeli przysługują one stronom to mówimy o zasadzie dyspozycyjności a jeżeli przysługują one Sądowi to mówimy o zasadzie oficjalności (uzupełnia ona zasadę dyspozycyjności). Co do zasady środki zaczepno obronne służą stronom, ale Sąd jeżeli uzna, ze coś należy wyjaśnić lub zna fakty z urzędu, to może z urzędu dopuścić dowód. Powództwo cywilno - prawne może wytoczyć także: prokurator, inny organ państwowy, ( np. PIP, PIH, Organizacja społeczna)
Sprawy np. o pozbawienie władzy rodzicielskiej może wnieść np. MOPS, Policja, Prokurator.
Zasada ta polega również na tym, że powód może: cofnąć pozew, ograniczyć roszczenie, zrzec się roszczenia lub też nawet zawrzeć ugodę. Jeżeli Sąd uzna, że ugodę zawarto pod przymusem może ją uznać za nieważną.
Polski Kpc daje wyraz zasadzie decyzyjności.
Zasada kontradyktoryjności (sporności) - przeciwstawna jej zasada to inkwizycyjności. Określa, kto w postępowaniu gromadzi materiał procesowy faktyczny i dowodowy. Jeżeli materiał gromadzą uczestnicy to mówimy o zasadzie kontradyktoryjności a jeżeli materiał gromadzi Sąd to mówimy o zasadzie inkwizycyjności.
Polski Kpc daje wyraz zasadzie kontradyktoryjności, czyli materiał gromadzą uczestnicy postępowania, zatem powód już w pozwie (we wniosku) powinien przytoczyć okoliczności faktyczne na uzasadnienie swego żądania - art. 187 kpc.
Art. 187. § 1. „Pozew powinien czynić zadość warunkom pisma procesowego, a nadto zawierać:
1) dokładnie określone żądanie, a w sprawach o prawa majątkowe także oznaczenie wartości przedmiotu sporu, chyba że przedmiotem sprawy jest oznaczona kwota pieniężna;
2) przytoczenie okoliczności faktycznych uzasadniających żądanie, a w miarę potrzeby uzasadniających również właściwość sądu.”
§ 2. „Pozew może zawierać wnioski o zabezpieczenie powództwa, nadanie wyrokowi rygoru natychmiastowej wykonalności i przeprowadzenie rozprawy w nieobecności powoda oraz wnioski służące do przygotowania rozprawy, a w szczególności wnioski o:
1) wezwanie na rozprawę wskazanych przez powoda świadków i biegłych;
2) dokonanie oględzin;
3) polecenie pozwanemu dostarczenia na rozprawę dokumentu będącego w jego posiadaniu, a potrzebnego do przeprowadzenia dowodu, lub przedmiotu oględzin;
4) zażądanie na rozprawę dowodów znajdujących się w sądach, urzędach lub u osób trzecich.”
Przytoczenie okoliczności faktycznych uczestników następuje w postaci twierdzeń o istnieniu lub nie, określonych okoliczności. W przypadku zaprzeczenia tych twierdzeń przez uczestnika postępowania (pozwanego to powinien on wykazać dowody przeciwne, ( czyli jak coś się twierdzi, to trzeba to udowodnić - na tym polega ta zasada).
Zasada bezpośredniości - polega na tym, iż Sąd, który wydaje rozstrzygnięcie w sprawie powinien bezpośrednio zapoznać się z żądaniami i twierdzeniami uczestników postępowania oraz z dowodami.
Art. 323. „Wyrok może być wydany jedynie przez sędziów, przed którymi odbyła się rozprawa poprzedzająca bezpośrednio wydanie wyroku.” ( wyrok może wydać tylko ten sąd, który prowadził sprawę jako ostatni).
Zasada koncentracji materiału dowodowego - art. 45 Konstytucji i art. 6 Konwencji ochrony praw człowieka z 04.11.1950 r. stanowią, że sąd powinien rozpatrzyć sprawę bez uzasadnionej zwłoki ( Ustawa z 17.06.2004 r. o skardze na naruszenie prawa strony do rozpatrzenia sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki).
Art. 6. „Sąd powinien przeciwdziałać przewlekaniu postępowania i dążyć do tego, aby rozstrzygnięcie nastąpiło na pierwszym posiedzeniu, jeżeli jest to możliwe bez szkody dla wyjaśnienia sprawy.”
Art. 45. Konstytucji
Każdy ma prawo do sprawiedliwego i jawnego rozpatrzenia sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki przez właściwy, niezależny, bezstronny i niezawisły sąd.
Wyłączenie jawności rozprawy może nastąpić ze względu na moralność, bezpieczeństwo państwa i porządek publiczny oraz ze względu na ochronę życia prywatnego stron lub inny ważny interes prywatny. Wyrok ogłaszany jest publicznie.
Artykuł 6
Prawo do rzetelnego procesu sądowego
1. Każdy ma prawo do sprawiedliwego i publicznego rozpatrzenia jego sprawy w rozsądnym terminie przez niezawisły i bezstronny sąd ustanowiony ustawą przy rozstrzyganiu o jego prawach i obowiązkach o charakterze cywilnym albo o zasadności każdego oskarżenia w wytoczonej przeciwko niemu sprawie karnej. Postępowanie przed sądem jest jawne, jednak prasa i publiczność mogą być wyłączone z całości lub części rozprawy sądowej ze względów obyczajowych, z uwagi na porządek publiczny lub bezpieczeństwo państwowe w społeczeństwie demokratycznym, gdy wymaga tego dobro małoletnich lub gdy służy to ochronie życia prywatnego stron albo też w okolicznościach szczególnych, w granicach uznanych przez sąd za bezwzględnie konieczne, kiedy jawność mogłaby przynieść szkodę interesom wymiaru sprawiedliwości.
2. Każdego oskarżonego o popełnienie czynu zagrożonego karą uważa się za niewinnego do czasu udowodnienia mu winy zgodnie z ustawą.
3. Każdy oskarżony o popełnienie czynu zagrożonego karą ma co najmniej prawo do:
a) niezwłocznego otrzymania szczegółowej informacji w języku dla niego zrozumiałym o istocie i przyczynie skierowanego przeciwko niemu oskarżenia;
b) posiadania odpowiedniego czasu i możliwości do przygotowania obrony;
c) bronienia się osobiście lub przez ustanowionego przez siebie obrońcę, a jeśli nie ma wystarczających środków na pokrycie kosztów obrony - do bezpłatnego korzystania z pomocy obrońcy wyznaczonego z urzędu, gdy wymaga tego dobro wymiaru sprawiedliwości;
d) przesłuchania lub spowodowania przesłuchania świadków oskarżenia oraz żądania obecności i przesłuchania świadków obrony na takich samych warunkach jak świadków oskarżenia;
e) korzystania z bezpłatnej pomocy tłumacza, jeżeli nie rozumie lub nie mówi językiem używanym w sądzie.
Ponadto z zasadą ta ma też związek zapis w kpc, że jeżeli strona nie stawi się lub stawi się, lecz zachowuje się biernie, to wówczas sąd może wydać wyrok zaoczny.
Art. 207. § 1. „Pozwany może przed pierwszą rozprawą wnieść odpowiedź na pozew.
§ 2. W sprawach zawiłych lub rozrachunkowych przewodniczący może zarządzić przed pierwszą rozprawą wniesienie odpowiedzi na pozew lub także w miarę potrzeby wymianę przez strony dalszych pism przygotowawczych, przy czym oznaczy porządek składania pism, termin, w którym pisma należy złożyć, i okoliczności, które mają być wyjaśnione. W toku sprawy wymianę pism może zarządzić sąd.
§ 3. Stronę reprezentowaną przez adwokata, radcę prawnego, rzecznika patentowego lub Prokuratorię Generalną Skarbu Państwa przewodniczący może zobowiązać do złożenia w wyznaczonym terminie pisma przygotowawczego, w którym strona jest obowiązana do powołania wszystkich twierdzeń, zarzutów i dowodów pod rygorem utraty prawa powoływania ich w toku dalszego postępowania.”
Zasada ustności - przeciwstawna jej zasada to zasada pisemności - polega na tym, że większość czynności podmiotu może być wykonana w formie ustnej, ale niektóre czynności wymagają formy pisemnej, np. środki odwoławcze lub w postępowaniu uproszczonym (nakazowym) powinny być złożone na specjalnie sformułowanym urzędowym formularzu, jak również i sama odpowiedź na pozew.
Powód może ustnie zmienić powództwo, które wniósł na piśmie. Najistotniejszym przejawem tej zasady ustności jest rozprawa, jednakże wiele czynności procesowych wymaga formy pisemnej, np. wytoczenie powództwa (art. 187 kpc), zgłoszenie interwencji ubocznej ( art. 77 kpc), wniesienie środka zaskarżenia ( art. 344, 368, 398 kpc).
Zasada jawności - przewiduje tę zasadę art. 45 Konstytucji i art. 6 Konwencji ochrony praw człowieka z 04.11.1950 r. - polega ona na tym, że sprawy w procesie cywilnym rozpatrywane są jawnie tzn. przy drzwiach otwartych.
Wyróżnia się 2 przejawy tej jawności:
jawność wobec uczestników postępowania tzw. wewnętrzna - polega na ty, że strony i uczestnicy postępowania mają prawo przeglądać akta, otrzymywać wyciągi z akt, kopii, odpisów - po uiszczeniu opłaty;
jawność zewnętrzna - polega na tym, że w rozprawie takiej może uczestniczyć publiczność. Jawność polega na jawności posiedzeń, publicznego ogłaszania orzeczeń, możliwości przeglądania akt i uczestniczenia przy prowadzeniu czynności dowodowych.
Postępowanie sądowe jest dwuinstancyjne.
Sądy Rejonowe
Sądy Okręgowe
Sądy Apelacyjne,
Sąd Najwyższy - do rozpatrywania skarg kasacyjnych.
Do właściwości Sądu Okręgowego jako sądu I instancji należą sprawy:
Sprawy o prawa niemajątkowe i łącznie z nimi dochodzone roszczenia majątkowe, np. o ochronę dóbr osobistych; oprócz spraw o zaprzeczenie lub ustalenie pochodzenia dziecka, unieważnienia uznania dziecka, rozwiązania przysposobienia ( należą one do Sądów Rejonowych);
Sprawy o ochronie praw autorskich i pokrewnych, jak też dot. wynalazków, wzorów użytkowych, znaków towarowych,
Sprawy o roszczenia wynikające z prawa prasowego,
Sprawy o prawa majątkowe, których wartość przedmiotu sporu przekracza 75.000 zł oprócz spraw: o alimenty, naruszenie posiadania, zniesienie wspólności majątkowej między małżonkami oraz uzgodnienie treści księgi wieczystej z jej rzeczywistym stanem prawnym;
Oddanie orzeczenia zastępującego uchwałę o podziale Spółdzielni.
Sąd Okręgowy jest zarówno organem I instancji jak i II instancji - jak organ odwoławczy. KPC wskazuje, że jeżeli Sąd rejonowy natrafi na zagadnienie prawne budzące wątpliwości może przekazać sprawę do rozpatrzenia Sądowi Okręgowemu.
Właściwość miejscowa - jest tym elementem postępowania, który najogólniej wskazuje, gdzie strona powinna składać swoje pisma.
Właściwość rzeczowa - polega na podziale spraw pomiędzy sądy różnego rodzaju rozpoznające sprawy w I instancji.
Właściwość ogólna - oparta jest na zasadniczym sposobie oznaczania właściwości miejscowej sądów I instancji i określa generalnie ich właściwość miejscową.
Właściwość miejscowa Sądu.
Powództwo wytacza się przed Sąd I instancji, którego okręgu ma miejsce zamieszkania pozwany. Powództwo p-ko osobie prawnej wytacza się wg miejsca siedziby a siedzibą jest to miejsce, gdzie jest organ zarządzający.
Powództwo p-ko Skarbowi Państwa ( np. Policji, Szkole) wytacza się wg siedziby państwowej jednostki organizacyjnej, z którą wiąże się dochodzenie roszczenia.
Właściwość miejscowa przemienna oznacza, że w sprawach: o roszczenia alimentacyjne, ustalenie ojcostwa i związane z tym roszczenia powództwo można wytoczyć wg. miejsca zamieszkania pozwanego lub osoby uprawnionej.
Ponadto w sprawach:
o roszczenie majątkowe p-ko przedsiębiorcy powództwo można wytoczyć przed Sąd, w którym ma siedzibę zakład główny lub jego oddział,
o roszczenie z tytułu czynu niedozwolonego powództwo można wytoczyć przed Sądem , w którego okręgu nastąpiło zdarzenie wywołujące szkodę,
o roszczenie ze stosunku najmu lub dzierżawy powództwo można wytoczyć przed Sądem właściwym dla położenia tej nieruchomości.
Właściwość wyłączna:
powództwo o własność lub inne prawa rzeczowe na nieruchomości wytacza się przed Sąd miejsca jego położenia,
powództwo z tytułu dziedziczenia, zachowku (art. 991 kc) + zapisu, polecenia oraz innych rozrządzeń testamentowych wytacza się przed Sąd ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy lub jeżeli nie da się takiego miejsca ustalić - to Sąd miejsca położenia masy spadkowej;
powództwo ze stosunku małżeństwa - wytacza się wyłącznie przed Sąd, którego okręgu małżonkowie mieli ostatnie wspólne miejsce zamieszkania, jeżeli chociaż jeszcze jeden stale tam przebywa a jeżeli takiego miejsca nie ma to stasuje się właściwość ogólną, czyli przed Sąd miejsca zamieszkania pozwanego a jeżeli także takiego nie ma to przed Sąd miejsca zamieszkania powoda.
Skład Sądu.
Sąd rozpatruje sprawy w składzie 1 sędziego zawodowego i 2 ławników sprawy z zakresu prawa pracy, ze stosunków rodzinnych (za wyjątkiem alimentów). W pozostałych sprawach Sąd rozpoznaje sprawy w składzie 1 sędziego zawodowego.
Wyłączenie sędziego.
Może nastąpić z mocy ustawy, na wniosek strony lub też sędziego.
z mocy ustawy
w sprawach, w których jest stroną lub pozostaje w takim stosunku prawnym, że wynik sprawy oddziaływa na jego prawa lub obowiązki,
w sprawach dot. współmałżonka, krewnych lub powinowatych w linii prostej, krewnych bocznych do IV stopnia i powinowatych bocznych do II stopnia,
w sprawach, w których związany jest ze stroną procesową przysposobieniem ( np. adopcja), opieką ( faktyczna - koleżanka koleżance pilnuje dziecko, prawna - rodzice dziecka nie żyją lub pozbawieni są praw rodzicielskich i wtedy ustanawia się opiekuna prawnego) lub kuratelą ( powołanie np. kuratora dla osoby nieobecnej),
w sprawach, w których był lub jeszcze jest pełnomocnikiem lub radcą prawnym,
w sprawach, w których w niższej instancji brał udział w wydaniu zaskarżonego wyroku,
w innych sprawach:
pomiędzy nim a jedną ze stron zachodzi stosunek osobisty tego rodzaju, który mógłby wywołać wątpliwości co do bezstronności sędziego, np. konkubinat.
Art. 379. „Nieważność postępowania zachodzi:
1) jeżeli droga sądowa była niedopuszczalna,
2) jeżeli strona nie miała zdolności sądowej lub procesowej, organu powołanego do jej reprezentowania lub przedstawiciela ustawowego, albo gdy pełnomocnik strony nie był należycie umocowany,
3) jeżeli o to samo roszczenie między tymi samymi stronami toczy się sprawa wcześniej wszczęta albo jeżeli sprawa taka została już prawomocnie osądzona,
4) jeżeli skład sądu orzekającego był sprzeczny z przepisami prawa albo jeżeli w rozpoznaniu sprawy brał udział sędzia wyłączony z mocy ustawy,
5) jeżeli strona została pozbawiona możności obrony swych praw,
6) jeżeli sąd rejonowy orzekł w sprawie, w której sąd okręgowy jest właściwy bez względu na wartość przedmiotu sporu.”
Prokurator.
Może wytoczyć powództwo na rzecz oznaczonej osoby, jeżeli w jego ocenie wymaga tego interes strony lub ważny interes społeczny, ale nie dotyczy to spraw z zakresu prawa rodzinnego za wyjątkiem przepisów szczególnych - za wyjątkiem ograniczenia i pozbawienia władzy rodzicielskiej. Ponadto może przystąpić do sprawy w każdym stadium procesu, jeżeli uzna to za celowe, również kpc takie prawo przyznaje organizacjom społecznym, np. przy ograniczeniu władzy rodzicielskiej
Art. 59. Sąd zawiadamia prokuratora o każdej sprawie, w której udział jego uważa za potrzebny.
Art. 60. § 1. „Prokurator może wstąpić do postępowania w każdym jego stadium. Prokurator nie jest związany z żadną ze stron. Może on składać oświadczenia i zgłaszać wnioski, jakie uzna za celowe, oraz przytaczać fakty i dowody na ich potwierdzenie. Od chwili, kiedy prokurator zgłosił udział w postępowaniu, należy mu doręczać pisma procesowe, zawiadomienia o terminach i posiedzeniach oraz orzeczenia sądowe.
§ 2. Prokurator może zaskarżyć każde orzeczenie sądowe, od którego służy środek odwoławczy. Terminy do zaskarżenia orzeczeń sądowych, ustanowione dla stron, wiążą również prokuratora.”
Zdolność sądowa i procesowa.
Zdolność prawna - możliwość bycia podmiotem praw i obowiązków.
Zdolność do czynności prawnych - zdolność do wywołania swoim zachowaniem skutków prawnych ( prawo do nabywania praw i zaciągania zobowiązań).
Zdolność sądowa (zdolność prawna).
Każda osoba fizyczna i prawna ma zdolność sądową, czyli może być podmiotem w sprawie o charakterze cywilno - prawnym
Zdolność do czynności procesowych (zdolność procesowa).
Mają ją osoby fizyczne posiadające pełną zdolność do czynności prawnych, osoby prawne oraz inne jednostki organizacyjne, np. spółka jawna, komandytowa, komandytowo - akcyjna, partnerska.
Przy ograniczonej zdolności do czynności prawnej - osoba taka posiada odpowiedzialność procesową.
Pełnomocnicy procesowi.
Strony i ich organy lub przedstawiciele ustawowi mogą działać przed Sądem osobiście lub przez pełnomocnika.
Pełnomocnikiem może być adwokat, radca prawny a w sprawach z zakresu własności przemysłowej - rzecznik patentowy.
Ponadto pełnomocnikiem może być osoba sprawująca zarząd majątkiem lub interesami strony a także osoba będąca ze stroną w stałym stosunku zlecenia, jeżeli przedmiot sporu w zakres tego zlecenia, ponadto współuczestnik sporu oraz współmałżonek, rodzeństwo, zstępni oraz osoby przysposobione.
Czynności prawne wykonane przez pełnomocnika rodzą skutek prawny względem mocodawcy.
Pełnomocnictwo może być udzielone w trakcie rozprawy do protokołu lub potwierdzone przez notariusza lub zwykłe.
W sprawach podziału majątku, o rozwód wymagane jest pełnomocnictwo szczególne.
Przed Sądem Najwyższym wymagane jest zastępstwo adwokata lub radcy prawnego.
Osobiście koniecznie należy wykonać czynność prawną w postaci np. uznania dziecka lub sporządzenia testamentu.
Koszty procesu.
Dzielą się na:
koszty sądowe
koszty związane z działaniem pełnomocnika,
koszty związane z udziałem stron postępowania.
Koszty nie mogą być ani za wysokie ani za niskie, powinny być odpowiednio skalkulowane.
Na koszty procesu składają się:
opłaty sadowe:
opłata stała,
opłata tymczasowa,
opłata stosunkowa, np. 5 % od wartości przedmiotu sporu - ustawa o kosztach w sprawach cywilnych z dnia 28.07.2005 r.);
koszty związane z działalnością Sadu tzw. wydatki:
koszty powołania biegłych
koszty pokryte z wynagrodzeń na dojazdy świadków lub zwrot utraconego zarobku,
koszty kuratorów,
koszty tłumaczy,
koszty mediacji;
koszty pełnomocników procesowych - jak strona wygra spór to może żądać zwrotu kosztów i Sąd w orzeczeniu końcowym orzeka o kosztach zastępstwa procesowego dla strony; zwrot kosztów nie może przekroczyć wynagrodzenia adwokata;
koszty stron - obejmują one zwrot za koszty przejazdów do Sądu, utraconych zarobków - przy czym te koszty nie mogą przekroczyć wynagrodzenia adwokata. Naliczaniem tych kosztów zajmuje się referendarz sądowy. Co do zasady koszty procesu ponosi strona przegrywająca spór®, która zwraca te koszty na żądanie przeciwnika ( koszty niezbędne do celowego dochodzenia praw i obrony ). W przypadku częściowego uwzględnienia powództwa Sąd zniesie wzajemne koszty sądowe lub też rozdzieli je stosunkowo. Zwrot kosztów należy się pozwanemu pomimo uwzględnienia powództwa, jeżeli nie dał on powodu do wytoczenia rozprawy i uznał roszczenie przy pierwszej czynności procesowej. W wypadkach szczególnie uzasadnionych Sąd może nie obciążyć strony przegrywającej kosztami procesu bądź tylko obciążyć tę stronę tylko częścią tych kosztów procesowych (art. 102, 103 ustawy o kosztach w spr. cywilnych), zwolnienie z kosztów.
Art. 102. 1. Zwolnienia od kosztów sądowych może się domagać osoba fizyczna, która złożyła oświadczenie, że nie jest w stanie ich ponieść bez uszczerbku utrzymania koniecznego dla siebie i rodziny.
2. Do wniosku o zwolnienie od kosztów sądowych powinno być dołączone oświadczenie obejmujące szczegółowe dane o stanie rodzinnym, majątku, dochodach i źródłach utrzymania osoby ubiegającej się o zwolnienie od kosztów. Oświadczenie sporządza się według ustalonego wzoru. Jeżeli oświadczenie nie zostało złożone albo nie zawiera wszystkich wymaganych danych, stosuje się art. 130 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. - Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, z późn. zm.2)).
3. Sąd może odebrać od osoby ubiegającej się o zwolnienie od kosztów sądowych przyrzeczenie o treści: "Świadomy znaczenia mych słów i odpowiedzialności przed prawem zapewniam, że złożone przeze mnie oświadczenie o stanie rodzinnym, majątku, dochodach i źródłach utrzymania jest prawdziwe i rzetelne". Przed odebraniem przyrzeczenia należy pouczyć osobę ubiegającą się o zwolnienie od kosztów sądowych o treści art. 111.
4. Wniosek o zwolnienie od kosztów strony reprezentowanej przez adwokata lub radcę prawnego złożony bez dołączenia oświadczenia, o którym mowa w ust. 2, przewodniczący zwraca bez wzywania o uzupełnienie braków formalnych wniosku o zwolnienie od kosztów sądowych.
Art. 103. Sąd może przyznać zwolnienie od kosztów sądowych osobie prawnej lub jednostce organizacyjnej niebędącej osobą prawną, której ustawa przyznaje zdolność prawną, jeżeli wykazała, że nie ma dostatecznych środków na ich uiszczenie.