POMIAR CIŚNIENIA TĘTNICZEGO KRWI

TEORETYCZNE I TECHNICZNE PODSTAWY BADANIA

Badanie polega na pomiarze w sposób pośredni lub bezpośredni ciśnienia w dużych tętnicach. Zwykle pomiar ciśnienia wykonywany jest w tętnicy ramiennej. Wartości ciśnienia tętniczego krwi zmieniają się pulsacyjnie w czasie cyklicznej pracy serca. Przy pomiarze ciśnienia tętniczego krwi wyróżnia się ciśnienie maksymalne, czyli skurczowe oraz minimalne, czyli rozkurczowe.
Do pomiaru ciśnienia tętniczego krwi używa się przyrządu zwanego sfigmomanometrem (ciśnieniomierz) z zastosowaniem metody osłuchowej (Korotkowa). Sfigmomanometr składa się z opaski gumowej (mankietu) z komorą powietrzną, z manometru (rtęciowego, sprężynowego lub elektronicznego) i ręcznej pompki lub kompresora, połączonych ze sobą gumowymi przewodami. Nowoczesne, elektroniczne przyrządy do pomiaru ciśnienia wykorzystują najczęściej do pomiaru metodę oscylometryczną. Pomiar ciśnienia powietrza w mankiecie uciskającym poprzez tkanki tętnicę pozwala odzwierciedlić ciśnienie panujące w naczyniu. Jeśli ciśnienie w mankiecie osiąga wartość, która znajduje się w przedziale między wartością ciśnienia skurczowego a wartością ciśnienia rozkurczowego, to powoduje ono zamknięcie całkowite tętnicy w fazach rozkurczu serca i pulsacyjne otwieranie w fazach skurczu serca. Krew przepływa wtedy przez uciśniętą tętnicę okresowo i z dużą szybkością, wywołując powstawanie wirów, wibracji. Powoduje to powstawanie tonów, które są słyszalne w słuchawkach lub mogą być odbierane przez elektroniczny rejestrator tych dźwięków. Tony te, zwykle zgodne z akcją serca, zaczynają powstawać, gdy wartość ciśnienia w mankiecie spadnie poniżej wartości ciśnienia skurczowego, i znikają, kiedy ciśnienie w mankiecie obniży się na tyle, że jest niższe od ciśnienia rozkurczowego w tętnicy. Podczas obniżania ciśnienia w mankiecie dla ustalenia wartości ciśnienia skurczowego i rozkurczowego ważny jest moment usłyszenia pierwszego tonu i moment całkowitego zaniku tonów.
Z uwagi na to, że pośredni pomiar ciśnienia tętniczego krwi jest nieinwazyjny, stosowany jest w medycynie powszechnie. Jednak żadna z nieinwazyjnych metod pomiaru ciśnienia nie jest uważana za idealną. Najmniej zawodne są pomiary ciśnienia przy użyciu manometru rtęciowego. W niektórych sytuacjach znajduje zastosowanie metoda inwazyjna (krwawa), polegająca na bezpośrednim pomiarze ciśnienia krwi w tętnicy po jej nakłuciu.
Według zalecenia Światowej Organizacji Zdrowia i Międzynarodowego Towarzystwa Nadciśnieniowego z 1999 roku (WHO/ISH 1999) przyjmuje się dla celów praktycznych i klinicznych wartości 140 mmHg dla ciśnienia skurczowego i 90 mmHg dla ciśnienia rozkurczowego jako wartości wskazujące na nadciśnienie tętnicze. Nieprawidłowość może dotyczyć tylko jednego rodzaju ciśnienia lub też obu. Za "optymalne" ciśnienie tętnicze uważa się wartość 120/80 mm Hg.

CZEMU SŁUŻY BADANIE?

Badanie ciśnienia tętniczego krwi umożliwia rozpoznanie nadciśnienia tętniczego krwi oraz kontrolę jego leczenia. Jest pomocne również w diagnozowaniu innych dolegliwości, których przyczyną mogą być np. spadki lub wahania ciśnienia tętniczego.
Z uwagi na to, że wiele czynników może wpływać na aktualny pomiar ciśnienia tętniczego (np. emocje, które towarzyszą wizycie lekarskiej), pojedynczy wynik pomiaru może nie przesądzać o rozpoznaniu braku lub istnienia zaburzeń ciśnienia tętniczego krwi. Pacjenci, u których podejrzewa się lub rozpoznano nadciśnienie tętnicze, mogą być proszeni o prowadzenie samokontroli w domu lub w najbliższej placówce służby zdrowia. Coraz częściej też w diagnostyce zaburzeń ciśnienia tętniczego (głównie nadciśnienia tętniczego) dokonuje się całodobowej oceny ciśnienia tętniczego przy pomocy specjalnych automatów.

WSKAZANIA DO WYKONANIA BADANIA

Diagnostyka nadciśnienia tętniczego krwi. Kontrola skuteczności leczenia nadciśnienia tętniczego. Diagnostyka niedociśnienia. Diagnostyka stanów, w których nagłe zmiany ciśnienia tętniczego mogą być przyczyną odczuwanych przez pacjenta dolegliwości. Badanie może być wykonane bez zlecenia lekarza Okresowe badania profilaktyczne.

BADANIA POPRZEDZAJĄCE
Nie ma specjalnych zaleceń.

SPOSÓB PRZYGOTOWANIA DO BADANIA

Z uwagi na to, że wartości ciśnienia tętniczego zmieniają się wielokrotnie w ciągu doby, zwykle zalecane jest mierzenie ciśnienia o stałej porze, w tych samych warunkach, po przynajmniej 5 minutach spoczynku. Zaleca się również, aby przez co najmniej 30 minut przed pomiarem ciśnienia nie pić kawy, mocnej herbaty oraz nie palić papierosów.

OPIS BADANIA

Przy pomiarze ciśnienia pacjent powinien znajdować się w pozycji siedzącej lub leżącej. Najczęściej pomiaru dokonuje się na lewym lub prawym ramieniu (ramię powinno być odsłonięte). Opaskę ciśnieniomierza zakłada się tak, aby równo przylegała do ramienia i znajdowała się na wysokości serca. Jeśli mamy do dyspozycji aparat, w którym mankiet wyposażony jest w specjalny czujnik, to czujnik ten należy umieszczać w miejscu wyczuwalnego palcami tętna na tętnicy ramiennej. Gumowy mankiet badający napełnia powietrzem przy pomocy pompki aż do momentu, kiedy wartość ciśnienia na manometrze przewyższa o 30 mmHg wartość ciśnienia, przy którym zanika tętno. Badający przykłada słuchawkę do tętnicy łokciowej w zgięciu łokciowym i powoli z mankietu wypuszcza powietrze. Z chwilą pojawienia się pierwszej fali tętna badający wysłuchuje nad tętnicą łokciową ton, a odczytany w tym momencie stan słupka rtęci lub wartość na zegarze czy też na skali cyfrowej manometru wskazuje wysokość ciśnienia skurczowego (jest to tzw. I faza Korotkowa). W miarę dalszego wypuszczania powietrza z mankietu słychać wyraźnie dźwięczne tony zwykle zgodne z akcją serca, słyszalne aż do momentu, gdy głośność zmniejsza się, cichnie i znika. Wartość ciśnienia odczytana z manometru w chwili, gdy ton całkowicie zanika, wskazuje wysokość ciśnienia rozkurczowego (jest to tzw. V faza Korotkowa). Gdy tony są słyszalne aż do 0 mm Hg za ciśnienie rozkurczowe, przyjmuje się wartość odpowiadającą ich ściszeniu (tzw. IV faza Korotkowa). Zobacz też opis zasad prawidłowego pomiaru ciśnienia przygotowany na podstawie zaleceń Polskiego Towarzystwa Nadciśnienia Tętniczego.

W wybranych sytuacjach znajduje zastosowanie metoda 24-godzinnego automatycznego pomiaru ciśnienia krwi (Ryc.1-9). Badanemu zakłada się wówczas na ramię mankiet, który łączy się ze specjalnym aparatem wielkości małego radia tranzystorowego, przyczepionym do pasa. Przy pomocy tego aparatu pomiar ciśnienia dokonuje się automatycznie . W trakcie badania w określonych odstępach czasu mankiet jest automatycznie wypełniany powietrzem na kilkadziesiąt sekund, a w tym czasie w aparacie są rejestrowane wartości ciśnienia tętniczego. Po 24 godzinach aparat i mankiet są zdejmowane, a zapis ciśnienia odczytywany jest komputerowo i zapisywany na papierze. Ryc.1-9 Automatyczny 24-godzinny pomiar ciśnienia tętniczego krwi

Badanie trwa kilkadziesiąt sekund

INFORMACJE, KTÓRE NALEŻY ZGŁOSIĆ WYKONUJĄCEMU BADANIE
Przed badaniem

Wyniki ewentualnego wcześniejszego pomiaru ciśnienia tętniczego. Odczuwane dolegliwości. Aktualnie przyjmowane leki.

W czasie badania

Ból kończyny w miejscu założenia mankietu do pomiaru ciśnienia (dłuższe utrzymywanie napompowanego mankietu oraz bardzo wolne wypuszczanie z niego powietrza może wywołać ból).

JAK NALEŻY ZACHOWYWAĆ SIĘ PO BADANIU?

Wyniki pomiaru ciśnienia tętniczego badany powinien zapisać w prowadzonym przez siebie dzienniku. W przypadku 24-godzinnego badania ciśnienia tętniczego należy po jego zakończeniu zgłosić się do lekarza prowadzącego.

MOŻLIWE POWIKŁANIA PO BADANIU

Brak powikłań. Badanie może być powtarzane wielokrotnie. Wykonywane jest u pacjentów w każdym wieku, a także u kobiet ciężarnych.

 Jak wykrywa się nadciśnienie tętnicze?

Najprostszym sposobem rozpoznania nadciśnienia jest jego pomiar manometrem rtęciowym lub zegarowym. Jednorazowy pomiar ciśnienia, który przekracza wartości prawidłowe nie upoważnia nas jednak do rozpoznania nadciśnienia.
Nadciśnienie tętnicze diagnozuje się dopiero wtedy, gdy po kilku wizytach u lekarza pomiary ciśnienia tętniczego wykazują podwyższone wartości. Podczas pierwszego badania ciśnienie tętnicze mierzone jest na lewym i prawym ramieniu.

 Jak mierzyć ciśnienie?

Najlepiej postępować według poniższych zasad samodzielnego pomiaru ciśnienia tętniczego opracowanych na podstawie zaleceń Polskiego Towarzystwa Nadciśnienia Tętniczego.


Usiądź i odpocznij 5 minut przed pomiarem i uwolnij ramię z krępującej odzieży.

Umieść poduszkę gumową mankietu na ramieniu 3 cm powyżej zgięcia łokciowego nad tętnicą (tak aby mankiet znajdował się na wysokości serca).

Szybko wypełnij mankiet powietrzem. Pamiętaj aby nie pompować mankietu ręką, na której dokonujesz pomiaru.

Przyłóż stetoskop (słuchawkę lekarską) nad tętnicą w dole łokciowym. Z mankietu powoli wypuszczaj powietrze.

Pierwszy usłyszany ton oznacza ciśnienie skurczowe, zniknięcie wszystkich tonów - ciśnienie rozkurczowe. Gdy tony słyszysz aż do 0 mm Hg za ciśnienie rozkurczowe, przyjmij wartość odpowiadającą ich ściszeniu.


Notuj wartości ciśnienia w dzienniczku. Twój lekarz zapozna się z nimi podczas wizyty.

Opracowanie zasad pomiaru ciśnienia:
R. Szczęch, J. Furmański,
B. Krupa-Wojciechowska
Klinika Nadciśnienia Tętniczego i Diabetologii
AM Gdańsk

 Jakimi przyrządami dokonywać pomiaru ciśnienia tętniczego?

W aptekach i sklepach medycznych dostępne jest kilka rodzajów aparatów do pomiaru ciśnienia tętniczego.

• Aparat rtęciowy - powszechnie uważany za najdokładniejszy z przyrządów, najczęściej jest wykorzystywany w gabinecie lekarskim. Do wykonania pomiaru tym aparatem niezbędne są także słuchawki lekarskie.

• Aparat sprężynowy - najtańszy z aparatów, wymaga niestety okresowej kalibracji. Z uwagi na konieczność osłuchiwania tonów niezbędne są także słuchawki lekarskie.

• Aparat elektroniczny - najczęściej wykorzystuje do pomiaru tzw. metodę oscylometryczną, mierząc ciśnienie tym aparatem nie trzeba osłuchiwać tonów nad tętnicą a wynik przedstawiany jest na ciekłokrystalicznym ekranie. Oprócz pomiaru ciśnienia dodatkowo mierzone jest tętno. Wraz z postępem technologii aparaty te są coraz dokładniejsze. Wykorzystując ten typ aparatu należy pamiętać, że:

• nie wszystkie aparaty elektroniczne nadają się do pomiarów u osób z zaburzeniami rytmu serca,

• wiarygodne wyniki uzyskujemy stosując mankiet założony na ramieniu,

• kupując aparat zwróćmy uwagę czy w pobliżu naszego miejsca zamieszkania znajduje się serwis gwarancyjny i pogwarancyjny oraz na jaki czas udzielana jest gwarancja,

• najlepiej przeprowadzić równoległy pomiar ze swoim lekarzem, upewniając się czy aparat jest wystarczająco dokładny.

 Jak często mierzyć ciśnienie tętnicze?

Na początku leczenia możesz mierzyć swoje ciśnienie kilka razy dziennie, aby sprawdzić jak zmienia się w różnych sytuacjach, np. rano po wstaniu, podczas pracy, po wysiłku fizycznym, podczas oglądania telewizji, przed przyjęciem leków lub w kilka godzin po ich przyjęciu.

Później wystarczy wykonywanie pomiaru 2 razy dziennie, np. rano po wstaniu i wieczorem przed kolacją.

Jeżeli będziesz mierzyć swoje ciśnienie zawsze w tym samym czasie, przed jedzeniem i przyjęciem leków, możliwe będzie porównanie wyników pomiaru.
Jeżeli wartości ciśnienia wskutek leczenia ulegają normalizacji i są jednakowe, wystarczy kontrolować ciśnienie na przykład raz w tygodniu. Ewentualne podwyższenie wartości zauważysz we właściwym czasie.

Jeśli czujesz się gorzej, wykonaj dodatkowy pomiar ciśnienia. Pomoże Ci to ustalić, czy złe samopoczucie ma związek ze zbyt wysokim lub zbyt niskim ciśnieniem spowodowanym przez przyjmowane przez Ciebie leki.

Zapisz swoje spostrzeżenia lub ewentualne zmiany leczenia w dzienniczku nadciśnieniowym. Jeżeli podczas każdej wizyty pokażesz go lekarzowi, będzie on mógł lepiej Ciebie leczyć.
Osoby zdrowe posiadające wartości ciśnienia w zakresie wysokich prawidłowych wartości tj. 130-139/85-89 powinny mierzyć ciśnienie co najmniej raz w roku, osoby o wartościach ciśnienia poniżej - mogą mierzyć ciśnienie raz na dwa lata. Takie postępowanie ma na celu polepszenie wykrywalności nadciśnienia tętniczego.

 Jakie są przyczyny nadciśnienia tętniczego?

Najczęstszą formą nadciśnienia jest nadciśnienie tętnicze pierwotne, zwane też samoistnym, a więc takie, którego przyczyna jak dotąd nie została dokładnie poznana. Mniej więcej 95% osób z podwyższonym ciśnieniem krwi ma nadciśnienie tętnicze pierwotne. Występuje ono szczególnie często przy towarzyszącej nadwadze i gdy inni członkowie rodziny cierpią na to schorzenie. Nadużywanie soli kuchennej w codziennej diecie, regularne spożywanie alkoholu i przyjmowanie niektórych leków, np. "pigułek" antykoncepcyjnych lub preparatów zawierających sterydy, może wpłynąć na wystąpienie nadciśnienia.
Tylko u 5% pacjentów z nadciśnieniem tętniczym jest ono spowodowane schorzeniem organicznym. Niektóre choroby nerek i nadnerczy mogą doprowadzić do nadciśnienia. Wówczas mówimy o nadciśnieniu tętniczym wtórnym.
Wykrycie przyczyn wywołujących wtórne postacie nadciśnienia tętniczego ma istotny wpływ na dalsze postępowanie i terapię, która ma na celu przede wszystkim usunięcie lub leczenie przyczyny nadciśnienia tętniczego.

 Co robić aby zapobiec wystąpieniu nadciśnienia?

Metody tak zwanego niefarmakologicznego (to znaczy bezlekowego) leczenia nadciśnienia tętniczego są jednocześnie metodami jego zapobiegania. Zdrowy styl życia to najlepsza ze znanych metod zmniejszających ryzyko wystąpienia nie tylko nadciśnienia tętniczego ale również chorób serca, osteoporozy, nowotworów.
Nadwaga sprzyja występowaniu nadciśnienia. U ludzi z nadwagą nadciśnienie tętnicze występuje dwa razy częściej niż u ludzi z normalnym ciężarem ciała. Dlatego też, przy towarzyszącej nadciśnieniu nadwadze jej zmniejszenie jest najskuteczniejszym środkiem leczniczym.
Zwiększenie aktywności fizycznej poprzez spędzanie swojego wolnego czasu na aktywnym wypoczynku najlepiej na świeżym powietrzu, uprawianie sportu, czy spacery w większość dni tygodnia to proste i skuteczne metody zapobiegania wystąpieniu nadciśnienia oraz zapewnienie sobie dłuższego życia bez leków.

 Czy nadciśnienie tętnicze jest dziedziczne?

Jeżeli oboje rodzice chorują na pierwotne nadciśnienie tętnicze to istnieje większe prawdopodobieństwo, że ich dzieci będą miały nadciśnienie. Utrzymanie prawidłowej wagi ciała, uprawianie sportu, zmniejszenie ilości soli w diecie i ograniczenie picia alkoholu to proste metody zmniejszające prawdopodobieństwo rozwoju nadciśnienia tętniczego.
Bardzo często za tzw. "rodzinne" występowanie nadciśnienia tętniczego odpowiedzialne są nawyki żywieniowe i model spędzania wolnego czasu wyniesiony z domu rodzinnego.

 Jakie są objawy wysokiego ciśnienia tętniczego?

Nie ma żadnych specyficznych dla nadciśnienia objawów chorobowych. Najczęściej wysokie ciśnienie tętnicze nie jest odczuwane i wiele osób czuje się, mimo podwyższonego ciśnienia, przez długi czas dobrze. Objawy, które bywają wymieniane przez pacjentów z nadciśnieniem to:
uczucie kołatania i bóle w okolicy serca, bóle i zawroty głowy, duszność, pobudzenie lub zmęczenie i senność.
Te objawy mogą również wystąpić niezależnie od podwyższonego ciśnienia tętniczego.

---