POSTĘPOWANIE DOWODOWE

Postępowanie dowodowe sensu largo - stanowi całokształt czynności poznawczych, które polegają na ustaleniu podstaw faktycznych rozstrzygnięć, w drodze poznania dowodowego. W tym znaczeniu pojęcie to ma zastosowanie do każdego postępowania przed organami państwa, bez względu na to, jakie miejsce tym czynnościom zostało wyznaczone przez przepisy prawa w ramach danego postępowania.

Postępowanie dowodowe sensu stricto - to zespoły czynności usytuowane w poszczególnych stadiach danego postępowania. Możemy mówić o postępowaniu dowodowym w ramach postępowania przygotowawczego, postępowania rozpoznawczego i postępowania wykonawczego. Normy prawa dowodowego o charakterze proceduralnym, określają kolejność czynności procesowych, które powinny zostać podjęte dla każdego środka dowodowego.

Postępowanie dowodowe może zostać wszczęte na wniosek strony postępowania lub z inicjatywy organu (z urzędu)!.

Wyrazem uprawnienia strony do samodzielnego zgłaszania dowodów w toku postępowania administracyjnego jest przepis art. 78 § 1 K.p.a., zgodnie z którym żądanie strony dotyczące przeprowadzenia dowodu należy uwzględnić, jeżeli przedmiotem dowodu jest okoliczność mająca znaczenie dla sprawy. Organ administracji publicznej może nie uwzględnić tylko takiego żądania strony, które nie zostało zgłoszone w toku przeprowadzania dowodów (a więc do chwili wydania decyzji administracyjnej przez organ administracji publicznej II instancji) lub w czasie rozprawy, jeżeli żądanie to dotyczy okoliczności już stwierdzonych innymi dowodami, chyba że mają one znaczenie dla sprawy.

Inicjatywa dowodowa organu procesowego w każdym postępowaniu przed organami państwa następuje, gdy strona nie wykorzystuje własnej inicjatywy dowodowej, lub gdy nie dysponuje informacjami o istnieniu źródeł dowodowych.

Celem postępowania administracyjnego jest wydanie prawidłowego rozstrzygnięcia merytorycznego w sprawie indywidualnej.

DOWÓD W POSTĘPOWANIU ADMINISTRACYJNYM

Dowodem w postępowaniu administracyjnym, może być wszystko co może przyczynić się do wyjaśnienia sprawy, a nie jest sprzeczne z prawem!. Zastrzeżenie, które zawiera ten przepis „wszystko, co może przyczynić się...”, jest konieczne ponieważ, w celu wyjaśnienia sprawy organ prowadzący postępowanie, mógłby stosować środki niedozwolone - np. wywierać presję psychiczną na świadka.

Pojęcie to jest pojęciem niejednorodnym; Doktryna wyróżnia 5 podstawowych znaczeń dowodu:

1. dowód jako źródło dowodowe, osoba lub rzecz będąca źródłem wiadomości
   o faktach np. osoba świadka, dowód rzeczowy (dokument)

2. dowód jako środek dowodowy - wiadomość o faktach uzyskana w wyniku czynności dowodowej np. zeznanie świadka, opinia biegłego, treść dokumentu, wynik oględzin

3. dowód jako czynność dowodowa np. przesłuchanie świadka albo oględziny

4. jako dowodzenie czyli rozumowanie, wnioskowanie o istnieniu bądź nie istnieniu określonych faktów na podstawie zebranych środków dowodowych

5. jako wynik dochodzenia czyli rezultat, stwierdzenie prawdziwości faktów, istnienia lub nie istnienia jakiegoś faktu, uznanie go przez to za udowodniony bądź nie udowodniony

MATERIAŁ DOWODOWY

Materiał dowodowy - ogół dowodów, których zebranie jest konieczne do dokładnego wyjaśnienia stanu faktycznego sprawy (ustalenie faktów i ich wszechstronne naświetlenie). Organ administracji zobowiązany jest w sposób wyczerpujący zebrać i rozpatrzyć cały materiał dowodowy.

Dokonanie ustaleń stanu faktycznego opiera się zgromadzonym materiale dowodowym oraz na domniemaniach:

Domniemanie faktyczne - wynika z doświadczenia życiowego. Związek między faktem danym w doświadczeniu a poszukiwanym ustala się swobodnie na podstawie doświadczenia.

Domniemanie prawne - wynika z przepisu prawa (przyjęcie faktu poszukiwanego na podstawie innego faktu). Można je podzielić na proste, dopuszczające przeciwdowód, domniemania niezbite, (które nie dają się obalić przeciwdowodem, bo jest on zakazany).

Kodeks Postępowania Administracyjnego dopuszcza ustalenie okoliczności faktycznych bez prowadzenia postępowania dowodowego, gdy przepisy szczególne przewidują zastosowanie uprawdopodobnienia. To środek zastępczy dowodu w znaczeniu ścisłym. Nie daje pewności, lecz wiarygodność twierdzenia o jakimś fakcie. Przepisy prawne ograniczają możliwość stosowania uprawdopodobnienia tylko odnośnie do faktów, które mają znaczenie dla rozstrzygnięcia kwestii wpadkowej, a nie rozstrzygnięcia istoty sprawy. Dopuszczalne jest uprawdopodobnienie istnienia okoliczności faktycznych wskazujących na wątpliwości, co do bezstronności pracownika, na brak winy osoby, która uchybiła terminowi.

POSZCZEGÓLNE ŚRODKI DOWODOWE

• Dowód z dokumentów

Dokument to akt pisemny, stanowiący wyrażenie określonych myśli lub wiadomości

Dokumenty prywatne - traktujemy je jak oświadczenia woli, albo wiedzy osoby, która taki dokument podpisała; dokument taki stanowi dowód tego co osoba podpisująca się pod tym dokumentem oświadczyła np. testament holograficzny (odręczny), listy, dzienniki

Dokumenty urzędowe - posiadają tzw. szczególną moc urzędową, moc dowodu zupełnego, dokument taki stanowi dowód tego co zostało w nim urzędowo stwierdzone; dokument taki musi spełniać 2 warunki:

• musi być sporządzony w przepisanej przez prawo formie

• musi pochodzić od podmiotu, którego kompetencje obejmują wydanie niniejszego dokumentu; jeżeli dokument pochodzi
  od organu w znaczeniu funkcjonalnym (podmiot administrujący) należy sprawdzić czy sprawa rzeczywiście została mu przekazana poprzez wydanie decyzji lub zaświadczenia

Jeżeli spełnione zostały te 2 warunki dokument korzysta z 2 domniemań:

►domniemanie prawdziwości, które oznacza, że dany dokument urzędowy pochodzi od organu, który go wydał

►domniemanie zgodności z prawdą; oświadczenie organu od którego dokument pochodzi

Są to domniemania wzruszalne, ponieważ zawsze może być przedstawiony dowód przeciwko treści dokumentu.

Dowód stanowią także dokumenty zagraniczne zarówno prywatne jak i urzędowe, z tym, że te drugie nie mają waloru dowodu zupełnego i podlegają swobodnej ocenie przez organ administracji chyba, że przepisy szczególne lub umowy międzynarodowe regulują tę kwestię w sposób odmienny.

• Dowód z zeznań świadków

Dowód z zeznań świadków to jeden z najczęściej stosowanych środków dowodowych.

Świadkiem nazywamy osobę fizyczną, która w postępowaniu składa zeznania o faktach spostrzeżonych lub o których otrzymała wiadomość od innych osób.

Pozycja świadka jest ograniczona przepisami, co wynika z 2 przesłanek:

Przesłanki faktyczne: świadkami nie mogą być osoby niezdolne do spostrzegania lub komunikowania swoich spostrzeżeń. Ocena tej zdolności należy do organu, przyjmującego zeznania świadka.

Przesłanki prawne: świadkami nie mogą być osoby zobowiązane do zachowania tajemnicy państwowej i służbowej, co do okoliczności objętych tajemnicą, o ile nie zostały zwolnione od zachowania tej tajemnicy; duchowni, co do faktów objętych tajemnicą spowiedzi.

Świadkiem nie może być strona! Osoba fizyczna, która nie ma ograniczeń posiada prawny obowiązek występowania w charakterze świadka, bowiem nikt nie ma prawa odmówić występowania w charakterze świadka. Świadek może jedynie odmówić składania zeznań lub odpowiadać na pytania.

Prawo odmowy do składania zeznań przysługuje małżonkowi strony, wstępnym, zstępnym, rodzeństwu strony oraz jej powinowatym I stopnia, jak również osobom pozostającym ze strona w stosunku przysposobienia, opieki lub kurateli. Prawo to trwa po ustaniu małżeństwa, przysposobienia, opieki lub kurateli.

Prawo odmowy odpowiedzi na pytania przysługuje świadkowi, gdy odpowiedź mogłaby narazić jego lub jego bliskich na odpowiedzialność karną, hańbę lub bezpośrednią szkodę majątkową, albo też naruszenie chronionej ustawowo tajemnicy zawodowej.

O tym czy danej osobie przysługuje prawo do odmowy zeznań lub odmowy na pytania decyduje organ, który odbierając zeznania od świadka powinien wcześniej uprzedzić go o prawie do odmowy składania zeznań lub odpowiedzi na pytania, a także o odpowiedzialności karnej za złożenie fałszywych zeznań.

Forma zeznań świadka może być pisemna lub ustna, przy czym przy ustnej formie powinien być sporządzony protokół z przesłuchania świadka.

• Dowód z opinii biegłego

Biegły - (rzeczoznawca, ekspert) osoba fizyczna powołana do udziału w postępowaniu dotyczącym innego podmiotu w celu wydania opinii w danej sprawie ze względu na posiadaną wiedzę fachową w tej dziedzinie.

Biegły podlega wyłączeniu od udziału w postępowaniu w sprawie, w której:

-Jest stroną lub jest ze stroną w stosunku prawnym powodującym wpływ wyniku sprawy na jego prawa i obowiązki;

-Stroną jest jego współmałżonek, krewny lub powinowaty do II stopnia;

-Stroną jest osoba związana z nim z tytułu przysposobienia pozostająca pod jego opieka lub kuratelą;

-Już był świadkiem, biegłym, przedstawicielem strony lub osób z nim spokrewnionych;

-Uczestniczył w wydaniu decyzji organu niższej instancji, która została zaskarżona;

-Jego udział był powodem wdrożenia przeciw niemu dochodzenia służbowego, postępowania dyscyplinarnego lub karnego;

-Stroną jest jego przełożony służbowy.

-Po zaistnieniu innych okoliczności, wywołujących wątpliwości co do bezstronności, zgodnie z art. 24 kpa

Występują również okoliczności powodujące utratę zdolności do wystąpienia w charakterze świadka, tj. biegłym nie może być osoba, która jest niezdolna do spostrzegania lub komunikowania swoich spostrzeżeń oraz osoba zobowiązana do zachowania tajemnicy państwowej i służbowej, (o ile nie jest zwolniona z tego obowiązku) i duchowni.

Biegły nie może odmówić wydania opinii, zaś wykonanie tego obowiązku jest zagwarantowane sankcją. Od wydania opinii biegły może być zwolniony przez organ administracyjny, tylko w przypadku zaistnienia przyczyn, które uprawniają świadków do odmowy zeznań lub odpowiedzi na pytania.

• Dowód z oględzin

Celem przeprowadzenia oględzin w postępowaniu administracyjnym jest ustalenie cech, stanu lub położenia rzeczy. Wyniki oględzin stanowią materiał dowodowy uzasadniający określone rozstrzygnięcie sprawy. Oględziny są środkiem dowodowym bezpośrednim, czyli takim, który umożliwia organowi orzekającemu bezpośrednie zetknięcie się ze stanem faktycznym w danej sprawie. Przedmiotem oględzin może być „wszystko, co oddziałuje na zmysły ludzkie, łącznie z samym człowiekiem.”

Oględziny przeprowadza się często z udziałem biegłych i świadków. W niektórych przypadkach oględziny wymagają zastosowania określonych urządzeń technicznych, metod postępowania ustalonych w nauce i technice. W takim wypadku wynik oględzin będzie najlepszy, jeżeli wezmą w nich udział biegli. Dlatego też, w wypadkach bardziej skomplikowanych należy połączyć dowód z oględzin z opinią biegłego.

Eksperyment dowodowy jest szczególną formą oględzin, polega on na tym, że „dokonuje się oględzin nie naturalnego stanu faktycznego, lecz stworzoną w sposób sztuczny sytuację mogącą przekonać organ orzekający o słuszności czy niesłuszności założenia dowodowego.” Formą oględzin jest także przeprowadzenie badania lekarskiego osoby, która ubiega się z racji stanu zdrowia o pewne świadczenia.

• Dowód z przesłuchania strony

Dowód z przesłuchania strony jest środkiem dowodowym posiłkowym, który jest dopuszczalny w postępowaniu administracyjnym w ostateczności. Możliwe jest skorzystanie z niego gdy wystąpią łącznie dwie przesłanki. Musi nastąpić wyczerpanie innych środków dowodowych bądź ich brak w ogóle. W oparciu o tę przesłankę, możliwe jest przesłuchanie strony tylko wtedy, gdy organ orzekający nie może ustalić stanu faktycznego posługując się innymi środkami dowodowymi.

Przed przesłuchaniem strony, należy poinformować ją o prawie odmowy odpowiedzi na pytanie. Strona nie jest świadkiem w odniesieniu do treści pojęcia świadka, w sensie procesowym. Chodzi o to aby zeznania złożone przez stronę w warunkach określonych przez ustawę, mogły zostać uznane nie tylko za informację, ale także za pełnowartościowy dowód w sprawie, na którym można oprzeć rozstrzygnięcie sprawy.

Strona ma obowiązek stawić się na wezwanie organu. Jeżeli strona nie wywiąże się z tego obowiązku, mimo prawidłowego wezwania organu, może on nałożyć na stronę grzywnę.

Do przesłuchania stron nie stosuje się żadnych środków przymusu.

Od przesłuchania stron należy odróżnić wyjaśnienia stron, które nie są środkiem dowodowym - dotyczą przedstawienia przez stronę stanu faktycznego sprawy wymagającego udowodnienia. Strony mogą składać wyjaśnienia, zgłaszać żądania, propozycje i zarzuty oraz przedstawić dowody na ich poparcie.

• Dowód z oświadczenia strony

Jeżeli przepis prawa nie wymaga urzędowego potwierdzenia określonych faktów lub stanu prawnego w drodze zaświadczenia właściwego organu administracji, organ administracji publicznej odbiera od strony, na jej wniosek, oświadczenie złożone pod rygorem odpowiedzialności za składnie fałszywych zeznań.

Organ orzekający, uprzedza stronę przed odebraniem od niej oświadczenia o odpowiedzialności za fałszywe zeznania - jest to przesłanka, która stanowi podstawę pociągnięcia do odpowiedzialności karnej.

• Dodowdy nienazwane

Środki dowodowe nienazwane to nowe środki, które powstają w wyniku rozwoju nauki i techniki. Są to środki, które mogą być wykryte w przyszłości, a także te znane w chwili obecnej, ale nie poddane specjalnej reglamentacji prawnej. Do tej grupy środków należą opinie instytutu naukowego lub naukowo-badawczego. Organ orzekający może zwrócić się o wydanie opinii do właściwego instytutu naukowego lub naukowo-badawczego. Przykładem nienazwanego środka dowodowego jest również dowód z rysów antropologicznych (zwany także dowodem z ekspertyzy biologicznej). Który polega na badaniu i porównywaniu cech biologicznych poszczególnych osób i opiera się na doświadczeniach antropologów i biologów, w zakresie dziedziczenia cech zewnętrznych przez ludzi. Do dowodów nienazwanych zaliczamy również dowody z filmu, utrwalonego obrazu telewizyjnego, z fotokopii, planów, rysunków, płyt lub taśm dźwiękowych i innych materia-łów oraz przyrządów utrwalających lub przenoszących obrazy lub dźwięki, maszynowe wypisy urządzeń liczących określających liczbę rozmów telefonicznych i wykazujących wysokość należnej opłaty

OBLIGATORYJNOŚĆ ROZPRAWY

Przeprowadzenie rozprawy administracyjnej jest obowiązkowe, jeżeli:

*Przyspieszy to lub uprości postępowanie - Ocena czy przeprowadzenie rozprawy administracyjnej będzie miało wpływ na przyspieszenie lub uproszczenie postępowania należy do organu administracyjnego

*Zapewni osiągnięcie celu wychowawczego - Osiągnięcie celu wychowawczego poprzez przeprowadzenie rozprawy administracyjnej jest kwestią wątpliwą. Trudno jest, bowiem porównywać w tym zakresie rozprawę administracyjną z rozprawą w postępowaniu cywilnym

*Wymaga tego przepis prawa - Organ administracyjny jest zobowiązany przeprowadzić rozprawę przed wydaniem decyzji, jeżeli wymaga tego przepis ustawy. Wydanie decyzji bez przeprowadzania rozprawy stanowi naruszenie przepisów postępowania administracyjnego i powoduje uchylenie decyzji przez NSA

*Zachodzi potrzeba ustalenia interesów stron

*Jest to potrzebne dla wyjaśnienia sprawy z udziałem świadków, biegłych, oględzin.

Organ administracji publicznej podejmuje przed rozprawą czynności niezbędne do jej przeprowadzenia. W szczególności wzywa strony do złożenia przed rozprawą wyjaśnień, dokumentów i innych dowodów i do stawienia się na rozprawę osobiście lub przez przedstawicieli albo pełnomocników, a także wzywa świadków i biegłych do stawienia się na rozprawę.

Organ prowadzący postępowanie zawiadamia ponadto o rozprawie państwowe i samorządowe jednostki organizacyjne, organizacje społeczne, a także inne osoby, jeżeli ich udział w rozprawie jest uzasadniony ze względu na jej przedmiot. W tym przypadku organ wzywa je do wzięcia udziału w rozprawie albo do złożenia przed rozprawą oświadczenia i dowodów dla jego poparcia.

W wezwaniu na rozprawę powinien być określony termin, miejsce i przedmiot rozprawy. Wezwanie doręcza się na piśmie (oznacza to, że niedopuszczalne jest wezwanie do udziału w rozprawie w formie ustnej) stronom, świadkom, biegłym oraz państwowym i samorządowym jednostkom organizacyjnym, organizacjom i innym osobom, wezwanym do udziału w rozprawie.

Możliwe jest także ogłoszenie o miejscu, dacie i przedmiocie rozprawy w drodze ogłoszenia, jeżeli zachodzi prawdopodobieństwo, że oprócz wezwanych stron, uczestniczących w postępowaniu, mogą być jeszcze w sprawie inne strony, nie znane organowi administracji publicznej.

Rozprawą kieruje wyznaczony do przeprowadzenia rozprawy pracownik organu administracji publicznej, przed którym toczy się postępowanie a w przypadku organu kolegialnego przewodniczący lub wyznaczony członek tego organu.

Część wstępna rozprawy obejmuje jej otwarcie, ustalenie, czy stawiły się wszystkie osoby wezwane, czy nie ma podstaw do odroczenia rozprawy. Nieobecność na rozprawie stron należycie wezwanych na rozprawę nie stanowi przeszkody do jej przeprowadzenia.

Odroczenie rozprawy jest możliwe jeżeli kierujący rozprawą stwierdzi poważne nieprawidłowości w wezwaniu stron na rozprawę. Również gdy niestawienie się strony zostało spowodowane istotną przeszkodą. Kierujący rozprawą ocenia czy dana przeszkoda była nie do przezwyciężenia. Taką okolicznością jest np. „siła wyższa” np. choroba i z innej ważniej przyczyny. Taką przyczyną może być również choroba pracownika wyznaczonego do kierowania rozprawą, jeżeli rzeczywiście nie może być zastąpiony przez innego pracownika.

Część właściwa rozprawy obejmuje przeprowadzenie dowodów, należy tutaj zastosować wzory z rozpraw sądowych, tj. przesłuchanie świadków przy nieobecności innych świadków, w razie sprzecznych zeznań- konfrontację świadków, zaś dowody wniesione na piśmie należy odczytać.

Na rozprawie strony mogą składać wyjaśnienia, zgłaszać żądania, propozycje i zarzuty oraz przedstawiać dowody na ich poparcie. Strony mogą także wypowiadać się, co do wyników postępowania dowodowego.

Kierujący rozprawą powinien zapewnić porządek czynności procesowych. Sprawuje on też policję sesyjną, tzn. jest to jego uprawnienie do utrzymania porządku czynności procesowych oraz do zapewnienia prawidłowego przebiegu rozprawy. Osoby uczestniczące w rozprawie za niewłaściwe zachowanie mogą być ostrzeżone, że zostaną wydalone z miejsca rozprawy, a w razie dalszego niewłaściwego zachowania mogą być wydalone z miejsca rozprawy lub ukarane kara grzywny, na co służy im zaskarżenie.

Postępowanie wyjaśniające gabinetowe.

Ma zastosowanie wtedy, gdy nie zajdą przesłanki z art. 89 o przeprowadzeniu rozprawy (tj. przyspieszenie to lub uproszczenie postępowania, zapewnienie osiągnięcia celu wychowawczego, lub wymaga tego przepis prawa). Np. w sprawie jest tylko 1 strona lub kilka stron, ale nie mają sprzecznych interesów. Postępowanie wyjaśniające gabinetowe jest mniej sformalizowane od rozprawy, obowiązują w nim wszystkie elementy postępowania dowodowego, strona musi mieć czynny udział we wszystkich czynnościach. Dominuje tutaj zasada pisemności. Postępowanie wyjaśniające gabinetowe ma dominujące znaczenie w postępowaniu podatkowym.

Po rozprawie decyzję doręcza się stronom na piśmie. Decyzja może być stronom ogłoszona ustnie lecz wymaga to adnotacji np. w protokole.

Od decyzji z zasady zawsze służy odwołanie do wyższej instancji. Termin na wniesienie odwołania jest z zasady czternastodniowy i bieg swój rozpoczyna od momentu doręczenia lub ogłoszenia decyzji.

• B. Adamiak, J. Borkowski - „Polskie postępowanie administracyjne i sądowoadministracyjne”, Warszawa 1999r, s. 174.

• Por. J. Starościak - „Prawo administracyjne”, Warszawa 1969r, s. 263

• Z. Janowicz - „Kodeks postępowania administracyjnego - komentarz”, Warszawa-Poznań 1992r, s. 64.

• W. Chróścielewski, J. P. Tarno - „Postępowanie administracyjne”, Zielona Góra 1999r, s. 98.

• Kodeks postępowania administracyjnego

• Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 22 marca 1928r. o postępowaniu administracyjnym.

• www.artslege.pl

9

---