Zdrowie publiczne semestr II

Temat 3: Nowotwory złośliwe - czynniki ryzyka i profilaktyka.

Proces rakotwórczy - fazy rozwoju:

I faza - inicjacja - zmiana (mutacja) w części łańcucha DNA aparatu genetycznego komórki. Ta część łańcucha DNA może być „wycięta” przez „system naprawczy” organizmu, który zależy od prawidłowej ilości witamin i niektórych pierwiastków oraz odpowiedniej ilości pełnowartościowego białka.

II faza - promocja - powstanie dwóch nieprawidłowych komórek z komórki, która przeszła fazę inicjacji. Przetrwanie w organizmie i dalszy rozwój tych komórek zależy głównie od systemów immunologicznych.

III faza - progresja - niepohamowane i niekontrolowane mnożenie się komórek i tworzenie się nowotworu złośliwego.

Czynniki rakotwórcze:

- niewłaściwa dieta 50-20 %

- palenie tytoniu 31-29 %

- infekcje (wirusowe, bakteryjne, pasożytnicze) 20-10 %

- hormony rozrodcze 20-10 %

- promieniowanie UV, jonizujące, magnetyczne, elektromagnetyczne 7-5 %

- alkohol 6-4 %

- zanieczyszczenie powietrza 5-1 %

- ryzyko zawodowe 4-2 %

- brak aktywności fizycznej 2-1 %

- leki i produkty przemysłowe ‹ 1 %

Czynniki ryzyka
wewnętrzne	zewnętrzne
genetyczne	fizyczne, np. promieniowanie
hormonalne	chemiczne, np. zawodowe
immunologiczne	biologiczne, np. zakażenie, infekcje

Profilaktyka nowotworów złośliwych

1. Profilaktyka pierwotna:

• zwalczanie palenia tytoniu

• zmiana sposobu odżywiania się, np. ograniczenie spożycia tłuszczów nasyconych,

• zwiększenie spożycia antyutleniaczy

• zmniejszenie ryzyka środowiskowego (m.in. zawodowego)

• rezygnacja z picia mocnych alkoholi w dużych ilościach

2. Profilaktyka wtórna:

badania przesiewowe

• w kierunku raka piersi i szyjki macicy - mammografia, usg piersi, cytologia

• w kierunku raka jelita grubego - badanie per rectum, badanie na krew utajoną w kale - signoidoskopia, kolonoskopia

• w kierunku raka gruczołu krokowego badanie per rectum, badanie PSA we krwi, usg transrektalne

genetyczne badania przesiewowe (wykrycie nosicielstwa uszkodzonych genów

Nowotwory złośliwe są drugą, co do częstości, przyczyną zgonów w krajach rozwiniętych, gdzie stanowią 20 % lub więcej przyczyn zgonów/

Leki a nowotwory

Niektóre leki mogą mieć działanie rakotwórcze w pewnych okolicznościach. Są to niektóre hormony i leki obniżające odporność (immunosupresja). Przewlekła, nadmierna stymulacja hormonalna może doprowadzić do powstania nowotworu w tkance podatnej na działanie hormonu (nowotwór trzonu macicy i sutka, nowotwór gruczołu krokowego.

Czynniki ryzyka raka sutka

• Wczesne występowanie pierwszej miesiączki (poniżej 11 r. ż.)

• Późna menopauza (po 54. r. ż.)

• Bezdzietność lub pierwsza donoszona ciąża po 35. r. ż.

• obciążenie rodzinne (rak piersi u krewnych pierwszego stopnia, zwłaszcza jeśli wystąpił przed menopauzą)

• Nosicielstwo zmutowanego genu BRCA1, zlokalizowanego w długim ramieniu chromosomu 17. U nosicielek mutacji tego genu ryzyko zachorowania na raka piersi sięga 90%, u połowy z nich nowotwór pojawia się przed 50. r. ż.

• Zmiany niezłośliwe gruczołu piersiowego (w szczególności włókniakogruczolaki i atypowa hiperplazja)

• Stosowanie doustnych środków antykoncepcyjnych przez młode kobiety dłużej niż 5 lat

• Hormonalna terapia zastępcza (HTZ) w okresie przekwitania trwająca dłużej niż 10 lat

• u kobiet, które chorują lub chorowały na raka sutka prawdopodobieństwo rozwoju nowotworu w drugiej piersi jest 3-4 razy wyższe

• Otyłość

• Dieta bogatotłuszczowa

Czynniki ryzyka raka szyjki macicy

• Wcześnie rozpoczęte (przed 20. r. ż.) i aktywne życie płciowe (nie w pełni dojrzała błona śluzowa pokrywająca szyjkę macicy u nastolatek jest bardziej podatna na infekcje)

• Niski poziom higieny osobistej u partnerów

• Liczne ciąży i porody (urazy szyjki macicy podczas porodów)

• Wielokrotne zapalenia szyjki macicy i pochwy

• Wirus opryszczki płciowej HSV typ II

Biologiczne czynniki rakotwórcze

• Wirus ludzkiej białaczki z komórek T (HTLV-1). Białaczka ta występuje endemicznie w niektórych rejonach Japonii. Ryzyko wystąpienia nowotworu u nosiciela HTLV-1 ocenia się na 5-10%

• Wirus żółtaczki zakaźnej typu B (HBV) związany z rakiem wątroby. Około 5% populacji jest przewlekle zakażona HBV. Przewlekle zakażeni są 100-200 razy bardziej narażeni aniżeli nienosiciele. Zakażenie wirusem żółtaczki typu C (HCV) uważane jest również za ważny czynnik ryzyka rozwoju pierwotnego raka wątroby

• Wirus ludzkiego brodawczaka (HPV), prawdopodobny promotor raka szyjki macicy

• Wirus opryszczki płciowej HSV typ II, spełniający rolę inicjatora w raku szyjki macicy oraz wirus Epsteina - Barr (EBV)

1