Grupa społeczna - w psychologii społecznej i socjologii zaliczany do zbiorowości społecznej zbiór co najmniej trzech osób, którego członkowie współdziałają ze sobą na zasadzie odrębności od innych, w celu zaspokajania własnych potrzeb, charakteryzujący się trwałą strukturą i względnie jednolitym systemem norm i wartości.

Cechy konstytuujące grupę społeczną

1. Składa się z minimum trzech osób. W niektórych przypadkach zakłada się, że do utworzenia grupy społecznej wystarcza dwie osoby, jednakże dopiero przy trzech osobach występować może struktura społeczna i niektóre typy stosunków społecznych (m.in. tworzenie koalicji, opozycji, mediacji), kontroli społecznej.

2. Zachodzą w niej trwałe, częste i bezpośrednie interakcje nastawione na wspólne osiąganie wyznaczonego celu. Socjologami, którzy podkreślali te cechę jako konstytuującą grupę społeczna byli przede wszystkim George Homans i Robert K. Merton.

3. Grupa społeczna charakteryzuje się względnie trwałą strukturą społeczną. Każdy jej członek zajmuje określoną pozycję i między nim a innymi członkami występują więzi społeczne. Miejsce w strukturze jest powiązane z przestrzeganiem przez jednostkę przyjętych w grupie norm społecznych.

4. Grupę społeczną ująć można więc jako system statusów społecznych a także jej strukturę można ujmować jako powiązane ze sobą role społeczne wynikające z pozycji społecznych odgrywających je członków.

5. Członkowie należący do grup społecznych mają świadomość przynależności do grupy oraz istnieją mniej lub bardziej wyraźne kryteria wyodrębniające tę grupę z szerszego otoczenia. Aspekt świadomościowy podkreślany był przede wszystkim w socjologii humanistycznej, m.in. przez Floriana Znanieckiego.

Struktury wewnątrzgrupowe

W grupach społecznych wyróżnić można trzy typy struktur społecznych: strukturę komunikacji, strukturę przywództwa (władzy) oraz strukturę socjometryczną.

• Struktura komunikacji odnosi się do sieci wzajemnych interakcji w grupie, co jest istotne ze względu na szybkość przepływu informacji przy realizowaniu przez grupę celów.

• Struktura przywództwa określa relacje poddaństwa i dostęp do władzy jednostek znajdujących się w grupie. Ze względu na styl kierowania grupą jednostki mogą mieć większy lub mniejszy wpływ na podejmowane decyzje. W przypadku tej struktury istotne jest zarówno przywództwo formalne w grupie, jak i istnienie przywództwa nieformalnego.

• Struktura socjometryczna określa wzajemne postawy jednostek względem siebie, przede wszystkim więzi emocjonalne, które spajają grupę. Struktura ta kształtuje się pod wpływem indywidualnych potrzeb afiliacyjnych jednostek.

Spójność grupy

Jedną z ważniejszych zmiennych określających grupę społeczną jest spójność grupy (spoistość), która określa grupę jako zintegrowaną całość, brak występowania klik oraz wysokim stopniem konformizmu jednostek wobec norm i celów grupowych. Zazwyczaj spójność jest najwyższa w grupach małych, ze względu na silniejszą kontrolę społeczna względem postaw, norm i wartości.

Grupa społeczna a jednostka

Grupa społeczna wywiera na jednostki "nacisk" na podporządkowanie się wobec panujących w niej norm i wartości, przez co np. podczas socjalizacji "przekształca się" ona z jednostki biologicznej w jednostkę społeczną. W miarę wzrostu liczebności grupy, rośnie liczba możliwych stosunków interpersonalnych w niej zachodzących. Można to opisać wzorem [n(n-1)]\2, gdzie "n" oznacza liczbę członków.

Wymagania stawiane członkom grupy zamykają się w dwóch poziomach: wzór fizyczny (pozytywny - cechy fizyczne wymagane i negatywny - niepożądane) oraz wzór moralny - zespół cech jakie jednostka powinna wykazywać w swoim postępowaniu.

Suma dążeń członków do realizowania zadania zbiorowego wyraża się wolą zbiorową grupy. Jej istnienie przejawia się konsekwentnym i efektywnym realizowaniem zadań (świadomie określone skutki, które grupa jako całość chce wywołać). Często jest to podłożem dla zjawiska solidarności grupy.

Zbyt silne identyfikowanie się z grupą społeczną, występujące w tzw. "grupach żarłocznych" czy "grupach totalnych" prowadzi do patologicznego konformizmu, co objawia się m.in. syndromem grupowego myślenia.

^{Styl kierowania}

Styl kierowania lub styl przywództwa - sposób postępowania przełożonego w stosunku do podwładnych odzwierciedlający najczęściej jego cechy osobowościowe lub przekonania o skutecznym zarządzaniu personelem. Styl przywództwa często jednak jest wypadkową cech osobowościowych przełożonego oraz cech osobowościowych podwładnych oraz struktury zespołu pracowniczego.

Wybór stylu kierowania zależy od kierownika i podwładnych oraz czynników sytuacyjnych. Style kierowania zależą też od doświadczenia kierownika, jego wiedzy i cech osobowościowych. Przejawiają się w różnych instrumentach kierowania, do których zalicza się:

• środki i metody organizacji formalnej (przepisy, procedury, oceny kadrowe, system wynagrodzeń)

• środki i metody psychologiczne (socjogramy, techniki negocjacji, treningi grupowe)

Ze względu na znaczenie, jakie ma realizacja założonych celów instytucji, oraz na wagę mocnego i trwałego zaangażowania każdego pracownika - członka zorganizowanej społeczności w realizację tych celów, szczególnie ważne - oprócz technik zarządzania - są style kierowania. Funkcja motywowania w procesie kierowania także w określonym stopniu determinuje styl kierowania.

W ogólnym ujęciu styl kierowania jest praktycznie ukształtowanym i względnie trwałym sposobem oddziaływania kierownika na podwładnych, by ich zachowanie prowadziło do osiągnięcia z góry określonego celu (wiązki celów). Najogólniej można mówić o stylach kierowania potencjalnym i rzeczywistym.

Potencjalny styl kierowania kształtowany jest przez zespół poglądów i przekonań (subkulturę) kierownika na temat mechanizmów zachowań podwładnych oraz sposobów skutecznego wypełniania własnej woli kierowniczej akceptowanej przez zwierzchników. Jest to więc tzw. "filozofia kierowana" przejawiająca się w odpowiednim organizacyjnym zachowaniu kierownika wobec podwładnych, w jego stosunku do zakresu ich samodzielności i odpowiedzialności, do ich pracy i jej wyników.

Potencjalny styl kierowania zatem jest to racjonalnie pomyślany model (wzorzec) zachowania organizacyjnego kierownika wobec podwładnych, by optymalnie (najkorzystniej) spełniał role kierownicze (osiągał założone cele).

Rzeczywisty styl kierowania to praktycznie ukształtowany i faktycznie stosowany zintegrowany system metod, technik i innych narzędzi oddziaływania na podwładnych, dostosowany do założonych celów, realizowanych zadań i konkretnych warunków działania.

Transformacja potencjalnego stylu kierowania w styl kierowania jest funkcją wielu zmiennych - stopnia zaistniałych zmian w konkretyzacji celu i faktycznych warunków działania, poziomu wrażliwości i reagowania na zmiany, umiejętności syntetycznego ich analizowania, stopnia konserwatyzmu kierownika oraz skuteczności środków motywacyjnych, modyfikujących ten konserwatyzm. W praktyce jednak transformację potencjalnego stylu kierowania w styl rzeczywisty determinują:

1. czynniki zewnętrzne:

• czas potrzebny do przygotowania zadań zleconych kierownikowi zespołu,

• odpowiedzialność kierownika za pracę podległego mu zespołu,

• metoda i kryteria oceny pracy kierownika przez bezpośrednich zwierzchników,

• stopień wykorzystania potencjalnej rozpiętości i zasięgu kierowania,

• preferowany styl kierowania zwierzchników,

• poziom integracji celów kierowanego zespołu z misją i celami instytucji,

• rola autorytetu formalnego jako źródła władzy kierowniczej,

• stopień wpływu na ustalenie celów i zadań dal kierowanego zespołu,

• poziom zaufania do podwładnych;

czynniki personalne:

• wielkość luki kwalifikacyjnej między kierownikiem a podwładnymi,

• poziom samodyscypliny i odpowiedzialności podwładnych,

• poziom szczerości motywów i intencji podwładnych,

• stopień rozbudzenia potrzeb pozamaterialnych u podwładnych,

• stopień rozbudzenia potrzeby współdecydowania u podwładnych,

• czynniki techniczne i ergonomiczno-organizacyjne:

• poziom zdeterminowania procesów pracy przez technikę i technologię,

• ergonomiczne (fizjologiczne) warunki pracy podległego zespołu.

• techniczne możliwości jednoznacznej oceny wkładu pracy podwładnych,

• technicznie możliwy poziom sprawowania nadzoru nad podległym zespołem,

• poziom zagrożenia nieodwracalnością skutków złej pracy podwładnych,

• poziom zmienności warunków pracy podwładnych.

Do zasadniczych elementów stylu kierowania można zaliczyć[edytuj]

1. poziom udziału podwładnych w procesie decyzyjnym

2. stopień zorientowania (nastawienia) kierownika

• na osiągnięcie celu

• na ludzi - na podwładnych (tworzenie dobrego klimatu w pracy, przyjaznej i życzliwej atmosfery, kształtowanie właściwych stosunków międzyludzkich);

• rodzaj sprawowanej kontroli kierowniczej

• stawianie zadań, określenie szczegółowych sposobów wykonywania, bieżąca, dokładna kontrola podwładnego,

• kontrola ogólna - mniej ingerencji w prace podwładnych, wybór metod i sposobów pracy zależy od podwładnego

• kontakt emocjonalny z podwładnym

• kontakt ciągły, ale psychicznie płytki

• kontakt incydentalny, ale emocjonalnie głęboki

Style kierowania mogą różnić się między sobą rodzajami, kombinacjami połączeń i stosowaniem środków motywacji (bodźców).

Charakterystyka stylów kierowania Lewina-Lipitta-White'a[edytuj]

Pierwsze klasyfikacje stylów kierowania w literaturze przedmiotu wiążą się z badaniami prowadzonymi przez Kurta Lewina, Ronalda Lipitta i Ralpha K. White'a.
Przeprowadzili oni wiele eksperymentów, których celem było prześledzenie wpływu stosowania trzech odmiennych stylów kierowania:

• autokratycznego

• demokratycznego

• nieingerującego

1. Kierownik autokrata - sam ustala cele grupy i zadania prowadzące do ich osiągnięcia oraz sam dokonuje podziału pracy w zakresie ustalenia celów między uczestników grupy.

2. Kierownik demokrata - zachęca grupę do podejmowania decyzji w zakresie ustalenia celów jej działania, zadań prowadzących do ich realizacji i podziału czynności. Jednocześnie sam bierze udział w pracy wykonywanej przez grupę.

3. Kierownik nieingerujący - pozostawia członkom grupy maksimum swobody w ramach realizacji zadań. Sam nie podejmuje żadnych decyzji, nie uczestniczy w pracach grupy, nie ocenia też pracy podwładnych.

Psychologia społeczna - „Style kierowania grupą”.

 

Nauczyciel pełni rolę kierowniczą w procesie wychowania, którą realizuje za pomocą konkretnych zachowań składających się na styl kierowania.

Wyróżniamy podział na styl autokratyczny, przy którym sprawowanie władzy i podejmowanie decyzji należy przede wszystkim do kierownika (nauczyciela), oraz styl demokratyczny, kiedy powyższe funkcje pełni zespół. Kierowanie autokratyczne bywa nazywane także dominacyjnym lub autorytarnym, skoncentrowanym na przywódcy (nauczycielu) i opartym na środkach przymusu, kierowanie zaś demokratyczne - kierowaniem integracyjnym, uczestniczącym, permisywnym (przyzwalającym), skoncentrowanym na grupie (klasie).

Istnieją też style pośrednie, np. kierowanie perswazyjne bądź skoncentrowane na jednostce. Trudno też mówić o stylu nieokreślonym, ponieważ oznacza on brak jakiegokolwiek kierownictwa. W klasie ten styl występuje bardzo rzadko i oznacza nieumiejętność radzenia sobie z zespołem uczniowskim. Natomiast stosowanie pozostałych stylów kierowania klasą: autokratycznego i demokratycznego oraz ich form pośrednich przynosi zróżnicowane efekty wychowawcze, zależnie od takich czynników, jak wiek uczniów oraz rodzaj przedmiotu nauczania i zajęć na lekcji.

Według Andrzeja Janowskiego „nauczyciel kieruje tym bardziej demokratycznie, im częściej stosuje nagradzanie, odbiera opinie i normy nadawane przez klasę, pobudza ją do wyrażania opinii i norm, formułuje reguły i przepisy postępowania, podejmuje razem z zespołem decyzje dotyczące przyszłych losów zespołu, okazuje życzliwość i stara się minimalizować napięcie i poczucie zagrożenia; oraz im rzadziej: stosuje kary, narzuca tylko własne opinie i normy, tłumi opinie i normy pojawiające się w zespole, posługuje się zakazami i nakazami, sam podejmuje decyzję co do przyszłych działań zespołu, wyraża wrogość, wzbudza napięcie i poczucie zagrożenia.

Przy ocenie efektywności stylu kierowania klasą uwzględniono zarówno zachowanie się uczniów w sytuacjach zadaniowych: wykonywanie prostych zadań bez nadzoru, stopień twórczej modyfikacji przy wykonywaniu zadań dobrowolnych; jak też emocjonalne aspekty stosunku uczniów do nauczyciela.

Efektywność stylu kierowania klasą zależy od wieku uczniów oraz od ich oczekiwań w odniesieniu do nauczycieli. Styl demokratyczny był bardziej skuteczny w klasach wyższych (kl. VII), niż w niższych (kl. V). Na niższym szczeblu nauczania wychowankowie częściej uważali, że nauczyciel powinien ich mobilizować do działania we wszystkich ważniejszych sprawach.

Na styl demokratyczny uczniowie reagowali zwiększoną wydajnością pracy, spójnością działania, brakiem dystansu w kontaktach z nauczycielem.

Nauczyciele w zasadzie preferują demokratyczny styl kierowania i oddziaływania wychowawczego na uczniów, uznają jego wyższość, w praktyce jednak, w obawie przed naruszeniem porządku i ładu na lekcji, osłabieniem karności i dyscypliny, stosują styl autokratyczny. Tracą tym samym możliwość kształtowania u wychowanków takich właściwości, które można opanować tylko w zespole kierowanym demokratycznie, jak np. nawyk wspólnego podejmowania decyzji, obrona własnego stanowiska, lojalność i solidarność wobec zespołu kolegów. 

---