POJĘCIE PRAWA
Prawo jest zbiorem norm prawnych obowiązujących na danym terytorium; to zespół norm wydanych lub usankcjonowanych przez państwo i zagwarantowanych przymusem państwowym. Prawo jako system jest wewnętrznie uporządkowane.
Prawo stanowione -
Prawo natury - pojmuje się jako zbiór norm czy ocen (dających uzasadnienie aksjologiczne dla norm) dotyczących postępowania ludzi. Prawo natury wyznacza zatem jakiś porządek normatywny. Oceny lub normy tworzące prawo natury są niezmienne, a w każdym razie charakteryzuje je znaczna stabilność, ponieważ wyrażają porządek świata, naturę człowieka czy naturę społeczności. Wartości i normy tworzące prawo natury istnieją niezależnie od woli i świadomości człowieka.
Prawo zwyczajowe - zwyczaj określa się jako ustalony, jednorodny sposób postępowania, uznany za wiążący przez określoną zbiorowość społeczną.
Pojęcie i elementy stosunku prawnego:
Stosunek prawny - to stosunek powinnościowy pomiędzy dwoma podmiotami, ukształtowany przez normę prawną, polegający na obowiązku pewnego zachowania się jednego podmiotu względem drugiego i na odpowiednim uprawnieniu tego drugiego.
Elementy stosunku prawnego:
a) obowiązek prawny;
b) prawo podmiotowe;
c) podmiot obowiązku prawnego;
d) podmiot prawa;
e) przedmiot stosunku prawnego - rzecz lub postępowanie jej dotyczące.
Treść stosunku prawnego stanowi obowiązek prawny i odpowiadające mu prawo podmiotowe.
W prostych stosunkach prawnych jedna strona jest podmiotem obowiązku prawnego, a druga podmiotem prawa. W stosunkach prawnych złożonych każda ze stron jest jednocześnie podmiotem obowiązku i prawa.
Gałąź prawa - to zespół norm regulujących stosunkowo szeroką grupę jednorodnych stosunków społecznych.
Gałęzie prawa - w polskim prawie wyróżnia się na ogół następujące gałęzie prawa wewnętrznego: prawo konstytucyjne, prawo administracyjne, prawo cywilne (w tym prawo handlowe), prawo rodzinne i opiekuńcze, prawo karne, prawo finansowe, prawo pracy, prawo morskie, prawo rolne, prawo ochrony środowiska, prawo postępowania karnego, prawo postępowania cywilnego, prawo międzynarodowe prywatne.
Pr. Konstytucyjne - obejmuje całokształt norm dotyczących ustroju państwowego, państwowego tym: podmiot władzy najwyższej w państwie, stosunki własnościowe, formy sprawowania władzy państwowej, status prawny jednostki, organizację i tryb działania aparatu państwowego; to zespół norm regulujących podstawowe urządzenia ustroju państwa.
Pr. Administracyjne - reguluje realizację procesów administrowania w państwie: system instytucji, które te procesy realizują, a przede wszystkim władcze elementy realizacji tych procesów; to zespół norm regulujących strukturę organów administracyjnych oraz stosunki prawne powstające w toku wykonawczo-zarządzającej działalności tych organów.
Pr. Cywilne - normuje na zasadzie równorzędności podmiotów prawa społecznie doniosłe stosunki majątkowe i związane z nimi stosunki niemajątkowe; to zespół norm regulujących stosunki majątkowe i niektóre stosunki osobiste pomiędzy równorzędnymi - w danej sprawie - podmiotami prawa.
Pr. Finansowe - to zespół norm regulujących gromadzenie środków pieniężnych przez państwo oraz ich rozdział i wydatkowanie, a także określających tryb działania organów i instytucji finansowych,
Pr. Rodzinne - to zespół norm regulujących osobiste i majątkowe stosunki między małżonkami, krewnymi oraz stosunki wynikające z przysposobienia, opieki i kurateli,
Pr. Pracy - to zespół norm regulujących stosunki między pracodawcą i pracownikiem na tle świadczonej pracy,
Pr. Karne - to zespół norm mówiących, jakie czyny są przestępstwami, ustalających kary za te przestępstwa oraz określających ogólne zasady odpowiedzialności karnej,
Pr. Cywilno procesowe - to zespół norm regulujących tryb rozstrzygania spraw cywilnych przez sądy i niektóre inne organy oraz właściwość tych organów.
Pr. Karne procesowe - to zespół norm regulujących tryb prowadzenia i rozstrzygania spraw karnych przez organy wymiaru sprawiedliwości.
Instytucje prawne - to zespół norm regulujących pewien wąski i jednolity wycinek stosunków społecznych, np. czynność prawna, osoba prawna, przestępstwo.
System prawa - to całokształt norm prawnych, obowiązujących w danym państwie, uporządkowany według wybranych cech (kryteriów).
PYTANIA:
Na czym polega uzasadnienie faktyczne, a na czym uzasadnienie aksjologiczne normy prawnej?
Uzasadnienie obowiązywania normy prawnej:
- uzasadnienie faktyczne - polega na tym, że stosujemy się do normy prawnej, bo ustanowił ją organ państwowy, który ma nad nami faktyczną władzę i może wyrządzić nam dolegliwość, np. obowiązek płacenia podatków;
- uzasadnienie aksjologiczne - stosuje się do normy, ponieważ z mojego punktu widzenia, lub punktu widzenia mojego autorytetu, zachowanie się zgodnie z normą jest dobre, np. zakaz palenia na stacji benzynowej.
Jaka jest różnica między prawem stanowionym, prawem natury i prawem zwyczajowym?
Na czym polega istota stosunku prawnego i jakie są elementy tego stosunku?
Stosunek prawny to stosunek powinnościowy pomiędzy dwoma podmiotami, ukształtowany przez normę prawną, polegający na obowiązku pewnego zachowania się jednego podmiotu względem drugiego i na odpowiednim uprawnieniu tego drugiego
Elementy stosunku prawnego:
a) obowiązek prawny;
b) prawo podmiotowe;
c) podmiot obowiązku prawnego;
d) podmiot prawa;
e) przedmiot stosunku prawnego - rzecz lub postępowanie jej dotyczące.
Treść stosunku prawnego stanowi obowiązek prawny i odpowiadające mu prawo podmiotowe.
W prostych stosunkach prawnych jedna strona jest podmiotem obowiązku prawnego, a druga podmiotem prawa. W stosunkach prawnych złożonych każda ze stron jest jednocześnie podmiotem obowiązku i prawa.
Stosunek administracyjno prawny - stosunek społecznie uregulowany przez przepisy prawa administracyjnego. Stosunek nierównorzędny, państwo - imperium - obywatel. Stosunki te powstają z mocy aktów administracyjnych (np. powołanie do wojska).
Zasady postępowania administracyjnego:
- Zasada prawdy obiektywnej
- Zasada udziału stron w postępowaniu
- Zasada kontroli społecznej nad postępowaniem administracyjnym
- Zasada uwzględnienia z urzędu interesu społecznego i słusznego interesu stron
- Zasady pomocnicze: odrębności postępowania administracyjnego, oficjalności, względnej jawności, dwuinstancyjności, swobodnej oceny dowodów, dyspozycyjności, prostoty i koncentracji, ograniczonego formalizmu, trwałości decyzji administracyjnej.
Stosunek cywilno prawny - to zachodzące między równorzędnymi prawnie stronami stosunki społeczne na tle majątkowym oraz nieliczne stosunki osobiste, regulowane przez normy prawa cywilnego.
Wyróżniamy:
- podmioty stosunku (osoby fizyczne lub prawne)
- przedmiot stosunku prawnego (czynności i obiekty, które są przyczyną związania się
podmiotów stosunkiem prawnym)
- uprawnienia wynikające ze stosunku (prawo domagania się od drugiego podmiotu określonego zachowania np. wykonania rzeczy itp.)
- obowiązki wynikające ze stosunku.
Jakie relacje zachodzą między systemem prawa, gałęzią prawa i instytucją prawa?
Według jakich kryteriów system prawa dzielony jest na gałęzie prawa?
AKT NORMATYWNY. PRZEPIS PRAWNY. NORMA PRAWNA.
Pojęcie i rodzaje aktów prawnych.
Akty różnią się mocą prawną, wynikającą z hierarchii aktów prawnych, a ta przypisana jest konstytucją.
Konstytucja jest najważniejszym aktem prawnym; stoi powyżej wszystkich innych aktów. Zasadą jest, że wszystkie inne akty prawne muszą być zgodne z konstytucją.
Akty prawne dzielimy na:
a) powszechnie obowiązujące:
- ustawa - poprzez ustawę regulowane są takie sytuacje, które zwykło się nazywać materią ustawową (np. sytuacja prawna obywatela, jego prawa i obowiązki; tworzenie, kompetencje i działania organu państwa; budżet państwa);
- umowy międzynarodowe - ratyfikowane są źródłem bezpośrednio obowiązującego prawa w Polsce. Umowa, która zostaje ratyfikowana jest ogłaszana w Dzienniku Ustaw i od tego momentu staje się częścią porządku prawnego Polski. W niektórych sytuacjach wydawana jest ustawa.
Z grupy wszystkich umów międzynarodowych wyróżnia się te, które dotyczą następujących kwestii: # zawarcie pokoju, sojuszu, układu politycznego lub wojskowego; # wolności praw i obowiązków obywatelskich, określonymi przepisami konstytucji; # członkostwa Rzeczypospolitej Polski w organizacjach międzynarodowych; # znaczącego obciążenia budżetu państwa.
Do ratyfikowania ww. umów konieczna jest zgoda Parlamentu w formie ustawy.
W razie konfliktu pomiędzy postanowieniami takiej umowy międzynarodowej, a ustawy, pierwszeństwo ma umowa międzynarodowa.
- rozporządzenia - są źródłem powszechnie obowiązującego prawa w Polsce. Ustawa powinna zawierać wytyczne dotyczące treści rozporządzenia.
Rozporządzenie jest aktem pochodzącym nie od parlamentu, a od Rady Ministrów lub poszczególnego Ministra.
Rozporządzenie jest aktem do wykonania ustawy.
- rozporządzenie prezydenta z mocą ustawy - wydawane jest w sytuacjach nadzwyczajnych i jest równe ustawie.
- akty prawa miejscowego - (źródło powszechnie obowiązującego prawa na określonym terenie), np. wojewoda może wydać akt, który będzie obowiązywał tylko na terenie jego województwa; prezydent miasta wydaje ustawę, która obowiązuje tylko na terenie tego miasta.
b) obowiązujące wewnętrznie:
- zarządzenia - wydawane przez Radę Ministrów oraz poszczególnych Ministrów; akt ma charakter wewnętrzny i obowiązuje tylko w obrębie jednostki organizacyjnej, która podlega danemu ministrowi.
Akt prawny obowiązuje od momentu, który najczęściej sam w swojej treści wskazuje, np. data ustanowienia, ogłoszenia lub późniejszy.
Warunkiem koniecznym do wejścia w życie następujących aktów prawnych jest ich ogłoszenie: ustawa, umowa międzynarodowa, rozporządzenie, akt prawa miejscowego.
w przypadku innych aktów prawnych może to być data ustanowienia.
Podstawowa zasada - obywatel ma prawo dowiedzieć się o ogłoszeniu.
Ogłoszenie następuje poprzez formalną publikację, która może przyjąć postać opublikowania w tzw. Dzienniku Ustaw, albo w innym miejscy, np. w Monitorze Polskim. Innym sposobem ogłoszenia jest sposób zwyczajowo przyjęty, stosowany w nadzwyczajnych sytuacjach, np. w czasie powodzi (np. radio, TV, plakaty na murach).
Akt normatywny - to akt wydany przez uprawniony organ państwa, złożony z przepisów prawnych wyrażających normy prawne, np. ustawa, rozporządzenie, zarządzenie.
Pojęcie i rodzaje przepisów prawnych.
Przepis prawny - podstawowa jednostka redakcyjna aktu/tekstu prawnego, takiego jak np. ustawa, rozporządzenie czy zarządzenie. Najczęściej jest po prostu zdaniem w sensie gramatycznym.
Podział przepisów prawnych ze względu na treść:
a) nakazujące - nakazuje adresatowi sposób postępowania;
b) zakazujące - zakazuje adresatowi określonego postępowania;
c) upoważniające (zezwalające) - upoważnia adresata do określonego postępowania; d) zakazująco - upoważniające (kompetencyjne) - upoważnia adresata do działania i jednocześnie go do niego zobowiązuje;
e) wyjaśniające - przepisy nienormatywne, które wyjaśniają pojęcia prawne (definiujące), bądź wyjaśniają wątpliwości interpretacyjne.
Podział przepisów prawnych ze względu na stopień kompletności (dokładność):
a) konkretne - bezpośrednio i w sposób pełny określają sposób postępowania adresata;
b) blankietowe - nie formułują postępowania, ale upoważniają organ państwa do wydania w przyszłości konkretnego przepisu na ten temat;
c) odsyłające - odsyłają w danym zakresie do innych, już istniejących przepisów prawnych.
Normy prawne są wyinterpretowanie z przepisów, a przepisy stanowią swojego rodzaju opakowanie dla norm.
Najczęściej do utworzenia normy potrzeba kilku zdań/praw.
Jest kilka rodzajów przepisów:
- największa grupa to przepisy do budowania norm, nakazujące, zakazujące, przyzwalające;
- oraz te, które pośrednio służą do budowania norm.
Pojęcie normy, jej elementy składowe oraz rodzaje.
Norma postępowania - jest to nakaz lub zakaz sformułowany w danym języku, w którym wskazuje określone zachowanie i adresata tego obowiązku.
Norma postępowania zawiera:
- adresata
- przedmiot obowiązku
- okoliczności, w których dany adresat ma się w odpowiedni sposób zachować
Podział norm postępowania ze względu na wskazanie adresata:
a) normy indywidualne - wskazują adresata poprzez wskazanie jego nazwy indywidualnej, np. studentka I-go roku Agnieszka Nowak ma się zgłosić w poniedziałek w Dziekanacie;
b) normy generalne - wskazują adresata poprzez użycie nazwy generalnej, np. studenci I-go roku AP mają przystąpić do egzaminu między 1 a 14 lutego `05.
Podział normy postępowania ze względu na wskazanie sposobu postępowania:
a) normy konkretne - wskazują do wykonania jeden konkretny czyn i dezaktualizują się najczęściej zaraz po jego wykonaniu, np. Adam Kowalski ma spłacić pożyczkę 15 listopada 2004r.;
b) normy abstrakcyjne - nie wskazują jednego sposobu postępowania tylko klasę zachowań; nie dezaktualizują się po jednorazowym wykonaniu, ale muszą być wykonane zawsze, jeśli nastąpią określone okoliczności, np. obowiązek powstrzymania się od zabicia drugiego człowieka.
Norma prawna - to taka norma postępowania, która jest jednocześnie generalna i abstrakcyjna, oraz została ustanowiona przez kompetentny organ państwa.
Każda norma prawna jest normą postępowania, ale nie każda norma postępowania jest normą prawną.
Struktura normy prawnej jest trójczłonowa, a składają się na nią:
a) hipoteza (założenie) - określa okoliczności (warunki) w jakich można i należy stosować daną normę, a przez to i potencjalnego jej adresata;
b) dyspozycja - określa postępowanie, do jakiego zobowiązany jest adresat normy;
c) sankcja - określa ujemne konsekwencje w przypadku zachowanie się adresata w sposób sprzeczny z normą.
Zasady ustanawiania norm:
- nie powinno się ustanawiać norm niewykonalnych; nie można ustanowić niemożliwego do wykonania nakazu lub zakazu;
- normy kształtują przyszłe zachowania, nie można ustanawiać norm, które odnoszą się do już zaszłych zachowań (prawo nie działa wstecz - lex retro non agit).
PYTANIA:
Na czym polega istota aktu normatywnego, przepisu prawa oraz normy prawnej?
Akt normatywny - to akt wydany przez uprawniony organ państwa, złożony z przepisów prawnych wyrażających normy prawne, np. ustawa, rozporządzenie, zarządzenie.
Przepis prawny - podstawowa jednostka redakcyjna aktu/tekstu prawnego, takiego jak np. ustawa, rozporządzenie czy zarządzenie. Najczęściej jest po prostu zdaniem w sensie gramatycznym.
Norma prawna - to taka norma postępowania, która jest jednocześnie generalna i abstrakcyjna, oraz została ustanowiona przez kompetentny organ państwa.
Jaka jest relacja między ustawą a aktem wykonawczym?
Jaka jest różnica między aktem wykonawczym a aktem samoistnym organu administracji państwowej?
Jaki jest stosunek normy prawnej do przepisu prawa?
Normy prawne są wyinterpretowanie z przepisów, a przepisy stanowią swojego rodzaju opakowanie dla norm.
Najczęściej do utworzenia normy potrzeba kilku zdań/praw.
ŹRÓDŁA PRAWA
Pojęcie źródła prawa
W zakresie źródeł prawa prawnik nie może popełnić żadnego błędu dotyczącego hierarchii. Źródło to początek czegoś.
Aktualnie system źródeł prawa ma charakter źródła zamkniętego.
Źródłami prawa nazywamy inaczej wszystkie akty prawne, zawierające konkretne przepisy.
Źródła prawa są to zatem akty stanowione przez organy państwowe, które w treści swej zawierają normy prawne albo stanowią element niezbędny do odczytania obowiązującej normy prawnej. Dlatego też mówiąc o źródłach prawa w tym znaczeniu, określamy je najczęściej mianem aktów prawodawczych (normatywnych), tj. aktów, które w treści swej zawierają normy prawne lub ich części składowe.
Mówiąc o aktach prawodawczych takich jak np. ustawy, rozporządzenia lub uchwały, mamy na myśli dokumenty, w których te normy zostały zapisane. Źródła prawa są u nas w poważnym stopniu zróżnicowane. Nie jest to rzeczą przypadku. Różnego rodzaju akty normatywne stanowią pewien logicznie uporządkowany i wzajemnie powiązany system. Jest on uporządkowany według dwóch uzupełniających się kryteriów podziału.
Pierwsze kryterium to kryterium podmiotowe, a więc podział doskonały w zależności od tego, kto wydał dany akt normatywny.
Drugie kryterium - nazywamy je przedmiotowym - decyduje o usytuowaniu danego aktu normatywnego w systemie źródeł prawa według tego, co aktem tym może być regulowane. Dokonany na podstawie tych dwóch kryteriów podział systemu źródeł prawa polskiego pozwala nam określić pewną hierarchię aktów normatywnych.
Hierarchia źródeł prawa:
- Konstytucja
- ratyfikowane umowy międzynarodowe
- ustawy
- rozporządzenia z mocą ustawy
- rozporządzenia
- akty prawa miejscowego
Najważniejszym źródłem prawa jest konstytucja, która określa prawa i obowiązki obywateli oraz środki ich ochrony; strukturę i kompetencje problemów państwa oraz samorządu terytorialnego; procedurę zmiany konstytucji.
Przepisy konstytucji stosuje się bezpośrednio, chyba że sama konstytucja nakazuje wydanie ustawy do uregulowania określonej kwestii.
Zasady obowiązywania norm prawnych w czasie, przestrzeni i co do osób
Normy prawne każdego państwa stanowią, kogo prawo danego państwa obowiązuje. Na ogół zasadą jest, że prawo obowiązuje wszystkie osoby, które znajdują się na jego terytorium.
Status prawny ludności przebywającej na terenie określonego państwa nie jest jednak jednolity. Generalnie można wyróżnić:
- obywateli państwa
- cudzoziemców i apatrydów (osoby nieposiadające żadnego obywatelstwa) stale zamieszkujących na terytorium państwa
- cudzoziemców i apatrydów czasowo przebywających na obcym terytorium państwowym
- cudzoziemców posiadających specjalny status prawny
Osoby bezpaństwowe nie korzystają z opieki dyplomatycznej państwa stałego pobytu ani też z wielu praw politycznych przysługujących obywatelom.
Cudzoziemcem jest nazywana osoba fizyczna, która nie posiada obywatelstwa państwa, na terenie którego przebywa. Każdy cudzoziemiec podlega prawu wewnętrznemu tego państwa. Obok tego na jego sytuację mogą oddziaływać niektóre normy prawa międzynarodowego, międzynarodowego zwłaszcza te z nich, które są zawarte w umowach dwustronnych zawartych między państwem obywatelstwa z państwem pobytu.
Do grupy cudzoziemców uprzywilejowanych należą dyplomaci państw posiadających swoje przedstawicielstwa w kraju pobytu. Korzystają oni ze specjalnych immunitetów i przywilejów (np. immunitet nietykalności, immunitet jurysdykcyjny).
Prawo międzynarodowe - żadnemu państwu nie można bez jego zgody narzucać żadnych zasad postępowania i żadnych zobowiązań (prawo to dotyczy przede wszystkim wzajemnych stosunków suwerennych państw).
PYTANIA:
Co rozumie się przez źródło prawa?
Źródłami prawa nazywamy inaczej wszystkie akty prawne, zawierające konkretne przepisy.
Źródła prawa są to zatem akty stanowione przez organy państwowe, które w treści swej zawierają normy prawne albo stanowią element niezbędny do odczytania obowiązującej normy prawnej. Dlatego też mówiąc o źródłach prawa w tym znaczeniu, określamy je najczęściej mianem aktów prawodawczych
Jakie są zbiory źródeł prawa?
Źródła prawa:
- Konstytucja
- ratyfikowane umowy międzynarodowe
- ustawy
- rozporządzenia z mocą ustawy
- rozporządzenia
- akty prawa miejscowego
Co znaczy zwrot: „norma prawna obowiązuje”?
Na czym polega zasada lex retro non agit?
Lex retro non agit - prawo nie działa wstecz.
Jakie jest znaczenie prawa intertemporalnego?
Na czym polega vacatio legis?
Vacatio legis - jest to czas pomiędzy ogłoszeniem a wejściem w życie aktu prawnego. Jest to czas na zapoznanie się z treścią aktu prawnego.
Jakie jest znaczenie klauzul derogacyjnych?
Derogacja - uchylenie mocy obowiązującej przepisu prawnego w sposób wyraźny (nowy akt prawny wymienia przepisy uchylone lub pozbawia mocy przepisy z nim sprzeczne) lub dorozumiany, zgodnie z tzw. regułami kolizyjnymi, np.: ustawa późniejsza uchyla wcześniejszą, ustawa specjalna uchyla (w zakresie, który reguluje) ustawę ogólną.
W jakich przypadkach mogą być stosowane normy prawne, które utraciły moc obowiązującą?
Jakie są warunki wejścia w życie norm prawnych rangi ustawowej?
Warunkiem koniecznym do wejścia w życie norm prawnych rangi ustawowej jest ich ogłoszenie. Podstawowa zasada - obywatel ma prawo dowiedzieć się o ogłoszeniu. Ogłoszenie następuje poprzez formalną publikację, która może przyjąć postać opublikowania w tzw. Dzienniku Ustaw, albo w innym miejscy, np. w Monitorze Polskim. Innym sposobem ogłoszenia jest sposób „zwyczajowo przyjęty”, stosowany w nadzwyczajnych sytuacjach, np. w czasie powodzi (np. radio, TV, plakaty na murach).
Wprowadzenie do nauk prawnych.
1