Kamila Semków
Edukacja Wczesnoszkolna i Przedszkolna rok IV gr. B
Poczucie własnej wartości
„Bez starań nie ma niepowodzenia; bez niepowodzenia nie ma poniżenia.
Zatem nasze samopoczucie na tym świecie zależy całkowicie od tego,
kim chcemy w życiu być i co robić. Określa je współczynnik naszych osiągnięć podzielonych przez nasz przypuszczalny potencjał; jest to ułamek, w którym mianownik stanowią nasze aspiracje, a licznik - nasze sukcesy.”
William James
Bardzo często mówi się o poczuciu własnej wartości. Pojęcie to funkcjonuje w życiu codziennym i spotykamy się z nim na każdym kroku. Pomimo tego, że tak często jest ono używane, a nawet nadużywane w niektórych sytuacjach, ciężko jest tak naprawdę określić czym właściwie jest poczucie własnej wartości i w jaki sposób funkcjonuje w naszych umysłach. Podstawowe informacje na temat tego pojęcia można odnaleźć przede wszystkim w literaturze psychologii osobowości, gdzie termin ten jest objaśniany i przedstawiane są mechanizmy jego powstawania, ale tematyka ta poruszana jest również przez pedagogów, którzy skupiają się głównie na możliwościach budowania poczucia własnej wartości u dzieci od samego początku ich życia.
Pierwszą uznawaną definicją poczucia własnej wartości są słowa Williama James'a, które przytoczyłam jako motto pracy, a które autor zawarł w swojej pracy ”Zasady psychologii”. W literaturze psychologii osobowości można ponadto odnaleźć wiele definicji poczucia własnej wartości.
Według Rogera Sparksa jest ono „indywidualną oceną, werdyktem fałszywym lub prawdziwym, który decyduje o tym, co odczuwasz i myślisz na temat swojego prawa do istnienia na świecie i do wyrażania, bez obaw, własnej osobowości. Rozwijanie poczucia własnej wartości powinno polegać między innymi na uczeniu się sposobów dokładniejszej oceny własnych możliwości. Prowadzi to zwykle do bardziej pozytywnego odczuwania samego siebie”. Autor ten wyróżnia cztery podstawowe etapy, składające się na poczucie własnej wartości, a mianowicie:
poczucie zabezpieczenia,
poczucie tożsamości.,
poczucie możności,
poczucie celu.
Coopersmith z kolei twierdzi, że poczucie własnej wartości jest „oceną, której dokonuje się indywidualnie i którą się w stosunku do siebie zwyczajowo podtrzymuje. Wyraża ona aprobatę lub dezaprobatę własnej osoby i wskazuje, do jakiego stopnia wierzy się w swoje umiejętności, powodzenie i wartość.”
Branden uważa, że „poczucie własnej wartości to przeświadczenie, że jesteśmy wystarczająco dobrzy w życiu i ze spełniamy jego wymagania.” Ponadto przedstawia on sześć obszarów, które stanowią filary poczucia własnej wartości, a są to:
- praktyka świadomego życia,
- praktyka samoakceptacji,
- praktyka odpowiedzialności za siebie,
- praktyka asertywności,
- praktyka życia celowego,
- praktyka integralności osobistej.
Powyższe definicje odnoszą się przede wszystkim do psychologii osobowości i właśnie od tej strony ukazują pojęcie poczucia własnej wartości. Mnie osobiście, jako przyszłą nauczycielkę, bardziej interesuje podejście pedagogiki do omawianego terminu. Poszukując skonkretyzowanych informacji na temat poczucia własnej wartości i kształtowania go u uczniów natrafiłam na artykuł Moniki Kielańskiej, w którym pisała: „poczucie własnej wartości to wiara we własne możliwości i zdolności, poczucie skuteczności swych działań, poczucie własnej kompetencji, własnej efektywności, posiadania wpływu na bieg rzeczy.” Ta właśnie definicja wydaje mi się najbardziej trafna, ponieważ odnosi się przede wszystkim do dzieci. Autorka w swym artykule przedstawia wiele argumentów, które wskazują na ważność pojęcia w wychowywaniu dzieci. Podkreśla ona fakt, iż dziecko buduje poczucie swojej wartości na podstawie bodźców, które docierają do niego z najbliższego otoczenia. Wskazuje, że nauczyciel, rodzina i grupa rówieśnicza są bardzo ważne w procesie budowania swojego obrazu przez dziecko i że jeżeli nauczyciel w umiejętny sposób to wykorzysta, może to zaowocować w przyszłości ucznia.
„Dziecko, które ma poczucie własnej wartości, chętnie podejmuje nowe zadania, bo wierzy, że jest zdolne do ich rozwiązania. Stawiane przed nim trudne zadania nie stanowią dla niego zagrożenia, a przeciwnie - wyzwanie. Może sprawdzić się w działaniu, w rozwiązywaniu problemów, które przed nim postawiono. Rozwiązanie zadania rodzi poczucie zadowolenia i satysfakcję z podejmowanej aktywności. Dziecko ma poczucie sensu własnych działań i sensu swojego istnienia. Zadowolenie przynosi mu własna aktywność i kontakty z dorosłymi oraz z rówieśnikami. Można powiedzieć, iż dziecko ma poczucie dobrej jakości życia psychicznego, w przeciwieństwie do dziecka, u którego ukształtowało się poczucie niższości.” Ten fragment artykułu ukazuje, moim zdaniem, powagę jaką niesie za sobą możliwość budowania przez nauczyciela poczucia własnej wartości u ucznia i wskazuje poniekąd drogę jaką powinien obrać wychowawca jeżeli chce ukształtować jednostki wierzące w siebie i w swoje możliwości.
Roger Sparks, Istota poczucia własnej wartości, wydawnictwo Ravi, Łódź 1998.
Stanley Coopersmith, Korzenie poczucia własnej wartości, Freeman. San Francisco 1967.
Nathaniel Branden, Jak dobrze być sobą, O poczuciu własnej wartości, GWP, Gdańsk 2007.
Monika Kielańska, Poczucie własnej wartości u dzieci, Edukacja i Dialog nr 10 (123), grudzień 2000.
Tamże.