Zmiany zwyrodnieniowo-zniekształcające stawów biodrowych, to zespół zmian patologicznych, powstających w następstwie różnych przyczyn, które charakteryzują się uszkodzeniem chrząstki stawowej oraz podchrzęstnej warstwy kostnej.
Zmiany zwyrodnieniowe występują częściej u kobiet, zwłaszcza po ukończeniu 60 roku życia.
Uwzględniając czynniki przyczynowe, zmiany zwyrodnieniowe stawów biodrowych dzielimy na: pierwotne - idiopatyczne (coxarthrosis primaria) i wtórne (coxarthrosis secundaria), będące następstwem znanych procesów chorobowych. Koksartrozy wtórne można podzielić w następujący sposób:
- Spowodowane wadami wrodzonymi stawu (wrodzoną dysplazją, wrodzonym zwichnięciem stawu, wrodzonym biodrem szpotawym)
- Zaburzeniami okresu wzrostowo-rozwojowego stawu (choroba Perthesa, młodzieńcze złuszczenie głowy kości udowej)
- Zmianami pourazowymi (złamania, zwichnięcia)
- Przebytymi procesami zapalnymi (swoistymi, nieswoistymi oraz odczynowymi)
- Zmniejszoną wytrzymałością stawu (osteoporoza)
- Spowodowane zaburzeniami hormonalnymi
- W przebiegu chorób układowych
W znacznej części przypadków nie można znaleźć pierwotnej przyczyny uszkodzenia tkanek stawu, w szczególności tkanki chrzęstnej. Mówimy wtedy o idiopatycznych artrozach. Tam gdzie przyczyna uszkodzenia jest znana mówimy o artrozach wtórnych.
Chcąc przybliżyć i uporządkować przyczyny rozwoju zmian zwyrodnieniowych stawów kolanowych można je podzielić w następujący sposób:
I. Przyczyny pierwotne (idiopatyczne gonartrozy)
II. Przyczyny wtórne
1. fizyczne (mechaniczne)
a) urazy
b) urazy pośrednie zmieniające oś obciążenia (złamania kości)
c) mikrourazy zawodowe i sportowe
d) nieprawidłowa budowa lub ustawienie elementów stawu
- szpotawość
- koślawość
e) zator gazowy - choroba Kesonowa
f) niedokrwienia (martwice aseptyczne)
g) działanie promieni X (np. naświetlanie nowotworów)
h) zniesienie ochronnej kontroli czucia (wiąd rdzenia, jamistość rdzenia, polineuropatia w przebiegu cukrzycy)
i) zaburzenia endokrynne (niedoczynność tarczycy, akromegalia)
j) niedobory (np. krzywica)
2. chemiczne
a) działanie enzymów kolagenolitycznych pochodzących z granulocytów
- zapalenia ropne (np. gronkowiec)
- zapalenia jałowe typu reumatoidalnego
b) działanie enzymów fibrynolitycznych w krwiakach (hemofilia, uraz, choroba Rendu- Oslera)
3. mieszane
a) obecność kryształów w jamach i tkankach stawowych (moczany, hydroksyapatyty)
b) odkładanie się złogów w chrząstce (homogentyzynian wapniowy)
Gonartroza częściej dotyczy kobiet i rozpoczyna się statystycznie między 40 a 60 rokiem życia. Zmiany pojawiają się stopniowo, w miarę jak proces niszczenia chrząstki zyskuje przewagę nad procesem jej odnowy.
Zmiany zwyrodnieniowe stawu kolanowego zwykle są spowodowane urazami zarówno dotyczącymi samego stawu kolanowego: uszkodzenie aparatu więzadłowego kolana, uszkodzenia łąkotek, złamania śródstawowe, jak i układu szkieletowo-mięśniowego kończyn dolnych czy kręgosłupa, wtórnie powodujących zmiany w rozkładzie obciążeń stawów kolanowych. Choroba zwyrodnieniowa stawów kolanowych występuje częściej u kobiet głównie starszych i otyłych. Zwykle stwierdza się szpotawość ,rzadziej koślawość stawów kolanowych, co często występuje razem z płaskostopiem i koślawością palucha , żylakami, a czasem owrzodzeniami podudzia. U mężczyzn gonartroza częściej wiąże się z urazami powodującymi uszkodzenie łąkotek i więzadeł krzyżowych. Najczęściej zmiany zwyrodnieniowe kolan rozpoczynają się w stawie rzepkowo-udowym na tylnej powierzchni rzepki. Ta powierzchnia rzepki jest szczególnie narażona na silny ucisk w trakcie zginania stawu kolanowego i dlatego chory odczuwa ból przede wszystkim w czasie wchodzenia po schodach. Drugim w kolejności miejscem jest staw udowo- piszczelowy, głównie przedział przyśrodkowy co prowadzi do postępującej szpotawości kolana, która nasila dolegliwości. Opisane zmiany często występują jednocześnie.