PROCES KSZTAŁTOWANIA SIĘ ZACHODNIEJ HEMISFERY (AMERYKA ŁACIŃSKA I ANGLOSASKA)
ZAKUP LUIZJANY:
Jednym z najważniejszych wydarzeń w budowie potęgi terytorialnej Stanów Zjednoczonych był zakup Luizjany. W ten sposób USA powiększyło się o ponad 1300 tys. km2 , na których obszarze powstało 13 nowych stanów. Luizjana od 1682 r. należała do Francji, następnie na mocy traktatu paryskiego (10.02.1763r.) została odstąpiona Hiszpanii przez Ludwika XVI. Na mocy traktatu zawartego w San Ildefonso (01.10 1800r.) Luizjana wraca do Francji. Klęski wojskowe Napoleona sprawiły, iż musiał on się pozbyć kosztownego w utrzymaniu terytorium, jakim była Luizjana. Tak, więc na mocy traktatu podpisanego w Paryżu 02.05.1803 r. Francja sprzedała Luizjanę USA za milion dolarów.
WOJNA Z ANGLIĄ I KWESTIA KANADY:
Główną przyczyną wojny było uwikłanie Stanów Zjednoczonych w gospodarczą blokadę kontynentalną prowadzoną przez Francję i Anglię (wielkich rywali).Neutralne statki floty amerykańskiej były rewidowane i często konfiskowane zarówno przez Anglię jak Francję. Zdarzały się także porwania marynarzy i przymusowe wcielanie ich do załóg okrętów brytyjskich. Amerykanie oskarżali także Brytyjczyków o wspieranie i uzbrajanie Indian, z którymi USA toczyło walki. Stany Zjednoczone pragnęły przejęcia Kanady, koloni brytyjskiej. Anglia toczyła wówczas wojnę z Francją. Choć część stanów sprzeciwiała się takim planom to jednak stronnictwo wojenne przeważyło i 12.06.1812 r. prezydent James Madison wypowiedział Anglii wojnę. Amerykanie liczyli, że Kanadyjczycy poprą w wojnie USA, tak się jednak nie stało i poparli oni stronę brytyjską. Po klęsce Napoleona w 1814 r. Anglicy mogli rozprawić się z USA i tak w 08.1814 r. zdobyty został Waszyngton. Amerykanie zwyciężyli Brytyjczyków pod Nowym Orleanem (08.01.1815 r.), ale nie miało to większego znaczenia. Rozmowy pokojowe prowadzono w Gandawie gdzie podpisano układ pokojowy (koniec roku 1814)
24.12.1814 r. Anglicy wycofali swe wojska z rejonów północno-zachodnich USA, zrezygnowali też z żądania utworzenia indiańskiego państwa buforowego, ale otrzymali prawo żeglugi na Missisipi. Nastąpiła normalizacja stosunków amerykańsko-angielskich. 03.07.1815 r. oba państwa podpisały układ handlowy znoszący wszelkie dyskryminacyjne zarządzenia z lat wojny.
29.04.1817 r. Richard Rush (USA) i Charles Bagot (Wlk. Bryt.) podpisali układ o demilitaryzacji Wielkich Jezior (wszedł w życie 16.04.1818 r.)
20.10.1818r. konwencja o handlu i granicach - sporne terytorium Oregonu będzie w równej mierze dostępne dla USA i Wlk. Brytanii (free and open).
FLORYDA:
W rezultacie traktatu z 1763 r. Hiszpania przekazała Florydę Anglii, ale na mocy traktatu wersalskiego obszar ten wraca do Hiszpanii. Gdy Amerykanie nabywają Luizjanę rozpoczyna się międzynarodowa rywalizacja o Florydę z udziałem: Hiszpanii, USA, Anglii, Francji i Rosji. Amerykanie uważali, że Floryda jest częścią kupionej przez nich Luizjany. Kupić Florydy się jednak nie dało. Terytorium to zamieszkiwało jednak wielu Amerykanów, więc prezydent Madison postanowił wszcząć tam bunt. Rozpoczęła się rewolta z udziałem wojsk amerykańskich (kwiecień 1813 r.). 22.021819 r. podpisano porozumienie zwane Traktatem Florydy lub Traktatem transgranicznym ( sekretarz stanu USA John Quincy Adams i poseł hiszpański w Waszyngtonie Luis de Onisa). Hiszpania przekazuje USA Florydę Wsch i Zach za 5 mln dolarów, które de facto ma wypłacić własnym obywatelom (mieszkańcom Florydy). USA uznały granice pozostałych kolonii hiszpańskich w Ameryce Pn.
REWOLUCJA NIEPODLEGŁOŚCIOWA W AMERYCE ŁACIŃSKIEJ (1810-1825):
Przyczyny:
dekadencja systemu kolonialnego w sferze ekonomicznej i społeczno-politycznej
protest elit miejscowych i oligarchii, które same chciały decydować o rozwoju ekonomicznym i korzyściach z niego płynących
ideologia Oświecenia i przykład dwóch wielkich rewolucji: północnoamerykańskiej i francuskiej
rozwój literatury, sztuki i kultury
potępianie absolutyzmu i despotyzmu, kult rozumu, wiedzy, oświaty
ciągle trwająca rywalizacja angielsko-francuska również na obszarach kolonii amerykańskich
kryzys w Hiszpanii
sprzyjająca sytuacja międzynarodowa, konflikty mocarstw, upadek Napoleona
poparcie i pomoc Anglii (liczyła ona na własne korzyści dążąc do niepodległości kolonii hiszp.) oraz USA
Przebieg:
Haiti - tutaj ruch niepodległościowy pojawił się najwcześniej (pod wpływem rewolucji francuskiej) i prowadził do powstania niepodległego państwa. Władzom francuskim nie udało się stłumić rewolty, a całkowita niepodległość Haiti została ogłoszona 01.01.1804 r.
Hispanoameryka - główne centra ruchu wyzwoleńczego: Meksyk, Wenezuela, Kolumbia (Simon Bolivar), rejon La Platy (Jose de San Martina).
Meksyk - w 1821 r. siły powstańcze odnoszą zwycięstwo nad Hiszpanami; 1822 r. Inturbide koronuje się na cesarza niepodległego Meksyku, zostaje obalony jednak rok później i w Meksyku zostaje wprowadzona republika z prezydentem Vincente Guerrero. Tego samego roku ogłosiły niepodległość Zjednoczone Prowincje Ameryki Środkowej.
Wenezuela - rewolucja zaczęła się w kwietniu 1811 r. zniesieniem władzy kapitana generalnego, a 07.07.1811 r. Kongres wenezuelski ogłosił Akt niepodległości. Rewolucja szybko rozszerzyła się na sąsiednie tereny. Zwycięska bitwa nad Hiszpanami pod Boyaca przesądziła o niepodległości Kolumbii (dowódca - Bolivar). Powstaje Wielka Kolumbia (symboliczny akt) złożona z terenów Wenezueli, Kolumbii, Ekwadoru i Panamy. Całkowitą niepodległość Wenezuela zdobywa w 1823 r.
Teren La Platy - proces emancypacyjny rozpoczął się w 1810 r. powołaniem patriotycznej junty, która przejęła władzę. 09.07.1816 r. ogłoszono niepodległość Zjednoczonych Prowincji Ameryki Południowej (La Platy), które miały stać się republiką. Armia La Platy rozpoczęła odzyskiwanie Chile (1817) i Peru. Główna bitwa, która zadecydowała o wyzwoleniu Am. Łacińskiej rozegrała się 09.12.1824 r. pod Ayacucho (Peru). Zwycięskim wodzem został Bolivara. Niepodległość Republiki Bolivara zwanej później Boliwią została ogłoszona 06.08.1825 r.
Brazylia - portugalski regent Joao VI ustanowił Królestwo Brazylii 16.12.1815 r. związane unią personalną z Portugalią. Jego następca Pedro koronował się na cesarza w 1822 r. jako Pedro I, zerwał z Portugalią i staną na czele niepodległej Brazylii.
DOKTRYNA MONRO'EGO:
Doktryna ta to orędzie prezydenta USA wygłoszona w Kongresie 02.12.1823 r. Najistotniejsze trzy stwierdzenia:
kontynent amerykański nie może być już odtąd uważny za teren przyszłej kolonizacji europejskiej
system polityczny mocarstw europejskich jest zasadniczo odmienny od amerykańskiego i wobec tego każda próba rozciągnięcia go na zach. półkulę będzie uważana za akt wrogi wobec USA
Stany Zjednoczone nie będą się mieszać do wewnętrznych spraw żadnego z mocarstw europejskich.
EKSPANSJA TERYTORIALNA USA:
Teksas - początkowo stanowił część meksykańskiej koloni Hiszpanii. 15.09.1829 r. meksykański prezydent Vincente Guerrero zniósł niewolnictwo na całym obszarze Meksyku, czemu amerykańscy kolonialiści nie chcieli się podporządkować. Pierwsza rewolta Edwarda (1825) została szybko stłumiona. Ogłoszenie niepodległości Teksasu w 1836 r. rozpoczęło otwarty konflikt. Armia meksykańska (dowódca - prezydent Santa Anna) pokonała kolonistów pod Alamo 06.03.1836 r., jednak koloniści rozbijają armię meksykańską pod San Jancinto 21.04.1836 r. Teksas uzyskuje niepodległość. Włączenie teksasu do USA nastąpiło w październiku 1845 r. (prezydent Jon Tyler zaproponował Teksasowi przyłączenie do Unii, co zostało z zadowoleniem przyjęte).
Oregon - USA chciało zakończenia tzw. „wspólnej okupacji” (wspólne zarządzanie Oregonem USA i Wlk. Brytanii). Pojawi się hasło „Boskiego Przeznaczenia” tzw Manifest Destiny, czyli artykuł O'Sullivana, w którym stwierdza, że tytuł USA do Oregonu leży „w naszym boskim przeznaczeniu do rozprzestrzeniania się i zajęcia całego kontynentu, który Opatrzność nam ofiarowała” (doktryna „Boskiego Przeznaczenia” - hasło głoszące, że misją narodu amerykańskiego jest opanowanie terytorium między Atlantykiem i Pacyfikiem). Kompromis między USA i Wlk. Brytanią był następujący: granica wzdłuż 49º równoleżnika z pozostawieniem wyspy Vancouver po stronie brytyjskiej. 15.06.1846 r. amerykański sekretarz stanu James Buchanan i brytyjski ambasador w Waszyngtonie Richard Pakenham podpisali traktat Oregonu.
Meksyk - USA chciało przejęcia Kalifornii, na co nie chciał przystać Meksyk. USA wypowiedziało wojnę Meksykowi 11 i 12 maja 1846 r. Amerykanie pod dowództwem Winfielda Scotta w 1847 r. zdobyły Veracruz i postępowały w kierunku miasta Meksyk, które zostało zdobyte tego samego roku. Traktat pokojowy został podpisany 02.021848 r. w Hidalgo. Do USA trafiły tereny, na których później stworzono stany Nowy Meksyk, Nevada, Utah, Kalifornia oraz częściowo Kolorado i …………., potwierdzono aneksję Teksasu (granica Rio Grande) w zamian za co Stany Zjednoczone miały zapłacić ……… mln dolarów. Kilka lat później przedstawiciel USA James Gadsden kupił pozostałą przy Meksyku część stanów Arizona i Nowy Meksyk za 10 mln dolarów. Regulował to traktat z grudnia 1853 r., który dawał też Amerykanom prawo do tranzytu przez Przesmyk Tehuantepec
Alaska - rząd rosyjski postanowił sprzedać Alaskę, co zostało oficjalnie udokumentowane traktatem z 30.03.1867 r. Alaska została sprzedana USA za 7,2 mln dolarów.
ASPEKTY MIĘDZYNARODOWE WOJNY SECESYJNEJ (1861-1865)
Konflikt między „wolną” północą i „niewolniczym” południem. Na północy rozwinięty przemysł, na południu rolnictwo. Rozpad Stanów Zjednoczonych na dwa państwa rozpoczął się 20.12.1860 r., kiedy secesję ogłosiła Karolina (?) Pd. W 1861 r. powstają Skonfederowane Stany Ameryki zwane Konfederacją liczące 11 stanów pod przywództwem Jeffersona Davisa. Prezydent Północy tzw Unii, Lincoln ogłosił blokadę morską w 1861 r. Konfederacja liczyła na uznanie Anglii i Francji, którego w końcowym efekcie nie uzyskała. Anglia jednak popierała Południe, a za północą opowiedziała się Rosja. Obie jednak nie miały większego udziału w wojnie. Ostateczne zwycięstwo w wojnie secesyjnej osiągnęła Północ.
POWSTANIE KONFEDERACJI KANADYJSKIEJ:
W listopadzie 1837 r. wybucha zbrojne powstanie w Kanadzie zorganizowane przez stowarzyszenie „Les Patriotes”. Domagano się zreformowania administracji kolonialnej i przyznania większych uprawnień prowincji. USA wspierało Kanadę tocząc walki z wojskami brytyjskimi. W 1839 r. wznowiony został zatarg między Amerykanami i Kanadyjczykami o granicę między stanem Maine i prowincją Nowy Brunszwik prowadzący do konfliktu zbrojnego. Podjęto jednak negocjacje 09.08.1842 r. Kryzys wewnętrzny Kanady zmusił kraj do nawiązania współpracy gospodarczej z USA. Traktat przyniósł wielkie wzajemne korzyści. W wojnie secesyjnej Kanada popierała siły Południa. Po zakończeniu wojny Wlk. Brytania wkroczyła do Kanady obawiając się, że zwycięska Północ będzie chciała zdobyć te tereny. Przywiązanie Kanadyjczyków do Korony postanowiono zdobyć przez nadanie Kanadzie konstytucji 29.03.1867 r. Powstało państwo zwane Dominium Kanady połączone unią personalną z Wlk. Brytanią.
PRAKTYKA FEDERACYJNA W AMERYCE ŁACIŃSKIEJ:
Ideę jedności Ameryki Łacińskiej należy wiązać z nazwiskiem Simona Bolivara, który uważał, iż istnieją dogodne warunki, by stworzyć jeden naród. Szybko jednak zdał sobie sprawę, że utworzenie jednej republiki jest niemożliwe, przewidywał jednak utworzenie się państw narodowych, połączonych więzami federacyjnymi. Za stolicę przewidział Panamę. Zwołano Kongres w Panamie 22.06.1826 r. (Meksyk, Wlk. Kolumbia, Federacja Ameryki Środkowej). Miał on doprowadzić do uzgodnienia systemu gwarancyjnego, który byłby swoistą tarczą zarówno w czasie wojny jak pokoju. Najważniejsze osiągnięcia: zawarcie traktatu o Unii, Lidze i stałej Konfederacji. Kolejne kongresy miały miejsce w Santiago de Chile (podpisano 15.09.1856 r. traktat kontynentalny) i w Limie (14.11.1864 r. do 13.03.1865 r.). Dążenia do federacji pojawiały się wśród kolejnych państw odzyskujących niepodległość. Wielkie państwo federacyjne (Wlk. Kolumbia) istniało przez 11 lat.
SPRAWA KUBY:
Rząd amerykański postanowił, że nie dopuści, by Kuba trafiła w ręce Anglii lub Francji. USA chciało również przejęcia Dominikany. Stany Zjednoczone chciały kupić Kubę za 100 mln dolarów, ale propozycja została z oburzeniem odrzucona przez Hiszpanię. Także wyprawy na Kubę zorganizowane przez Narcizo Lopeza zakończyły się niepowodzeniem. Kolejną oferta była już za 130 mln dolarów, ale również została odrzucona. Ambasador USA w Madrycie Soule zorganizował spotkanie z ambasadorem USA w Londynie i w Paryżu (X.1854 r.). Postanowiono siłą odebrać Kubę, jednak plan nie został wprowadzony w życie z powodu narastających problemów wewnętrznych.
RYWALIZACJA USA I WLK. BRYTANII W AMERYCE ŚRODKOWEJ:
Anglia po upadku kolonializmu hiszpańskiego zaczęła coraz bardziej ingerować w Amerykę Środkową. Kolumbia obawiając się Anglii podpisała układ z USA. Anglii zawarła z USA układ, że żadna ze stron nie będzie „okupować”, „kolonizować” lub sprawować protektoratu nad żadną częścią Ameryki Środkowej. Zobowiązały się również, że nie będą dążyć do samodzielnej budowy kanału, ale zrobią to wspólnie. Traktat Clayton-Bulwer wywołał wiele kontrowersji. W praktyce oba państwa nie przestrzegały ściśle tych postanowień.
DOMINIKANA:
Republika Dominikany powstała w 1844 r. przez oderwanie się od Haiti części terytorium. Haiti jednak nękało najazdami Dominikanę, która zwróciła się do Hiszpani o przejęcie protektoratu nad państwem. Wybuchło jednak powstanie niepodległościowe i Dominikana ponownie odzyskała niepodległość. Dominikana chciała przyłączenia do USA, co popierał prezydent Grandt, ale ponieważ w kraju dominowali przeciwnicy polityki aneksjonistycznej do aneksji nie doszło.
INTERWENCJE FRANCUSKIE W MEKSYKU:
Pierwsza interwencje tzw „wojna o ciastka” - powodem były złożone reklamacje przez obywatela francuskiego prowadzącego cukiernię w mieście Meksyk, który uważał, że w trakcie zamieszek poniósł wielki straty. Wojska francuskie uderzyły na Meksyk w listopadzie 1838 r. Pokój podpisano 21.03.1839 r. Meksyk miał zapłacić 600 tys. Pesos, a Francja opuścić zajęte ziemie.
Kolejna wojna rozpoczęła się 31.10.1861 r. Osłabiony Meksyk ogłosił, że przez dwa lata nie jest w stanie spłacać długów, na co Anglia, Francja i Hiszpania nie chciały przystać. Wysłały, więc do Meksyku swe wojska. Anglicy i Hiszpanie wkrótce wycofali swe wojska, Napoleon zamierzał podbić kraj. Stolica została zdobyta w 1863 r., a rok później książę Maksymilian został ogłoszony cesarzem Meksyku. Po wycofaniu wojsk francuskich wojska republikańskie obaliły Maksymiliana (1867r.).
RYWALIZACJA W REJONIE LA PLATY
Rywalizacja o Urugwaj zwany Banda Oriental między Republiką Argentyny i cesarstwem Brazylii. Do walki wmieszały się również Wielka Kolumbia i Paragwaj. Pretekstem do interwencji w sprawy Urugwaju były walki między blanco (białych, czyli konserwatystów) i colorados (kolorowych, czyli liberałów). W 1839 r. wybucha w Urugwaju wojna, do której włączyła się Argentyna popierając białych oraz Brazylia i Anglia popierając kolorowych. Przywódca kolorowych Rivera zmusił przywódcę białych Rosasa do uznania niepodległości Urugwaju. Wojna trwała jednak jeszcze przez 9 lat. Ostatecznie zwycięstwo odniosły colorados.
EKSPANSJA BRYTYJSKA W INDIACH
Brytyjczycy stopniowo opanowywali księstwa indyjskie. Ich misja miała charakter przede wszystkim polityczny. W połowie XIX w. Indie praktycznie zostały już skolonizowane przez Brytyjczyków.
FRANCUSKA KOLONIZACJA AZJI PD-WSCH
Podpisanie traktatu z Wietnamem (1787) dało Francji pierwsze uprawnienia handlowe. Napoleon III dążył jednak do penetracji Indochin. Wojna francusko-hiszpańska z Wietnamem była skutkiem zamordowania katolika Jose Maria Diaz. Pokój podpisano 05.06.1862 r. Francja uzyskała 3 prowincje z Sajgonem, a w Wietnamie została wprowadzona religia katolicka. Protektorat nad Kambodżą Francja uzyskała 11.08.1863 r.
CHINY
Chiny bogate były w wiele cennych dla Europy surowców jednak handel w Chinach z cudzoziemcami poddany był wielu ograniczeniom (handel mógł odbywać się jedynie w Kantonie, 1757 r). Izolowane od świata państwo zaczęło jednak upadać gospodarczo, do czego przyczynił się handel opium. Gdy komisarz Chiński rozkazał zniszczyć 20 tys. skrzynek opium należących do kupców brytyjskich 03.11.1839 r. wybuchła I wojna opiumowa. Chińczycy do ostatecznej kapitulacji zostali zmuszenie na wiosnę 1842 r. Traktat pokojowy zawarto 29.08.1842 r. na pokładzie brytyjskiego okrętu wojennego „Cornwallis”. Prawa handlu poza Kantonem otrzymały jeszcze 4 inne miasta, Chiny oddały Wlk. Brytanii wyspę H……….. oraz kupcy chińscy mogli dokonywać transakcji handlowych z kim będą chcieli. Rząd chiński miał również określić odpowiednie i zgodne z przepisami taryfy ceł oraz wypłacić Wlk. Brytanii odszkodowanie. Postanowienia traktatu nankińskiego zostały uzupełnione porozumieniem z 08.10.1843 r. w Humenczai o przyznaniu Wlk. Brytanii szczególnych uprawnień. 03.07.1844 r. podpisano układ USA-Chiny (w Wanghia) o otwarciu handlu. 21.10.1844 r. traktat francusko-chiński podobny do poprzednich. W Chinach doszło do wybuchu wojny domowej (1850 r) Przyczynami kolejnej wojny opiumowej było stracenie francuskiego misjonarza Augusta Madelaine (?) oraz aresztowanie załogi statku „Arrow”, który pływał pod brytyjską banderą. W 1856 r. wojska francuskie i brytyjskie zaatakowały Chiny. Przed zawarciem pokoju Stany Zjednoczone podpisały traktat handlowy z Chinami. Traktat o pokoju i handlu między Wlk. Brytanią i Chinami podpisano 26.06.1858 r. w Tientsinie. Potwierdzał on traktat nankiński oraz wprowadzał dodatkowe przywileje. 27.06.1858 r. podpisano w Tientsinie traktat francusko-chiński, podobny do angielsko-chińskiego. Kolejne wymuszenia na Chinach dotyczyły legalizacji handlu opium i ustaleniu opłat celnych na 5% wartości towarów. Anglia i Francja jednak po raz kolejny zaatakowały Chiny wymuszając wyższe odszkodowania, które miały być pobierane z opłat celnych (24 i 25.10 1860 r, Pekin).Postanowienia pekińskie kończyły II wojnę opiumową. Chiny stały się półprotektoratem wielkich mocarstw.
JAPONIA I KOREA
Japonia - kraj odizolowany od świata, zakazy i ograniczenia handlu z cudzoziemcami (tylko port Nagasaki). Wyprawa komandora Matthew Perry'ego pod groźbą użycia siły doprowadziła do podpisania traktatu o pokoju, przyjaźni i handlu między USA i Japonią w miejscowości Kanagawa 31.03.1854 r., kolejne traktaty podpisano: 14.10.1854 r. angielsko-japoński oraz 07.021855 r rosyjsko-japoński i 30.01.1856 r. japońsko-holenderski. Kolejny traktat rozszerzony o dalsze uprawnienia dla USA został podpisany 29.06.1858 r. Idąc śladem USA kolejne państwa Europy zaczęły poszerzać wcześniej podpisane traktaty.
Korea - formalnie niepodległa, jednak pod zwierzchnictwem cesarza Chin. Jej handel ograniczony był wyłącznie do Chin. Do końca lat 60 żadnemu z państw zachodnich nie udało się zawrzeć porozumień z Koreą.
EKSPANSJA ROSJI W AZJI ŚRODKOWEJ I NA KAUKAZIE
Na Kaukazie trwała rywalizacja Rosji i Iranu. Rosja włączyła do swych ziem Gruzję znajdującą się pod zwierzchnictwem Iranu. Iran wypowiedział wojnę Rosji w 1804 r., a 2 lata później uczyniła to Turcja. Wojny zakończył się zwycięstwem Rosji i podpisaniem traktatu pokojowego 1812 r. Może Kaspijskie zostało prawie całkowicie opanowane przez Rosję, która zdobyła również region Kaukazu. Innym obszarem ekspansji rosyjskiej była Azja Środkowa (Chiwy, Komandu, Buchary). Rosji udało się powiększyć swe zdobycze kolonialne w tym rejonie.
RYWALIZACJA ANGIELSKO-ROSYJSKA NA ŚRODKOWYM WSCHODZIE
Francja podpisała układ handlowy z Iranem w 1807r (Francja miała również pomóc Iranowi przyłączyć Gruzję w zamian za jedną z wysp w Zatoce Perskiej), co wywołało sprzeciw Anglii. Zawarła ona układ z Iranem, ale gdy ten uwikłał się w wojnę z Rosją nie udzieliła pomocy. Gdy Iran postanowił opanować jeden z chanatów afgańskich Anglia potępiła te działania, a Rosja je poparła. Gdy Iran zdobył Herat wojska angielsko-indyjskie uderzyły na Iran. Wojna została jednak wstrzymana, gdyż w Indiach nasiliły się wystąpienia antybrytyjskie. Pokój podpisano 04.03.1857 r., Iran zrzekł się wszelkich roszczeń do Heratu.
PRZEMIANY W AFRYCE PÓŁNOCNEJ
Napoleon dążył do podbicia Egiptu jednak nie było to łatwe (klęska pod Ablu Kir). Inwazja Napoleona najbardziej korzystna była dla Anglii, która rozpoczęła proces budowania wpływów w tym kraju. Francja popierała namiestnika Egiptu Muhammada Alego, który próbował rozszerzyć swą niezależność. Udało mu się pokonać wojska syryjsko-tureckie jednak jego plany musiały być zgodne z polityką wielkich mocarstw stąd doszło do podpisania kompromisowego układu 07.05.1833 r. na mocy którego Muhammad (Ibrahim Paszy-dowódca) otrzymał zarząd nad Syrią. Oba kraje uznały ten układ za krzywdzący i wkrótce doszło do wojny między Egiptem i Turcją. Decydująca bitwa miała miejsce blisko Eufratu 24.06.1839 r., w której zwyciężył Egipt. Poprzez interwencję mocarstw Muhammad musiał wycofać swe wojska z Syrii, ale uzyskał Egipt we władanie dziedziczne. Nowy namiestnik - Said udzielił Francuzom koncesji na budowę Kanału Sueskiego.. Budowę rozpoczęto 1859 r. a ukończono w 1869 r. Próba podboju Etiopii została zniweczona przez Wielką Brytanię. Armia Egipska zaatakowała Etiopię parę lat później (1875 r). jednak poniosła (klęskę rok później).
Przyczyną wojny Francji z Algierią było uderzenia konsula francuskiego chustką przez zniecierpliwionego heja, co król Karol X uznał za obrazę i rozpoczął wojnę w 1830r. Francja ostatecznie pokonała wspieraną przez Maroko Algierię w 1847 r. Francja zajęła Algierię, dochodziło jednak do kolejnych buntów
Mocarstwa Europejskie wykazywały też duże zainteresowanie odizolowanym Marokiem. Pierwsze przywileje handlowe udało się uzyskać Anglii. Hiszpania wypowiedziała w 1859 r. wojnę Maroko, którą szybko wygrała rozszerzając teren enklaw hiszpańskich. Maroko utrzymało niepodległość, ale stawało się terenem coraz ostrzejszej rywalizacji państw europejskich.
MIĘDZYNARODOWE UREGULOWANIA W SPRAWIE ZNIESIENIA HANDLU NIEWOLNIKAMI
Najwcześniej walka o zniesienie niewolnictwa pojawiła się w Anglii (Granville Sharp, Thomas Clarkson i William Wilberforce). W 1772 r. lord Mansfield, kierujący wymiarem sprawiedliwości ogłosił, że niewolnictwo jest zakazane przez prawo Anglii. W 1807 r. parlament uchwalił zakaz handlu niewolnikami., a w 1833 r. zniesiono niewolnictwo w całym imperium brytyjskim. Podobnie postąpiły Portugalia, Hiszpania, Brazylia, Francja, a na kongresie wiedeńskim 8.02.1815 r. ogłoszono Deklarację mocarstw o zniesieniu handlu niewolnikami. Brytyjczycy odbywali stałe patrole u wybrzeży Afryki Zachodniej w celu powstrzymania handlu Murzynami jednak nie przynosiło to efektów. Anglia zawarła stosowne układy z Hiszpanią, Portugalią i Francją o kontrolowanie statków przypływających do brzegów Afryki i zatrzymywanie wszystkich podejrzanych. Skuteczność akcji antyniewolniczych dało dopiero przystąpienie USA. Statki, którym udowodniono ten proceder podlegały konfiskacie.
PIERWSZE POSIADŁOŚCI EUROPEJSKIE W AFRYCE ZACHODNIEJ. POWSTANIE LIBERII
Wolni Murzyni często nie potrafili przystosować się do życia w Anglii. Sharp zaproponował, by osiedlić ich w Sierra Leone, na zachodnim brzegu Afryki. Stworzono tutaj osiedle, które szybko się rozrastało. Tutaj również powstała baza brytyjska, która miała obsługiwać okręty zwalczające niewolnictwo. Sierpa Leone w 1808 r. uzyskała status koloni brytyjskiej. Podobnie postępowało Amerykańskie Stowarzyszenie Kolonizacyjne, które zaczęło umieszczać wyzwolonych Murzynów w Afryce Zachodniej. W 1847 r. działacze Stowarzyszenia i zarząd osadników ogłosili powstanie niepodległej Republiki Liberii, którą uznały państwa europejskie, które również zaczęły tworzyć swoje osady w tym rejonie. Walki Sierra Leone z Ashanti spowodowały, że Anglia postanowiła nie powiększać swych osad, Brytyjczycy uzyskali możliwość handlu z tym rejonem, a kilka lat później rząd brytyjski uniezależnił posiadłości na Złotym Wybrzeżu od Sierra Leone.
OPANOWANIE AFRYKI POŁUDNIOWEJ
Kolonizacja Afryki Pd rozpoczęła się w II połowie XVII w. Osadnicy holenderscy dali tutaj początek późniejszemu Kapsztadowi. Anglicy założyli tutaj Port Elizabeth. Starcia państw europejskich w tym rejonie zostały rozwiązane na kongresie wiedeńskim, gdzie postanowiono o przywróceniu Królestwu Holandii jej dawnych ziem poza Cejlonem i Krajem Przylądkowym, które zatrzymała Anglia.
6