Metoda prowadzenia indywidualnego przypadku
Literatura: Kazimiera Wódz Praca socjalna w miejscu zamieszkania, Inerart 1996
Zastosowanie case work
Definicja case work
Pracownik socjalny a case work
Etapy case work
Metoda zwana case work stosowana jest powszechnie w :
-działalności instytucji opiekuńczo-wychowawczych,
-poradnictwie psychologicznym,
-w pracy kuratorów sądowych,
- w pracy asystentów socjalnych w klinikach psychiatrycznych,
-w poradniach rehabilitacyjnych.
Metoda indywidualnego przypadku polega na pomocy w rozwiązywaniu problemów życiowych jednostki poprzez bezpośrednie oddziaływania pracownika socjalnego na nią i jej najbliższe otoczenie „ w celu zmobilizowania sił w jednostce odpowiedniej pomocy[…] dla ulepszania wzajemnego przystosowania się jednostki i jej środowiska.”.
Case work wymaga od pracownika socjalnego:
- postawy aktywnej, wspartej na wiedzy teoretycznej a także na doświadczeniu praktycznym. - znaczącą role odgrywa znajomość własnej psychiki, umiejętność obcowania z ludźmi i wczuwanie się w ich położenie.
- istotą prowadzenia indywidualnego przypadku nie jest i być nie może przejmowanie przez pracownika socjalnego odpowiedzialności za dobro, zdrowie czy samopoczucie jego klienta. Jak pisał Aleksander Kamieński należy mobilizować siły jednostki, czyli należy utrafić w motywację ,skłaniającą jednostkę do podjęcia starań o wyjście z trudności.
- stosowanie zasady wzmacniania (empowerment) kompetencji i możliwości rozwojowych klientów. Oznacza to nie tylko przezwyciężanie trudności jednostki, ale także uniezależnienie jej od instytucji wspomagających, poprzez wyposażenie jej w wiedzę niezbędną do samodzielnego funkcjonowania społecznego.
Praca socjalna z indywidualnym przypadkiem to złożony proces wzajemnie sprzężonych czynności diagnostycznych. W jego skład wchodzi:
•sformułowanie planu pomocy
• wdrażania opracowanego planu
•oceny jego skuteczności.
ZDEFINIOWANIE PROBLEMU
Postępowanie pracownika socjalnego prowadzącego indywidualny przypadek powinno rozpocząć się od właściwie zdefiniowanego problemu, poprzedzonego starannym, uwzględniającym punkt widzenia samego zainteresowanego, rozpoznaniem sytuacji życiowej klienta, przyczyn, które skłoniły jego czy też kogoś z jego otoczenia do poszukiwania pomocy, oczekiwań pod adresem instytucji, dotychczasowych doświadczeń w radzeniu sobie z tymi samymi lub innymi trudnościami.
WYWIAD
Podstawowe narzędzie w tej fazie działania pracownika socjalnego to rozmowa i wywiad z klientem oraz tzw. wywiad środowiskowy(społeczny). Pracownik powinien nie tylko uważnie słuchać tego co i jak mówi klient, czy unika jakichś tematów, ale także obserwować jego zachowanie niewerbalne- jego mimikę, kontakt wzrokowy.
Rozmowa i wywiad nie powinny być jedynym źródłem informacji o problemach trudnościach klientach. Istnieje wiele technik zbierania danych o klientach: niektóre z nich mogą towarzyszyć wywiadowi środowiskowemu, np. ocena warunków mieszkaniowych, analiza dokumentacji osobistej czy urzędowej, analiza sieci powiązań społecznych klienta.
Konieczne jest także pogłębienie informacji uzyskanych tą drogą o charakterystykę psychologiczną sylwetki klienta oraz analizę historii życia. Usytuowanie informacji o aktualnej sytuacji jednostki na tle jej życiowych losów pozwoli lepiej zrozumieć jej postępowanie.
Integralną częścią rozpoznania diagnostycznego powinna być pogłębiona charakterystyka społeczno- kulturowej specyfiki środowiska, w którym żyje potencjalny lub faktyczny adresat działań socjalnych.
DIAGNOZA
Dopiero na tej podstawie będziemy w stanie sformułować ostateczną diagnozę społeczną, która wskaże bezpośrednie i pośrednie przyczyny trudności życiowych jednostki, pozwoli określić kierunki i sposoby ich przezwyciężania. Jest to moment najważniejszy, przesądzający o dalszych efektach pracy. To właśnie w tym miejscu uruchamiają się procesy kategoryzowania, szufladkowania przypadków zgodnie z wiedzą, doświadczeniem życiowym, naciskami instytucji.
PLAN POSTĘPOWANIA
Kolejny etap postępowania polega na opracowaniu planu postępowania, który określa co, kiedy i jak czynić ma pracownik socjalny. Plan pomocy powinien opierać się na jasno sformułowanych celach, będących odpowiedzią na następujące pytania:
-kto jest adresatem naszych działań?
-jakich zmian oczekujemy?
-w jakim okresie i w jakim zakresie możemy spodziewać się pozytywnych skutków naszej interwencji?
WDROŻENIE
Po opracowaniu planu pomocy kolej na jej wdrożenie. Tutaj w zależności od tego jak zostały sformułowane cele interwencji, pracownik ma do wyboru różne strategie działania. Wybierając strategie pracownik socjalny decyduje się na przyjęcie określonego modelu interwencji wraz tkwiącymi u jego podstaw założeniami teoretycznymi wydzielonymi najczęściej z koncepcji psychologicznych, socjologicznych, antropologicznych, filozoficznych..
Rola pracownik socjalny podczas wspierania swojego klienta może ograniczyć się do pośredniczenia i koordynowania działań innych podmiotów. Wówczas staje się on kimś w rodzaju „menadżera przypadku” (case-manager),którego osobiste zaangażowanie w prowadzenie przypadku jest marginalne.
EWALUACJA
Niezmiernie znaczącym etapem w pracy z indywidualnym przypadkiem jest ocena efektów podjętej interwencji(ewaluacja). Bardzo ważne jest aby oceny skutków interwencji pracownik dokonywał wspólnie z klientem. Zakończenie pracy następuje wówczas gdy udało się zrealizować założone przez pracownika ,przy akceptacji klienta cele interwencji.
Metoda pracy grupowej
Definicja wg G. Konopka.
Praca z grupą definiowana jest najczęściej jako metoda pracy socjalnej, która poprzez celowe doświadczenia grupowe pomaga jednostkom uzyskać poprawę ich społecznego funkcjonowania i lepiej sobie radzić z ich indywidualnymi, grupowymi lub społecznymi problemami.
Podstawowe modele pracy grupowej.
model terapii całościowej ( Gestalt)
model kształtowania umiejętności społecznych
model mediacyjny
model rozwojowy ( samorealizacyjny)
model eklektyczny
Podział grup.
Grupy wykorzystywane w pracy socjalnej dzielą się na naturalne np. rodzina, rówieśnicy, sąsiedzi oraz sztuczne, które są tworzone dla określonego celu lub zadania. W przypadku grup utworzonych dla określonego celu sprawą o podstawowym dla jej funkcjonowania znaczeniu jest wielkość grupy, lokalizacja, czas do dyspozycji, charakter członkostwa, geneza struktur, wzory komunikowania, charakter norm grupowych, geneza i typ celu grupowego.
Jaką wiedzę powinien posiadać pracownik socjalny?
Pracownik socjalny posługujący się tą metodą musi mieć elementarną wiedzę zakresu psychologii społecznej: znajomość prawidłowości rządzących zachowaniem człowieka w grupie, stadiów rozwoju grupy, źródeł konfliktów, nieporozumień między jej członkami. Metoda pracy grupowej polega na wykorzystaniu tych prawidłowości w różnych dziedzinach społecznych, w pracy socjalnej, w wychowaniu, psychoterapii, organizacji czasu wolnego, w resocjalizacji.
Zakładanie grupy.
Prowadzenie grupy wymaga starannego przygotowania. Zanim podejmiemy kroki by zorganizować grupę, z którą będziemy pracować musimy odpowiedzieć na kilka podstawowych pytań. Pierwsze dotyczy powodów lub celów, dla których grupa ma być wykorzystana.
Klasyfikacja grup ze względu na cele wg M. Hartford:
grupy, których podstawowe cele związane są z konkretnymi oczekiwaniami lub potrzebami ich uczestników np. grupy terapeutyczne, edukacyjne, socjalizacyjne;
grupy, w których podstawowym celem jest kształtowanie wzajemnych relacji pomiędzy uczestnikami a środowiskiem, w którym normalnie funkcjonują jej członkowie. Do tej kategorii zalicza się pewne odmiany pracy z rodziną, która może uczestniczyć w pewnych typach zajęć grupowych;
grupy, które stawiają sobie określone zadania lub problemy, tworząc zespoły robocze (team), dyskusyjne, opracowują wspólnie projekty, rozwiązują zadania;
grupy podejmujące wspólne działania na rzecz najbliższego otoczenia, inicjujące zbiorowe akcje w celu ulepszenia środowiska, grupy samorządowe, samopomocowe;
grupy podejmujące akcje o szerszym, ponadlokalnym charakterze, w celu obrony interesów społeczności lokalnej, ochrony środowiska naturalnego;
Stadia rozwoju grupy wg C. Johnson.
I Stadium orientacyjne -członkowie grupy spotykają się po raz pierwszy, wzajemnie się poznają, dyskutują o wspólnych celach i dokonują wstępnej oceny atrakcyjności grupy;
II Stadium autorytetu - pojawiają się konflikty na tle rywalizacji o władze i kontrolę nad grupą i zakres autonomii członków, część nie usatysfakcjonowana wycofuje się.
III Stadium negocjacji- grupa różnicuje się wewnętrznie, angażuje się w rozwiązywanie konfliktów; krystalizują się cele, role, zadania; zwiększa się spoistość grupy;
IV Stadium funkcjonalne - grupa osiąga wysoki poziom integracji, role różnicują się, kanały komunikacji są otwarte, cele i normy grupowe akceptowane. Grupa radzi sobie z konfliktami i jest w stanie realizować swoje zadania.
V Stadium dezintegracji - słabnie więź, zmniejsza się intensywność interakcji i maleje wpływ grupy na członków;
Zadania pracownika socjalnego.
Pracownik socjalny prowadzący grupę może oddziaływać na zachodzące w niej procesy poprzez m.in.
akceptację uczuć, postaw, pomysłów, zachowań członków grupy, dzięki czemu zyskują poczucie pewności i siły;
ułatwianie i podtrzymywanie wzajemnej akceptacji członków grupy;
ograniczanie zachowań destruktywnych i szkodliwych dla członków grupy;
prowadzenie dyskusji, skupianie uwagi na zadaniach, podtrzymywanie aktywności grupy;
łagodzenie konfliktów, lęków, obaw, poczucia winy;
interpretowanie i wyjaśnianie znaczenia przeżyć i działań członków grupy;
obserwację i ocenę zachodzących w grupie zdarzeń;
planowanie i przygotowanie spotkań;
tworzenie klimatu sprzyjającego swobodnej wymianie myśli;
uczenie szacunku i tolerancji dla osób mających odmienne zdanie;
pobudzanie do samodzielnego myślenia
tonowanie osób agresywnych i wspieranie nieśmiałych;
Praca w zespole specjalistów ( team work)
Praca w interdyscyplinarnym zespole specjalistów ma swoją specyfikę wynikającą z faktu, że tworzące zespół osoby oprócz różnic indywidualnych wnoszą do grupy różnice wiedzy kompetencji wynikające z ich odmiennego przygotowania zawodowego.
Aby zespół mógł efektywnie pracować muszą być spełnione pewne warunki:
jasna dla wszystkich członków zespołu definicja zasadniczego celu i wynikających z niego celów szczegółowych, w postaci konkretnych problemów do rozwiązania;
swoboda wypowiadania opinii i wyrażania wspólnego języka , umożliwiającego skuteczne porozumiewanie się;
jasno zdefiniowane role, co pozwala na maksymalne wykorzystywanie doświadczenia zawodowego wszystkich członków zespołu bez wchodzenia sobie w drogę;
prowadzący zespół , który pełni funkcje koordynujące lub zarządzające ( case manager)
zapewnienie możliwości oceny własnej pracy przez osoby nie będące członkami zespołu;
Praca zespołu specjalistów choć wymaga znacznego zaangażowania czasu i energii, jest w dłuższej perspektywie bardzo efektywna , pozwala lepiej rozumieć problemy klientów i racjonalizować wydatkowanie środków na pomoc społeczną.
Metoda organizowania społeczności lokalnej
Definicja wg K. Wódz.
Metoda ta polega na ulepszaniu sytuacji zjednoczonymi siłami organizacji publicznych i społecznych, mobilizujących wszelkie siły społeczne do działań w oparciu o wspólny plan, wypracowany przy pomocy odpowiednich badań kompleksowych.
Odmiany metody organizowania społeczności lokalnej wg J. Rothmana.
podejście strukturalne - koncentruje się na wymiarze politycznym i geograficzno- przestrzennym funkcjonowania społeczności lokalnych
podejście psychospołeczne - koncentruje się na subiektywnym, kulturowym wymiarze funkcjonowania społeczności ( analizie postaw i opinii, wzorów zachowań)
podejście ekologiczno- demograficzne- skupia się na analizie przestrzenno- społecznych aspektów funkcjonowania społeczności ( rozmieszczenie przestrzenne ubóstwa, bezrobocia, zjawisk patologii)
podejście funkcjonalne- podejmuje analizę społeczności z punktu widzenia potrzeb jej członków
podejście systemowe - rozpatruje społeczność jako złożony układ powiązanych ze sobą podsystemów, stanowiący element większej całości;
Typologia modeli metody organizowania społeczności lokalnej:
Model A ( rozwój lokalny)-celem działania jest przywrócenie społeczności jej zdolności do samodzielnego rozwiązywania własnych problemów, przezwyciężania procesów dezintegracji. Podstawową strategią oddziaływania jest aktywizacja jak największej liczy osób, grup, instytucji i skupienie ich wokół wspólnych celów i zadań.
Model B (planowanie społeczne)- działania skoncentrowane na rozwiązywaniu konkretnych problemów społecznych. Podstawową strategią działania jest oparte na dokładnym rozpoznaniu sytuacji planowanie społeczne, realizowane głównie przez profesjonalne służby społeczne we współpracy z instytucjami rządowymi i samorządem lokalnym.
Model C (akcja społeczna)- celem działania jest zmiana zasad dystrybucji władzy lub zasobów na korzyść najbardziej upośledzonych grup społecznych. Podstawowa strategia działania polega na działaniach oddolnych grup upośledzonych pod jakimś względem, mobilizowanie opinii publicznej i organizowaniu akcji nacisku na władze lokalne w celu wymuszenia odpowiednich reform.
4.Etapy interwencji środowiskowej (wg J.Lavoie i J. Panet - Raymond).
I Przygotowanie interwencji:
analiza warunków wyjściowych- pełny opis sytuacji wyjściowej powinien zawierać następujące elementy:
charakterystykę geograficzną społeczności, z zaznaczeniem granic terytorialnych barier fizycznych, podziałów administracyjnych, zagospodarowania przestrzennego, dostępności infrastruktury społecznej, warunków mieszkaniowych, stanu środowiska naturalnego;
charakterystykę społeczno- kulturową społeczności ( historia, tradycje lokalne, dominujące wartości, autorytety, lokalne instytucje i organizacje społeczne, poziom religijności);
charakterystykę socjodemograficzną społeczności (struktura wieku, płci, wykształcenia, wielkość i struktura rodzin, struktura społeczno- zawodowa, struktura dochodów);
charakterystykę lokalnych i ponadlokalnych układów polityczno- administracyjnych, które dysponują środkami lub są odpowiedzialne za realizację polityki społecznej w mikroskali, wpływowych instytucji, lokalnych przywódców partii politycznych, sponsorów prywatnych i publicznych;
charakterystykę sytuacji ekonomicznej społeczności w powiązaniu z analizą sytuacji całego regionu lub kraju;
charakterystykę problemów społecznych dotykających całą społeczność lub jej segmenty;
analiza środowiska ( jego wstępne rozpoznanie)
analiza problemów - identyfikacja problemów społecznych musi opierać się na kompleksowych badaniach tzw. lustracji społecznych. Lustracja społeczna powinna dostarczyć podstawowych danych obiektywnych (ilościowych, statystycznych)oraz jakościowych (obserwacja, wywiady, sondaże) obrazujących stan faktyczny i jego postrzeganie przez społeczność. Badania te powinny mieć charakter zespołowy - interdyscyplinarny, powinni w nich uczestniczyć przedstawiciele różnorodnych instytucji działających w środowisku zamieszkania, a także sami zainteresowani mieszkańcy wsi, miasta czy osiedla. Lustracja społeczna powinna dostarczyć informacji na temat skali i natężenia potrzeb w różnych obszarach życia społeczności;
wybór projektu- wybór konkretnego wariantu planu zależeć będzie nie tylko od natury problemu, ale także od oceny szans jego realizacji.
opracowanie planu- plan powinien zawierać sześć elementów:
precyzyjnie określone cele, realistyczne, krótko- i długoterminowe, przekładalne na konkretne efekty;
opis strategii działania ( strategia oparta na consensusie, negocjacyjna i konfliktowa);
określenie taktyki postępowania, uwzględniające rodzaj środków i technik działania np. kampania prasowa, akcja informacyjna, organizacja spotkań z mieszkańcami, władzami, radnymi, przygotowywanie petycji;
realistyczna ocena szans realizacji projektu;
precyzyjny podział zadań i zakresu odpowiedzialności między podmiotami uczestniczącymi w projekcie;
stworzenie mniej lub bardziej sformalizowanej, w zależności od potrzeb, organizacji koordynującej bieżące działania;
II Realizacja projektu- w tym etapie uwzględniono cztery kroki:
mobilizacja społeczna - w zależności od charakteru projektu możliwy jest wybór jednego z trzech modeli interwencji: rozwój lokalny, planowanie społeczne, akcja społeczna, a także co za tym idzie rodzaj i zasięg działań służących mobilizacji społecznej (najszerszy i najbardziej spektakularny w wypadku akcji społecznej natomiast najmniejszy i adresowany głównie do ekspertów i formalnych organizacji w wypadku planowania lokalnego);
wdrażanie projektu- realizacja krok po kroku zaplanowanych zadań;
instytucjonalizacja powołanie do życia nowej organizacji lub rejestracja i formalizacja organizacji stworzonej w celu realizacji projektu);
weryfikacja planu, wprowadzenie niezbędnych korekt uwzględniających aktualny stan zaawansowania projektu;
III Ewaluacja (opis)- składają się na nią dwa elementy:
bilans interwencji - dokonywany w miarę możliwości przez wszystkich jej uczestników;
zakończenie interwencji - stopniowe wycofywanie się pracownika z ekipy;
Rola pracownika socjalnego w metodzie środowiskowej?
koordynowanie działań osób i instytucji;
zapewnianie przepływu informacji między osobami i instytucjami;
prowadzenie instruktażu dla dobrowolnych uczestników działań aktywizujących;
inspirowanie i wspieranie oddolnych inicjatyw;
A. Kamieński Funkcje pedagogiki społecznej, s.260