1 istota międzynarodowej integracji europejskiej
Koncepcje ekonomiczne
- proces łączenia się jednostek w całość
- liberalizacja handlu i płatności między dużą grupą państw
- identyczne podejście do integracji: powinna zmierzać do wytworzenia większej równości w świecie i pełniejszego udziału państw w cywilizacji
- zwolennicy koncepcji przywiązań instytucjonalnych lub integracji instytucjonalnej
- integracja to integracja polityki gospodarczej
- zwolennicy rozwiązań rzeczowych lub rozwoju środków produkcji, lub strukturalnych procesów ekonomicznych
Cele:
- ogólny- zespalanie narodów, państw, potencjałów gospodarczych, rynków i w ostatecznym efekcie pojedynczych osób różnej narodowości i przynależności państwowej
- szczegółowy- zwiększenie efektywności gospodarowania, do której przyczyniły się unowocześnianie gospodarki i strukturalne zmiany w produkcji poprzez powstanie rynków zbytu, wykraczającego poza granice państw
2 przesłanki procesów integracji
Polityczne
umocnienie pozycji ekonomicznej
-skala gospodarowania
-specjalizacja produkcji
-wzrost efektywności gospodarowania, zwiększenie konkurencyjności państw członkowskich
-dążenie do utrzymania stabilnego i stosunkowo dużego wzrostu gospodarczego
- zwiększenie konkurencyjności
b) zwiększenie możliwości finansowych
-konieczność ponoszenia relatywnie wysokich nakładów na działalność rozwojową
Przesłanki są współzależne i wzajemnie się implikują
Podstawowe przyczyny współczesnej integracji europejskiej
polityczne
umacnianie pozycji politycznej
-utrata centralnej, swiatowej pozycji europy zachodniej
-obawa aliantów europejskich przed zwiększeniem produkcji stali
-strach przed komunizmem
-potrzeba zycia w świecie bezpiecznym, wolnym i sprawiedliwym
b) pokojowy rozwój kontynentu europejskiego
2)ekonomiczne
a) umocnienie pozycji ekonomicznej
- wzrost efektywności gospodarowania
-zbliżony poziom rozwoju gospodarczego
-zwiększenie konkurencyjności europy zachodniej wobec USA
b) zwiększenie możliwości finansowych
- konieczność odbudowy zniszczeń wojennych
3.Historyczne koncepcje integracji europejskiej
1) 476r.n.e. tales z Miletu, starożytność grecka
Idea: integracja małych społeczności, państw-miast w tzw.anifiktoria
Motywy: -po utwożeniu ugrupowania integracyjnego i likwidacji granic między jego członkami - konflikt o granice staje się bezpodmiotowy
- całość jest silniejsza niż jej część
2) do 15w.
Przedstawiciele: św. Augustyn, św Tomasz, Dante Aligieri, p. dubas
Idea: dążenie do pokoju i stworzenie porządku społecznego, zapewnienie mieszkańcom kontynentu lepszej przyszłości
Integracja była aktywizowana przez główne ośrodki władzy : cesarstwo i papiestwo
do 19w.
przedstawiciele: Karol Marks, Jerzy z podiebradu, Erazm z Rotterdamu, Henryk 4, Immanuel Kant, Napoleon Bonaparte, Claude Henri de Saint Simon
idea: skupienie się na kwestiach narodowości i suwerenności narodu, bo to ona decyduje o trwałości i pokoju wspólnot państw, zostaje sformułowana koncepcja stanów zjednoczonych europy. (pierwsza koncepcja zjednoczenia europy - Jerzy z podiebradu)
orędownicy „młodej europy”
przedstawiciele: Hugo, Mazzini, Michael zwolennicy federacyjnej struktury europy, wzorem były stany zjednoczone europy
autorzy polscy: Staszic, Czartoryski, jastrzębski, Wroński, motyw: nacisk na odzyskanie niepodległości przez państwa które ją utraciły
19-20w.
*dualizm niemiecki integracji europejskiej,
- Mitteleuropa - środek europy
Przedstawiciele: Fichte, list, franz, szwarzenberg, nauman
Idea: uświadomienie społeczeństwu, że istnieje możliwość a nawet konieczność powtórnego urzeczywistnienia wielkości Niemiec przez ekspansję terytorialna, kulturową i militarną
koncepcje gospodarki wielkiego obszaru- koncepcja nacjonalistyczna
przedstawiciele: agust, walterhausen, battagila
idea: konieczność ekspansji w celu zjednoczenia Niemiec. Przewaga wielkiej przestrzeni nad małą
okres międzywojenny
A.Briand w 1929r w Madrycie przedstawia plan utworzenia stanów zjednoczonych europy(mamoriał)
Idea: potrzeba integracji wynika z dwóch głównych niebezpieczeństw zagrażających jej rozwojowi i egzystencji
-wewnętrznego-nacjonalizacja europejczyków
-zewnetrznego- imperializm i totalitaryzm rosyjski i niszcząca konkurencję gospodarka amerykańska
4.Instytucjonalno- organizacyjne formy integracji gospodarczej.
1 brak ceł wewnętrznych 2 unia celna(brak ceł wewnętrznych i wspólna taryfa celna) 3 wspólny rynek(to co wyżej , swobodny przepływ osób, usług, kapitału i towarów) 4 unia gospodarcza(to co wyzej i harmonizacja polityki gospodarczej) 5 pełna integracja czyli unia gospodarczo-walutowa( to co wyżej i wspólna moneta, jedna polityka kursowa i pienięzna)
5.Geneza Wspólnot Europejskich
EWWiS
Cel: pojawiła się myśl by kierować przemysłem przez europe, oraz utrzymywać wspólny rynek wegla i stali. A w ten sposób powstały warunki do najbardziej racjonalnej i największej wydajności produkcji w tych gałęziach przemysłu. 9maja 1950r Szuman zgłosił projekt utworzenia ewwis „plan szumana”
EURATOM 25 marca 1957 Rzym obowiązywał od 1 stycznia 1958
Cel: Euratom służył powstaniu, i rozwojowi przemysłu związanego z energią jądrową w sześciu państwach członkowskich. W ramach zobowiązań o rozpowszechnieniu atomu wyłącznie w celach pokojowych Euratom zapewniał zaopatrzenie w niezbędne surowce i kontrole bezpieczeństwa
EWG-
Cel: utworzenie wspólnego rynku
Najbardziej były tym zainteresowane kraje Beneluksu i RFN, posiadały one największy potencjał ekonomiczny, a więc mogły na tym najwięcej skorzystać
Unia europejska traktat z Maastricht 1992
Cele: osiągniecie trwałego i zrównoważonego postępu społeczno-gospodarczego, zwłaszcza poprzez stworzenie obszaru pozbawionego wewnętrznych granic, wzmocnienie spójności ekonomicznej, oraz utworzenie unii gospodarczo-walutowej
Wzmocnienie ochrony praw obywateli państw członkowskich poprzez wprowadzenie obywatelstwa unii
Rozwijanie bliskiej współpracy w zakresie wymiaru sprawiedliwości i spraw wewnętrznych
6.Filary Unii Europejskiej.
I dziedzina wspólnotowa
Unia celna i rynek wewnętrzny, polityka rolna, polityka strukturalna, polityka handlowa
Nowe lub zmienione dyspozycje dotyczące: edukacji i kultury, sieci transeuropejskich, ochrony konsumenta, zdrowia, badań naukowych, polityki socjalnej, azylu, granic zewnętrznych, polityki imigracyjnej
II dziedzina wspólnej polityi zagranicznej i bezpieczeństwa
Wspólne działania, współpraca i stanowisko na rzecz: utrzymania pokoju, praw człowieka, demokracji, pomocy krajom trzecim
Polityka bezpieczeństwa: kwestie bezpieczeństwa ue, rozbrojenia, ekonomiczne aspekty zbrojeń, długoterminowy, europejski system bezpieczeństwa
III dziedzina współpracy w sprawach wewnętrznych i sprawiedliwości
Współpraca sądowa materii cywilnej i karnej, współpraca policyjna, walka z : rasizmem i ksenofobią, przestępczością , narkomanią i przemytami broni, handlem żywym towarem, ze zbrodniami wobec dzieci.
7.Czynniki decydujące o korzyściach z tytułu utworzenia strefy wolnego handlu/Unii celnej.
a) im wyższe były by bariery w handlu między członkami unii przed jej utworzeniem tym bardziej prawdopodobne będzie że kreacja handlu będzie wyższa niż jego przesunięcie
b) im wikszy będzie udział krajów członkowskich we wzajemniej wymianie handlowej przed powstaniem unii celnej, tym mniejszy będzie efekt przesuniecia handlu
c) im bardziej struktura podaży krajów partnerskich i jej poziomu technologicznego są zbliżone do cech podaży światowej tym bardziej zostanie ograniczony efekt przesunięcia handlu.
d) im bardziej elastyczne są popyt i podaż krajów członkowskich tym większe będą efekty unii celnej
e) kreacja będzie tym bardziej większa im bardziej konkurencyjne względem siebie są gospodarki państw członkowskich a ich struktury bardziej substytucyjne w przypadku gdy są bardziej komplementarne, zdolności kreacji handlu są bardziej ograniczone
f)gdy unia celna jako całość ma duzy udział w produkcji i handlu swiatowym prawdopodobieństwo kreacji handlu rośnie
g) koszty transportu i koszty transakcyjne im są wyższe tym większe korzyści mogą płynąć z utworzenia unii celnej
8.Efekty statyczne utworzenia unii celnej i strefy wolnego handlu
Efekt kreacji handlu- powstawanie nowych wcześniej nie istniejących powiązań handlowych, inaczej zastąpienie droższej produkcji krajowej przez import tańszych towarów z państw członkowskich(zjawisko pozytywne)
Efekt przesunięcia handlu- zastapienie tańszego importu z krajów trzecich przez relatywnie droższą produkcje firm z obszaru unii celnej(zjawisko negatywne)
9.Efekty dynamiczne utworzenia unii celnej
Są spowodowane reakcją i dostosowaniem się firm, rządów i siły roboczej do nowej sytuacji rynkowej czyli po utworzeniu unii celne,
Rodzaje:- korzyści skali produkcji- powstaje efekt oszczędności, czyli obniżenia jednostkowych kosztów produkcji wynikający ze zwiększenia rozmiarów produkcji na skutek rozszerzenia rynku, powstaje efekt stłumienia handlu, rozpoczęcie produkcji w kraju A i wyparcie ze swojego rynku dotychczasowych dostawców
- wzrost intensywności konkurencji strategii konkurencyjnej przedsiębiorstw, wyraża się zwiększeniem liczby przedsiębiorstw w danej dziedzinie,
-powiekszanie się rozmiarów przedsiębiorstw
-rozwój handlu wewnątrzgałęziowego
-wzrost inwestycji
10.Swobody wspólnego rynku.
Przyjęcie wspólnej polityki w dziedzinie rolnictwa, swobodny przepływ towarów osób usług i kapitału, zniesienie ceł i ograniczeń ilościowych
11.Specyficzne efekty integracji w ramach wspólnego rynku.
Pracownicy o niskich dochodach będą się przemieszczać do krajów gdzie mogą więcej zarobić.
Właściciele przeniosą swój kapitał z kraju w którym osiąga on niski dochód do kraju gdzie ten dochód będzie większy.
Całkowity dobrobyt wzrośnie
Ułatwienie restrukturyzacji i inne.
12.Kryteria optymalności jednolitego obszaru walutowego.
* mobilność czynników produkcji między krajami ugrupowania
*symetria w reagowaniu na gospodarcze szoki zewnętrzne dzięki instrumentom polityki gospodarczej
13.Korzyści i koszty integracji monetarnej.
Korzyści krótkoterminowe: wyeliminowanie kosztów związanych z wymienialnością kilkunastu walut narodowych, wzrost przejrzystości cen(co zwiększyło racjonalność decyzji rynkowych konsumentów i przedsiębiorców), minimalizacja ryzyka wynikającego z niestabilności walut oraz ich kursów, spadek stóp procentowych,
Korzyści długoterminowe: ożywienie wymiany handlowej, wzrost konkurencji, wyrównanie się poziomu cen, wzrost oszczędności i inwestycji, zwiększenie alokacji zasobów gospodarczych, zdynamizowanie wzrostu gospodarczego, wzrost ogólnej stabilności gospodarczej,korzyści polityczne
Koszty: koszty adaptacji systemów finansowych do obsługi transakcji w euro, utrata przez banki strefy euro części dochodów w transakcji na rynku walutowym, utrata suwerenności krajowych banków centralnych w sferze pieniężnej
14.Kryteria konwergencji i ich zadania
to drugi etap tworzenia Unii Gospodarczej i Walutowej,
kryteria finansowe: -deficyt budżetowy- udział deficytu rządowego w pkb w roku poprzedzającym badanie nie powinien przekraczać 3%
-dług publiczny- w roku poprzedzającym badanie tego zadłużenia w pkb nie powinien przekraczać 60%
Kryteria monetarne: - stabilność cen- średnia stopa inflacji w roku poprzedzającym badanie nie powinna być wyższa niż 1,5pkt. Proc. Od wskaźnika odnotowanego w trzech najlepszych pod tym względem krajach
-stopa procentowe- średnia nominalna długookresowa stopa procentowa nie powinna być wyższa więcej niż o 2 pkt. proc. Od stopy w trzech krajach o najniższym poziomie inflacji w roku poprzedzającym badanie
-udział w mechanizmie kursowym Europejskiego Systemu Walutowego- kraj członkowski powinien respektować bez szczególnych napięć: normalny przedział wahań kursów walut przewidziany w ramach mechanizmu kursowego przynajmniej w ciągu ostatnich dwóch lat przed badanie.
16.Rada Europy- organizacja, zadania, kompetencje
w skład wchodzą wszystkie państwa europejskie oprócz białorusi, przedstawicielami są głowy i szefowie rządów państw członkowskich. Spotykają się co najmniej 2 razy do roku. Zajmuje się głównie ochroną praw człowieka
17.Typologia organów wspólnotowych (organa główne, organa pomocnicze).
Organy główne: rada unii europejskiej, parlament europejski, komisja europejska, trybunał sprawiedliwości(organ Unii Europejskiej pełniący funkcję sądu międzynarodowego, konstytucyjnego, administracyjnego. Został utworzony w 1952 na mocy Traktatu Paryskiego, Siedzibą Trybunału jest Luksemburg.) trybunał obrachunkowy(Głównym zadaniem organu jest nadzór nad budżetem)
Organy pomocnicze: komitet ekonomiczno społeczny, komitet regionów
18.Rada Europejska- zadania, kompetencje.
Płaszczyzna wymiany poglądów, dyskusji oraz osiągnięcia porozumienia pomiędzy państwami członkowskimi UE.
Zadania: określ strategie rozwoju i funkcjonowania UE, przyczynia się do koordynacji kierunków działań UE, koordynuje oraz wyznacza cele działania UE na forum międzynarodowym
19.Rada Unii Europejskiej- zadania, kompetencje.
Jest to organ międzynarodowy, główna instytucja decyzyjna UE, w jej skład wchodzą ministrowie państw członkowskich, do jej kompetencji należą: koordynacja głównej polityki gospodarczej, prawo podejmowania decyzji, nadawanie komisji europejskiej prawa i obowiązku realizacji ustalonych przez siebie aktów prawnych
20.Komisja Europejska- zadania, kompetencje.
27 komisarzy, jest strażnikiem traktatów działalność: prawodawcza, zarządzanie finansami, reprezentacja w stosunkach zewnętrznych, łączy władze prawodawczą i wykonawczą.
21.Parlament Europejski- zadania, kompetencje.
komisarze
Kompetencje: uczestnictwo w procesach legislacyjnych ue, zaangażowanie w proces uchwalania budżetu, kontrola organów wykonawczych ue
22.Cele i instrumenty wspólnej polityki handlowej WE.
Cele: likwidacja barier celnych, stopniowe usuwanie barier w międzynarodowym ……………..handlowym
………………………………………………………………………………….
Instrumenty: taryfowe:
System celny- zniesienie ceł w handlu wzajemnym, wspólna taryfa zewnętrzna obowiązująca w imporcie z krajów trzecich oraz ujednolicona wobec nich polityka handlowa, cechą charakterystyczna wspólnej taryfy celnej jest wzrost poziomu stawek celnych wraz ze wzrostem stopnia przetworzenia towaru
Stawki celne WPH konwencyjne Stosowane sąw imporcie z krajów trzecich należących do WTO oraz wobec państw którym wspólnota przyznała klauzule największego uprzywilejowania w kwestiach taryfowych, na mocy zawartych porozumień
- stawki autonomiczne- stosowane SA bardzo rzadko, kiedy SA niższe konwencyjnych lub gdy nie ma stawki konwencyjnej
Instrumenty pozataryfowe WPH:
Ograniczenia jakościowe, jednostronne kontyngenty autonomiczne(konieczność uzyskania licencji)Kontyngenty ilościowe i wartościowe, postępowania antydumpingowe
26.Podmiotowe i przedmiotowe ujęcie swobody przepływu osób w UE
Prawo do pracy, prawo do życia, prawo do osiedlania się, prawo do korzystania ze świadczeń socjalnych
W którymkolwiek kraju na terenie UE bez względu na przynależność państwową jednakowe prawa w dziedzinie edukacji, ochrony zdrowia oraz wzajemne uznawanie dyplomów
27.Koordynacja systemu zabezpieczenia społecznego w UE
Trybunał sprawiedliwości zajął stanowisko ze nie będzie jednego ponadnarodowego systemu zabezpieczeń społecznych, pojawiła się potrzeba koordynacji systemów zabezpieczeń społecznych.
Zasady systemu zabezpieczeń społecznych: -równego traktowania
- stosowania ustawodawstwa tylko jednego państwa członkowskiego w którym wykonywana jest praca nawet jeżeli osoba mieszka na terytorium innego państwa
- sumowania okresów zatrudnienia, ubezpieczenia lub zamieszkania
-zasada zachowania praw nabytych inaczej zasada transferu świadczeń
Przedmiotowy zakres koordynacji:
-dotyczy świadczeń związanych z ryzykiem choroby
- w razie inwalidztwa
- na wypadek śmierci żywiciela rodziny
- starości
- przysługujących w razie wypadku przy pracy, choroby zawodowej
- z tytułu bezrobocia
-świadczeń rodzinnych
Z zakresu przedmiotowej koordynacji wyłączone zostały:
- pomoc społeczna
- pomoc zdrowotna
- system świadczeń dla ofiar wojny
28.Znaczenie i realizacja Europejskiej Strategii Zatrudnienia
Europejska Strategia Zatrudnienia to zbiór naczelnych zasad i priorytetów ukierunkowujących działania Unii Europejskiej na określone cele w zakresie polityki zatrudnienia. ESZ ma swój początek w Traktacie Amsterdamskim
Cele pełne zatrudnienie
poprawa jakości i produktywności pracy
wzmocnienie spójności społecznej i integracji.
Realizacja poprzezAktywne i prewencyjne działanie na rzecz bezrobotnych i biernych zawodowo
Tworzenie miejsc pracy i przedsiębiorczość
Promocja adaptacyjności i mobilności na rynku pracy
Promocja rozwoju kapitału ludzkiego i kształcenia ustawicznego
Wzrost podaży pracy i promowanie "aktywnego starzenia się"
Polityka równości szans kobiet i mężczyzn na rynku pracy
Wspieranie integracji i zwalczanie dyskryminacji osób znajdujących się w ekorzystnej sytuacji na rynku pracy
Rozwijanie finansowych zachęt do podjęcia pracy
Ograniczenie szarej strefy zatrudnienia
Zmniejszenie regionalnych zróżnicowań w zatrudnieniu
33. ZASADY POLITYKI REGIONALNEJ
• subsydiarności • programowania długofalowe programy rozwoju poddane procedurom prawnym •partnerstwa współpraca konstytucji • koncentracji koncentracja zasięgu pomocy finansowej i celów• dodatkowości niezastępowanie przez działania europejskiej polityki regionalnej krajowych działań publicznych• zgodności polityki regionalnej UE z innymi politykami wspólnot • monitorowania ocena wstępna, monitorowanie, ocena po zakończeniu
34. INSTRUMENTY FINANSOWANIA POLITYKI REGIONALNEJ (FUNDUSZ SPÓJNOŚCI I STRUKTURALNE)
FUNDUSZ SPÓJNOŚCI kryterium kraju, wspiera: środowisko i transport zmniejszanie róznic gosp i społecznych państw członkowskich, PNB tych krajów<90% średniej wspólnotowej EUROPEJSKI FUNDUSZ ROZWOJU REGIONALNEGO (tworzenie lub utrzymanie miejsc pracy; infrastruktura w rejonach zapóźnionych, słabo zaludnionych i ultra peryferyjnych; edukacja, opieka zdrowotna, rozwój potencjału małych i średnich przedsiębiorstw; ochrona środowiska) EUROPEJSKI FUNDUSZ SPOŁECZNY szkolenia zawodowe, dostosowywanie systemów kształcenia, kształcenie kadr, ekspertów, personelu dydaktycznego, tworzenie miejsc pracy w małych średnich rzedł, zwalczanie dyskryminacji zawodowej, wspieranie bezdomnych, uzależnionych; badania naukowe i promowanie nowej technologii EUROPEJSKI FUNDUSZ RYBACKI, FUNDUSZ ROLNY NA RZECZ ROZWOJU OBSZARÓW WIEJSKICH
37. KORZYŚCI I KOSZTA Z AKCESJI DO UE
KORZYŚCI Przemysłowe- wzrosły obroty handlowe z państwami należącymi do unii poprzez zakłady zajmujące się produkcją towarów o wysokim standardzie,- w związku z obniżeniem kosztów przy przekraczaniu granic wzrosła opłacalność eksportu - nasz kraj zaczęła zalewać fala nowoczesnych technologii, a także zaczęto modernizować metody gospodarowania oraz zarządzania gospodarką- w efekcie wsparcia finansowego otrzymywanego z Unii (np. funduszy strukturalnych), a także przypływu inwestycji z zagranicy przyspieszeniu uległ rozwój społeczno - gospodarczy - niezależny przepływ towarów oraz kapitału- po wprowadzeniu wspólnej waluty euro i obniżce transferów bankowych nastąpi połączenie rynków kapitałowych unii oraz zniknięcie pojęcia ryzyka kursowego rolnictwa - - zdrowa i ekologiczna żywność z Polski stała się szybko towarem eksportowym - dzięki nowym technologiom polscy rolnicy zyskali szanse na większą ilości zbytu oraz przetwarzania wyrobów w naszym państwie lub też poza jego granicami - uzyskaliśmy prostszy dostęp do zachodnich osiągnięć techniki - zyskaliśmy dodatkowe pieniądze z funduszów na rzecz rozwoju ( np. SAPARD, PHARE ) -dzierżawa a następnie sprzedaż ziem, które są zarówno opłacalne dla inwestorów jak i drobnych rolników edukacji, kultury - poprawa stanu środowiska, wyższa jakośc życia, - praca nauka w UE, -pojawiło się więcej form dofinansowania uczniów oraz studentów np. stypendia , pożyczki dla przedsiębiorczych studentów, pieniądze przeznaczone na ich badania naukowe itp. - lepsze możliwości uczenia się języków obcych- rozwój kultury dzięki połączeniu się krajów członkowskich KOSZTY 1. wzrost konkurencji na polskim rynku, przejściowy wzrost bezrobocia, deficyt w handlu zagranicznym między polska a UE, ograniczenie przemysłu wysokiej techniki poprzez lokalizację zakładów produkcyjnych produkujących półfabrykaty, odpływ fachowców, przejmowanie ziemi prez cudzoziemców, wzros cen nieruchomości, papierosów, ubrań, leków, utrata tożsamości narodowej
38. INICJATYWY WSPÓLNOTOWE WDRAŻANE W POLSCE
EQUAL (inicjowanie zmian sposobów udzielania pomocy grupom dyskryminowanym na rynku pracy) INTERREG III (jest wspieranie współpracy przygranicznej, międzynarodowej i międzyregionalnej zarówno na zewnętrznych, jak i wewnętrznych granicach Unii). Dodatkowo jednak elementy inicjatywy URBAN zostały uwzględnione dla naszego kraju w ramach Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego (ZPORR) w odniesieniu do: aglomeracji górnośląskiej i warszawskiej. LEADER + w ramach Sektorowego Programu Operacyjnego - Restrukturyzacja i modernizacja sektora żywnościowego oraz rozwój obszarów wiejskich
40. DOSTĘPNE ŚRODKI POMOCOWE UE W RÓZNYCH OKRESACH PROGRAMOWANIA
SAPARD ( pomoc dla rolnictwa, modernizacja gospodarki rolnej, rozwój obszarów wiejskich (infrastruktura, usługi) PHARE (sektor prywatny, przedsiębiorstwa, restrukturyzacja rolnictwa, oświaty, ochrona zdrowia, współpraca przygraniczna, szkolenia i badania naukowe, rozwój infrastruktury, ochrona środowiska) ISPA (ochrona środowiska naturalnego, dostawa wody pitnej, ścieki, odpady)