Wadsworth - „Teoria Piageta - rozwój poznawczy i sensomotoryczny”

• czynności intelektualne, tak jak biologiczne, są aktami adaptacji do środowiska i pomagają je organizować;

1. Podstawowe pojęcia:

• Schemat

• analogiczne karty w katalogu;

• Struktura poznawcza lub umysłowa dzięki, której jednostki przystosowują się intelektualnie do środowiska i organizują je;

• Odpowiednik biologicznych narządów;

• Adaptują się i organizują wraz z rozwojem;

• Służą do identyfikowania, przetwarzania i klasyfikowania (w logiczny, spójny sposób) docierających bodźców (zdarzeń, obiektów etc.);

• Wielokrotnie powtarzających się;

• Na podstawie ich ogólnych cech;

• W chwili urodzenia proste odruchowe czynności motoryczne dziecka:

• Nie są umysłowe;

• Służą do prostego różnicowania (smoczek/róg kocyka);

• Rozwój schematów następuje dzięki organizacji i adaptacji - ciągły proces konstrukcji i rekonstrukcji; -> efekt lepsze generalizowanie bodźców;

• Definiowane przez zachowanie = wewnętrzne struktury, z których wypływa zachowanie;

• Obejmuje zestaw odrębnych, skoordynowanych sekwencji działania - skoordynowanych również z innymi schematami;

• Konstruowane wewnętrznie - budulec = doświadczenie;

• Odzwierciedlają poziom rozumienia świata;

• Asymilacja (metafory - odżywianie, napełnianie balonu)

• Proces poznawczy - nowe treści percepcyjne, motoryczne, pojęciowe są włączane do istniejących schematów lub wzorów zachowania;

• Klasyfikacja/umieszczanie/dopasowywanie bodźca do posiadanych wzorców;

• Nie zmiana, a rozbudowa schematu - czynnik rozwoju;

• Efekt: zmiana ilościowa;

• Przykładowa forma aktywności: zabawa;

• Akomodacja

• Tworzenie nowych schematów lub modyfikacja starych;

• Efekt - zmiana lub rozwój schematów;

• Po akomodacji asymilacja bodźca do pasujących już schematów;

• Przykładowa forma aktywności: naśladownictwo;

• Odpowiada za zmianę jakościową;

• Równoważenie

• Proces przechodzenia z nierównowagi do równowagi;

• Równowaga: stan zrównoważenia struktur poznawczych, stan konieczny, do którego dąży organizm; powstaje w momencie zakończenia asymilacji i akomodacji;

• Proces samoregulujący - brak równowagi jest źródłem motywacji, aktywizuje zachowanie;

• Narzędzia: asymilacja i akomodacja;

Rozwój intelektualny i inne czynniki:

1. Komponenty rozwoju poznawczego:

• Treść

• to co dzieci wiedzą, odnosi się do obserwowalnych zachowań;

• zmienia się z wiekiem;

• Funkcja - dotyczy cech aktywności intelektualnej (asymilacji i akomodacji);

• Struktura

• Właściwości strukturalne inteligencji, struktur tworzonych przez funkcję, nie dające się wywnioskować z treści zachowania;

• Zmienia się wiekiem;

Działanie

• Działania niezbędne

• zachowania, które stymulują aparat poznawczy dziecka;

• obserwowalne lub nie;

• wywołują stan nierównowagi poznawczej;

• co uruchamia procesy asymilacji i akomodacji;

• Wiedza - konstrukcja będąca wynikiem aktywności dziecka:

• Fizyczna

• O fizycznych właściwościach obiektów i zdarzeń (wielkość, kształt, budowa itp.);

• Odkrywana - poprzez manipulację przedmiotami, korzystanie ze zmysłów;

• Przez bezpośrednie działanie;

• Logiczno - matematyczna

• Konstruowana na podstawie myślenia o doświadczeniach z przedmiotami i zdarzeniami;

• Wymyślana, konstruowana - budowana na podstawie czynności z przedmiotami;

• Np. pojęcie liczb;

• Społeczna

• Dotyczy, przyjmowanych na podstawie umowy, reguł, praw moralnych, etyki i języka funkcjonujących w danej grupie społecznej;

• Konstruowana na podstawie interakcji;

• Kontinuum rozwoju

• Rozwój

• konsekwentny proces postępujących po sobie zmian schematów (struktur poznawczych);

• każda struktura i zmiana wynika logicznie z poprzednich;

• nowe schematy włączane (akomodacja) - w efekcie zmiany jakościowe;

• proces ciągły;

• wiek metrykalny nie jest stały;

• dziecko musi przejść przez wszystkie poziomy w tej samej kolejności;

• Poziomy rozwoju:

• Stadium inteligencji sesomotorycznej (0-2)

• Reakcje zmysłowe i ruchowe;

• Konstrukcja schematów;

• Stadium myślenia przedoperacyjnego (2-7)

• Rozwój języka i rozwój pojęciowy

• Rozumowanie prelogiczne lub częściowo logiczne;

• Stadium operacji konkretnych (7-11)

• Rozwój myślenia logicznego i konkretnych aktualnych problemów;

• Stadium operacji formalnych (11-15)

• Najwyższy poziom rozwoju;

• Rozumowanie logiczne;

• Czynniki rozwoju:

• Dojrzewanie i dziedziczność:

• Wyznacza ogólne granice rozwoju;

• Aktywnie zdobywane doświadczenie;

• Doprowadza do asymilacji i akomodacji, a w efekcie powoduje rozwój;

• Interakcje społeczne = wymiana myśli między ludźmi;

• Pozwala na konstruowanie i weryfikowanie pojęć;

• Szczególnie „arbitralnych” lub definiowalnych społecznie;

• Wywołują stan nierównowagi odnoszący się do wiedzy;

• Ogólny postęp w zakresie równowagi:

• Pozwala na koordynację wcześniejszych składników;

• Regulator umożliwiający skuteczne włączenie nowego składnika do schematów;

• Charakter poznawczy i afektywny;

• Rozwój sensomotoryczny - Stadium operacji sensomotorycznych (0-2 r.ż)

1. Stanowi korzenie rozwoju intelektualnego;

2. Na każdym kolejnym etapie dziecko staje się zdolne do realizowania wzorców zachowań, do których wcześniej nie było zdolne;

3. Okresy w rozwoju sensomotorycznym (tabelka)

l.p.	Czas	Ogólne informacje	Pojęcie przedmiotu	Przyczynowość/Intencjonalność
1	0-1 mc	Bazuje na wrodzonych odruchach; Przypadkowe manipulacje;	brak umiejętności odróżniania siebie i świata zewnętrznego;	całkowity egocentryzm - brak świadomości związków przyczynowych;
2	1-4 mc	dokonywanie pierwszych rozróżnień; odruchy podlegają modyfikacjom; pierwsze odróżnienia - schematy dopuszczające różnicowanie; elementarne zależności sensomotoryczne na podstawie własnych działań; koordynacja wzrokowa; koordynacja słuchu ze wzrokiem - kojarzy twarze i głosy; koordynacja zmysłowo-ruchowa pierwotne reakcje okrężne - związane z ciałem dziecka;;	świadomość przedmiotów; szuka wzrokiem przedm. wydających dźwięki; podąża wzrokiem za ruchomym przedm. gdy zniknie od z pola widzenia;	egocentryzm; zachowanie pozbawione intencji; zachowania odruchowe - zmodyfikowane; cele stawiane po rozpoczęciu sekwencji;
3	4-8 mc	odtwarzanie interesujących zdarzeń zachowanie skierowane na przedmioty i zdarzenia świata zewn.; chwyta, manipuluje - koordynacja wzroku z dotykiem; reakcje okrężne (asymilacja reprodukcyjna, reakcja kołowa): powtarzanie interesujących zdarzeń przez małe dziecko; prosta intencjonalność sensomotoryczna; zaawansowana asymilacja; prosta interakcja z otoczeniem wtórne - działania na przedmiotach;	rozwój świadomości przedmiotów; antycypacja pozycji przedmiotów w trakcie poruszania;	egocentryzm - ja główną przyczyną wszelkiej aktywności;
4	8-12 mc	koordynacja schematów używanie środków na drodze do celu; odróżnianie środków i celów; koordynacja dwóch schematów w jedną całość. intencjonalny wybór środków przed wykonaniem zadania; rudymentarne planowanie - przewidywanie i rozumienie zdarzeń; stałość przedmiotów;	stałość kształtu - rezultat konstrukcji sensomotorycznej; stałość wielkości - koordynacja przemieszczeń kontrolowanych percepcyjnie; dzieci szukają przedmiotów, które znikają - ale nie radzi sobie z przemieszczeniami sekwencyjnymi;	inne obiekty mogą być źródłem aktywności; istnieje kontakt między przyczyną, a skutkiem;
5	12-18 mc	wykrywanie nowych sposobów wyższy poziom operacji - dziecko tworzy nowe schematy do rozwiązywania nowych problemów; eksperymentuje metodą prób i błędów; przystosowuje się (akomodacja) do nieznanych sytuacji, przez znalezienie nowych sposobów; = zachowanie inteligentne (f. adaptacyjna - mechanizm inteligencji empirycznej); reakcje okrężne III stopnia - intencjonalne różnicowanie powtórzeń w celu sprawdzenia skutków podobnych czynności;	radzi sobie z przemieszczeniami sekwencyjnymi (z jednego msc. w drugie); nie potrafi wyśledzić niewidzialnych przemieszczeń;	przedmioty (nie tylko ludzie) mogą wykonywać czynności zewnętrzne w stosunku do działań dziecka (spadający pajac, „barwiąca tapeta”);
6	18-24 mc	reprezentacje umysłowe przechodzi na poziom inteligencji przedstawieniowej; wewnętrzne przedstawianie reprezentacji (tworzenie reprezentacji): wypróbowuje sekwencje czynności na poziomie umysłowym - myślowe konstruowanie rozwiązań problemów;	potrafi znaleźć ukryte przedmioty gdy przemieszczenie jest niewidoczne (przedmioty są stałe i nie przestają istnieć) - zdolność do utrzymywania wyobrażeń;	podnosi się świadomość przyczynowości; zdolność wywoływania nieobecnych przedmiotów i wyobrażania sobie przedmiotów nie danych w polu percepcyjnym;

• Stadium myślenia przedoperacyjnego (2-7 r. ż.)

• Dziecko z trybu sensomotorycznego przechodzi do pojęciowego, przedstawieniowego;

• Zdolność umysłowego reprezentowanie zdarzeń;

• Rozwój zdolności przedstawieniowych

1. Doskonalenie zdolności reprezentacji - przedstawiania przedmiotów i zdarzeń

2. Strona znacząca (symbole) zostaje użyta do reprezentowania przedmiotów i zdarzeń (strona znacząca)

• Symbole: rzeczy podobne do tego co przedstawiają;

• Znaki - arbitralne, nie wykazują podobieństwa;

• pełnią funkcję symboliczną (semiotyczną);

• Formy reprezentacji:

1. Naśladownictwo odroczone (opóźnione):

• Naśladowanie przedmiotów i zdarzeń, które przez pewien czas były nieobecne;

• Zdolność umysłowego przedstawiania imitowanego działania;

• Przeważa akomodacja - bo dziecko kopiuje;

• Zabawa symboliczna:

• Udawanie;

• Charakter naśladowczy - forma wyrażania przed samym sobą, jako jedyną widownią;

• Nie komunikuje innym;

• Znaczenie może nie być oczywiste dla widza;

• Funkcja: zaspokojenie „ja” poprzez przekształcenie tego, co realne, w to co upragnione;

• Przeważa asymilacja;

• Rysunek:

• Początkowo bazgrze;

• Rysunki realistyczne - rysuje to co wie, a nie to co widzi;

• Obraz umysłowy (psychiczny):

• Wewnętrzne reprezentacje przedmiotów i przeszłych doświadczeń percepcyjnych;

• Nie wierne odbicia;

• Charakter statyczny;

• Mowa:

• Około 2 r. ż. (+/- 5 mc) mowa przybiera charakter symboliczny - dźwięk reprezentuje przedmiot;

• Mówi i stosuje większość reguł gramatycznych;

• Konsekwencje dla rozwoju psychicznego:

• Możliwość słownej wymiany z innymi - umożliwia uspołecznienie działania;

• Uwewnętrznienie słów (mowa wewnętrzna);

• Uwewnętrznienie działania;

• Rozwój mowy:

• 2 - 4/5 r.ż. mowa egocentryczna:

• pozbawiona intencji komunikowania się;

• często monologowanie zbiorowe - rozmawia sam ze sobą w obecności innych osób;

• 6-7 r.ż. mowa uspołeczniona:

• narzędzie komunikacji;

• służy wymianie myśli;

• Jak dzieci uczą się mowy:

• Język mówiony przyswajany (konstruowany), a nie wrodzony;

• Opanowywane za pomocą przekazu z zewnątrz - chociaż mechanizm może być dziedziczny;

• Motywacją do nauki języka jest jego wartość adaptacyjna - umożliwia dziecku skuteczniejszą komunikację, a co za tym idzie realizację potrzeb;

• Największy postęp 2-4 r. ż.;

• Dzieci dwujęzyczne mieszają języki do 5 r. ż.;

• Mowa i myślenie:

• Podstawy zachowania inteligentnego wyprzedzają rozwój mowy;

• Powstanie wewnętrznej reprezentacji (język jest jej formą) zwiększa zakres i szybkość myślenia - uwalnia od ograniczeń bezpośredniego działania;

• Mowa nie jest warunkiem wystarczającym, ani koniecznym do rozwoju myślenia logicznego - mowa facylituje rozwój poznawczy;

• Rozwój mowy bazuje na rozwoju sensomotorycznym i środowisku społecznym;

• Uspołecznienie zachowania

1. Nie istnieje wrodzony instynkt społeczny;

2. Dziecko staje się coraz bardziej uspołecznione z wiekiem;

3. Rozwój społeczny następuje gdy dziecko wchodzi w interakcję z otoczeniem;

4. Akt poznawczy = nabywanie wiedzy społecznej;

• Cechy myślenia przedoperacyjnego:

1. Egocentryzm

• Dziecko nie jest w stanie podjąć roli, czy punktu widzenia innych - brak zróżnicowania w myślenie;

• Uważa swoje myślenie za zawsze logiczne i poprawne;

• Nie odróżnia swoich myśli od myśli innych

• 6-7 r. ż egocentryzm przekształca się pod wpływem interakcji społecznych w grupie rówieśniczej - ważne przystosowanie;

• Ogranicza, ale i podtrzymuje równowagę;

• Transformacje

• Niezdolność do rozumienia przekształceń;

• Skupia się na elementach przekształcenia, a nie samej sekwencji;

• Myślenie transdukcyjne;

• Centracja

• Tendencja do skupiania uwagi na jednym aspekcie bodźca prezentowanego w polu wzrokowym;

• Aktywność poznawcza zdominowana przez elementy percepcyjne;

• Odwracalność

• Myślenie nieodwracalne = dziecko nie potrafi obrócić w umyśle czynności;

• Sztywne i zdominowane przez percepcję;

• Niezmienniki

1. Nie rozumie zachowania stałości - faktu, iż ilość substancji (liczebność zbioru) pozostaje taka sama bez względu na zmiany dokonywane na wymiarach niezwiązanych z nią;

2. Kolejność przyswajania:

• 5-6 liczby (rządki monet);

• 7-9 masy, powierzchni (krowy i trawa), ilości cieczy (wysokie i niskie naczynia);

• 9-10 ciężaru;

• 11 - 12 ilości ciał stałych;

• rozumowanie leżące u podstaw uznania niezmienników wynika z postępującej akomodacji i asymilacji - nie przyśpiesza go trening;

• Stadium operacji konkretnych (7-11 lat)

1. Rozwój operacji logicznych:

1. w pełni odwracalnych, uwewnętrznionych systemów czynności;

2. znajdują zastosowanie w rozwiązywaniu konkretnych problemów;

2. Zmiany jakościowe w obrębie myślenia:

1. Mniejszy egocentryzm niż w stadium przedoperacyjnym:

• Dziecko rozumie, że inny mogą dochodzić do wniosków odmiennych od tych, do których ono doszło;

• Sprawdza swoje myślenie w interakcji społecznej z rówieśnikami (socjalizacja);

• Podstawa weryfikacji: spór, dyskusja;

• Mowa pełni funkcję komunikacyjną - odejście od mowy egocentrycznej i monologów grupowych;

2. Decentracja myślenia;

3. Funkcjonalne rozumienie transformacji - rozwiązywanie konkretnych problemów związanych z przekształceniami, świadomość kolejnych etapów;

4. Myślenie odwracalne - formy:

• Inwersja - piłeczki w obracanym cylindrze;

• Wzajemność (kompensacja) - płyn w długim lub szerokim pojemniku;

• Centralne struktury w systemie operacji konkretnych:

1. Operacje logiczne:

• Uwewnętrznione czynności poznawcze, pozwalające na wyciągnięcie „logicznych” wniosków;

• Zależne bardziej od aktywności poznawczej niż od percepcji;

• Cechy charakterystyczne operacji logicznej:

• Może zostać zinternalizowana i wykonana zarówno w myśli jak i fizycznie;

• Odwracalna;

• Zakłada niezmiennik;

• Nie występuje pojedyncze - związana z systemem operacji

• Szeregowanie (seriacja) - zadanie z układaniem patyczków od najmniejszego…

• Umiejętność umysłowego rozmieszczanie obiektów na jakimś wymiarze, jak np. wielkość, ciężar, objętość;

• Poziomy rozwoju umiejętności szeregowania:

• Poziom 1) < 4 lata - brak uporządkowania;

• Poziom 2 ) 4 - 5 lat - uporządkowanie w parach;

• Poziom 2-3) 5 - 7 lat - uporządkowanie pośrednie; (metoda prób i błędów);

• Poziom 3-4) 7 - 8 lat - uporządkowanie dokładne;

• Przyswajanie umiejętności szeregowania według:

• Długości (7-8 lat);

• Ciężaru (9 lat);

• Objętości (12 lat);

• Klasyfikacja (grupowanie przedmiotów wg podobieństw) - zadanie z kulkami brązowymi i drewnianymi;

• Poziom 1) 4 - 5 lat:

• wykonują zadanie na podstawie podobieństw tylko między dwoma przedmiotami naraz;

• = asymilacja ze względu na podobieństwo w parach;

• brak rozumienia różnic między elementami zbioru;

• Poziom 2) 7 lat:

• Tworzą zbiory elementów podobnych do siebie na jednym wymiarze (np. kształt, kolor);

• Brak zrozumienia zależności pomiędzy zbiorami i podzbiorami; inkluzji klas;

• Poziom 3) 8 lat:

• Zrozumienie inkluzji klas;

• Uwzględnianie różnic i podobieństw w klasyfikacji;

• Rozwój pojęcia przyczynowości (pod wpływem rozumienia niezmienników);

• Przed 10 - 11 r. ż. brak zrozumienia relacji między czasem a prędkością (prędkość = droga X czas);

• Stadium operacji formalnych (11-15 lat):

1. Ogólne cechy stadium operacji formalnych:

1. Dziecko konstruuje rozumowanie i logikę do rozwiązywania wszelkiego rodzaju problemów;

2. Struktury poznawcze osiągają pełną dojrzałość - rozumowanie na najwyższym poziomie;

3. Dalsze zmiany mają charakter ilościowy (doskonalenie treści i funkcji inteligencji), a nie jakościowy (brak rozwoju struktur);

4. Nie więcej niż połowa Amerykanów rozwija wszystkie operacje formalne;

5. Szerszy zakres rozumowania niż w stadium op. konkretnych:

• Radzi sobie z wszystkimi typami problemów;

• Rozumuje nt. przeszłości teraźniejszości i przyszłości;

• Zdolność do introspekcji i myślenia o swoich uczuciach i myślach, jak o przedmiotach;

• Wykorzystuje teorie i hipotezy do rozwiązywania zada ń;

• Koordynuje kilka operacji naraz;

• Rozwijające się struktury:

1. Rozumowanie hipotetyczno - dedukcyjne;

• Wyciąga dedukcyjne konkluzje z przesłanek, które są hipotezami;

• Umożliwia rozwiązywanie hipotetycznych problemów w sposób symboliczny;

• Zdolność rozważania przesłanek (hipotez), o których sądzi się, że nie są prawdziwe i mimo to dochodzenia do logicznych wniosków („Załóżmy, że węgiel jest biały);

• Rozumowanie naukowo - indukcyjne;

• Wyprowadzanie ogólnych konkluzji ze szczegółowych faktów w sposób ustrukturyzowany i systematyczny;

• Hipotezy -> kontrola zmiennych -> wnioski;

• Myślenie kombinatoryczne - branie pod uwagę równocześnie kilku bodźców;

• Doświadczenie z bezbarwnymi cieczami (włączanie zmiennych) i z wahadłem (wyłączanie zmiennych); -> zadania konkretne, ale nie są dane wszystkie istotne informacje (nie wystarczy obserwacja);

• Rozumowanie odzwierciedlająco - abstrakcyjne (abstrahowanie odzwierciedlające);

• „Sierść ma się do psa, jak pióra do kury”;

• Aktywność umysłowa zawierająca poznawcze konstruowanie;

• Za jego pośrednictwem wyprowadzana jest wiedza logiczno - matematyczna;

• Refleksja oparta na dostępnej wiedzy, ale wykracza poza to co zaobserwowane;

• Powoduje reorganizację umysłową - w kierunku od niższego do wyższego;

• Poziomy rozumowanie przez analogię:

• Stadium 1) (5-6 lat) - abstrahowanie empiryczne - pary bez pełnej postaci analogii;

• Stadium 2) (8 - 11 lat) - abstrahowanie odzwierciedlające - macierze podważalne przez zewnętrzną sugestię;

• Stadium 3) (11 - …) - abstrahowanie odzwierciedlające - analogia ustabilizowana i odporna na sugestię;

• Stadium operacji formalnych - pełne stosowanie reguł rozumowania przez analogię i możliwość ich artykulacji;

• Treści na których dokonywane są operacje:

1. Treść pojęciowa (kombinatoryczna) - operacje zdaniowe;

• Myślenie logiczne, abstrakcyjne i systematyczne (podobne do logiki formalnej);

• Zastosowanie procedur kombinatorycznych;

• W efekcie - formułowanie niezawodnych i pewnych wniosków;

• Formalne schematy operacyjne

• Mniej abstrakcyjne niż operacje zdaniowe;

• Przykłady:

• Proporcje (zadanie z dźwignią) - rozumienie zasady ok. 13 r.ż.;

• Prawdopodobieństwo - opiera się na rozumieniu przypadku i proporcji:

• Do 12-13 r.ż formułowanie wniosków na innych podstawach niż prawdopodobieństwo;

• Zadanie z wyciąganiem kolorowych klocków z pudełka;

• Egocentryzm:

1. Przekonanie o omnipotencji myślenia logicznego - świat powinien podporządkować się logicznym schematom;

2. Nie rozumie, że świat nie jest zawsze logicznie uporządkowany;

3. Przypisuje myśleniu nieograniczoną moc;

4. Cechy charakterystyczne:

• Idealizm - nie bierze pod uwagę realnych przyczyn zachowania ludzi i społeczeństw; ginie w sytuacji zmiany na perspektywę logiczno - realistyczną;

• Postawa reformatora - pragnienie reformowania społeczeństwa;

---