METODA BOBATH
Karel i Berta Bobath, Czesi mieszkający w Londynie opracowali w latach czterdziestych, metodę o charakterze neurorozwojowym, nazwaną od ich nazwiska Metodą NDT -Bobath.
W trakcie terapii stosuje się różne techniki, mające za zadanie:
hamowanie patologicznych wzorców ruchowych,
stymulowanie (ułatwianie) reakcji o charakterze fizjologicznym przy unormowanym napięciu mięśniowym, tzn. zbliżonym do prawidłowego.
W terapii metodą NDT Bobath uczymy ruchu poprzez sensomotoryczne (czuciowo-ruchowe) doświadczenia, realizowane przez:
- skórę - przekazuje czucie bólu, ucisku i temperatury,
- aparat ruchowy - przekazuje informacje dotyczące poczucia równowagi -
proprioreceptory stawów i mięśni.
Nauczanie sensomotoryczne oznacza, że pacjent poznając swoje ciało uczy się nim posługiwać w sposób celowy.
W metodzie NDT Bobath zwraca się uwagę nie tylko na terapię, ale także uczy się opiekunów codziennej pielęgnacji pacjenta, tj. sposobów noszenia, kąpania, karmienia, mycia zębów itd.
Prawidłowa pielęgnacja hamuje nieprawidłową aktywność ruchową i wyzwala ruchy prawidłowe.
Wczesna diagnostyka, już w pierwszych chwilach życia noworodka i wczesna terapia nie dopuszcza do rozwoju patologicznych wzorców ruchowych w schorzeniach: Mózgowe Porażenie Dziecięce, splot barkowy, stopy końsko-szpotawe, kręcz szyi.
Najbardziej charakterystyczne dla tej metody jest stosowanie dużej liczby odruchów, specyficznej formy ułatwiania ruchów oraz prawidłowego następstwa rozwojowego prowadzonych ćwiczeń.
Usprawnianie ma na celu rozwijać odruchy na danym etapie fizjologicznego rozwoju, a hamować odruchy patologicznie przetrwałe.
Technika ułatwiania wykonywanie ruchów rękami terapeuty, pozwala na jednoczesne torowanie pożądanych i hamowanie niepożądanych elementów ruchowych. Ruchy w ten sposób torowane są zbliżone do normalnych ruchów wykonywanych spontanicznie przez zdrowo rozwijające się dziecko, będące w analogicznym wieku rozwojowym.
Hamowanie patologicznych odruchów i prawidłowy rozkład napięcia mięśniowego osiąga się przez odpowiednie ułożenie dziecka w przestrzeni i odpowiednie ułożenie punktów kluczowych, czyli głowy, szyi, obręczy barkowej i biodrowej.
Ułatwianie oparte jest na poruszaniu okolicami ciała dziecka, co wywołuje ruchy kończyn i umożliwia przejście dziecka z jednej pozycji do drugiej. Wpływa to na wykształcenie się prawidłowych odruchów postawy i uczy dziecko samodzielnego ich osiągania, kontrolowania i wykorzystywania.
Ruchy nigdy nie są całkiem bierne.
Zmieniając strefy sterowania uzyskuje się czynne ruchy w coraz innych częściach ciała, zależnie od potrzeby. Ćwiczeniom powinno towarzyszyć słowne określanie wykonywanych czynności.
Usprawnianie powinien prowadzić terapeuta razem z rodzicami dziecka już przed 6 miesiącem jego życia.
Metoda zawiera także dodatkowe techniki służące regulacji wahającego się napięcia mięśniowego:
Nacisk i ciąg, obciążenie i opór stosowane na podobnych zasadach jak w PNF. U spastyków pozwala to utrzymać i odzyskać równowagę, u atetotyków i ataktyków ułatwić statykę i kontrolować powolne ruchy.
Zatrzymywanie ruchu w wybranej jego fazie oraz utrzymanie osiągniętej pozycji. Pozwala to osiągnąć umiejętność dostosowania pracy mięśni przy zmianach postawy i kontroli przebiegu ruchu.
Poklepywanie określonej części ciała, co może działać hamująco lub stymulująco.
Rozluźnienie przygotowuje spastyczne dziecko do ćwiczeń i może służyć jako przerywnik między ćwiczeniami. Rozluźnia się przez głaskanie, potrząsanie kończynami oraz wahadłowe ruchy tułowia i kończyn.
METODA PETO
Metodą tą usprawniane są dzieci w wieku przedszkolnym i szkolnym. Dzieci na stały pobyt przyjmowane są na 2 -3 lata z przerwą wakacyjną.
Celem pobytu jest takie usamodzielnienie dziecka w podstawowych czynnościach (chodzenie, mówienie i pisanie), aby mogło ono po zakończeniu usprawniania pójść do normalnej szkoły.
Zajęcia obejmują ćwiczenia ruchowe, naukę mowy, zajęcia szkolne i samoobsługę.
Szczebelkowa budowa mebli w ośrodku prowokuje dzieci do chwytu i ułatwia samodzielność utrzymywania pozycji.
Ograniczona liczba sprzętów sprzyja doskonaleniu opanowania zadań ruchowych wykonywanych za ich pomocą. Ułatwia więc koncentrację na wybranych celach.
W metodzie tej ważny jest stały rozkład dnia, w ciągu którego dużo czasu przeznacza się na jedzenie, mycie i toaletę.
Ćwiczenia ruchowe nazywane są rytmiczną stabilizacją. Dzieci wykonując każdy ruch mówią chórem, opisują słowami jego wykonanie i liczą powoli do pięciu, utrzymując daną pozycję,
W trakcie wszystkich ćwiczeń wprowadzany jest chwyt i podpór, chodzenie za krzesłem, wstawanie przy ławach i krzesłach, samoobsługa, pisanie.
Metoda ta rozwija wolę i umiejętność samokontroli. Dzieci znają indywidualne cele, które są jednakowe dla całej grupy i bardzo silnie dążą do ich osiągnięcia.
METODA FAY'A - DOMANA - DELACATO
Program usprawniania obejmuje równoprawne kształtowanie rozwoju motorycznego ciała, mowy, zręczności ręki, wzroku, słuchu i dotyku.
Pacjent na początku jest testowany na podstawie Profilu Rozwojowego i zależnie od etapu rozwojowego na jakim się znajduje, jest wszechstronnie usprawniany przez bodźcowanie mózgu takimi sygnałami, jakie powinien on otrzymywać przy normalnym rozwoju.
Podstawowe działania stosowane w metodzie:
1. Dostarczanie pojedynczych informacji w celu ich zmagazynowania w mózgu. W zależności od etapu rozwojowego mogą to być proste wrażenia zmysłowe, jak również pojedyncze fakty z zakresu wiedzy encyklopedycznej.
2. Uzyskanie natychmiastowej odpowiedzi w mózgu na dostarczoną informację, od prostej reakcji źrenicznej na światło latarki do np. podania nazwy pokazywanego przedmiotu.
3. Programowanie mózgu. Bierne prowadzenie ruchów głowy i kończyn wg ściśle fizjologicznego schematu pełzania.
4. Wykorzystanie wcześniejszego zaprogramowania mózgu, np. układanie dziecka na płaskiej, gładkiej powierzchni na brzuchu zachęca do samodzielnego pełzania.
5. Zapewnienie korzystnych, fizjologicznych warunków funkcjonowania mózgu. Dieta ograniczająca płyny, sól i cukier, stosowanie powietrza o zwiększonej zawartości dwutlenku węgla do bodźcowego pobudzania oddychania i zwiększania przepływu krwi w naczyniach krwionośnych mózgu.
Rehabilitację prowadzą sami rodzice w domu po przeszkoleniu w ośrodkach propagujących tą metodę i po uzyskaniu z tego ośrodka programu usprawniania, indywidualnego dla każdego dziecka i zależnego od etapu rozwojowego na jakim się ono znajduje.
METODA VOJTY
1972 - powstała metoda Vojty na Uniwersytecie Karola w Pradze
Vojta zanalizował 2 główne główne odruchy:
pełzanie - oparte na odruchu Pretchla (1958), który zauważył, że niemowlę trzymane w powietrzu w pozycji poziomej, podparte pod brzuchem wykonuje ruch pełzania,
obracanie - oparte na odruchu Bauera (1926); Rehabilitacja proponowana przez Vojtę to przeciwdziałanie przyczynom, a nie objawom. Proponowane ćwiczenia uaktywniają tak naprawdę wrodzony program rozwoju. W ten sposób stopniowo utrwala się prawidłowy wzorzec ruchowy.
W swoich badaniach potwierdził, że:
1. podstawą aktywności ruchowej jest reakcja na bodziec (im większe pobudzenie, tym silniejsza odpowiedź organizmu) i w ten sposób zanegował panującą wtedy teorię topograficznego funkcjonowania OUN (za daną czynność odpowiadają te same, stałe i niezmienne obszary kory mózgowej)
2. układ, który steruje ruchem, to:
- receptory i drogi dośrodkowe
- ośrodki kojarzeniowe i decyzyjne
- drogi odśrodkowe i efektory
CEL: zastosowanie wzmożonej stymulacji recepcyjnej części OUN do uaktywnia odruchów wrodzonych - w pełni poprawnych schematów neuroruchowych (pełzania, obracania), zwalczenie odruchów patologicznych i umożliwienie właściwego rozwoju psychoruchowego.
Do pełnej oceny rozwoju dziecka wyznacza się również profil rozwojowy - badanie zgodności wieku kalendarzowego z rozwojem motorycznym na podstawie funkcji motorycznych.
Dziecko przed przystąpieniem do terapii metodą Vojty przechodzi kliniczną ocenę rozwoju i jest to:
1. Ocena reaktywności posturalnej, czyli ocena wszystkich reakcji potrzebnych do zmiany pozycji ciała w przestrzeni. Umożliwia to wykrycie zakłóceń w kierowaniu mechanizmami posturalnymi prze ośrodkowy układ nerwowy (OUN), a także ocenę poziomu rozwoju dziecka w danej chwili. Reaktywność posturalną ocenia się na podstawie reakcji nagłej zmiany położenia ciała w przestrzeni ( reakcje ułożenia ).
2. Ocena spontanicznej motoryki. Każdy poziom rozwoju posiada charakterystyczne zachowania dziecka w zakresie orientacji, chwytności, lokomocji, które wymagają odpowiedniego rozwoju motorycznego. Vojta jasno określa kolejne etapy rozwoju motorycznego opartego na wielokątach, np. dziecko w 3 m-cu życia podpiera się na łokciach tworząc trójkątną płaszczyznę podparcia; w 4, 5 m-cu życia dziecko odrywa jedną rękę od podłoża do chwytu, przechyla się lekko na bok, a kończyna dolna po tej stronie tworzy nowy punkt podparcia na kolanie;
Vojta definiuje 20 stref wywołujących reakcje, które dzieli na strefy główne i podrzędne.
Strefy główne leżą przy kończynach (bodźce okostnej), strefy podrzędne przy tułowiu (bodźce mięśniowe). Z reguły podrażnienie jednej strefy wywołuje całościowy wzorzec odruchowy. Oprócz motorycznych dochodzi do silnych reakcji wegetatywnych danej strefy (np. zaczerwienienie skóry, poty).
3. Diagnostyka rozwojowa. "Monachijski test diagnostyczny funkcji wieku rozwojowego w 1 - 3 roku życia". Na podstawie tego testu dokonuje się w odstępach miesięcznych oceny tzw. wieku raczkowania, wieku siedzenia, wieku chodzenia, wieku chwytania, wieku zręczności, wieku postrzegania, wieku mówienia, wieku rozumienia mowy, wieku rozwoju społecznego i wieku rozwoju samodzielności.
Terapia Vojty oparta jest na fazach rozwoju lokomocji i torowaniu drogi neurologicznej.
Za pomocą stosowania całościowych zachowań lub wzorów wykonywania ruchów przeciw oporowi w centralnej osi ciała (głowa, tułów, biodra i barki) uzyskuje się u osób spastycznych powrót koordynacji mięśni i tzw. "ciszę motoryczną".
Podstawowymi odruchami wykorzystywanymi w terapii metodą Vojty jest odruch pełzania naprzemiennego i odruch obrotu wokół własnego ciała.
Wyzwalanie odruchu pełzania i obrotu według prawidłowego wzorca uzyskuje się za pomocą:
Pozycji ułożeniowej, czyli pozycji wyjściowej, która wprowadza w stan aktywacji i niestabilnego ułożenia;
Punktów stymulacyjnych, które mają charakter proprioceptywny. Znajdują się na mięśniach (pośladkowy średni) i okolicach okołokostnych (np. strefa piersiowa, wyrostek barkowy łopatki, kolec biodrowy przedni górny, wewnętrzny brzeg łopatki, guzowatość kości piętowej ). Stosuje się tu zasadę sumacji przestrzennej punktów (stymulacja jednocześnie kilku punktów).
Oporowaniu pozycji wyjściowej, czyli stawianie oporu przeciw prowokowanemu ruchowi dziecka, Występuje tu sumacja czasowa stymulacji, która trwa od 1 do 5 minut.
O skuteczności połączenia tych trzech elementów terapii decyduje rozwój funkcjonalny mózgu dziecka, jego stan psychiczny i motywacja do ruchu.
Wskazaniami do stosowania metody Vojty są :
zaburzenia centralnej koordynacji nerwowej (między 3 a 6 miesiącem życia dziecka daje bardzo duże szanse całkowitego wyleczenia)
przepuklina oponowo - rdzeniowa i przepuklina mózgowo - rdzeniowa
porażenie nerwów obwodowych i splotów nerwowych
skolioza wrodzona (osteogenna) i skolioza młodzieńcza
mózgowe porażenie dziecięce
kręcz mięśniopochodny wrodzony i kręcz kostny
neurogenne dysplazje stawów biodrowych
choroba Pertesa
zaniki rdzeniowe mięśni (dystrofie mięśniowe)
stwardnienie rozsiane (SM)
wylewy do mózgu u dorosłych
złamania kręgosłupa z uszkodzeniem rdzenia
porażenie nerwu twarzowego okołoporodowe
Przeciwwskazania do stosowania metody Vojty:
brak tolerancji dziecka do pewnych pozycji złożeniowych
stany zapalne np. ropień
padaczka
stany nowotworowe
temperatura powyżej 38°C
2