16.02.2011

Spis treści przedmiotu:

1. Podstawowe pojęcia związane z procesami planowania przestrzennego, polityką przestrzenną i zagospodarowaniem przestrzennym.

2. Istota, rodzaje i cechy przestrzeni w gospodarce przestrzennej.

3. Ewolucja podstawowych teorii gospodarki przestrzennej:

1. Teorie lokalizacyjne

2. Teorie ośrodków centralnych i jej modyfikacje

3. Teorie rozwoju terytorialnego

4. Plany rozwoju kształtowania systemów społeczno-gospodarczych.

5. Problemy zagospodarowania przestrzennego w skali krajowej; uwarunkowania międzynarodowe.

6. Problemy regionalnych planów zagospodarowania przestrzennego.

7. Zagospodarowanie przestrzenne jako element polityki regionalnej.

8. Planowanie strategiczne a cele polityki regionalnej i lokalnej w zakresie kształtowania przestrzeni.

9. Polityka zagospodarowania przestrzennego jako element polityki regionalnej UE.

10. Planowanie miejscowe, lokalny wymiar zagospodarowania przestrzennego:

1. Obszary wiejskie i miejskie jako przedmiot zagospodarowania przestrzennego

2. Metody opracowania planów miejscowych zagospodarowania przestrzennego

3. Miejscowe planowanie przestrzenne jako element funkcjonowania samorządów lokalnych.

11. Zagospodarowanie przestrzenne jako forma rozwiązania konfliktów w przestrzeni.

23.02.2011

POJĘCIE PRZESTRZENI:

• tą część przestrzeni geograficznej, na której człowiek żyje o prowadzi stale (ekumena) lub okresowo (subekumena) swą działalność produkcyjną, usługową, konsumpcyjną i społeczną określamy mianem przestrzeni ekonomicznej

• w obrębie przestrzeni ekonomicznej rozmieszczone są wszystkie osiedla ludzkie, wszelka działalność produkcyjna oraz usługowa człowieka

• działalność ta może mieć różne formy przestrzenne, może to być działalność punktowa (zakłady przemysłowe), liniowa (transport) lub powierzchniowa (uprawy rolne).

Anekumena - tereny niedostępne dla człowieka; brak działalności i wykorzystania przestrzeni.

Cechy działalności:

• działalność punktowa - może występować w formie wyizolowanej, tworzyć pewne zgrupowania punktów jednorodnych lub asocjacje różnorodnych rodzajów działalności człowieka

• działalność liniowa - cechuje się tendencją do wykształcania się układów sieciowych lub wiązek różnych rodzajów działalności liniowej, np. do drogi asfaltowej równolegle biegnie linia klejowa i kilka linii przesyłowych

• działalność powierzchniowa - charakteryzuje się na ogół zwartością występowania, choć może także przybierać formę ciągłą i występować w postaci rozrzuconych wysp (enklaw).

Struktura przestrzenna:

• rozmieszczenie działalności człowieka w przestrzeni tworzy różne historycznie ukształtowane i fizjograficznie oraz przyrodniczo uwarunkowane układy o określonej strukturze przestrzennej

• to realnie istniejące, rozmieszczone w pewien uporządkowany sposób, układy jednostek gospodarczych (produkcyjnych i nieprodukcyjnych) lub społecznych wraz z różnorodnymi powiązaniami ekonomiczno-przestrzennymi zachodzącymi w zbiorze jednostek tworzących te układy.

Struktura przestrzenna gospodarki:

• jest to skomplikowany układ lokalizacji i powiązań działalności człowieka

• struktura ta przybiera bardzo często kształt pasmowo-węzłowy, przy czym węzły stanowią większe skupiska ludności i działalności produkcyjnej i nieprodukcyjnej, a pasma wiązki dróg i linii komunikacyjnych (infrastruktura techniczna).

Strefy środowiska człowieka:

• stopień rozwoju przestrzeni ekonomicznej jest niejednorodny, a występujące w procesie rozwoju tendencje do koncentracji i rozprzestrzeniania się sprawiają, że można wyróżnić w jej obrębie jakościowo różne sfery środowiska człowieka

• stały wzrost koncentracji działalności ekonomicznej i społecznej obserwuje się na obszarach już intensywnie zagospodarowanych, a także postępujący proces rozszerzania się tych obszarów

I strefa - Aglomeracje i centra miejsko-przemysłowe - gęstość zaludnienia ponad 600 os/km²

II strefa - Strefa intensywnej działalności produkcyjnej i pozaprodukcyjnej (usługowa) - gęstość zaludnienia ponad 100 0s/km²

III strefa - Strefa przyrodnicza, potencjalne zasoby i walory środowiska geograficznego - gęstość zaludnienia poniżej 1 os/km² (ekstensywna działalność produkcyjna, obszar rekreacji, turystyki).

Ład przestrzenny:

• rozmieszczenie różnych form działalności gospodarczej i społecznej człowieka w przestrzeni nie jest przypadkowe

• prawidłowo funkcjonująca gospodarka powinna mieć odpowiednią dla osiągniętego poziomu rozwoju i realizowanych celów organizację przestrzenną

• organizacja przestrzenna dotyczy rozmieszczenia elementów gospodarczych, technicznych i społecznych w przestrzeni, Ch wzajemnych powiązań i zależności oraz relacji ze środowiskiem przyrodniczym.

Konieczność zachowania ładu przestrzennego wyniki z:

• funkcjonalności w rozmieszczeniu elementów gospodarczych i społecznych

• przestrzennej czytelności (jasności) rozmieszczenia elementów gospodarki

• walorów środowiska przyrodniczego, jego zdolności do utrzymania równowagi wewnętrznej

• optymalizacji pomieszczeń osób, towarów, środków pieniężnych i informacji w przestrzeni.

Brak ładu przestrzennego prowadzi do pojawienia się konfliktów przestrzennych tj:

• konkurencji o miejsca lokalizacji

• nadmiernego i bezładnego zagospodarowania przestrzeni

• nieefektywnego jej wykorzystania

• blokowania realizacji różnych zadań ekonomicznych i społecznych

• dewastowania przestrzeni i zasobów środowiska geograficznego.

(notatki - ćwiczenia)

Lokalizacja usług (placówek usługowych) jest trwałym elementem zagospodarowania przestrzeni, trudnym do zmiany w krótkim czasie, związanym ze znacznym ryzykiem i wysokimi nakładami:

• lokalizacja ogólna - wyznacza liczbę placówek usługowych w danej przestrzeni

• lokalizacja szczegółowa - wyznacza konkretne miejsce w przestrzeni danej branżowo określonej placówki usługowej (umiejscowienie na danej działce gruntu).

Zasady lokalizacji usług:

• zasady koncentracji obiektów usługowych na danym terenie - polega na grupowaniu ich w przestrzeni w różnych formach

• zasady dostępności - polega na takim rozmieszczeniu placówek usługowych, aby zapewnić optymalną dostępność jak największej grupie ludności; optymalna dostępność polega na różnicowaniu strategii dystrybucji w zależności od rodzaju zaspokajania potrzeb nabywców

• zasada hierarchicznej lokalizacji placówek usługowych, odpowiadająca strukturze terenów osiedleńczych.

Uwarunkowania lokalizacji ogólnej usług:

• czynniki związane z wyborem rynku docelowego: liczba i koncentracja potencjalnych nabywców, ich przestrzenne rozmieszczenie, siła nabywcza, preferencje nabywców, mobilność

• czynniki finansowe: ceny gruntu, koszty budowy i modernizacji jednostki usługowej

• czynniki wynikające z założeń planowania przestrzennego i polityki władz samorządowych dotyczących tendencji rozwojowych infrastruktury terenu, w tym przyszły stan dróg i komunikacji

• czynniki związane z przedsiębiorstwem: zasoby materialne, personalne, doświadczenie, pozycja rynkowa, przyjęta koncepcja oferowania usług, planowe strategie cenowe

• czynniki związane z natężeniem konkurencji, nasycenie obszaru placówkami usługowymi.

Uwarunkowania lokalizacji szczegółowej usług:

1. demograficzne:

• liczba ludności

• gęstość zaludnienia

• zróżnicowanie ludności wg płci i wieku

• liczba wielkości gospodarstw domowych

2. ekonomiczne

• poziom i dynamika wzrostu dochodów nabywczych

• popyt potencjalny i efektywny

• styl życia, modele konsumpcji

• stabilność ekonomiczna regionu

• stopa bezrobocia

3. finansowe

• ceny gruntów i nieruchomości

• koszty leasingu, wykupu, koncesji

• koszty budowy i modernizacji obiektów usługowych

• koszty ochrony jednostki handlowej

4. urbanistyczne

• wielkość jednostki osadniczej

• plany przestrzennego zagospodarowania terenu

• rodzaj zabudowy (gęstość, wiek, styl)

5. transportowe

• poziom i dynamika rozwoju transportu publicznego

• stopień zmotoryzowania segmentu docelowych nabywców

• dogodna lokalizacja i dostępność parkingów

• dostępność środków transportu dla dostawców i personelu

6. związane z konkurencją

• natężenie konkurencji bezpośredniej i pośredniej

• szanse i zagrożenia wynikające z lokalizacji obok renomowanego konkurenta

• strategie stosowane przez lokalnych konkurentów.

Inne czynniki lokalizacji usług:

• środowiskowe - jakość gleb, klimat, stosunki wodne, ukształtowanie terenu, jakość środowiska

• osadnicze - zasoby pracy, urbanizacja, kwalifikacje, płace, tendencje aglomeracyjne i deglomeracyjne, rynki zbytu

• związane z preferencjami usługodawcy - wielkość kapitału, stan dotychczasowego zainwestowania, podatki, dostępność kredytów, obecność potencjalnych kooperantów

• pozostałe - polityka państwa, sprawność administracyjna, uwarunkowania międzynarodowe, obronność kraju, atmosfera społeczna.

Bariery lokalizacji usług:

• ekologiczne - potrzeba ochrony przyrody i środowiska

• infrastrukturalne - świadoma polityka państwa (podatki, opłaty, ceny, normy prawne)

• demograficzne - niedostatek zasobów pracy, zbyt mały rynek zbytu

02.03.2011

Ład przestrzenny jest podstawową zasadą gospodarki przestrzennej, zapisaną w Ustawie o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym.

Ład oznacza uporządkowanie określonych elementów.

Ład ma charakter dynamiczny, może się zmieniać i zmienia się zarówno w kierunku jego dopełnienia, poprawy czy przywracania, jaki i w kierunku nieładu, nieporządku lub chaosu.

Ład przestrzenny jest tym stanem uporządkowania obiektów materialnych w przestrzeni (na konkretnym obszarze), który jest wynikiem tych działań.

Ładu poszukiwać należy w środowisku życia człowieka, ład panuje w przyrodzie.

Ład jest świadomie i celowo tworzony, względnie zaprowadzony, aby środowisko życia było bardziej dostosowane do potrzeb i wymagań człowieka.

Ład przestrzenny jest porządkiem przestrzennym, który uwzględnia i odwzorowuje prawidłowości działania społeczeństwa, gospodarki i funkcjonowania przyrody.

Ład przestrzenny jest porządkiem, który bada się i ocenia z punktu widzenia właściwości struktury, która porządek tworzy oraz jej funkcjonalności czy funkcjonowania.

Ład przestrzenny - nadrzędny cel gospodarki przestrzennej

ŁAD PRZESTRZENNY JAKO:	SPECYFIKA POJMOWANIA ŁADU PRZESTRZENNEGO:
1. Nadrzędny cel gospodarki przestrzennej	Celem gospodarki przestrzennej jest uzyskanie określonej struktury przestrzennej.
2. Organizacja przestrzenna terytorialnego systemu społecznego	Ładem jest organizacja przestrzenna terytorialnego systemu społecznego spełniającego kryteria racjonalności ogólnospołecznej.
3. Interes społeczny	Uzyskanie ładu przestrzennego leży w interesie społeczności lokalnych.
4. Wartość	Uzyskanie (osiągnięcie) ładu przestrzennego wychodzi poza interes jednostki i grupy społecznej, w skład której wchodzi jednostka.
5. Dobro wspólne	Ład przestrzenny ma charakter dystrybutywny, jest wspólnym dziełem społeczności lokalnej.

Ład przestrzenny prowadzi do:

• podnoszenia jakości życia w danym obszarze

• wzrostu efektywności funkcjonowania gospodarki

• dostępności przestrzennej placówek usługowych

• maksymalizacji czasu wolnego, którym można swobodnie dysponować

• niwelowania dysproporcji przestrzennych

• zażegnania konfliktów w użytkowaniu środowiska

• itp.

Ład przestrzenny jako dobro wspólne.

Ład przestrzenny można zaliczyć do kategorii dobra wspólnego, działania na rzecz tego ładu do interesu zbiorowego (ogólnospołecznego).

Dobro wspólne musi przyczyniać się do wzrostu dobra indywidualnego, do rozwoju osoby - nie jest jednak sumą dobra jednostkowego.

Dobro wspólne powinno zaspokajać potrzeby ludzkie lub zmierzać do ich zaspokojenia.

Dobro wspólne - cechy:

• musi posiadać dystrybutywny charakter (być rozdawane, powszechnie dostępne)

• musi zakładać wspólne tworzenie ładu społecznego (nad czym czuwać powinna wiarygodna władza)

• musi być godziwe, tj: dobre w sensie moralnym i odpowiadać wymogom sprawiedliwości społecznej.

Ład przestrzenny jest dostępny wszystkim mieszkańcom danej jednostki terytorialnej, społeczność lokalna jest podmiotem i przedmiotem gospodarki przestrzennej, występują nadzorujące i kontrolne funkcje władzy.

Pojęcia dobra wspólnego jest obecnie zastępowane pojęciem interesu zbiorowego.

Planowanie przestrzenne (tworzenie ładu przestrzennego) i gospodarka przestrzenna (budowa ładu przestrzennego) traktowane są jako interwencja w użytkowaniu ziemi i obrót ziemią dla ochrony, wówczas ład przestrzenny społeczną kategorią zbiorowego interesu, który jest rekomendacją dla polityki i działań władz samorządowych.

Ład konkretny; modele ładu przestrzennego:

• ład konkretny - to ten obserwowany, względnie odkrywany w rzeczywistości; to stan organizacji przestrzeni i funkcjonowania terytorialnego systemu społecznego, to aktualny porządek przestrzenny systemu

• ład konkretny jest ładem jawnym, pokazuje rezultaty działań w przestrzeni, uzyskane w danych warunkach

• model ładu przestrzennego - to pewna wizja organizacji przestrzennej systemu terytorialnego, którą wyobrażają konkretne opisy, rysunki, projekty, plany zagospodarowania przestrzennego.

Plan zagospodarowania przestrzennego jest modelem ładu przestrzennego, rozumiany jako wzorzec do naśladowania lub urzeczywistniania.

Plan zagospodarowania przestrzennego jest postulowanym obrazem przestrzennej organizacji i funkcjonowania terytorialnego systemu społecznego.

Realizacja planu oznacza tworzenie ładu rzeczywistego (realnego), czyli osiągnięcie określonego poziomu organizacji przestrzennej terytorialnego systemu społecznego.

Gospodarka przestrzenna.

Właściwości przestrzeni, które mają szczególny wpływ na gospodarkę przestrzenną:

• publiczny charakter (powszechna jej dostępność oraz swoboda korzystania z jej właściwości, na ile pozwala prawo, normy i reguły życia społecznego)

• ograniczoność - istnienie pewnych granic przestrzeni, z którymi wynika jej wielkość i kształt, pojemność przestrzeni

• wartość przestrzeni - jej wyrazem jest cena, kształtowana przez wiele czynników.

Czynniki kształtujące wartość przestrzeni:

• właściwości środowiska przyrodniczego

• położenie geograficzne konkretnego terenu

• zagospodarowanie oraz położenie w układzie społeczno-gospodarczym i przestrzenno-strukturalnym miejscowości i regionu

• podatność przestrzeni na przekształcenia

• dostępność przestrzenna terenu, jego przeznaczenie wg planu przestrzennego zagospodarowania

• szczególne cechy przestrzeni (terenu).

Istota gospodarki przestrzennej.

Jest to gospodarowanie człowieka w ujęciu przestrzennym lub też teoria ekonomii wzbogacenia o wątki przestrzenne.

Jest więc gospodarowaniem człowieka w przestrzeni oraz gospodarowaniem przestrzenią.

Gospodarowanie przestrzenią ma charakter działalności strukturotwórczej, oznacza tworzenie określonych struktur w przestrzeni.

Gospodarowanie w przestrzeni ma charakter funkcjonalny i oznacza tworzenie przestrzennych układów funkcjonalnych bądź funkcjonowanie w przestrzeni ukształtowanych układów strukturalnych.

09.03.2011

Przedmioty gospodarki przestrzennej.

Przedmiotem gospodarki przestrzennej w Polsce jest samorząd terytorialny, zwłaszcza gminy, dp zadań których należy zagospodarowanie przestrzenią w zakresie:

• kształtowania polityki przestrzennej

• przeznaczenia terenu na określone cele

• uchwalania studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego

• zagospodarowania zbiorowych potrzeb społeczności lokalnej

Samorząd terytorialny jest jedną z podstawowych instytucji prawnoustrojowych państwa, a jego istnienie, zasady i dziedziny działania zaostały określone w aktach prawnych.

Gmina jest podstawową jednostką polskiej struktury samorządowej, realizuje zadania własne, a wśród nich zwłaszcza te, które prowadzą do zaspokajania potrzeb zbiorowych społeczności lokalnej.

Zadania gminy.

Do zadań własnych gminy należy zaspokajanie zbiorowych potrzeb wspólnoty samorządowej. Zadania te obejmują w szczególności sprawy dotyczące:

• ładu przestrzennego, gospodarki nieruchomościami, ochrony środowiska i przyrody oraz gospodarki wodnej

• gminnych dróg, ulic, mostów, placów oraz organizacji ruchu drogowego

• wodociągów zaopatrzenia w wodę, kanalizację, usuwania i oczyszczania ścieków komunalnych, utrzymania czystości i porządku oraz urządzeń sanitarnych, wysypisk i unieszkodliwiania odpadów komunalnych, zaopatrzenia w energię elektryczną i cieplną oraz gaz

• lokalnego transportu zbiorowego

• ochrony zdrowia

• pomocy społecznej, w tym ośrodków i zakładów opiekuńczych

• gminnego budownictwa mieszkaniowego.

Zadania gminy w zakresie:

• edukacji publicznej

• kultury, w tym bibliotek gminnych i innych placówek upowszechnienia kultury

• kultury fizycznej i turystyki, w tym terenów rekreacyjnych, urządzeń sportowych

• targowisk i hal targowych

• zieleni gminnej i zadrzewień

• cmentarzy gminnych

• porządku publicznego i bezpieczeństwa obywateli oraz ochrony przeciwpożarowej i przeciwpowodziowej, w tym wyposażenia i utrzymania gminnego magazynu przeciwpowodziowego

• utrzymania gminnych obiektów i urządzeń użyteczności publicznej oraz obiektów administracyjnych

• wspierania i upowszechniania idei samorządowej

• promocji gminy

• współpracy z organizacjami pozarządowymi

• współpracy ze społecznościami lokalnymi i regionalnymi innych państw

Z prowadzeniem przez gminy gospodarki przestrzennej bezpośrednio wynika lub pośrednio wiąże się szereg innych zadań:

• uchwalenie budżetu gminy, podstawowego źródła finansowania; zasilanie podejmowanych działań

• uchwalenia planu zagospodarowania przestrzennego, będącego modelem rozwoju przestrzennego gminy oraz obowiązującego mieszkańców i podmioty gospodarcze przepisem gminy

• uchwalenie programów gospodarczych, jednostkowych oraz składających się na strategię rozmoju społeczno-gospodarczego gminy

• podejmowanie uchwał w sprawach majątkowych, podatkowych, zaciągania pożyczek, podejmowania działalności inwestycyjnej, zaciągania zobowiązań, współdziałania z innymi gminami.

Zakres zadań własnych gminy określa art. 7 ustawy II o samorządzie gminnym.

16.03.2011

Instrument lokalnej polityki przestrzennej.

Miejscowy plan zagospodarowania przestrzenią pozostaje głównym instrumentem polityki przestrzennej. Jego skuteczność w kształtowaniu pożądanego zagospodarowania przestrzenią oraz stymulowania rozwoju wymaga jednak wyodrębnienia zadań w zakresie polityki przestrzennej w osobnym opracowaniu przestrzennym.

Program lokalnej polityki przestrzennej powinien stanowić dokument przyjmowany stosowną uchwałą władz lokalnych, a jego zakres merytoryczny powinien obejmować:

• podstawowe kierunki polityki przestrzennej władz lokalnych

• istniejące i spodziewane zewnętrzne uwarunkowania wynikające z makroekonomicznej polityki gospodarczej i regionalnej państwa, jak również wpływ globalizacji

• zakres inwestycji przewidzianych do realizacji w okresie objętym programem, w tym zwłaszcza zadania z dziedziny infrastruktury technicznej i zaznaczeniem okresu realizacji, co podniesie rangę funkcji koordynacyjnej, stymulacyjnej i promocyjnej planu

• środki materialnego kształtowania przestrzeni (źródła finansowania ujętego w programie polityki przestrzennej zakresu inwestycji)

Gospodarowanie przestrzenia na poziomie województwa:

• podstawowy dokument: Plan zagospodarowania przestrzeni województwa (PZPW)- tworzy ogólny model zagospodarowania przestrzennego regionu

• PZPW uwzględnia podstawowe elementy zagospodarowania przestrzeni:

• układ osadniczy

• sieć infrastruktury technicznej

• społecznej

• środowisko przyrodnicze

Plan zagospodarowania przestrzeni województwa Śląskiego:

1. Celem opracowania planu jest wypracowanie podstawowego dokumentu planowania strategicznego dla kształtowania i prowadzenia publicznej polityki, określającego działania, poprzez które samorząd województwa będzie wpływać na rozmieszczenie funkcji w przestrzeni i ich wzajemne powiązania w sposób uwzględniający założenia polityczne przestrzeni państwa oraz tworzący warunki do realizacji ustaleń strategii rozwoju województwa.

2. Zasięg terytorialny prac nad planem obejmuje obszar województwa Śląskiego w szerokim kontekście powiązań przestrzennych i funkcjonalnych z bliższym i dalszym otoczeniem, natomiast zakres terytorialny ustaleń planu stanowi obszar w granicach administracyjnych województwa.

3. Zakres merytoryczny planu uwzględnia ustalenia koncepcji przestrzennego zagospodarowania kraju oraz programy zawierające zadania rządowe, służące realizacji inwestycji celu publicznego o znaczeniu krajowym, jak i ustalenia strategii rozwoju województwa.

Plan zagospodarowania przez województwo Śląskie jest elementem:

• planowania regionalnego, które określa cele i działania zorientowane na rzecz danego województwa, którego przedmiotem jest województwo samorządowe, a głównym podmiotem województwa samorządowa władza publiczna, zatem narzędziem politycznym regionu jest plan zabezpieczający interesy krajowe i regionalne w zakresie przedsięwzięć ponadlokalnym

• planowania przestrzennego - czyli formą aktywności człowieka zmierzającego do osiągnięcia ładu przestrzennego w otaczającej go rzeczywistości i pozwalającego na zharmonizowanie działań we wszystkich dziedzinach życia

• planowania zintegrowanego - obejmuje w sposób kompleksowy wszystkie aspekty działalności człowieka - strefę przestrzenno-techniczną, społeczną, gospodarczą i ekologiczną.

Plan zagospodarowania przestrzennego województwa Śląskiego na charakter:

• planu struktury - określa koncepcje podstawowych elementów przyszłej struktury (? - brak słowa) województwa i powiązań funkcjonalnych między tymi elementami, określa ramy i warunki merytoryczne dla podejmowania decyzji przestrzennych o charakterze strategicznych

• planu selektywnego - głównym jego wyróżnikiem jest problemowość i selekcja zagadnień pozwalających koncentrować się na celach najważniejszych dla rozwoju województwa

• planu długookresowego - formułuje długookresowe cele rozwoju przestrzennego województwa, których osiągnięcie będzie możliwe w perspektywie najbliższych 15 lat

• planu strategicznego - formułuje koncepcję systemowego działania na rzecz długotrwałego rozwoju i oparty jest na zasadach planowania strategicznego

• planu działania - jest dokumentem wewnętrznego kierownictwa województwa mającym charakter ofensywny i kojarzący strategiczne decyzje planu z decyzjami operacyjnymi i instrumentami ich realizacji. Plan nie może być podstawą materialno - prawną decyzji administracyjnych dotyczących użytkowania terenu.

7

---