STATYSTYKA (wykład 1- 17.03)
Dr inż. Bożena Kiczorowska
Konsultacje: środa 11.30-13.30
p.407 Instytut Żywienia Zwierząt I Bromatologii
Tel. 081 445-69-15
ZARYS HISTORII STATYSTYKI
Termin „statystyka”
Rodowód statystyki pochodzi z dwóch nurtów:
Pierwszy pochodzi od łacińskiego słowa status (państwo)
W najdawniejszych czasach przeprowadzano spisy ludności (censusy) i zasobów naturalnych: w Egipcie i Chinach już 2000 lat p.n.e. i kontynuowanych później w Cesarstwie Rzymskim (600 lat p.n.e.) oraz w Indiach (300 lat p.n.e.), podczas których stosowano początkowo słowny, a później liczbowy opis statystyczny. Był on skutecznym sposobem sprawowania władzy w tamtych czasach.
W piśmiennictwie termin „statystyka” został użyty po raz pierwszy przez G. Achenwalla (1719-1772) na oznaczenie zbioru wiadomości o państwie. W miarę upływu czasu w opracowaniach dotyczących państwa coraz częściej posługiwano się danymi liczbowymi, ujmowanymi w postaci tabelarycznych zestawień. Ten sposób gromadzenie danych - w postaci tabeli - nazwano wówczas statystyką, a ich autorów - tabelarystami.
Inicjatorami tebelaryzmu byli:
J.K. Kirgiłow - pierwszy opis tabelaryczny Rosji z lat 1726-1727
J.P. Andersen - tabelaryczny opis Danii z 1741 r.
Drugi nurt wiąże się z działalnością tzw. arytmetyków politycznych
Posługiwali się oni stosunkowo prostymi, jak na dzisiejsze czasy, metodami opisu statystycznego, ale potrafili już wtedy wykazać, że w pozornie chaotycznych (przypadkowych) zjawiskach masowych występują określone prawidłowości (regularności) statystyczne.
Najwybitniejszymi przedstawicielami tego kierunku byli:
J. Graunt (1620-1674)
W. Petty (1623-1687)
Graunt pierwszy skonstruował tzw. tablicę wymieralności i na jej podstawie przewidywał przyszły stan i strukturę ludności. Około 1000 lat później stworzono bardziej uściślony opis tabelaryczny Rosji o Danii (Kirgiłow i Andersen).
Zapoczątkowano w ten sposób erę tabelaryzmu i arytmetyki politycznej i po raz pierwszy zaczęto formułować uogólnienia dotyczące procedur organizacji i przebiegu badań statystycznych. W tym czasie statystykę interpretowano jako naukę o umiejętnościach kierowania państwem (państwoznawstwo) tzn.: „jako oczy i uszy rządu”.
Ustalane reguły miały za zadanie stworzyć takie warunki do badań statystycznych, by:
„otworzyć usta liczbom, aby same mówiły i to tylko prawdę”.
W XIX w. za sprawą A. Quetleta (1796-1874) stosowanie statystyki do opisu zjawisk gospodarczych (tablice bilansowe) i społecznych (np. warunki bytu) były już powszechnie stosowane, Wtedy zaczęto uznawać statystykę za naukę. Powołano wówczas Królewskie Towarzystwo Statystyczne w Anglii (1834r).
Od tego czasu, po dzień dzisiejszy trwa dynamiczny rozwój metodologii i praktycznych zastosowań statystyki w różnych dziedzinach wiedzy ludzkiej.
U podstaw statystyki leży teoria rachunku prawdopodobieństwa, która umożliwia poznanie działania mechanizmów prawidłowości statystycznych przez obserwacje zjawisk masowych.
Powstanie i rozwój tej teorii wiązano z pracami B. Pascala (1623-1662) i P. Fermata (1601-1665), które były bardzo nowatorskie i wyprzedziły tworzenie się ruchu statystycznego, a jednocześnie dały podstawę opracowania klasycznych i nieklasycznych metod wnioskowania statystycznego.
Kolejne lata przyniosły za sobą rozwój technik obserwacji prób losowych, teorii błędów losowych i ich rozkładów. Opracowano również graniczny rozkład błędów losowych, na bazie którego opracowywano kolejne rozkłady teoretyczne dla zmiennych losowych ciągłych, dyskretnych, zbieżność rozkładu dwumianowego do normalnego itp.
Również Polacy wnieśli duży wkład w rozwój tej nauki. J. Spława-Neyman (1884-1981) opracował mi.in. teorię estymacji (szacowania) parametrów i teorię weryfikacji (sprawdzania) hipotez statystycznych.
Współcześnie rozwój statystyki wiąże się ściśle z masowym rozwojem technik komputerowych we wszystkich etapach każdego badania statystycznego, czyli m.in. w:
programowaniu badań
przeprowadzaniu obserwacji
przetwarzaniu danych
opisowej i indukcyjnej analizie
W rzeczywistości statystyka ma przynajmniej dwa znaczenia:
Pierwsze (węższe) utożsamia ją z bazami danych liczbowych o obserwowanych zbiorach jednostek (zw. zbiorowościami statystycznymi) z punktu widzenia ich cech statystycznych (zw. zmiennymi losowymi).
Drugie (szersze) wiąże się z procedurami przebiegu badań statystycznych (obserwacje pełne i częściowe) oraz metodami analiz wyników tych badań (opisu i wnioskowania). Czyli jest to dyscyplina nauki, która zajmuje się metodologicznymi oraz aplikacyjnymi zagadnieniami podejmowania decyzji w warunkach niepewności na solidnych podstawach matematycznych wspomagana obecnie przez graficzne wyrażanie danych i ich zależności.
Obydwa prezentowane pojęcia statystyki (węższe i szersze) nie są przeciwstawne, lecz wzajemnie się uzupełniające.
Studiowanie i stosowanie statystyki w praktyce jest: „ bardziej sposobem myślenia lub wnioskowanie, niż pęczkiem recept na młócenie danych w celu odsłonięcia odpowiedzi”.
Statystyka powinna być traktowana jako: „nauka, technika i sztuka”.
Przy czym naukowy charakter statystyki wiąże się z jej podstawami matematycznymi, natomiast techniczna strona jest obecnie ściśle związana z techniką komputerową. Natomiast statystyka jako sztuka wyraża jednak pewną subiektywność w formułowaniu i interpretacji wniosków.
STATYSTYKA - jest to nauka dotycząca ilościowych metod badanie zjawisk (procesów) masowych. O zjawiskach masowych możemy mówić, gdy badaniu podlega wystarczająco duża liczba jednostek. Prawidłowości, które można ujawnić w drodze obserwacji zjawisk masowych nazywamy prawidłowościami statystycznymi.
Metody te mogą być wykorzystane jedynie do badań zbiorowości składających się z jednostek podobnych - lecz nie identycznych właściwosciach.