Pervin

Rozdział 7

NIEŚWIADOMOŚĆ

Nieświadomość - treści i procesy niedostępne świadomości, ale mające potencjalny wpływ na funkcjonowanie psychiki, w jej skład wchodzą m.in. myśli i uczucia

Badacze mają skrajne poglądy na nieświadomość - Freud - nieświadomość nami kieruje

• Bandura - nieświadomość istnieje, ale ma niewielki wpływ na nas, "zazwyczaj wiemy, co myślimy", a skoro tak to możliwe jest badanie osób przez kwestionariusze i samoopisy

Przykłady procesów nieświadomych

1. Spostrzeganie podprogowe - są dowody na podprogowe spostrzeganie obrazów i rejestrowanie dźwięków (słuchanie dychotomiczne) Przekazy podprogowe nie są w stanie nakłonić nas do czegoś, czego zwykle nie robimy ("kup Coca-Colę") lub zmienić nasze dotychczasowe nawyki.

2. Pamięć ukryta - szybciej uczymy się czegoś, czego wyuczyliśmy się wcześniej, choć już tego nie pamiętamy i nie jesteśmy w stanie odtworzyć

3. Zjawisko rozszczepienia - ważne aspekty funkcjonowanie osobowości nie są uświadamiane i nie są zintegrowane z resztą osobowości, dotyczy to np. ludzi z osobowością wieloraką (kiedyś zaburzenie to było bardzo rzadkie, teraz pojawia się coraz częściej), ale zdarza się także nam, gdy nie pamiętamy np. fragmentów długiej podróży. Zjawisko to występuje też np. u żołnierzy, którzy nie pamiętają przebiegu bitwy. Podając lek o nazwie "surowica prawdy" (sodium pentothal) można te wspomnienia przywrócić.

4. Ślepota czynnościowa - niektórzy pacjenci z uszkodzonym mózgiem mówią, że nie widzą, a daną czynność wykonują tak, jakby widzieli normalnie. Może też wystąpić ślepota histeryczna - niezdolność do widzenia pomimo braku uszkodzeń.

5. Hipnoza - zmiana stanu świadomości pod wpływem działania innej osoby. Nieświadomość działa także w tzw. sugestii posthipnotycznej, gdy badany po przebudzeniu nieświadomie wykonuje polecenia.

6. Ukryte słuchanie - operowani będący pod wpływem narkozy słyszą to, co mówią lekarze choć nie potrafią tego powtórzyć po obudzeniu, a to co usłyszeli ma wpływ na ich zachowanie.

7. Powiedzieć więcej niż się wie - podejmujemy decyzje a potem szukamy wyjaśnienia dlaczego tak zrobiliśmy, choć nie jesteśmy świadomi prawdziwych motywów. Jest to widoczne np. przy zakupach - niby kupujemy coś ze względy na markę a tak właściwie to dlatego że leżało na półce na wysokości naszych oczu.

8. Warunkowanie bez udziału świadomości - wpływ nieświadomości widać np. przy generalizowaniu. Warunkowanie bez świadomości ma też miejsce przy zastępczym uczeniu się.

9. Procesy automatyczne (rutynowe) - pewnych rzeczy uczymy się świadomie a innych nie (np. gramatyka języka ojczystego). Nawet rzeczy, których nauczyliśmy się przy udziale świadomości mogą ulec automatyzacji i wykonywanie ich nie będzie wymagało zaangażowania świadomości.

10. Wyparcie - podobnie jak w pamięci ukrytej wydarzenie początkowo było spostrzegane świadomie a następnie pod wpływem działania mechanizmów obronnych zostało usunięte ze świadomości (ale skąd umysł wie czego ma nie wiedzieć?)

Rzut oka w przeszłość

1. Freud - choć pojęcie nieświadomości istniało wcześniej on rozwinął tą koncepcję i nadał nieświadomości tak wielkie znaczenie

2. Wund i Tichener - przeprowadzali eksperymenty, ale interesowali się też spostrzeżeniami, wyobrażeniami, uczuciami i myślami

3. Watson - interesowało go to, co organizm robi a nie to co myśli - ważne jest zachowanie a nie wewnętrzne myśli

4. Lata '50 - Ruch Nowe Spojrzenie - osoba spostrzegająca jest aktywnym uczestnikiem procesu spostrzegania. Na postrzeganie wpływają potrzeby i motywacje

5. Rewolucja poznawcza - usunięcie na bok nieświadomości inne niż dotychczas spojrzenie na nią.

6. Psychologowie osobowości i społecznie powrócili do pojęcia nieświadomości i spojrzeli na nie z perspektywy poznawczej i psychodynamicznej.

Nieświadomość dynamiczna - ujęcie psychoanalityczne

Życie psychiczne człowieka można ujmować w kategoriach zależności od stopnia uświadamiania sobie wydarzeń.

• świadomość - odnosi się do zjawisk, które cały czas sobie uświadamiamy

• przedświadomość - zdarzenia, które mogą stać się przedmiotem świadomego myślenia, jeśli się na nich

skupimy

• nieświadomość - zjawiska, z których nie zdajemy sobie sprawy, a które mogą stać się przedmiotem

świadomego myślenia jeśli zajdą szczególne okoliczności

Nie wszystkie elementy nieświadomości znajduj a się w niej pod wpływem wyparcia i mechanizmów obronnych

Nieświadomość jest dynamiczna.

nieświadomość	świadomość
• Procesy często nielogiczne i irracjonalne	• Procesy poznawcze racjonalne i zgodne z zasadami logiki
• Przejawia się w snach, przejęzyczeniach, symbolicznych dziełach sztuki, rytuałach
• Jej treści chcą się ujawnić, ale działa bariera mechanizmów obronnych (też nieświadoma)
• Jest pełna konfliktów pomiędzy sprzecznymi pragnieniami a lękiem,
• Należą do niej pragnienia, popędy i motywacje

Freud nie robił badań mających sprawdzić jak działa nieświadomość

Zrobił to Poetzl - podprogowo prezentował badanym obrazy i badał jaki wywierają one wpływ na zachowanie

Później było jeszcze wiele innych badań (ale nie będę ich szczegółowo opisywać , bo po co?)

Jedno z ciekawszych dotyczyło podprogowego prezentowania schizofrenikom informacji zagrażających i pozytywnych - uspokajających. U badanych, którym prezentowano informacje pozytywne było mniej objawów patologicznych i ich terapia była skuteczniejsza.

Wyparcie - mechanizm obronny niedopuszczający do świadomości określonych myśli czy pragnień.

Są dowody na to, że istnieje, ale należy być ostrożnym wobec przywracanych wspomnień

Niektóre wspomnienia są opamiętywane, tylko w określonym stanie, w takim w jakim było rejestrowane zdarzenie (zależność pamięci od stanu)

Osoby o wysokim poziomie tłumienia pamiętają z dzieciństwa mnij wydarzeń negatywnych, a wspomnienia te dotyczą późniejszego okresu

Hipermnezja - polepszanie się pamięci w miarę upływu czasu.

Ale nie potwierdzono jeszcze dwóch podstawowych założeń teorii wyparcia, a mianowicie, że:

• celem zapominania jest osłabienie lęku

• barierę niepamięci można usunąć w określonych okolicznościach

a tym samym nie można określić wiarygodności wspomnień uzyskiwanych w czasie psychoterapii

Być może jest tak, że nieświadomość składa się z różnych poziomów

Nieświadomość poznawcza

Procesy poznawcze mogą być: - kontrolowane - racjonalne, pochłaniają dużo energii i uwagi,

- automatyczne - poza kontrolą i świadomością, zazwyczaj nieintencjonalne, mimowolne,

szybkie i skuteczne

Nieświadomość poznawcza obejmuje znaczna część życia psychiczne, wpływa na:

• pamięć i spostrzeganie (Jacoby)

• uczucia i postawy wobec innych (pokazywano podprogowo słowa wywołujące wrogość a następnie zdjęcia osób - były one oceniane gorzej niż w grupie kontrolnej) Często postawy wobec innych są kształtowane nieświadomie, (np. stereotypy) co zwiększa ich trwałość i trudność skorygowania.

Konstrukty osobiste chronicznie dostępne (automatyczne procesy percypowania i interpretowania rzeczywistości) - pewne sposoby spostrzegania świata są automatyczne - wystarczy niewiele informacji, by je uruchomić. Są niezależne od intencji, skuteczne, są poza wolicjonalna kontrolą, uczestniczą w procesach spostrzegania siebie, prowadzą do formowania obrazu świata zgodnego z konstruktami.

Każdy ma inne konstrukty.

Porównanie dynamicznej i poznawczej koncepcji nieświadomości

Koncepcja poznawcza	Koncepcja psychodynamiczna
Informacje przekazywane poniżej progu świadomości mogą mieć znaczący wpływ na psychikę (wpływają na myślenie, odczuwanie i działanie)
Zawartość - myśli	Motywacje i pragnienia
Funkcje inne niż obronne (coś w stylu magazynu)	Funkcja obronna
Nie mam zasadniczych różnic pomiędzy charakterem procesów świadomych i nieświadomych	Procesy nieświadome są nielogiczne i irracjonalne
Możliwe jest wydobycie informacji z nieświadomości, podlegają one normalnym prawom percepcji i pamięci	Przekształcenie treści nieświadomych w świadome wymaga specjalnych okoliczności

Psychoanalitycy nie zajmują się nieświadomością w takim rozumieniu jak ujmują ją przedstawiciele koncepcji poznawczych i odwrotnie. Być może mówią oni o zupełnie innych procesach i konstruktach.

Implikacje badań nad nieświadomością dla samoopisowych metod badania osobowości

Jeśli ludzie nie zdają sobie sprawy z tego jak funkcjonują i co przeżywają to nie można polegać na ich relacjach

Badacze obydwu orientacji zgadzają się, że motywacje i mechanizmy obronne zniekształcają samoopisy i zmniejszają ich wiarygodność.

Murray zauważył, ze samopisy i testy projekcyjne dostarczają sprzecznych informacji

Samoopisy - mówią o wyznawanych wartościach

Testy projekcyjne - informują o motywacjach

Nie jesteśmy świadomi swojego zachowania i przeżyć leżących u ich podłoża, natomiast mamy ukryte teorie na temat własnego zachowania - mówimy więcej niż wiemy, a wiemy mniej niż nam się wydaje.

Różni psychologowie poznawczy maja różne podejścia do samoopisów, jedni je odrzucają, a inni, akceptują zaznaczając, że pytania powinny być konkretne (Bandura)

Nie ma większego problemu przy wykorzystywaniu opisów do badania tego, jak postrzegamy wydarzenia, innych ludzi oraz samych siebie, ale problem pojawia się, gdy pytamy o motywy postępowania, przyczyny, gdy zaangażowane są uczucia czy pamięć.

---