POEMAT OPISOWY w literaturze polskiego Oświecenia
Odmiana klasycystycznej epiki dydaktyczno- filozoficznej, , niefabularnej, rozwijającej się w Europie głównie w XVIII wieku, w Polsce zaś przede wszystkim w początkach XIX w.. Zazwyczaj traktowany był jako odmiana poezji dydaktycznej, rzadziej opisującej.
Przedmiotem poematu opisowego jest prezentacja wybranego fragmentu świata oparta na określonej filozofii przyrody, systemie jej uporządkowania i odniesienia do rzeczywistości ludzkiej. Dydaktyka poematu skierowana jest do człowieka, nie tylko jako adresata, lecz jako homo faber, ziemskiego twórcy natury pięknej i użytecznej. (człowiek jako istota twórcza)
Estetyczne walory opisywanego piękna przyrody wchodzą w ścisły związek z filozofią oraz etyką. Nowożytny poemat opisowy ma ambicje wprowadzenia nauki o przyrodzie do poezji, utrzymania sojuszu między językiem wiedzy i literatury. Najsłynniejszym poematom opisowym również patronują uczeni- Pory roku J. Thomson- I. Newton, Ziemianin Delille- Buffon.
Tradycje: grecka- Hezjod Prace i dni, rzymska Georgiki Wergiliusza, są to wzorce gatunkowe, rolnik stawał się ideałem człowieka, system wartości ogniskował się wokół pracy, głównie pracy na roli. Poematy antyczne są nie tylko źródłem ośmielenia i inspiracji ale też stale aktualny, wzorem.
Poematy o ogrodach- Delille Ogrody, Ziemianin, ogrodnik był nie tylko spektatorem parkowych piękności, lecz podwójnym bohaterem tego zorganizowanego przez sztukę widowiska natury. Był bowiem stwórcą nowej całości operującym tworzywem natury.
Antropomorfizacja natury- życie przyrody jest człekopodobne, a księga natury okazuje się sparafrazowaną opowieścią o naturze ludzkiej, brak przykładów w literaturze polskiej, jedynie prozaicznym odpowiednikiem może być tekst I. Czartoryskiej Myśli różne o sposobie zakładania ogrodów.
S. Trembecki Sofijówka, poemat poświęcony ogrodowi, jest to utwór zupełnie pomijający problematykę etyczno-moralną, fiilozoficzną i dydaktyczną. Patronem literackim Sofijówki w pewnej mierze jest dzieło A.Pope'a Las Windsorski. Sofijówka jest utworem panegirycznym, jest zupełnie pozbawiona tonu intymnego.
Polskie poematy rolnicze: Rolnictwo Tomaszewskiego, poemat opisowy miał być w jakimś sensie receptą na zbawienie od nieszczęść. Odwołuje się do gospodarczej struktury Polski zdominowanej przez rolnictwo i do szlacheckiego stanu posiadania. Pozytywnym wzorcem człowieka w poemacie opisowym jest średni szlachcic, dla którego majątek nie stanowi warsztatu dochodowego, lecz miejsce praktykowania rolniczych prac, przyjemności i cnót wieśniaczych.
Ethos Polaka- rolnika- Ziemiaństwo polskie Koźmiana, bohater jest wieśniakiem (zarówno pan i chłop), wieśniak posiada zmysł moralny i cnotę. Koźmian walczy o etyczną wizję szlachcica- wieśniaka, pozytywnego bohatera współczesności, który nie powinien mieć kompleksów.
Hedonizm jest głównym składnikiem w proponowanym przez poemat opisowy systemie wartości. Życie na wsi zostało tak pomyślane, aby uśmiech zewsząd otaczał człowieka i przyjemność nagradzała jego trudy. Poemat chce nauczyć kultury wiejskiej rozrywki i obalić przesąd o ubogiej monotonii rolniczego życia, obok wiejskich obrzędów, przechadzek i polowań Koźmian odwoła się również do książek jako ulubionej zabawy wieśniaka.
Uwznioślenie stylu - w językowych i stylistycznych zabiegach chodziło o klasycystyczną nobilitację tematu pracy, o dostojeństwo pługa, o estetyczny odpowiednik pradawnego ethosu rolnika. O dydaktykę wreszcie, zakładającą nauczanie nie przez satyrę, lecz przez pozytywne wzory pięknego życia i mądre wskazania moralne. Wybitną cechą stylu Koźmiana są aforyzmy, maksymy, sentencje.