Metoda karania - metoda wzmocnień negatywnych
Sposób oddziaływania wychowawczego za pomocą świadomie stosowanych kar, celem zapobiegania powtórzenia zachowań niezgodnych z obowiązującymi w życiu wartościami i normami. Inaczej mówiąc metoda ta stanowi z góry przewidywany sposób wywierania przymusu w tym celu, aby zminimalizować lub całkowicie przezwyciężyć przejawy nieprzystosowania czy niedostosowania społecznego.
Metodą karania nazywa się „każdą działalność wychowawczą polegająca na tworzeniu awersyjnych dla wychowanka zdarzeń pozostających w czasowym związku z jego określonym zachowaniem się”. ( przy czym kary /zdarzenia awersyjne/ są równoznaczne z wprowadzeniem czynników stricte awersyjnych, bądź z uniemożliwieniem korzystania z różnego rodzaju atrakcji (odebranie niektórych przywilejów).
MK obejmuje różne awersyjne zdarzenia/oddziaływania, bodźce/ : wyrażanie formalnej dezaprobaty/upomnienie, nagana/, wykluczenie z udziału w zabawie, ograniczenie przywilejów, swobód, pozbawienie uprawnień, odebranie przyjemnej czy pożytecznej rzeczy. Zakaz korzystania z różnych udogodnień, atrakcji, zamknięcie dziecka w pokoju / czyli czasowe odosobnienie/, lub stosowanie kar cielesnych.
Zalety i wady karania
Wady MK
raczej tłumi niż wygasza niepożądane zachowania /częściej jest to chwilowe zachowanie niż całkowite wyeliminowanie/
w pozytywnych skutkach bywa krótkotrwała
nadmiar karania wyzwala skłonność do agresji, kłamstwa, dogmatyzmu i uprzedzeń
powoduje frustrację, lęk, niepewność,
sprzyja poczuciu niższości
budzi uczucie nienawiści
nierzadko mimowolnie wzmaga zachowania podlegające karaniu
wg niektórych MK jest wręcz szkodliwa /karanie potrafi przybrać postać bolesnych i nader okrutnych oddziaływań, będących źródłem frustracji i nerwic/
kary fizyczne - uwłaczają godności osobistej, wzmaga agresywność i uprzedzenia wobec dorosłych
kary niesprawiedliwe - budzą chęć odwetu
Zalety
Funkcja sterowania postępowania człowieka dzięki informowaniu go o bolesnych lub nieprzyjemnych następstwach takiego postępowania
Karanie jest przekazem informacji o przykrych konsekwencjach niepożądanych społecznie i moralnie zachowań
Wychowawcze znaczenie MK polega na łącznym i naprzemiennym stosowaniu MK i metody nagradzania
Kary naturalne - są najbardziej skuteczne, są nieuniknionym naturalnym następstwem jakiegoś niewłaściwego zachowania /np. przejedzenie się lub nieostrożna jazda na rowerze/ kary te charakteryzują się konsekwencjami wynikającymi z faktycznego porządku świata nie zaś zostały narzucone przez dorosłych
Warunki skuteczności karania
Pozytywny stosunek karanego do każącego
Karanie nie powinno urągać godności karanego
Nie powinno być stosowane w chwili uniesienia
Powinno być poprzedzone wyjaśnieniem szkodliwości czynu i na czym polega jego wina
Było stosowane po przekonaniu wychowanka o tym że , postapoił niewłaściwie i należy mu się kara
Ma miejsce bezpośrednio po wykroczeniu
Stwarza wychowankowi możliwość rekompensaty
Zależy od dyskretnego wymierzenia kary i stosowanie jej w przyjaznej atmosferze /tj. nie w obecności osób trzeci i w sposób bezduszny/
Skuteczna kara ta ani zbyt surowa ani zbyt łagodna
14. Metody oddziaływań grupowych
Metody oddziaływań grupowych /metody grupowe/ polegaja na aktywizowaniu dzieci i młodzieży w działalności zespołowej i samorządowej, w tym w organizowaniu z ich pomocą różnego typu zajęć łącznie z lekcjami /umożliwienie im czynnego udziału w organizacji zajęć/.
Metoda organizowania działalności zespołowej
Polega na tworzeniu w klasie szkolnej lub grupie wychowawczej kilkuosobowych zespołów celem omówienia lub przedyskutowania interesujących dzieci i młodzież problemów oraz wykonanie przez nich konkretnych zadań o użyteczności praktycznej. Omawiane problemy mogą dotyczyć różnego rodzaju spraw, związanych z nauką, kulturą, moralnością i polityką; Wykonywanie zadań praktycznych wiąże się na ogół z powziętymi decyzjami w rozmowach i dyskusjach zespołowych. Zespoły tworzą się na zasadzie niemal pełnej dobrowolności.
Sposoby łączenia się uczniów w zespoły: ( Wg A. Kamińskiego)
zalecenie przez nauczyciela stworzenia w klasie określonej ilości zespołów by były mniej więcej równe / sposób jest skuteczny gdy uczniowie nie znają się dobrze lub gdy nie zna ich nauczyciel
uczniowie najpierw wybierają miedzy sobą najpierw tzw. grupowych a następnie deklarują do nich przynależność wg upodobań / skuteczny gdy uczniowie znają się dobrze a nie zna ich nauczyciel/
mianowanie przez nauczyciela grupowych których uważa za uczniów wyróżniających się, a następnie uczniowie deklarują do nich przynależność wg upodobań /zalecany gdy nauczyciel zna dobrze klasę/
naturalne dobieranie się uczniów w zespoły, pozostawia uczniom niemal całkowitą swobodę /zaleca się w klasach starszych/
Dobieranie się w pary koleżeńskie.
Polega na dobieranie się uczniów w pary koleżeńskie, a następnie łączenie ich przez nauczyciela z inną parą /łączenie takie jest możliwe gdy łączenie odbywa się wśród osób się akceptujących i lubiących nawzajem/. Z kolei pary łączą się w grupy cztero- sześcioosobowe lub sugeruje się im to. Warunkiem koniecznym do tworzenia się takich par jest odpowiedni klimat w grupie.
Fazy w tworzeniu zespołów
uwrażliwienie dzieci i młodzieży na wspólne zaspokajanie określonych potrzeb.
ustala się skład osobowy zespołu /dobierają go zazwyczaj sami uczniowie, ale niemal zawsze uwzględniają sugestie nauczyciela czy wychowawcy/
wyłonienie grupowych
zaktywizowanie w wykonywaniu różnego rodzaju zadań.
Powstające w ten sposób zespoły są powoływane na czas dłuższy (zespoły stałe), lub w zależności od doraźnych potrzeb (okolicznościowe), które przestają istnieć w chwili wykonania zadania.
Niebezpieczeństwa działalności zespołowej dzieci i młodzieży.
Występują zazwyczaj gdy;
dorośli nie przejawiają większego zainteresowania taką działalnością
członkowie danego zespołu odczuwają powierzone zadania jako im narzucone
niekiedy może pojawić się zbyt silna rywalizacja pomiędzy zespołami /powstawanie tzw. paczek, czyli przesadne zgranie i destrukcyjne działanie grup/
przynależność do grupy stwarza większe szanse uczniom bardziej zdolnym, niż mniej uzdolnionym
może sprzyjać powstawaniu zespołów elitarnych i pospolitych na terenie klasy czy grupy.
Korzyści
aktywizowanie dzieci i młodzieży
uatrakcyjnianie zajęć
dodaje odwagi w przejawianiu swej aktywności i samodzielności
uczy współpracy z innymi
pozwala przezwyciężać nieśmiałość, egoistyczną rywalizację i chęć dominacji nad drugim
umożliwia lepsze poznanie i rozumienie uczniów, którzy zachowują się bardziej naturalnie w warunkach działalności zespołowej.
Metoda organizowania działalności samorządowej
Metoda organizowania działalności samorządowej nazywana metodą rozwijania samorządności /lub metodą społecznej interakcji, lub samorządową/. (Jest ona wkomponowana w metodę organizacji działalności zespołowej stanowiąc jej nierozłączna część).
Metoda ta polega na umożliwianiu wzmożonego współudziału w decydowaniu o wspólnych sprawach i wykonywaniu przez nich konkretnych działań zgodnych z powziętą wcześniej decyzją. Odbywa się to na ogół w obrębie funkcjonowania samorządu na terenie szkoły, klasy czy placówki wychowawczej.
Samorząd zazwyczaj powstaje z inicjatywy oddolnej czyli samych uczniów. Tylko samorząd umożliwiający przejawianie autentycznie samorządnej działalności stanowi silne wsparcie dla skutecznego zastosowania tej metody.
Metoda ta sprzyja;
uczeniu się demokratycznych form współżycia społecznego i organizowania się na zasadzie stowarzyszenia ludzi równych wobec prawa,
kształtowaniu się postaw prospołecznych, bezinteresownych świadczeń i pracy dla innych ludzi
głębszemu pojmowaniu przez wychowanków odpowiedzialności moralnej, znaczenia autorytetu, prawa do odrębności, przekonań, tolerancji, zdolności do empatii i rozwijania tzw. wyższych uczuć,
zapewnieniu im poczucia bezpieczeństwa (m.in. dzięki istnieniu mechanizmów samoobrony grupy wobec zagrożeń z zewnątrz)
Korzyści wynikające z zastosowania metody
powstawanie wewnątrz grupowych norm moralnych, pozwalających rozróżnić to co godziwe od tego co nie godziwe
powołanie i funkcjonowanie dla wspólnego dobra różnych organów samorządowych
umożliwienie działań liczących się z ideą podmiotowości i partnerstwa, a tym samym świadome i celowe przeciwstawianie się wszelkim tendencjom do manipulowania nimi.
Powyższe korzyści są możliwe tylko po spełnienia, gdy samorządna działalność odbywa się w warunkach:
umożliwienia podejmowania działań wyrastających z ich realnych sytuacji życiowych, zainteresowań i potrzeb
stopniowego zwiększania zakresu współudziału wychowanków w decydowaniu o swoich sprawach i działaniu dla wspólnych celów
włączanie do działalności samorządowej całej społeczności objętej strukturami organizacyjnymi samorządu
stałego usprawniania i urozmaicania samorządnych działań
stwarzanie odpowiedniego klimatu ułatwiającego identyfikowanie się ich z przynależną im społecznością, podporządkowana samorządowi.
Rodzaje metod organizowania działalności samorządowej (wg A. Kamiński)
organizacja przez wychowanków różnych form zaspakajania ich potrzeb związanych z spędzaniem czasu wolnego (odpoczynkiem, rozrywką…)
udzielanie samopomocy koleżeńskiej ( w postaci materialnej lub moralnej)
ponoszenie współodpowiedzialności za ład i porządek (np. w formie dyżurów)
wspólne rozwiązywanie zatargów koleżeńskich, także zachowań naruszających ogólnie naruszających norm współżycia.
Niebezpieczeństwa wynikające z stosowanie metody samorządności
nadużywanie współzawodnictwa jako formy aktywizacji działalności samorządnej
nadmiar aktywności i odpowiedzialności, tj. nieliczenie się z ich realnymi możliwościami,
pozostawiania ich samym sobie, zwłaszcza w przypadku zatargów i konfliktów powstałych na tle samorządnej działalności
przeistaczanie się grupy działaczy (przywódców) samorządu w groźne wychowawczo zjawisko „kliki”,
osiąganie rzeczowych wyników kosztem strat wychowawczych (np. w postaci niespełnionych obietnic),
przerost ingerencji wychowawczej ze strony wychowawcy (gorset wychowawczy)
podejmowanie zbyt wielu zadań oraz zadawalaniem się doraźnymi i często zewnętrznymi efektami działań samorządnych,
niebezpieczeństwo „blagi społecznej”, polegające na przynależności do zbyt wielu ogniw życia samorządowego.
Nie ulega wątpliwości, że skuteczność zastosowania metody samorządności w dużej mierze zależy od inwencji wychowawcy, a także jego zaangażowania w działalność podopiecznych.
Metoda współudziału uczniów w organizowaniu lekcji.
Można ją potraktować jako odmianę metody rozwijania samorządności, jednak jest ona samodzielną metodą oddziaływań grupowych.
Jest to metoda aktywizująca uczniów, możliwa jest do zastosowania zwłaszcza w organizowaniu lekcji i to zarówno w ich planowaniu, jak i przygotowywaniu, prowadzeniu i ocenianiu.
Skuteczność organizowanych w ten sposób lekcji;
uczniowie chętnie się uczą i angażują w rozwiązywanie nurtujących ich problemów
z łatwością nawiązują otwarte i szczere kontakty z nauczycielem
okazują przychylny stosunek do szkoły, nauki szkolnej, i nauczycieli
zachowują się spontanicznie i są zdyscyplinowani
mają wysoką samoocenę i poczucie niezależności
wykazują wzrost myślenia twórczego i pomysłowości
mają rozbudzoną ciekawość
przejawiają gotowość do kierowania własnym rozwojem
Metoda współudziału uczniów w organizowaniu lekcji jest przeprowadzana w czterech etapach;
umożliwienie uczniom udziału w planowaniu lekcji (udział taki zazwyczaj ogranicza się do wyboru tematu)współudział uczniów w planowaniu lekcji może przebiegać w następujący sposób
uświadomienie znaczenia ich współudziału w planowaniu lekcji
przedstawienie przygotowanego przez nauczyciela projektu planu
ustosunkowanie się uczniów do przedstawionego lub wspólnie ułożonego planu
sformułowanie ostatecznej wersji planu i uzyskanie na nią zgody klasy
wypowiedzi uczniów dotyczące możliwości czynnego przez nich włączania się w jego realizację
podsumowanie przez nauczyciela wypowiedzi uczniów.
Wspólnym planowaniem lekcji obejmuje się (poza doborem poszczególnych tematów) także konkretne zadania służące realizacji zaplanowanych zajęć lekcyjnych. / Lekcje takie magoą odbywać się 1 lub 2 razy w przeciągu 2-3 miesięcy i w odstępie 2-3 tygodni/
Przygotowywanie lekcji (najczęściej) w warunkach pracy zespołowej. W tym celu powołuje się zespoły doraźne, tj. z zamiarem przygotowania tylko jednej lekcji (2-3 osobowe), możliwe są również zespoły stałe (powoływane na dłuższy czas). Uczestnicy spełniają często rolę ekspertów w określonej dziedzinie wiedzy. Do ich zadań należy przeprowadzanie wywiadów, przygotowanie inscenizacji, gazetek, przygotowanie pytań problemowych jako tematów prac domowych czy dyskusji. Możliwa jest również praca indywidualna w postaci przedstawienia wiersza, piosenki, swojego hobby, ulubionej muzyki itp.
Wcielanie się uczniów w rolę nauczyciela, polegające na pełnieniu zadań, które wynikają z obowiązków pełnionych przez nauczycieli w systemie tradycyjnego nauczania. Pomimo że to uczniowie prowadzą lekcję to również nauczyciel jest odpowiedzialny za jej przebieg. Lekcjami odpowiednimi do współudziału uczniów są zajęcia przeprowadzane metodą nauczania problemowo-zespołowego. Istotnymi przejawami takiego współudziału są; stworzenie sytuacji problemowej, ustalenie i formułowanie problemów i ich rozwiązywanie w formie dyskusji oraz podsumowanie lekcji, zaproponowanie pracy domowej.
Ocenianie. Ostatnim etapem współudziału uczniów w organizowaniu lekcji jest ich ocenianie, którego podejmują się pod względem metodycznym i merytorycznym. Ocenianie to dotyczy kilku lub tylko jednej lekcji, uczniowie mogą poszukiwać odpowiedzi na pytania;
Co w szczególny sposób podobało się nam na lekcjach i dlaczego?
W jaki sposób poszczególne zespoły i uczniowie przyczynili się do urozmaicenia lekcji?
Jakie trudności napotkaliśmy w przeprowadzaniu lekcji i co chcielibyśmy w nich zmienić i ulepszyć?
Jeśli chodzi tylko o jedną lekcję, można skoncentrować się na sposobie jej zaplanowania, przygotowania i prowadzenia. Na szczególną uwagę zasługuje ocenianie lekcji pod względem poprawności, jej przebiegu, zachowanie uczniów, ich aktywność i samodzielność.
15. Techniki wymiany opinii
Techniki wychowawcze, których cechą konstruktywną jest wymiana opinii dzieci i młodzieży, maja na celu głównie pogłębienie ich współżycia i współdziałania oraz bliższe ich poznanie. Składają się na nie takie techniki wychowania jak;
technika „burza mózgów”,
technika decyzji grupowej,
technika sondażu opinii,
technika swobodnej ekspresji słownej
technika kontaktów międzyludzkich.
Technika „burza mózgów”
Technika „burza mózgów” umożliwia zgłaszanie własnych pomysłów dotyczących konkretnej sprawy, Odbywa się to w sposób całkowicie swobodny i nieskrępowany. Jednocześnie świadomie i celowo unika się uzasadnienia czy komentowania zgłaszanych pomysłów. Dzięki temu mogą pojawić się pomysły oryginalne i twórcze (wykraczające poza utarte schematy, nawet te niefortunne czy jałowe). Czyni się tak w nadziei, że i te mogą okazać użyteczne. Problem zazwyczaj określa się w postaci pytania ogólnego i kilku pytań szczegółowych. Technika ta przebiega w trzech etapach;
1. W pierwszym etapie ustala się i formułuje problem, jaki się pragnie rozwiązać, oraz zapoznaje się osoby biorące udział w „burzy mózgów” z obowiązującymi w niej zasadami;
podawać pomysły w sposób zwięzły bez ich oceniania czy próby krytyki
wypowiadać wszelkie pomysły, jakie przychodzą do głowy, szczególnie te oryginalne i fantastyczne
zadbać o ilość pomysłów, ponieważ czym więcej tym większe prawdopodobieństwo sukcesu
nie ograniczać się do własnych pomysłów lecz rozwijać, modyfikować pomysły innych.
2. Drugi etap polega na zgłaszaniu pomysłów w odpowiedzi na postawione pytania ogólne i szczegółowe.
3. Trzeci etap pozwala na krytyczną ocenę zgłaszanych pomysłów. Odbywa się dopiero w drugim dniu lub później.
Technika decyzji grupowej
Technika ta jest pomocna w przyswajaniu klasie lub grupie wychowawczej określonych norm współżycia i współdziałania. Dopomaga ona szczególnie w przezwyciężaniu sprzeczności, jaka zaistnieć może między przepisami regulaminowymi szkoły lub placówki opiekuńczo-wychowawczej a normami społecznymi (również tymi nie formalnymi). W ten sposób pragnie się ograniczyć czy wręcz wyeliminować przejawy nieprzystosowania społecznego, różnego rodzaju konflikty, antagonizmy, uprzedzenia, przeszkadzanie w zajęciach, spóźnienia, niepożądane zachowania itd….
Cele posługiwania się TDG jest uruchomienie procesów uwewnętrzniania pożądanych społecznie i moralnie norm regulujących współżycie w grupie. (zmiany oczekuje się głównie w wyniku omawiania z nimi różnych aspektów zachowań nieprzystosowawczych i powzięcia wspólnej decyzji w sprawie przestrzegania powszechnie uznawanych norm).
Technika decyzji grupowej z inicjatywy uczniów.
Technika decyzji grupowej z inicjatywy uczniów jest łatwiejszą odmianą i obejmuje następujące etap:
ustalenie problemu (co utrudnia współżycie, współdziałanie w grupie)
dyskusja o różnych aspektach problemu
uświadomienie strat, jakie pociąga ze sobą brak rozwiązania problemu (czyni to nauczyciel, w sposób zwięzły, bez komentarza)
zgłaszanie propozycji związanych z rozwiązywaniem problemu
uświadomienie korzyści wynikających z rozwiązania problemu
powzięcie wspólnej decyzji w sprawie konkretnych zachowań wychowanków (w wyniku jawnego głosowania przez podniesienia ręki)
Technika decyzji grupowej z inspiracji nauczyciela.
Technika decyzji grupowej z inspiracji nauczyciela może mieć następujący przebieg:
poznanie sytuacji panującej w grupie pod względem poprawności zachowań uczniów
określenie niezbędnych zmian i ulepszeń
poinformowanie uczniów o konieczności zmian i ulepszeń, zgłaszanie konkretnych propozycji wprowadzania owych zmian i ulepszeń z uzasadnieniem
zaaranżowanie rozmów i dyskusji na temat zaproponowanych zmian i ulepszeń
powzięcie wspólnej decyzji
Po przeprowadzeniu techniki decyzji grupowej (jednej i drugiej) przewiduje się (po upływie czasu) wspólną refleksję nad skutkami podjętej decyzji. Chodzi o to aby uczniowie byłi świadomi tego czy:
powzięta decyzja znalazła swe praktyczne odbicie;
zaistniała zmiana pociągnęła za sobą oczekiwane skutki i kiedy były one najmniej widoczne
każdy uczeń postępował zgodnie z powziętą decyzją
pożądane są dalsze zmiany i jakie
wszyscy akceptują ulepszenia i zmiany.