Komisje dobrego porządku

Komisje boni ordinis, instytucje kolegialne powołane w celu uporządkowania spraw większych miast królewskich w związku z uchwałami sejmu 1764 (dotyczącymi znoszenia jurydyk o niedostatecznie udokumentowanych prawach oraz serwitoriatów). Pierwszą komisję dobrego porządku ustanowiono reskryptem królewskim. 1 VI 1765 dla Starej i Nowej Warszawy; sejm 1768 zarządził tworzenie komisji dobrego porządku we wszystkich miastach królewskich, co jednak zrealizowano wówczas w niewielkim tylko stopniu; powstało kilkadziesiąt komisji, których znaczna część wkrótce zawiesiła działalność. Rozkwit komisji dobrego porządku nastąpił w czasach Rady Nieustającej (1775-89), kiedy to utworzono je w prawie wszystkich większych miastach królewskich Korony i Litwy; składały się one z 6-14 członków powoływanych spośród okolicznej szlachty, prezydował zwykle wojewoda lub starosta. W 1777 podporządkowano je Departamentowi Policji. Komisje miały prawo wglądu do finansów miejskich, ograniczając przy tym wyłączność jurydyk (podatek brukowy i inne), kontrolowały działalność cechów i gildii oraz wpływały na nią, wydając ordynacje dla poszczególnych miast i rzemiosł, zajmowały się porządkowaniem zabudowy (regulacja miast), brukowaniem i oczyszczaniem ulic, budową kanałów, szpitalnictwem; zabiegały o podniesienie miast z upadku, zwiększenie chłonności ich rynku i rozluźnienie rygorów cechowych; współpracowały z magistratami, idąc na rękę bogatszym warstwom mieszczaństwa, głównie kupiectwa, jednak ich działanie leżało również w interesie szlachty. W okresie Sejmu Czteroletniego kompetencje komisji dobrego porządku przejęła Komisja Policji Obojga Narodów i komisje porządkowe cywilno-wojskowe.