Jan Paweł II
Kościół potrzebuje sztuki, aby głosić orędzie Ewangelii
19 X 2002 — Do uczestników IV Zgromadzenia Plenarnego Papieskiej Komisji ds. Kościelnych Dóbr Kultury
W sobotę 19 października 2002 r. w Sali Klementyńskiej Ojciec Święty spotkał się z uczestnikami IV Zgromadzenia Plenarnego Papieskiej Komisji ds. Kościelnych Dóbr Kultury. W przemówieniu nawiązał do tematu obrad, które były poświęcone znaczeniu dóbr kultury dla tożsamości terytorialnej oraz artystyczno-kulturowego dialogu między narodami. «Kościół — stwierdził Jan Paweł II — pragnie ofiarować ziarno nadziei, która przezwycięży pesymizm i zagubienie, również za pomocą dóbr kultury; stając się zaczynem nowego humanizmu, pomogą one skutecznie zaszczepiać nową ewangelizację».
Czcigodni Bracia w Biskupstwie, drodzy Bracia i Siostry!
1. Z radością spotykam się z wami na zakończenie obrad IV Zgromadzenia Plenarnego Papieskiej Komisji ds. Kościelnych Dóbr Kultury. Wszystkich serdecznie pozdrawiam, łącząc wyrazy żywej wdzięczności za dotychczasową służbę.
Dziękuję przede wszystkim abpowi Francesco Marchisano, przewodniczącemu Komisji, za wyrażone w imieniu wszystkich uczucia oraz za zwięzłą relację z waszej działalności. Składam podziękowanie również członkom Komisji, pracownikom oraz rozmaitym ekspertom, którzy wielkodusznie wnoszą swój znaczący i owocny wkład w pracę waszej dykasterii. Pragnę raz jeszcze zapewnić wszystkich o uznaniu dla dokonań tej Komisji nie tylko w dziedzinie ochrony i waloryzacji bogatego dziedzictwa artystycznego, zabytków i kultury, zgromadzonego przez wspólnotę chrześcijańską w ciągu dwóch tysięcy lat, lecz także w tym, co dotyczy umożliwiania lepszego poznania duchowego źródła, z jakiego się ono zrodziło.
Kościół zawsze uważał, że sztuka, w jej rozmaitych formach wyrazu, pozwala ukazywać w pewnym sensie nieskończone piękno Boga i w sposób niemal naturalny kierować umysł ludzki ku Niemu. Dzięki temu również, jak przypomina Sobór Watykański II, «lepiej się przejawia znajomość Boga, a przepowiadanie ewangeliczne staje się przystępniejsze dla umysłu ludzkiego» (Gaudium et spes, 62).
Kultura obrazem społecznej tożsamości
2. Zakończone właśnie zgromadzenie plenarne poświęcone było zagadnieniu: «Znaczenie dóbr kultury dla tożsamości terytorialnej oraz artystyczno-kulturowego dialogu między narodami». W naszych czasach politykę władz administracyjnych oraz rozliczne inicjatywy instytucji prywatnych wyróżnia większe uwrażliwienie na ochronę zasobów sztuki i kultury oraz możliwości korzystania z nich.
Istotnie, istnieje dzisiaj świadomość, że sztuka, architektura, archiwa, biblioteki, muzea, muzyka i teatr sakralny stanowią nie tylko zbiór dzieł historyczno-artystycznych, lecz są zarazem skarbnicą dóbr, z których może korzystać cała wspólnota. Słusznie zatem wasza Komisja stopniowo rozszerzyła zakres swoich działań do skali światowej, zdając sobie sprawę, że kościelne dobra kultury stanowią płaszczyznę sprzyjającą owocnej konfrontacji między kulturami. W świetle tego niezmiernie ważną rzeczą jest zagwarantowanie tej spuściźnie ochrony prawnej poprzez opracowanie stosownych wytycznych i dyspozycji, uwzględniających wymogi religijne, społeczne i kulturowe lokalnej ludności.
Rola kultury w głoszeniu Ewangelii
3. Z uczuciem żywej wdzięczności pragnę tu przypomnieć znaczenie listów okólnych i wytycznych przedstawianych na zakończenie okresowych zgromadzeń plenarnych waszej Komisji. Z upływem czasu staje się coraz bardziej jasne, jak bardzo potrzebna jest czynna współpraca z władzami oraz instytucjami państwowymi w celu wypracowania wspólnie, każdy w zakresie swych kompetencji, skutecznych sposobów współdziałania w dziedzinie ochrony i konserwacji uniwersalnego dziedzictwa sztuki. Kościołowi bardzo zależy na ukazaniu wartości duszpasterskiej swoich skarbów sztuki. Wie bowiem dobrze, że aby głosić powierzone mu przez Chrystusa orędzie, we wszystkich jego aspektach, potrzebuje pośrednictwa sztuki (por. List do artystów, 12).
Organiczny charakter należących do Kościoła dóbr kultury nie pozwala rozdzielać ich oddziaływania estetycznego od celów religijnych realizowanych w działalności duszpasterskiej. Budowla sakralna, na przykład, osiąga swą «estetyczną» doskonałość właśnie w czasie sprawowania Bożych tajemnic, jako że w owej chwili ujawnia się wyraźnie jej najprawdziwszy sens. Architektura, malarstwo, rzeźba, muzyka, śpiew i oświetlenie tworzą jedną całość, która towarzyszy celebracjom liturgicznym wspólnoty wiernych, składającej się z «żywych kamieni», które stanowią «duchową świątynię» (por. 1 P 2, 5).
Na służbie dialogu Kościoła i sztuki współczesnej
4. Drodzy bracia i siostry! Papieska Komisja ds. Kościelnych Dóbr Kultury od 12 już lat pełni cenną służbę dla Kościoła. Zachęcam was, abyście kontynuowali swą pracę, włączając w nią coraz większą liczbę osób, które dokładają starań, by ukazywać nasze dziedzictwo historyczno-artystyczne. Niech dzięki waszej działalności wzmoże się owocny dialog ze współczesnymi artystami, prowadzący za pomocą wszelkich środków do spotkania i nawiązywania więzi między Kościołem i sztuką. W związku z tym w Liście do artystów przypominałem, że «obcując z dziełami sztuki, ludzkość wszystkich epok — także współczesna — spodziewa się, że dzięki nim pozna lepiej swoją drogę i przeznaczenie» (n. 14).
Kościół pragnie ofiarować ziarno nadziei, która przezwycięży pesymizm i zagubienie, również za pomocą dóbr kultury; stając się zaczynem nowego humanizmu, pomogą one skutecznie zaszczepiać nową ewangelizację.
Z tymi uczuciami proszę Maryję, Tota pulchra — całą Piękną — o matczyne wstawiennictwo i z serca udzielam wam oraz waszym bliskim swego błogosławieństwa.
opr. mg/mg