Spis treści. Część pierwsza od antyku po XX - lecie między wojenne

1. STAROŻYTNOŚĆ……………………………………………………………………….3

2. BIBLIA……………………………………………………………………………………11

3. ŚREDNIOWIECZE……………………………………………………………………...13

4. RENESANS……………………………………………………………………………….20

5. BAROK …………………………………………………………………………………..28

6. OŚWIECENIE……………………………………………………………………………31

7. ROMANTYZM…………………………………………………………………………...39

8. POZYTYWIZM…………………………………………………………………………..74

9. MŁODA POLSKA………………………………………………………………………..80

10. DWUDZIESTOLECIE MIĘDZY WOJENNE…………………………………………96

11. LITERATURA PO 1939…………………………………………………………………113

Część I ANTYK (do ok. 375 r. n.e.)

1. Ramy czasowe

1. Okres archaiczny do VI w. p.n.e. - rozwój epiki (Homer VIII-VII) i liryki (Tyrtajos, Anakreont, Safona VII-VI)

2. Okres klasyczny V-IV w. p.n.e. - złoty wiek ( V - Ateny i demokracja Ateńska) - rozwój filozofii (Sokrates, Platon, Arystoteles), dramatu (Ajschylos, Sofokles, Eurypides, Arystofanes), prozy literackiej, historiografii i retoryki.

3. Okres hellenistyczny III-II w. p.n.e. - rozwój epigramatu (Kolimach i Teokryt)

4. Okres rzymski I w. p.n.e. - II w. n.e. - naśladownictwo kultury greckiej, ale także budowa własne (Horacy, Owidiusz i Wergiliusz)

5. Okres chrześcijański od III w. n.e. - początek ery, kultury i filozofii chrześcijańskiej (św. Augustyn IV w.), przekład na łacinę biblii przez św. Hieronima - Wulgata

2. Filozofia

1. FILOZOFIA - historycznie zmienna pod względem zakresu i treści dziedzina ogólnych rozważań na temat istoty i struktury bytu, źródeł prawomocnego ludzkiego poznania, zasad wartości, sensu życia, sposobów jego godnego prowadzenia. Filozofia to zbiór zagadnień dotyczących poglądów na świat i miejsce człowieka w świecie. Mówi się, że filozofia jest królową nauk.

2. Tales z Miletu - VII - VI w. p.n.e., jeden z siedmiu mędrców, zajmował się badaniem ciał niebieskich, jeden z twórców teorii heliocentrycznej. Uważał że początkiem świata jest woda.

3. Anaksymander VII - VI w. p.n.e. - źródłem świata jest materia nieokreślona

4. Anaksymenes VII - VI w. p.n.e. początkiem świata jest powietrze.

2. Platon - 427 - 347 p.n.e. filozof grecki twórca pierwszego systemu idealizmu obiektywnego zwany Platonizmem. Założyciel szkoły platońskiej w Atenach. Człowiek poznaje świat dzięki wiedzy i ideach, które zdobywa jeszcze przed narodzinami. Najważniejsza jest idea dobra, drugą jest dążenie do doskonałości, człowiek powinien do nich dążyć. Musi posiadać 4 cnoty: mądrość, męstwo, rozsądek i sprawiedliwość.

3. c. Sokrates - 469 - 399 p. n.e. - filozof grecki, nauczyciel Platona; głosił absolutyzm i intelektualizm etyczny (utożsamiał dobro, szczęście, cnotę z prawdą) przeciwnik ustroju demokratycznego. Autor słynnych słów „wiem, że nic nie wiem”.

d. Arystoteles - 384 - 322 p.n.e. najwszechstronniejszy grecki filozof zajmujący się: filozofią, logiką, prawem, polityką, psychologią, biologią. Twórca arystotelizmu. Twórca teorii państwa i filozofii „złotego środka”.

e. Demokryt z Abdery - twórca teorii atomistycznej, mówiącej o tym że każda materia składa się z atomów, dzielił doznania na rozumne i zmysłowe.

6. Epikur - 341 - 270 p.n.e. kontynuator atomistycznej teorii Demokryta, a także zajmował się etyką. Założyciel szkoły epikurejczyków. Epikureizm to system filozoficzny stworzony przez Epikura jest to filozofia życia szczęśliwego (jako tożsamego z życie moralnym) według, której przyjemność (dobro najwyższe) prowadzi do szczęścia (najwyższego celu), a jego warunkiem jest wystarczającym jest brak cierpień (apraksja).

7. Zenon z Kition - 336 - 264 p.n.e. twórca filozofii stoickiej. Stoicyzm to doktryna filozoficzna, etyczna starożytnej szkoły stoików (IV w. p.n.e. - III w. n.e.) założona przez Zenona z Kition, głosząca w filozofii - przyrody materializm, w etyce - życie zgodne z rozumem i opanowanie namiętności, w logice - rozwinięcie logiki zadań. Słowem jest to postawa życiowa polegająca na zachowaniu spokoju wewnętrznego, harmonii duch i opanowania w trudnych sytuacjach życiowych.

8. Zenon z Elei - 490 - 430 p.n.e. jeden z głównych przedstawicieli szkoły elatów znane „dowody” nie istnienia ruch, a zatem niezmienności bytu.

3. Mit jako gatunek literacki

1. MIT- opowieść narracyjna wyrażająca i organizująca wierzenia danej społeczności. Mity początkowo przekazywane ustnie, z czasem uzyskały kształt literacki. Wyjaśniały niektóre zjawiska, przyczyny powstania świata i człowieka, pochodzenie i naturę bogów, wyrażały wspólne dla danej grupy odczucia i emocje. Bohaterami opowieści byli bogowie, bohaterowie, herosi. Mit był ważnym elementem życie codziennego i obrzędowego danej społeczności. Występował zazwyczaj w wielu typach. Według teorii archetypów mity są wyrazem zbiorowej podświadomości, świadczącej o ciągłości kultury.

2. TOPOS - stale powtarzający się motyw w mitach na przestrzeni różnych kultur.

3. ARCHETYP - pokazanie ludzkich postaw i zachowań tkwiący w świadomości ludzkiej.

b. FUNKCJE MITU:

• poznawcza (interpretacja zjawisk przyrody)

• światopoglądowa (przedstawienie wierzeń religijnych)

• sakralna (przedstawianie obrzędów i kultu bogów)

c. PODZIAŁ MITÓW ZE WZGLĘDU NA ICH TEMATYKĘ:

• teogoniczne (stworzenie bogów)

• kosmogoniczne (o stworzeniu świata)

• antropogeniczne (o stworzeniu człowieka)

• genealogiczne (o pochodzeniu lub historii rodu, rodowodu)

4. mit o stworzeniu świata, a stworzenie świata w Biblii

Mity	Biblia
Podobieństwa
świat powstaje w pewnym przeciągu czasu świat rodzi się z niczego woda początkiem Ziemni człowiek „ulepiony z gruntu”
Różnice
na początku jest chaos tworzą się bogowie bogowie mający te same ułomności co ludzie człowiek ulepiony z gliny świat powstaje od zaraz	na początku duch Boży unosi się nad wodami bóg stwarza świat w 6 dni Bóg istotą doskonałą Człowiek powstaje z piasku

5. Mitologia w obecnym języku

L.P.	HASŁO	ZNACZENIE W MICIE	ZNACZENIE DZISIEJSZE
1	CHAOS	Otchłań, pustka, mieszanina: ognia wody, ziemi, powietrza	Nieporządek
2	EGIDA	Tarcza Zeusa ze skóry kozy Amantei	Ochrona, protektorat
3	RÓG OBFITOŚCI	Ułamany róg kozy Amantei który zapewniał pożywienie dla Zeusa	Symbol dostatku
4	NIĆ ARIADNY	Nić która pomogła Tezeuszowi wyjść z labiryntu nie gubiąc się w nim	Wskazówka do celu
5	PIĘTA ACHILLESOWA	- miejsce ciała Achillesa nie zanurzone w Styksie	Słaby punkt
6	SYZYFOWE PRACE	- toczenie kamienia pod górę Olimpu przez Syzyfa	Prace bez celu
7	ODYSEJA	- Dziesięcioletnia podróż Odysa z pod Troi do Itaki	Podróż bez końca
8	STAJNIA AUGIASZA	- stajnia króla Augiasza którą miał uporządkować Herakles	Wieczny bałagan, nieporządek
9	MĘKI TANTALA	Męki Tantala strąconego do Tartaru.	Wieczne męki, strach przed czymś
10	PUSZKA PANDORY	- Puszka ofiarowana Pandorze	Źródło wszystkich nieszczęść
11	IKAROWY LOT	- śmierć Ikara podczas ucieczki z Krety	Kiepski lot
12	KOSZULA DEJANIRY	- koszula wyprana w krwi centaura Kessona	nieumyślna śmierć
13	JABŁKO NIEZGODY	- jest to przyczyna wojny trojańskiej	symbol zawiści
14	WĘZEŁ GORDYJSKI	- Kunsztowny węzeł z drewnianego łyka, łączący jarzmo z dyszlem wozu królewskiego, złożonego w darze wotywnym w świątyni Zeusa przez Gordona I, ojca Midasa, - ten kto go rozwiązał miał być panem świata	Trudny komplikowany problem

ZAPREZENTUJ TRZY POSTACIE MITOLOGICZNE JAKO SYMBOLE WARTOŚCI UNIWERSALNYCH:

• PENELOPA - żona ODYSEUSZA , symbol wiernej małżonki, cierpliwie czekającej na powrót męża.

• PROMETEUSZ - symbol poświęcenia i cierpienia dla dobra innych.

• IKAR - młodość, chęć przekraczania ludzkich możliwości, pogoń za marzeniem.

6. Tragedia jako gatunek literacki - na podstawie „ANTYGONY” Sofoklesa

1. pojęcia charakterystyczne dla tragedii

• TRAGEDIA - liryczny utwór dramatyczny o silnie zarysowanym konflikcie moralnym, ideowym, psychologicznym prowadzącym nieuchronne do klęski wybitnej i szlachetnej jednostki. Tragedia powstała w starożytnej Grecji wylansowana przez Arystotelesa i Sofoklesa. Nazwa pochodzi z greckiego słowa Tragos - kozioł , a ode - pieśń.

• KONFLIKT TRAGICZNY - działalność dwóch przeciwstawnych koncepcji, w efekcie czego każda ze stron ponosi klęskę, i niema możliwości wybory koncepcji, którejś ze stron.

• WINA TRAGICZNA - bohater popada w winę tragiczną w wyniku zbłądzenia; działanie jego jest niezawinione, popada w winę, ponieważ ciąży nad nim fatum; Antygona znalazła się w tragicznej sytuacji gdyż należała do rodu Labdakidów, nad którym od wieków ciążyło fatum

• PARADOKS - zabieg charakterystyczny o zaskakującym sformułowaniu, którego treść stoi w sprzeczności z uznawanymi przekonaniami. Paradoks zaskakuje odbiorcę, ujawniając nieoczekiwaną prawdę życiową, filozoficzną, moralną.

• KATHARSIS - (gr. Oczyszczenie) jedna z podst. Kat. Tragedii antycznej pojęcie utrwalone w Poetyce Arystotelesa; wskazywała na cel sztuki, która swoją akcją powinna wzbudzić w widzu uczucie litości i trwogi, a przez to oczyścić jego umysł z tych doznań co rozumiano jako rozładowanie tych uczuć. Widz odczuwając litość i trwogę dochodzi do zrozumienia ich istoty, a przez to uwalnia się od nich.

• MIMESIS - kategoria wprowadzona przez Arystotelesa pokazująca naśladowanie natury w dziele sztuki niejednoznacznie jednak jej naśladując.

• TRAGIZM - konieczność dokonana wyboru wartości równorzędnych, przy czym wybór ten z góry skazany jest na niepowodzenie, a bohater na klęskę; jakiegokolwiek wyboru Antygona by nie dokonała, kończy się to dla niej tragicznie; jeśli nie pochowa brata to nie zapewni mu to szczęścia po śmierci (nie będzie mógł przejść do krainy zmarłych); nie wykona tym samym swojego obowiązku, wystąpi przeciw własnemu sumieniu i religii; jeśli natomiast pochowa Polinejkesa to złamie zakaz władcy - Kreona i poniesie śmierć.

• IRONIA TRAGICZNA - to inaczej nieszczęśliwe zbłądzenie, polega na zderzeniu rzeczywistej sytuacji bohatera z tym co on wie na własny temat.

• ANTYTEZA - efektowne zaskakujące sformułowanie zawierający element skłócony z prawdą, który przynosi jednak nieoczekiwaną prawdę.

b) problematyka tragedii

• PRAWO BOSKIE - nakazuje urządzić pochówek zmarłemu

• PRAWO LUDZKIE - Antygona musu pochować brata po jego śmierci.

• PROBLEM WŁADZY - Kreon wie że Antygona musu pochować brata po jego śmierci, ale nie pozwala na to bo zdradził ojczyznę.

2. budowa i historia teatru greckiego

Dramat wywodzi się za świąt na cześć boga urodzajów, wina. Z tym świętem wiążą się specjalne święta: Wielkie (wiosna) i małe Dionizje (jesień). Pieśni obrzędowe zwane były dytyrambami . z dytyrambu wykształcił się dialog koryfeusza (przodownika chóru) z chórem. Koryfeusz dał także początek pierwszemu aktorowi, którego wprowadził Tespis w IV w. p.n.e. Ajschylos wprowadził drugiego a Sofokles trzeciego. W ten sposób powstał dramat antyczny. Wielkie Dionizje dały początek tragedii, a małe Dionizje - komedii. Sofokles wprowadził także zasadę trzech jedności (miejsca czasu i akcji). Dramat antyczny cechuje symultaniczność akcji czyli przedstawienie trwa tyle czasu ile podany jest w dziele.

Dramat składał się z pięciu części:

1. prologos - wstęp do akcji; ekspozycja , zawiązanie akcji (rozmowa Antygony z Ismeną)

2. parodos- pieśń chóru wstępującego na scenę (chór starców Tebańskich)

3. stasimony - komentarz chóru na poczynania aktorów (pochwała państwa , hymn do Dionizosa)

4. epeisodia - dialogi między aktorami (złamanie zakazu przez antygonę; konfrontacja Antygony z Kreonem; starcie ojca z synem, Antygona idzie na śmierć, załamanie Kreona, zakończenie - śmierć Antygony)

5. eksodos - pieśń na zejście chóru

c. budowa teatru greckiego


rys.1. Schemat budowy teatru greckiego

7. Epos rycerski jako gatunek literacki

1. pojęcia charakterystyczne dla eposu

• ROZLEWNOŚĆ EPICKA - są to rozbudowane i niezmiernie dokładne opisy zdarzeń, sytuacji , pokazane przede wszystkim w „Iliadzie” i „Odysei”.

• EPOS (epopeja) - jeden z najstarszych podstawowych gatunków literackich, wyrosłych z mitów , baśni i podań. Pierwsze epopeje powstały w literaturze wschodu; dla rozwoju epiki europejskiej największe znaczenie ma epopeja homerycka ukształtowana na przełomie IX i VIII w. p.n.e. („Iliada” i „Odyseja”). Eposy to rozbudowane wierszowane utwory, przedstawiające dzieje historycznych, fantastycznych, legendarnych bohaterów albo też całych grup społecznych, ukazywanych na tle przełomowych lub historycznych wydarzeń. Dla eposu homeryckiego zamienne było występowanie dwóch płaszczyzn : jednej - w rzeczywistości bohaterów ludzkich, drugiej - w świecie bogów. Wola i decyzje bogów wpływały na poczynania bohaterów ludzkich. Język utworu jest podniosły, akcja ma charakter epizodyczny. W eposie występuje wszechwiedzący i obiektywny narrator. Epopeja homerycka była pisana heksametrem daktylicznym (sześciostopowa miara wierszowa), zawierała inwokację (zwrot do bóstwa o pomoc w napisaniu dzieła), szczegółowe opisy, a forma artystyczna cechowała się obecnością rozbudowanych porównań (tzw. homeryckich) i stałych epitetów. Z eposu narodziły się inne gatunki epickie, takie jak: romans, poemat epicki, poemat rycerski, opisowy, dygresyjny, czy wreszcie powieść i epopeja narodowa.

Epopeja narodowa - to utwór epicki pisany prozą lub wierszem, ukazujący wszechstronnie i szczegółowo życie narodu w przełomowym momencie historycznym.

• STAŁY EPITET - jest to przyłączenie jednego charakterystycznego epitetu dla jednej postaci.

• PORÓWNANIE HOMERYCKIE - rozbudowane porównanie którego drugi człon przyjmuje formę poetyckiego obrazu.

• KWESTIA HOMERYCKA - jest to podważenie autentyczności prawdy czy aby na pewno Homer naprawdę napisał „Iliadę” i „Odyseję”.

• RETARDACJA - opóźnienie wydarzeń w celu skupieniu czytnika na nie.

• wielcy rycerze „Iliady”

CECHY EPOSU HOMERYCKIEGO:

• paralelizm dwóch płaszczyzn fabularnych (świat bogów i Ludzi)

• epizodyczny charakter fabuły

• narrator wszechwiedzący zachował dystans wobec opowiadanych zdarzeń , ale ujawniał swoją obecność w bezpośrednich zwrotach odbiorców np. w zapowiedziach przyszłych losów bohaterów.

• Inwokacja (zwrot do bóstwa lub muzy o pomoc w napisaniu dzieła)

• Retardacja - opóźnienie wydarzeń

• Stały epitet

• Rozbudowane porównana tzw. Homeryckie

• Heksametr dyktaliczny marą wierszową

8. Liryka grecka i rzymska

1. Horacy

• „O CO POETA PROSI APOLLINA” - wiersz o charakterze stoickim , refleksyjnym; poeta cieszy się z tego co ma, nie prosi o więcej tylko o to aby zdrowie mu dopisywało; a starość była łagodna i pełna pieśni

• „EXEGI MONUMENTUM” - wiersz o charakterze epikurejskim, poeta jest dumny ze swoich osiągnięć , pragnie aby jego dobre imię pozostało na wieki.

Twórczość Horacego jest bardzo różna: obejmuje także satyry i listy poetyckie poruszające zagadnienia filozoficzne i literackie. Tak zwany „List do Pizonów” jest ważnym wkładem sztuki poetyckiej, podobnie jak poetyka Arystotelesa do niego nawiązał w wierszu „Ars Poetica” współczesny poeta Cz. Miłosz.

2. Anakreont - „SŁODKI BÓJ” i „PIOSENKA” - tematyka biesiady, zabawy, topos miłości, biesiady, ; liryka wesoła , liryka o charakterze epikurejskiej - Carpe diem - chwytaj dzień.

3. Tyrtajos - „RZECZ TO PIĘKNA” - wiersz porusza tematykę śmierci, wojny, i obrony ojczyzny, poeta nakazuje bronić ojczyzny - MOTYW TYRTEJSKI ; jest to twór patriotyczny, nawołujący do walki. Motyw tyrtejski bardzo popularny był w literaturze polskiej w XIX w.

4. Owidiusz - „CZTERY WIEKI LUDZKIE” - utwór mówi o stworzeniu świata (nawiązanie do Greckiego mitu „o stworzeniu…”; cztery wieki to:

• wiek złoty - ludzie nie znali broni, bezpiecznie żyło się w pokoju

• wiek srebrny - to kraina mlekiem i miodem płynąca

• wiek miedziany - powstanie pór roku, ludzie znają broń lecz nie używają jej do zabijania się

• wiek żelazny - okrutny, wojny, zbrodnie i inne nieszczęścia tego świata

5. Wergiliusz - „ENEIDA” - jest to Rzymski odpowiednik „Iliady” (np. Eneasz to Odys w gościnie u Lemaków) ; jest to pierwsza epopeja narodowa rzymian opowiadająca o bohaterstwie założycieli Rzymu.

9. Gatunki wywodzące się z Antyku

1. epigramat - zwięzły utwór poetycki o charakterze aforystycznym, dowcipnym, zamknięty wyrazistą i zaskakującą pointą, często o charakterze satyrycznym. Pierwotnie był to wierszowany napis w formie dychtychu elegijnego, umieszczany w starożytnej Grecji na grobowcach lub dziełach sztuki. Za twórcę epigramatu uważany jest Symondes z Keos; największy zbiór epigramatów to „Antologia Pallatińska”.

10. Motywy antyczne w utworach na przestrzeni innych epok.

- MOTYW PODRÓŻY - wędrówka Odysa do Itaki; wędrówka Dantego po piekle („Boska komedia”); podróż bohatera „Sonetów Krymskich” A. Mickiewicza (pielgrzyma) po Krymie ; Wędrówka Cezarego Baryki do wolnej Polski z „Przedwiośnia” Żeromkiego.

- MOTYW ELEUZYJSKI - (mit „o Demeter i Korze”), odwieczne odradzanie się natury na wiosnę, Boryna siewca wstaje przed śmiercią by siać nowe życie - „Chłopi” Wł. Reymota.

- MOTYW PROMETEJSKI - mit O Prometeuszu, cierpiącym i poświęcającym się dla ludzi; Konrad z III cz. „Dziadów” Mickiewicza, Prometydą czyli potomkiem Prometeusza cierpiącym i poświęcającym się dla innych, neoromantyczny PROMETEUSZ w „Hymnach” Kasprowicza.

Cz. II Biblia

1. Biblijne gatunki literackie.

a. biblia - (gr. Biblion - pismo, zwój papirusów) - Pismo Święte. Obejmujące Stary i Nowy Testament. Używana w tradycji i religii chrześcijańskiej i judaistycznej. Objawioną przez boga. Stary Testament obejmujący 46 ksiąg, funkcjonował w formie ustnej od XVIII w. p. n. e. W VII w. p.n.e. spisany w Aleksandrii w języku Greckim, Hebrajskim i Aramejskim. Mowy Testament składa się z 27 ksiąg ; powstał na przeł. I i II w. n.e. przetłumaczona na j. łac. W IV w. przez św. Hieronima - Wulgata.

2. psalm - (gr. Psalmos - dźwięk instrumentu) wywodzi się ze starego testamentu; religijna pieśń modlitewno - dziękczynna. Tradycyjnie psalmy przypisywano królowi Dawidowi. W biblii występują różne rodzaje psalmów: dziękczynne, żałobne, królewskie, pokutne.

3. przypowieść (parabola) - utwór narracyjny należący do literatury moralistycznej, w którym fabuła silnie uschematyzowana, służy przedstawieniu pewnych prawd moralnych lub filozoficznych. Oprócz znaczenia dosłownego parabola ma znaczenie ukryte, alegoryczne lub symboliczne. Parabola charakterystyczne była dla Biblii.

4. kazanie - tekst o charakterze napominającym wygłaszany przez kapłana w trakcie uroczystości religijnej, utwór okolicznościowy lub komentujący wybrane fragmenty Biblii. Kazanie, którego budowa podporządkowana jest ścisłym regułom kompozycyjnym, nierzadko posiada znaczne walory artystyczne. Do najbardziej znanych kazań zalicza się: „Kazania Świętokrzyskie”, „Kazania Gnieźnieński”, „Kazania sejmowe” Piotra Skargi.

1. dramat - jeden z głównych rodzajów w literaturze (obok liryki i epiki) przedstawiający działania i wypowiedzi (dialogi i monologi) przedstawionych postaci, bez pośrednictwa podmiotu literackiego; utwór literacki, przeznaczony do realizacji scenicznej.

2. Problem cierpienia w Biblii na podstawie „Z księgi Hioba”

Księga Hioba należy do pism mądrościowych (dydaktycznych) , które wypełniają siedem ksiąg biblijnych. Sam Hiob był prawdopodobnie postacią historyczną. Hiob istnieje przede wszystkim jako znak cierpienia i godności człowieka. Dramat Hioba jest osobisty; walczy on sam o swoją godność, odpierając racje przyjaciół, którzy nakazują uznać mu jego własną winę i przyjąć cierpienie jako karę za grzech. Hiob szuka wyjaśnienia tajemnicy cierpienia niezawinionego, a opowieść o jego dramatycznych zmaganiach jest najbardziej uniwersalną księgą w Biblii.

Księga jest niejednorodna gatunkowo: rozpoczyna i kończy się narracją zawierającą wątki fabularne, całość jednak wypełniają dialogi i monologi - dyskusje Hioba z przyjaciółmi (Elifaz, Bildad, Sofor, Elichu) , „wielkie mowy sądowe” bohaterów oraz lamentacje Hioba. Księga Hioba ma charakter poetycki , a strukturą całości przypomina dzisiejszy rodzaj literacki dramatu

3. Miłość w Biblii na przykładzie „Pieśni nad pieśniami” i „Hymnu do miłości”

„Pieśń nad Pieśniami” (dosłownie „Pieśń pieśni”) znaczy po hebrajsku „Pieśń najdoskonalsza”. „PnP” jest jedyną księgą w Biblii, która a pozór nic nie mówi Bogu i o jego przymierzu z narodem wybranym. A jednak właśnie ta księga zgodnie uważana jest przez Żydów i Chrześcijan za najświętszą. Wszystkie pisma są święte ale „Pieśń nad pieśniami” jest święta ze świętych. Starotestamentowe obrazy, odczytywane jako alegoria miłości oblubieńczej Boga do narodu wybranego, mają swoje przedłużenie w Nowym Testamencie i wzbogacają kanoniczne czytanie tekstu o treści wynikającej z nowego przymierza: Chrystus (oblubieniec , pasterz , król) i kościół (oblubienica , winnica).

„Hymn do miłości” hymn autorstwa Św. Pawła z Tarsu , podmiot liryczny opiewa miłość jako największą wartość życia ludzkiego. Miłość wytrzyma nawet największą próbę i zwycięży.

„Tak więc trwają wiara, nadzieja, miłość - te trzy:

z nich zaś największa jest miłość.”

4. Motywy Biblijne

Lp.	Motyw biblijny	Znaczenie
1.	Sadoma i Gomora	Siedlisko rozpusty wg Biblii , Gen. 18, 16-33; 19, 1-29; Bóg spalił deszczem ognia i siarki za grzechy.
2.	Syn marnotrawny	Z „Przypowieści o „Synu marnotrawnym” - każdy człowiek ma szansą na poprawę , i odpokutowanie za swoje czyny
3	Miłosierny samarytanin	Człowiek który udziela bezinteresownej pomocy drugiemu człowiekowi , nawet wrogowi.
4.	Hiobowa wieść	Motyw „Z księgi Hioba” - jest to wieść jeszcze bardziej pogrążająca człowieka w smutku.
5.	Vanitas Vanitatum	Inaczej - marność nad marnościami -
6.	Wdowi grosz	Ofiara złożona kosztem wielkich wyrzeczeń ; ew. wg Św. Marka, 12, 41-44, Łuk., 21, 1-4; przypowieść o ubogiej wdowie, która wrzuciła do skarbony 2 szelążki , a było to wszystko co miała
7.	Chaos Czarne słońce Morze ognia i krwi Spadające gwiazdy Zwijające się niebo	Poniższe motywy pochodzą z „Apokalipsy” Świętego

5. Rola i znaczenie „Apokalipsy św. Jana”

Apokalipsa (z gr. Apokàlypsis ` odsłonięcie , objawienie) to szczegółowy rodzaj wypowiedzi biblijnej, opisującej tajemnicę czasów ostatecznych i wyjaśniającej sens dziejów. Apokalipsa zamyka całość „Historii Świętej”. Adresatami Apokalipsy byli chrześcijanie z Azji mniejszej u schyłku starożytnego świata. Księga ma jednak wymiar ponadczasowy, uniwersalny: pokazuje zmagania dobra i zła, chaos i upadek ludzkości oraz przywracanie łady i sensu w wymiarze estatologicznym (z gr. Ėstatos `ostateczny`).

Z Apokalipsy św. Jana pochodzą symboliczne: cztery zwierzęta (lew, wół, orzeł i zwierzę z ludzką warzą), siedem trąb i siedem pieczęci, smok walczący z niewiastą, bestia (antychryst), upadek „wielkiego Babilonu” i inne. W literaturze Polskiej wątek apokalipsy odnawia się nie tylko w licznych wizjach sądu ostatecznego ale także w świadomości ludzi współczesnych w wymiarze historycznym i katastroficznym np. okres II wojny światowej nazywano „apokalipsą spełnioną”.

6. Co to jest stylizacja Biblijna

7. Biblia jako dzieło odpowiadające na podstawowe pytania egzystencjalne na podstawie „Księgi Kocheleta”

Słowo Kochelet nie jest imieniem lecz funkcją lub urzędem mędrca. Kochelet podejmuje rozważania nad sensem życia, a słynny refren „marność nad marnościami” zawiera odpowiedź na pytanie o szczęście ludzkiej egzystencji; nie zapewnia go ani bogactwo, ani rozkosz, ani mądrość. Człowiek poddany jest prawu przemijania. Księga Kocheleta zalicza się do ksiąg mądrościowych - obok Księgi Hioba. Do księgi Kocheleta często nawiązuje poezja staropolska a współcześni badacze dostrzegają pewne rysy w literaturze XX wiecznej.

8. Motywy biblijne w utworach na przestrzeni innych epok.

Jest to przede wszystkim motyw męki pańskiej: cierpienie Chrystusa na krzyżu ; motyw piety w sztuce; średniowieczna pieśń „Posłuchajcie bracia miła” , podobieństwo śmierci Rolanda do śmierci Chrystusa, cierpiąca Polska jak Chrystus w widzeniu księdza Piotra.

Część III Średniowiecze (ok. 375 - 1450 )

1. Chronologia epoki.

476 - upadek cesarstwa Zachodnio - rzymskiego

864 - początek misji Cyryla i Metodego

966 - Chrzest Polski

1000 - Zjazd Gnieźnieński

1054 - schizma kościoła rzymskiego i greckiego

1364 - powstanie akademii krakowskiej

1450 - druk Gutenberga

1492 - odkrycie Ameryki przez Kolumba

2. Wzorce osobowe średniowiecza.

1. ideał ascety (na przykładzie „Legendy o Świętym Aleksym” i „Kwiatkach Świętego Franciszka”

• „Legenda o Świętym Aleksym” - fabuła utworu i postać głównego bohatera są zgodne ze schematem prezentowania świętych; młodzieniec pochodzący z bogatego rodu porzuca świeżo poślubioną żonę oraz wszelkie bogactwa i zaszczyty, aby żyć w ubóstwie i ascezie z dala od swoich bliskich; po latach powraca do domu jako żebrak i tu przez 16 lat żyje pod schodami by dopiero po śmierci być rozpoznanym; najważniejsze elementy biografii świętego to: znaczenie imienia:

„A gdy się mu syn narodził , Ten się w lepsze przygodził: więc mu zndziano Aleksy, Ten był oćca barzo leoszy)

posłuszeństwo wobec rodziców, cuda za życia - Matka Boska przemawia z obrazu do kościelnego by wpuścił Aleksego do świątyni;

cuda po śmierci (dzwonią dzwony w Rzymie , odór jego ciała a moc uzdrawiającą ;list zawierający losy bohatera może wyjąć mu z ręki tylko żona).

Utwór pochodzi najprawdopodobniej z Syrii z ok. 475 r.

- „Kwiatki świętego Franciszka” - to zbiór opowiadań o życiu św. Franciszka z Asyżu i jego zakonnych towarzyszy , my znamy „Kwiatki…” z tłumaczenia L. Staffa z 1905 r. cała książka opowiada o sposobie życia zakonników , poucza jak żyć w zgodzie z natrą jak pomagać innym i jak wielbić przyrodę.

2. ideał dobrego władcy na przykładzie Kroniki Galla Anonima

W Księdze I - „O żałosnej śmierci sławnego Bolesława (Chrobrego) i Pieśni „O śmierci Bolesława” - autor mówi jakim wspaniałym władcą był Chrobry, mówi że po śmierci Bolesława, wiek złoty zmienił się w ołowiany, że nie będzie już takiego władcy jak Bolesław. Bolesław to król - wzorzec do naśladowania dla potomnych i przyszłych władców. Ideałem dobrego władcy jest więc , litościwość dla poddanych, rozwój kraju , dobre stosunki z sąsiadami , władca który broni ziem swojego państwa.

W III księdze - opisana jest obrona Głogowa , cesarz nie mogąc zająć Głogowa postanawia zająć Wrocław lecz tam czeka Bolesława i nie dopuszcza do zajęcia miasta.

3. ideał rycerza chrześcijańskiego na przykładzie „Pieśni o Rolandzie”

„Pieśń o Rolandzie” - Roland był postacią historyczną przekształconą literacko; w rzeczywistości zginął z rąk górali baskijskich, a nie Saracenów. Patos, hiperbolizacja stylu, opowiadanie i dialogi mają funkcję charakteryzującą i informacyjną ; etos rycerski. - zespół norm i reguł obowiązujących w danej społeczności , obyczajowość rycerska i , elementy dydaktyczne , alegoryczne i filozofia chrześcijańska; sceny batalistyczne to zabiegi , które czynią z Rolanda idealnego rycerza ; ma wszystkie cechy rycerskie , śmierci bohatera towarzyszy szereg zabiegów tę postać uwznioślających (długie przemówienie, śmierć na wzgórzu - Golgota, , sosna, aniołowie, , umiera podobnie jak Chrystus, gest feudalny oddania Bogu rękawicy jako symbolu lenna, czyli życia); Roland posiada róg symbol władzy i miecz symbol męstwa.

3. Literatura świecka

Wiersz słoty - „O zachowaniu się przy stole” - jest to jeden z najstarszych wierszy o charakterze świecki, autorem prawdopodobnie jest Przecław z Gosławic, wiersz powstał ok. 1415 r. jest to coś w rodzaju średniowiecznego savoir - vivre`u i ma charakter parenetyczny, mówi jak zachować się przy stole, a należy:

• ustępować kobietom pierwszeństwa

• jeść małymi kęsami

• jeść tyle ile trzeba

• do stołu zasiadać z godnością

• nie mlaskać, nie siorbać

• i inne

4. Miłość w literaturze średniowiecznej

Przykładem miłości w średniowiecznej twórczości mogą być „Dzieje Tristana i Izoldy”. Jest tu przedstawiona miłość czysta, platoniczna, kochankowie sypiając kładli miecz po środku łoża , a po śmierci nigdy się nie rozstali. Kochankowie stali się symbolem cierpienia i miłości.

5. Parenetyczny charakter literatury.

Literatura średniowieczna jest parenetyczna ponieważ:

• pokazuje wzorce ludzi średniowiecza takie jak: ideał ascety („Legenda o świętym Aleksym”, „Kwiatki świętego Franciszka”), ideał dobrego władcy („Księgi Galla Anonima o Bolesława Chrobrym”), ideał rycerza chrześcijańskiego („Pieśń o Rolandzie”)

• pokazuje miłość bez grzech („Dzieje Tristana i Izoldy”)

• wzorce zachowania w społeczeństwie („O zachowaniu się przy stole”)

• nakazuje sposób życia, służeniu Bogu i oddawaniu się modlitwie („Legenda o świętym Aleksym”, „Kwiatki świętego Franciszka”, „Pieśń o Rolandzie”).

6. Charakterystyczne pojęcia dla epoki.

1. franciszkanizm - twórca św. Franciszek z Asyżu 1181 - 1226, twórca filozofii franciszkańskiej polegającej na radosnej ascezie pomaganiu innym, życiu w cnocie i ubóstwie i miłości do przyrody, założyciel zakonu Franciszkanów.

2. tomizm - św. Tomasz z Akwinu 1225 - 74 twórca tomizmu, który wymyślił 5 sposobów uzasadniania istnienia Boga ( dowód z ruchu, niesamoistności świata, z przypadkowości rzeczy, faktu istnienia istot różnie doskonałych). Jest to filozofia opierająca się o filozofię Arystotelesa.

3. augustynizm - św. Augustyn 354 - 430. Twórca filozofii średniowiecznej

4. „Ad maiorem Dei glorium” - ku większej chwale Boga.

5. inkunabuł - księga pisana lub przepisywana ręcznie

6. ikonografia - 1) dziedzina historii sztuki zajmująca się opisem i interpretacją elementów tematycznych, treściowych, symbolicznych w dziele sztuki.

2) nauka pomocnicza historii badająca dzieła sztuki jako źródła historyczne.

7. scholastyka - główny, wewnętrznie zróżnicowany nurt w europejskiej filozofii średniowiecznej ( IX - XV w.) uprawiany w szkołach kościelnych, a od XIII w. Na uniwersytetach; w kategoriach logiki i filozofii Arystotelesa podejmował głównie zagadnienia teologii chrześcijańskiej. Scholastyka miała największe zastosowanie w edukacji polegała na pamięciowym sposobie przyswajania wiedzy.

8. tercyna - strofa złożona z 3 wersów, zwykle 11 zgłoskowych powiązana rymami ze strofą poprzednią i następną: a b a, bcc, cdc itd.

9. teocentryzm - (teos - Bóg, centrum - środek) jest to skupienie sztuki wokół tematyki religijnej, inaczej Bóg w „centrum zainteresowania”. Najważniejszy jest Bóg , wszystko dla Boga i wszystko przez Boga, koresponduje tym terminem inne średniowieczne hasło : Ad maiorem dei gloriam (na większą chwałę Bogu).

10. uniwersalizm - uniwersalna kultura eur. Skoncentrowana wokół tematyki religijnej bardzo podobna we wszystkich krajach eur. Odznaczająca się podobną charakterystyką

11. parenetyczna literatura - od greckiego słowa pareneza czyli: pouczenie, nakłonienie, napomnienie; traktaty pedagogiczne, utwory literackie i publicystyczne propagujące optymalne wzory postępowania w realizowaniu określonych ról społecznych (np. dworzanina, władcy , gospodarza) popularna w starożytności i średniowieczu; szczyt rozwou osiąga w oświeceniu.

12. mater dolorosa - inaczej a płacząca

13. historiografa - dziejopisarstwo, piśmiennictwo historyczne; ogół prac historycznych odnoszących się do danego okresu, regionu lub zagadnienia; historiografia dział nauki zajmujący się historią dziejopisarstwa.

14. średniowiecze - epoka w historii i sztuce trwająca od IV - końca XV w (w Polsce od 966 do 1492). nazwa nadana przez ludzi renesansu dla określenia tego okresu pomiędzy starożytnością, a renesansem.

7. Podstawowe gatunki literackie.

1. chansons de geste - fr. „Pieśń o czynie” - jeden z najstarszych gatunków średniowiecznej epiki (XI - XIII w.) opiewający bohaterskie czyny legendarnych lub historycznych postaci. Do dziś przetrwały trzy grupy tematyczne:

11. cykl królewski o czynach Karola Wielkiego

12. cykl o wyprawach krzyżowych

13. cykl „buntowników” opisujący walki feudalne

„Chansouns de geste” wykonywali na dworach wędrowni żonglerzy przy akompaniamencie muzyki. Utwory pisane były wierszem układającym się w strofy. Charakteryzowały się współistnieniem elementów prawdopodobieństwa oraz motywów fantastyczno - mitologiczno - religijnych. Stopniowo zaczęły się pojawiać elementy przygodowo - rozrywkowe, zamienne dla literatury rozrywkowej.

2. hagiografia - dział piśmiennictwa chrześcijańskiego zajmujący się opisywanie życia świętych.

3. kronika - chronologiczny zapis wydarzeń, utwór dziejopisarski o charakterze publicystycznym lub literackim; typowy (obok rocznika) dla średniowiecza; zwierający spis wypadków przeszłych i współczesnych autorowi.

4. misterium - inaczej homilia lub tajemnica - podstawowy gatunek literacki średniowiecznego dramatu religijnego czerpiący tematy ze Starego i Nowego Testamentu oraz hagiografii. Początkowo związany z obrzędami religijnymi z czasem uniezależnił się. Misteryjne widowiska miału charakter cykliczny; przedstawiane w kilka lub kilkanaście dni. Ich inscenizacja charakteryzowała się symultanizmem akcji: kolejne epizody rozgrywano na oczach widzów.

5. roczniki - inaczej annały - chronologiczny zapis wydarzeń najwcześniejsza forma historiografii; w średniowieczu zapiski sporządzane na bieżąco czasem na marginesach wykazów świąt ruchomych.

6. dramat - jeden z głównych rodzajów w literaturze (obok liryki i epiki) przedstawiający działania i wypowiedzi (dialogi i monologi) przedstawionych postaci, bez pośrednictwa podmiotu literackiego; utwór literacki, przeznaczony do realizacji scenicznej.

7. Dramat religijny - rodzaj dramatu, w którym poruszana jest tematyka śmierci i męczeństwa Jezusa Chrystusa. A także żywoty świętych.

8. alegoria - w literaturze i sztuce obraz mający poza znaczeniem dosłownym określony sens przenośny; wyobraża zwykłe pojęcie oderwane, np.. sprawiedliwość - kobieta z przepaską na oczy, z mieczem i wagą.

9. moralitet - średniowieczny dramat alegoryczno - dydaktyczny obrazujących walkę uosobionych sił dobra ze złem o duszę człowieka , czasem inny utwór moralizujący.

10. Epos rycerski - inaczej poemat rycerski, przedstawiający bohatera - rycerza na tle wydarzeń historycznych (np. „Pieśń o Rolandzie. Epos Rycerski ukazywał ideały rycerza gotowego poświęcić swoje życie w imię honoru i wierności, znajdującego satysfakcję w wypełnieniu żołnierskich obowiązków.

8. Sposoby umierania i motyw śmierci (wzniosły i groteskowy).

Popularność motywu śmierci w literaturze średniowieczne wynika ze specyfiki tamtych n czasów, kiedy powszechne były zjawiska jak wojny i klęski żywiołowe a także choroby, które uważane były za objaw gniewu Bożego, ku sprawom śmierci kierowała także filozofia i nauka kościoła , lęk przed grzechem był narzędziem oddziaływanie dydaktycznego; był to temat wstrząsający , dlatego tak chętnie wykorzystywany , powstały dialogi umierających , często też czerpano z ikonograficznych tańców śmierci.

W „Rozmowie …” Mistrz traktowany przez śmierć jak uczniak , pogardza nim , sama jest dumna ze swej siły i władzy , odpowiada na jego pytania ; wizerunek śmierci jest odrażający; w utworze zawarte są podstawowe idee Chrześcijańskiej eschatologii: powszechność śmierci, równość wszystkich wobec niej , ulotność i marność dóbr doczesnych.

W „Pieśni o Roladzie” śmierć przedstawiona jest w sposób podniosły , śmierć Rolanda porównuje się do śmierci Chrystusa, gest Roland - podniesiona ręka do górę przypomina wyznanie Chrystusa umierającego na krzyżu.

9. Matka cierpiąca w literaturze średniowiecznej.

„Posłuchajcie bracia miła” = „Lament świętokrzyski” = Żale Matki Boskiej pod krzyżem” - utwór dolorystyczny (Stabat mater dolorosa - stała matka boleściwa); motyw piety i pasji, lament i żal, podłoże apokryficzne , odmienny sposób prezentacji osób świętych; Maria zwraca się do wszystkich ludzi (pożałuj mnie stary , młody), do matek, do Anioła Gabriela (tu kontrast radości zapowiedzianej w czasie zwiastowania z rozpaczą przeżywaną teraz), do Jezusa (zwraca się doń jak do dziecka, jak do człowieka używając form zdrobniałych , dla niej jest przede wszystkim cierpiącym człowiekiem , jej synem); brutalny krwawy obraz śmierci (krew, ciało a krzyżu rozbite); oś wertykalna ; Chrystus cierpiącym synem ale i Bogiem (święte ciało).

10. Memento Mori i non omnis moriar jako wykładniki odmiennych postaw człowieka średniowiecznego i renesansu.

Memento mori - pamiętaj o śmierci, pamiętaj że umrzesz - (pozdrowienie mnichów mające odsyłać myśl człowieczą w zaświaty) łączy się z motywem śmierci tak popularnym w tej literaturze; tańce śmierci - dance macabre motywem ikonograficznym obecnym też i literaturze (np. „Rozmowa mistrza Polikarpa ze śmiercią”) ; malowidła te przedstawiały ludzi w tanecznym uścisku ze śmiercią przedstawiające korowód ludzkości ułożony hierarchicznie (feudalizm) , któremu przewodzi kościotrup z kosą prowadzący ludzi do grobu; oznaczało to równość wszystkich wobec śmierci niezależnie od zajmowanej na ziemi pozycji społecznej (sprawował też funkcję Biblii pauperum - dla maluczkich tzn. nie umiejących czytać ; także w ten sposób przekazywał prawdy wiary i naukę kościoła, spełniał więc funkcję parenetyczne.

Non omnis moriar - nie wszystek umrę, motyw ten pochodzi z antyku (Horacy - „Stawiłem sobie pomnik twardszy niż ze spiżu”), popularny w renesansie (Jan Kochanowski) ; poeta jest świadomy siły swojej twórczości, jest przekonany że zapewni mu to nieśmiertelność; tą nieśmiertelnością jest sława , jaką poprzez swoje utwory osiągnie u potomnych , przykładem pieśń Kochanowskiego „Nie zwykłym i nie lada piórem opatrzony”.

11. Wartości artystyczne „Bogurodzicy” jako zabytku literatury polskiej.

Problem datowania i ustalenia wpływów , tekst oryginalny anonimowego autora , tekst dynastyczny (Jagiellonowie „Carmen patrium” - pieśń ojców, charakter hymnu narodowego). „Bogurodzica” uważana za najstarszy tekst pisany w J. Pol. Bogurodzica, dziela, bożycze są tzw. Głębokie archaizmy ; zwolena - wybrana lub mająca uznanie, prawdopodobnie powstała w XIII w.; konstrukcja dwójkowa, brak przerzutni, tekst składniowo intonacyjny, obecność motywy ikonograficznego (deis) pochodzącego z Bizancjum i polegającego na wyobrażeniu Chrystusa króla w otoczeniu Matki Bożej i Jana Chrzciciela (te same funkcje w pieśni , która jest jakby literackim obrazem tego motywu) malowidło to znajduje się w kolegiacie Tumskiej k. Łęczycy. Istotą tekstu jest orędownictwo, występują dogmaty maryjne (Matka Boża dziewicą, syn ale gospodzin - pan, Bogurodzica pośredniczką, ważniejszy jest Chrystus do , którego kierowane są prośby , pośrednikiem jest też Jan Chrzciciel). Matka Boska jest zdystansowana do człowieka, jest obiektem kultu (sfera sacrum), człowiek podmiot zbiorowy, anonimowy zwraca się do tych postaci , charakterystyczna oś wertykalna , obowiązuje zasada przemiennej równoważności 5 sylab, 3 sylaby (jedno odstępstwo) rymowanie cząstek wzbogaca strukturę rymową , rymy zewnętrzne i wewnętrzne, pionowe i poziome, zakończone na -a (w średniowieczu uważane za szczególnie kunsztowne), też liturgiczne wytłumaczenie - związek z tropem Alleluja, układ próśb (gradacja) najważniejsza na końcu , przewaga rzeczowników (charakterystyczna cecha tekstów dojrzalszych intelektualnie); symbol 4 : Jan Chrzciciel, Matka Boża, Jezus i Bóg ( inne to cztery cnoty : męstwo, sprawiedliwość, roztropność, umiarkowanie).

Część IV Renesans (1450 - 1590)

1. Chronologia epoki.

1450 - druk Gutenberga

1492 - odkrycie Ameryki przez Kolumba

1517 - początek reformacji rozpoczęty przez M. Lutra

1525 - Hołd Pruski

1545 - 1563 sobór Trydencki początek Kontrreformacji

1587 - 1632 panowanie Zygmunta III Wazy

2. Pojęcia charakterystyczne dla epoki.

1. Reformacja - ruch społeczno - religijny w zachodnim chrześcijaństwie w XVI - XVII w. Dążący do teologicznej i moralnej odnowy kościoła przez powrót do Biblii i doktryn wczesnego kościoła. Reformację zapoczątkowali M. Luter, U. Zwingli, J. Kalwin i J. Hus., a jej dalszy rozwój doprowadził do powstania ewangelickich kościołów krajowych i autonomicznej wobec katolicyzmu cywilizacji protestanckiej.

2. Luteranizm - nazwa pochodzi od niemieckiego reformatora Marcina Lutra, który w 1517 roku, na swych 95 tezach przybitych do drzwi katedry Wirtemberskiej postulował m.in. wydawanie biblii w językach narodowych, odprawiania mszy w językach narodowych, zakazu sprzedaży odpustów. Luteranizm - system teologiczny wywodzący się od M. Lutra doktryna kościołów Ewangelicko - Augsburskich (luterańskich). Charakterystyczną cechą dla kościołów luterańskich jest teza o usprawiedliwieniu (zbawieniu) człowieka wyłącznie przez wiarę a nie uczynki; tradycja kościelna jest podporządkowana autorytetowi Biblii; księgą wyznaniową luteran jest konfesja augsburgska (wyd. 1530).

3. Kalwinizm - nazwa wywodzi się od założyciela Szwajcara Jana Kalwina (1509 - 74). Kalwinizm - protestancka doktryna religijna odrzucająca autorytet papieża, hierarchię kościelną, obrzędy sakramenty święte (poza chrztem, komunią rozumianą symbolicznie). Kalwinizm głosi doktrynę predestynacji, zbawienia przez wiarę i rygorystyczną etykę.

4. Husytyzm - od Czech Jana Husa (1370 - 1415); ruch religijno - reformatorski i narodowy zapoczątkowany przez J. Husa na początku XV wieku skierowany przeciw politycznej władzy papieża, zależności Czech od Niemiec i ustrojowi feudalnemu, postulował także sekularyzację majątków kościelnych oraz obronę języka Czeskiego przed wpływami Niemieckimi.

5. Arianie - inaczej Bracia Polscy, Kościół protestancki działający od XVI - XVII w. Arianizm - kierunek w teologii chrześcijańskiej zapoczątkowany przez Ariusza w IV w. Negujący boskość Chrystusa i koncepcję trójcy świętej. Propagowali powszechność oświaty, zakładanie szkół (m.in. uniwersytet w Rakowie), sprzeciwiali się karze śmierci i poddaństwa chłopów.

6. Stoicyzm - doktryna filozoficzna, etyczna starożytnej szkoły stoików (IV w. p.n.e. - III w. n.e.) założona przez Zenona z Kition, głosząca w filozofii - przyrody materializm, w etyce - życie zgodne z rozumem i opanowanie namiętności, w logice - rozwinięcie logiki zadań. Słowem jest to postawa życiowa polegająca na zachowaniu spokoju wewnętrznego, harmonii duch i opanowania w trudnych sytuacjach życiowych.

7. Epikureizm - system filozoficzny stworzony przez Epikura jest to filozofia życia szczęśliwego (jako tożsamego z życie moralnym) według, której przyjemność (dobro najwyższe) prowadzi do szczęścia (najwyższego celu), a jego warunkiem jest wystarczającym jest brak cierpień (atraksja).

8. Złoty środek - jest to coś pomiędzy filozofią epikurejską i stoicką..

9. Irenizm - w teologii chrześcijańskiej kierunek dążący do pokoju wyznaniowego poprzez wzajemne ustąpienia doktrynalne.

10. Mecenat - jest to opieka władcy lub bogatych ludzi nad ludźmi sztuki.

11. Renesans - okres w historii i sztuce trwający od końca XV do połowy XVII wieku, narodzony we Włoszech. Renesans po włosku to odrodzenie, ponieważ pojawia się powrót do idei antyku.

3. Gatunki literackie renesansu

a. pieśń - najstarszy gatunek liryczny; pierwotnie utwór przeznaczony do wykonywania przy akompaniamencie muzyki. Typowe cechy pieśni to: budowa stroficzna, występowanie refrenów, powtórzeń i pararelizmów składniowych. Często termin pieśń używany jest jako synonim twórczości lirycznej w ogóle. Problematyka pieśni jest różnorodna: miłosna, religijna, patriotyczna, biesiadna, filozoficzno refleksyjna.

2. fraszka - drobny utwór satyryczny lub liryczny wierszowany, oparty na anegdocie lub dowcipnym koncepcie; nazwa wprowadzona przez J. Kochanowskiego. W literaturze staropolskiej znany jako figlik.

3. tren - pieśń żałobna utwór liryczny o charakterze elegijnym poświęcony zmarłej osobie. Pieśń lamentacyjna o charakterze elegijnym wyrażająca żal z powodu czyjejś śmierci, rozpamiętująca czyny i myśli zmarłego oraz zawierająca pochwałę jego zasług i zalet.

4. sielanka - inaczej: bukolika, ekloga, idylla, pastorałka ; pogodny utwór liryczny opiewający uroki życia wiejskiego, często o tematyce miłosnej.

5. elegia - liryczny utwór o tematyce żałobnej, w tonie skargi, refleksji;

6. dramat - jeden z głównych rodzajów w literaturze (obok liryki i epiki) przedstawiający działania i wypowiedzi (dialogi i monologi) przedstawionych postaci, bez pośrednictwa podmiotu literackiego; utwór literacki, przeznaczony do realizacji scenicznej.

7. hymn - uroczysta pieśń pochwalna parenetyczny utwór liryczny o treści patriotycznej bądź religijnej gatunek poetycki związany genetycznie z publicznymi uroczystościami zwłaszcza o charakterze obrzędowo - kulturowym, znany również w kręgach kulturowych.

4. Realizacja wzorca szlachcica ziemianina w utworach M. Reja i J. Kochanowskiego

Apoteoza walorów społecznych i moralnych życia ziemiańskiego. Wieś i życie ziemianina na wsi to symptomy nowych czasów, ziemiaństwo stało się nowym „zawodem” , nową wartością i kulturą.

„Żywot człowieka poczciwego” jest utworem parenetycznym , ukazuje w trzech księgach : młodość , wiek męski i starość bohatera - typowego polskiego szlachcica ziemianina; życie na wsi zapewnia człowiekowi dostatek i stabilizacje materialną i moralną.

„Wsi spokojna wsi wesoła” konwencja sielanki , pochwała życia na wsi , niemożność wypowiedzenia wszystkich pożytków z takiego życia; wartości ekonomiczne , morale radość z obcowania z przyrodą, niezależność , ideał złotej mierności , motyw dobrej żony pomagającej mężowi, negacja kultury dworskiej i innych sposobów a życie.

5. Troska o losy kraju w twórczości renesansowych pisarzy

• problem naprawy Rzeczypospolitej w literaturze renesansu związany jest z sytuacją polityczną kraju; uświadomienie sobie zagrożeń i konieczności reform ; zbieżność programem średniej szlachty dt. Egzekucji praw i dóbr.

• Wizerunek dobrego obywatela

• Zainteresowane tym problemem również jest znakiem nowych czasów

• W „Kazaniach sejmowych” Piotra Skargi - autor ostrzega polkę przed wojnami z sąsiadami, przed upadkiem moralnym społeczeństwa. Porównuje ją do tonącego okrętu

• „Pieśń o spustoszeniu Podola” - obraz najazdu Tatarów na Podole, wezwanie do rodaków, konkretne propozycje poprawy sytuacji w kraju, przestroga przed nie wyciągnięciem wniosków z doświadczeń.

• Andrzej Frycz - Modrzewski „O poprawie Rzeczypospolitej („O prawach, obyczajach, wojnie, szkole, kościele) - uniwersalne koncepcje polityczne, poszukiwanie modelu dobrze urządzonego modelu państwa , zmniejszenie wpływu duchowieństwa na szkoły, wzmocnienie władzy królewskiej , wolność sumienia, wyznania, równość wobec prawa , przeciw wojnie , ale prawo do obrony; związek z programem średniej szlachty tzw. Egzekucją praw i dóbr; utopia.

6. „Odprawa posłów Greckich” a tragedia antyczna (np. „Antygona” Sofoklesa.

„Odprawa posłów Greckich” - wzorem tragedia antyczna grecka ; różnice : sceny (epeisodia) przeplatane są pieśniami chóru (stasima) , słowo wstępne (prologos) , brak wstępne pieśni chóru (parodos) i ostatniej pieśni chóru (exodos); jedność miejsca i czasu akcji, dialog Anteora z Aleksandrem rodzajem gry słownej (krótkie kwestie), prymat sumienia, racji stanu ad prywatą (Antenor), miejsce akcji takie jak w teatrze antycznym (plac publiczny przed pałacem, na stopniach chór panien trojańskich, , drzwi do pałacu Priama w Troi); odprawa to ceremonia przyjmowania posłów (Menelaos mąż Heleny, Ulisses - Odyseusz spryty i wygadany); konflikt , węzeł tragiczny w tragedii greckiej oparty na dwóch wartościach , racjach przeciwstawnych tu racje i osoby bało - czarne. Kochanowski nie pokazał konfliktu w całej pełni ; bohaterem jest społeczeństwo Troi (rzecz o bliskim zginieniu Troi); tragedia racji politycznych (Antenor i Parys ich symbolami).

7. Renesansowy charakter fraszek Jana Kochanowskiego

• Fraszka - drobny twór wierszem, często o charakterze żartobliwym, oparty na dowcipnym pomyśle, odmiana epigramatu, nazwę wprowadził J. Kochanowski.

• Tematem fraszek może być wszystko : miłość, pochwała rycerskiej śmierci, dom, żart sytuacyjny, teza filozoficzna, same fraszki, życie dworskie.

• Fraszki są: „na”, „do”, „o” jakiejś rzeczy, człowieku , sprawie

• Są różne w różnych kategoriach wyszukane stylistycznie i skromne, liryczne, filozoficzne, satyryczne, poważne, przekorne, wesołe, celne, aluzyjne, długie i krótkie, opisowo - ilustracyjne, wyznaniowo - liryczne ,lub dramatyzowane (rozbudowane o dialogi)

• Kochanowski stworzył własną odmianę gatunku, zwiększając jego pojemność , stosując różne rozmiary , kategorie , proponując wszechstronność i uniwersalność tematyczną.

• Zbiór spójny mimo niejednolitości dzięki porządkującemu autorskiemu widzeniu świata.

• Oko pisarza wyławia rzeczy, ludzi , sprawy godne zauważenia , dzięki umiejętności obserwacji i talentowi dostrzegania każdego przedmiotu powstało to , co można nazwać pełną renesansową wizją świata.

• Zróżnicowanie rozmiarów wiersza

• Wizerunki zwierciadła, obraz kultury, zainteresowanie człowiekiem i jego sprawami

• Zasada varietas zawierają „różną materyję” , przeznaczone są dla różnych osób

• Fraszki to nie tylko wiersze poety ale „wszystko cokolwiek myślimy i cokolwiek czynimy” bliskie Eklezjastowi „Vanitas Vanitatum et omnia Vanitas”

• Galeria postaci, autoironia

• Życie ludzkie jako komedia

• w zbiorze też refleksyjne wiersze - modlitwy np. „Modlitwa o deszcz”

• poeta obserwatorem wielkiego widowiska ale i cząstką świata

• pisane po Polsku i Łacińsku

8. Zaprezentuj renesansowy model człowieka przedstawiony w pieśniach Kochanowskiego

• różnorodne

• horacjańskie (tłumaczenia, adaptacje, wspólne motywy i filozofia)

• renesansowe imitatio, naśladownictwo, poeta doctus miał dążyć do prześcignięcia wzoru antycznego; najbardziej twórczym sposobem była transpozycja starożytnych gatunków do literatury narodowej.

• Natura jednym z tematów , dostrzegana w perspektywie czasowej (zmiana pór roku), przedstawiona jako ład i piękno, dostarcza wzruszeń

• Człowiek w perspektywie społecznej , pieśni biesiadne, motyw wina , radości , zachęcenie do używania żywota.

• Sytuację człowieka w świecie kształtuje Bóg, fortuna i czas.

• Pozytywny stosunek człowieka do Boga

• Stale obecny motyw przemijania, wartością zdolną przeciwstawić się działaniu czasu jest cnota, stanowi sama w sobie nagrodę i ona zapewni człowiekowi miejsce w niebie („Chcemy być sobie radzi”)

• motyw złotego środka, poprzestawania na małym , wyrzeczenie się bogactw

• problem ojczyzny i dobrego obywatela („Pieśń o spustoszeniu Podola”)

• motyw szczęśliwego życia wiejskiego, wsi spokojnej („Pieśń świętojańska o Sobótce”)

• liryka religijna („Czego chcesz od nas Panie”)

9. EXEGI MONUMENTUM - Horacy i Kochanowski o sobie i swojej poezji.

Poeta docenia własny dorobek w pieśni XXIV „Niezwykłym i nie lada piórem opatrzony”, poruszającej temat nieśmiertelności poety. Myśl przewodnią pieśni stanowi stwierdzenie, poezja rozsławia poetę i unieśmiertelnia go. Utwór ten jest pochwałą poezji i poety. Pochwałą poezji , ponieważ uprawiając twórczość literacką, można osiągać sławę u potomnych. A sława taka jest dla Kochanowskiego równoznaczna z nieśmiertelnością. Utwór ten jest także pochwałą poety, który przekonuje czytelników o wielkości swojego dzieła i buduje swoisty auto panegiryk. Pieśń XXIV Kochanowskiego przybiera kształt mowy zwróconej do czytelnika. Jan z Czarnolasu ściśle odtwarza retorystyczny schemat mowy (oracji) , złożonej z tezy, dowodu i wniosku. W pierwszych dwóch zwrotkach zawarta jest teza: poeta nie umrze tak jak zwykli śmiertelnicy, gdyż śmierć przyniesie mu inną fermę trwania. Strofy od 3 do 5 przynoszą dowód : poeta nie umiera tylko przemienia się w ptaka. Wreszcie ostatnia strofa - wniosek ma formę testamentowych nakazów żegnającego się ze światem człowieka, który wie że umrze , jak wyrzyscy , lecz będzie trwać nadal i wędrować po świecie w postaci ptaka.

Kochanowski w tej pieśni dokonuje dumnej samooceny swojej pracy poetyckiej czyniąc z niej dowód własnej wielkości. Pojawiający się utworze motyw pióra może być rozumiany jako narzędzie pracy pisarza oraz jako atrybut ptaka. Sygnał dwoistości natury poety - ptaka: śmiertelnej i nieśmiertelnej ; postać ”ze dwojej złożona natury” wyraża się w fragmencie:

„niezwykłym i nie lada piórem opatrzony

polecę precz, poeta, ze zdwojej złożony

matury”

Zarówno Kochanowski jak i jego mistrz, byli przekonani o unieśmiertelniającej roli poezji. Dzięki niej poeta - ptak nie umrze , lecz trwać będzie przez swoje utwory. Swoisty fenomen istnienia poety polega na tym , iż jego dusza panuje na przeszłością a jego słowa rozciągnie się na teraźniejszość i przyszłość. Kochanowski mówi o tym w ten sposób:

„Puste brzegi Bosfora nawiedzę hucznego

I Sytry Cyrenejskie, Muzom poświęcony

Ptak i pola zabiegłe na zimne Tryjony

(…)

O mnie Moskwa i będą wiedzieć Tatarowie

I różnego mieszkańcy świata Anglikowie

Mnie Niemiec i waleczny Hiszpan nie poznają

Który głęboki strumień tybrowy pijają”

Pieśń XXIV to także autorska pochwała samego siebie (autopanegiryk) i w strofie piątej poeta dumie stwierdza , że jego słowa zatoczą szersze kręgi niż sława , którą cieszyli się twórcy starożytni. Pieśń ta jest pochwałą poezji pisaną przez poetę ufającego w jej siłę unieśmiertelniającą.

10. Na czym polega „trudny optymizm człowieka myślącego w trenach Kochanowskiego.

• tren - pieśń żałobna utwór liryczny o charakterze elegijnym poświęcony zmarłej osobie. Pieśń lamentacyjna o charakterze elegijnym wyrażająca żal z powodu czyjejś śmierci, rozpamiętująca czyny i myśli zmarłego oraz zawierająca pochwałę jego zasług i zalet.

• Wewnętrzy układ wiersza żałobnego: - pochwała cnót i zalet

- ujawnianie wielkości poniesionej straty

- demonstracja żalu

- napomnienie tj. miarkowanie się w bólu

• laudatio - pochwała, complortatio - współ opłakiwanie, consolatio - pocieszenie osieroconego, exhoriatio - nauka moralna

• kryzys światopoglądowy

• tragizm ojca

• rozważanie tragicznej sytuacji człowieka - humanizm

• wiara człowieka, bo może się podźwignąć z tragedii

• kompozycja paraboliczna (napięcie wzrasta i opada)

• dedykowane córce (złamanie zasady decorum

• motto z „Odysei”

• forma stychiczna (tren XVI, XVII, XVIII są stroficzne jak pieśń XIX , inny tu dialog i opowiadanie) - różne postaci wiersza sylabicznego poszukiwaniem najbardziej pojemnej formy

• rozbudowany obraz poetycki, porównania homeryckie, apostrofy, rozmowa z Urszulką i samym sobą, pytania retoryczne, pieśń panny młodej

• Tren I wprowadzeniem, rodzajem wstępu, płacz mimo rozumu, myśli o zwątpieniu, dyskusja o prawie człowieka o lamentu

• Śmierć nie pobożna, smok który „słowiczki liche zabiera”, wąż czający się na pisklęta (porównanie homeryckie)

• „Błąd wiek człowieczy” - errare humanum est

• Tren II - głos w sprawie własnego znaczenia poetyckiego dziecko nie było „persona non gratis” , dla dzieci kołysanki świadomy , że na szali stawia własną wartość poetycką

• Przymus wyrażenia tego co czuje

• Pogwałcenie moralnego porządku (kolejność umierania rodziców przed dziećmi)

• Tren V śmierć , ogrodnikiem skwapliwym , nadgorliwym wyrywając chwasty obciął młodą oliwkę

• Tren VI pieśń weselna , kontrast tego w jaki sposób powinna się żegnać z rodzicami jako panna młoda a nie jak się pożegnała; motyw posągu, podobieństwo z Antygoną; zamiast wesela śmierć , zamiast wyprawy ślubnej - pogrzebowa

• Dziedziczka majątku i talentu(„Safo Słowieńska”)

• Tren VII - antyteza między weselem a śmiercią; wszystko ją przypomina; peryfraza „sen żelazny, twardy, nieprzespany”

• Tren IX - poważny kryzys intelektualny (ironia, krytyka, palinodia) stoicka apatia wolnością od zaburzeń ., równowagą wewnętrzną, paradoks stoicki, drabina - zmarnowany rud wspinana się

• Tren X - zwątpienie w poszukiwanie Urszulki w zaświatach, prosi aby mu się ukazała , rozpacz, nadzieja, wymienione wszystkie możliwe krainy pobytu zmarłej, topos „ubi est”, ostateczne zwątpienie dno rozpaczy

• Tren XI - zwątpienie w ideał mądrości i cnoty (tarcza obronna przed zmienną fortuną), gorycz zwątpienie w cnotę, topos świata jako teatru i człowieka bożego igrzyska , zwątpienie w opatrzność boską, duch psalmiczny, hiobowy

• Tren XVI - platoński dualizm bytów, postrzegane zjawiska mają inną naturę, zdaje sobie sprawę z własnego zaplątywania się na pograniczu utraty rozumu

• Treny XII i XIII - śmierć niebaczna, stosuje prawo krzywdy pełnej

• Treny XIV i XV - wycieczki mitologiczne, mit Orfeusza , postać Niobe metafora grobu za życia

• Tren XVII - hiobowy , motywy psalmiczne , nieszczęście bezlitośnie , wszędzie człowieka dopadnie, broni prawa do płaczu

• Tren XIX - pojawia się matka z wnuczką i tłumaczy poecie; Urszulka uniknęła nieszczęść czyhających na dziewczynki, rozkosze ziemskie są ulotne, nietrwałe, nauka moralna, uczy jeszcze raz syna najważniejszych prawd tak jak w dzieciństwie uczyła go pacierza, czas leczy rany, ale trzeba o to zadbać o to samemu.

11. Wizja Boga i człowieka w twórczości Kochanowskiego i Sępa - Sarzyńskiego

• Wizja Boga u Kochanowskiego bliska człowiekowi, dobry ojciec i dawca, mistrz „Deus Trides”, zapewnia szczęście możliwe do osiągnięcia na ziemi.

• Bóg w twórczości Mikołaja Sępa - Szarzyńskiego , odległy, groźny, możliwość szczęścia zapewnia tylko po śmierci.

12. Twórczość Mikołaja Reja

13. Szekspir - „Makbet”

1. Dramat szekspirowski -

2. Problem władzy i ambicji - do czego zdolny jest człowiek wobec władzy.

3. Na czym polega tragizm bohaterów Szekspira.

4. Dramat antyczny a Szekspirowski

l.p.	DRAMAT ANTYCZNY	DRAMAT SZEKSPIROWSKI
1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8.	Jedność miejsca i czasu Jedność akcji Antyczny podział dramatu (parodos, exodos, stasima, epeisodia, prologos Bohater wysoki Konflikt tragiczny Fatum - zły los, przeznaczenie Wina tragiczna Trzech aktorów	Brak jedności miejsca i czasu Brak jedności akcji - wielowątkowość Podział na akty i sceny Bohater wysoki Istnienie świata fantastycznego Tragedia losu ludzkiego, cechy charakteru decydują o nieszczęściu Brak Nieograniczona liczba aktorów

5. Wizerunek człowieka w twórczości Szekspira.

Część V Barok (1590 - 1750)

1. Chronologia epoki

2. Pojęcia charakterystyczne dla epoki.

1. BAROK - z portugalskiego perła; kierunek w kulturze europejskiej w 1581 - 1730 zapoczątkowany we Włoszech w drugiej połowie XVI wieku; silne związki z kulturą dworską, mieszczańską i kontrreformacją . nazwa pochodzi od języka portugalskiego barocco - dziwny nieokreślony, lub perła o nieregularnym kształcie.

2. Nurt ziemiański - przedstawiał życie szlachcica - ziemianina, poruszał często tematykę patriotyczną, polskimi przedstawicielami byli: Wacław Potocki i Jan Chryzastam - Pasek.

3. Nurt dworski - inaczej poezja światowych rozkoszy, nawiązująca do konceptyzmu i maniryzmu. Cechami poezji buły: bogaty ozdobny styl obfitujący w wyrafinowane środki stylistyczne oraz błaha tematyka najczęściej miłosna. Najwybitniejszym przedstawicielem był G. Mariano.

4. Konceptyzm - jeden z kierunków poetyckich powstałych w okresie baroku bliski maniryzmowi który zmierzą do oparcia wypowiedzi poetyckich na koncepcie. Styl polegał na:

- kwiecistym barwnym języku

- specjalnej formie utworu

- zaskakującej pointy

- zaskakującym końcu utworu

14. stosowania antytezy i paradoksu.

5. Maniryzm - kierunek włoskiej poezji barokowej, którego nazwa pochodzi od włoskiego poety G. Mariano. Marinizm był blisko związany z konceptyzmem , wyrażał skłonności do osiągania wirtuozerii i elegancji wypowiedzi. Nad często błahą przykładał bogatą oryginalną formę artystyczną, obfitującą w wyrafinowane środki stylistyczne. Najczęstszym tematem jest miłość.

6. Gauoryzm - pochodzi od hiszpańskiego twórcy Ludwika Gaugora. Posługiwanie się zaskoczeniem czytelnika. Z Gaugoryzmu powstał konceptyzm. Jest to pokazanie związków harmonii i sprzeczności związków między zjawiskami.

7. Poezja metafizyczna - dotyczy spraw związanych z wiarą, przedstawiają życie ludzi na ziemi pokazuje trudny wybór człowieka pomiędzy dobrem i złem. Przedstawicielami byli: Mikołaj Sęp - Szarzyński i Daniel Naborowski

8. Peryfraza - zastępowanie wyrazów grupami słów będących metaforycznym lub opisowym równoważnikiem jego znaczenia.

9. Oksymoron - zastawienie wyrażeń o przeciwnym znaczeniu, pełniące funkcje metafory.

10. Inwersja - szyk zdania lub wyrazów przestawiony, odbiegający od norm składniowych języka.

11. Hiperbola - wyolbrzymienie i uintensywnienie przedmiotów lub zjawisk.

12. Sonet - forma stroficzne stanowiąca samodzielny utwór złożony z 2 strof 4-rowersowych zwykle opisowo narracyjnych, dopełniona dwoma tercynami o charakterze liryczno - refleksyjnym.

13. Sarmatyzm - nazwa stosowana dla polskiej kultury szlacheckiej od pierwszej połowy XVI do polowy XVIII wieku. Cecha konstytuującą jest przekonanie o naczelnej roli szlachty, która wywodzi się rzekomo od antycznego ludu bitnych Sarmatów, koczowniczych plemion żyjących w okolicach Donu w IV - II w. p.n.e. .Wpływ na światopogląd społeczeństwa - gloryfikacja ustroju i samozadowolenie przeradzające się w megalomanie i ksenofobie, a także wiara w gusła co doprowadziło do regresji politycznej, gospodarczej i politycznej Polski.

14. Kontrreformacja - walka prowadzona przez kościół katolicki w XVI i XVII wieku przeciw nurtowi reformacji połączona z reformami wewnętrznymi kościoła katolickiego. Główna role w kontrreformacji odnosi zakon Jezuitów. Podstawę dla kontrreformacji stanowiły uchwały soboru Trydenckiego 1545 - 63. W Polsce kontrreformacja trwała od 1564 - 1768.

15. Pamiętnik - opowiadanie z pewnym dystansem czasowym o wydarzeniach w których autor występował jako uczestnik lub jako świadek.

16. List - jeden z najstarszych gatunków epickich (początki około 2200 lat p.n.e.), tekst skierowany do konkretnego adresata, najczęściej wypowiedź o charakterze prywatnym niekiedy forma wypowiedzi publicznej np. list otwarty, często forma polemiki społecznej lub politycznej, czy też list pasterski - wypowiedź zwierzchnika kościoła adresowana do wiernych. W starożytnym Rzymie list uznano za odrębny element piśmiennictwa. Szczególna rola listu jako forma komunikacji utrzymywała się do czasu nowoczesnych technik przekazu.

11. Epos rycerski - inaczej poemat rycerski, przedstawiający bohatera - rycerza na tle wydarzeń historycznych (np. „Pieśń o Rolandzie). Epos Rycerski ukazywał ideały rycerza gotowego poświęcić swoje życie w imię honoru i wierności, znajdującego satysfakcję w wypełnieniu żołnierskich obowiązków.

17. Klasycyzm - kierunek w sztuce i literaturze europejskiej nawiązujący do czasów starożytnych, rozwijający się głównie w XVII I XVIII wieku. W malarstwie i rzeźbie tematyka historyczna i mitologiczna. W architekturze monumentalne złożenia urbanistyczne, budowle wzorowane na antycznych i renesansowych. W literaturze rozwój tragedii, ody, bajki, satyry, poematu, czasopiśmiennictwa. Bogaty nurt refleksji teoretycznoliterackich i krytycznoliterackich, dążenie do harmonii, znormatywizowania estetyki (kodyfikator poetyki klasycystycznej - N. Boileau.

18. Rokoko - styl w sztuce europejskiej 1720 - 80, uważany z ostatnia fazę baroku. Główne cechy: związek z kultura dworska, tendencje sentymentalne, sielankowość, lekkość i wykwintność formy, motywy egzotyczne, styl ten znalazł najpełniejszy wyraz w architekturze wnętrz, ornamentyce, rzemiośle artystycznym (głównie porcelana i meble), malarstwie i rzeźbie.

19. Opera - przedstawienie teatralne wykonywane w formie wokalnej. Tekst to libretto. Ojcem opery jest G. Verdi.

20. Operetka - przedstawienie teatralne wykonywane w formie wokalnej i mówionej.

21. Balet - przedstawienie teatralne wykonywane w formie tańca za pomocą gestów, mimiki bez słów.

3. Jan Chryzostam - Pasek i Wacław Potocki jako poeci Sarmaci

„Pamiętniki” Paska dokument mentalności przeciętnego szlachcica , obyczaje , skarbnica wiedzy o codziennym życiu , ciemnota , zacofanie , pieniactwo, Pasek malarzem obyczaju, obrońca swobód religijnych , zatroskany o losy ojczyzny , obserwator stanu szlacheckiego, porównanie Polaków z Sarmatami , przodkami bez skazy , wyostrza teraźniejszy obraz ich potomków cechy wspomnień i autobiografii , przełamana konwencja diariusza , koncentruje się na zbeletryzowanych epizodach , zachowuje schemat podziału na lata , typ narracji zbliża do powieściowej, organizuje ją postać narratora jako bohatera literackiego , styl barwny, potoczny, dosadny z talentem gawędziarskim i narracyjnym , nasycone anegdotami i przysłowiami, fragmenty o zabarwieniu humorystycznym , wyróżniają się opisy batalistyczne, w przytaczanych mowach makaronizmy.

Wacław Potocki - „Kto mocniejszy ten lepszy” wiersz o prześladowaniu Arian ; jego wiersze pamiętnikiem intymnych wzruszeń i emocji oraz panoramą staropolskiego życie. „ogród fraszek” utwory o treści politycznej, społecznej, obyczajowej , piętnuje wady ustroju politycznego , anarchię bezprawie , złotą wolność , słabość pospolitego ruszenia; „Pospolite ruszenie” nieszczęsny dobosz widząc nadchodzących Turków usiłuje bezskutecznie obudzić smacznie śpiącą szlachtę i zmusić ją do podjęcia walki, nasłuchawszy się wyzwisk i obelg widząc , że nikt go nie słucha poszedł sam spać. „Zbytki polskie” i „Nierządem Polska stoi” krytyka stosunków w kraju, gdzie nikt nie przestrzega prawa , nie szanuje konstytucji, a człowiek biedny i prawy - cudze kąty pociera tułaczem . „Wojna Chocimska” epopeja o przebiegu i przygotowaniach do bitwy pod Chocimiem 1621 r. autor skrupulatnie w sposób kronikarsko - pamiętnikarski wykorzystał rożne przekazy , dzieło ma układ chronologiczny, poprzedzone zostało obszernym wstępom dotyczącym stosunków Polsko - Tureckich, prawda historyczna i wykład moralistyczny cechą charakteryzującą dygresyjność ; styl barwny, plastyczny , przewaga wyrażeń konkretnych , mowa potoczna, styl podniosły w przemowach.

4. „Świętoszek” Moliera

Moliere - twórca komedii nowożytnej, aktor, reżyser, autor, kierownik trupy teatralnej, komedie charakterów, obyczajowe opisywał różne środowiska i typy ludzkie, zadaniem komedii wg niego było poprawianie ludzi; w jednym utworze łączył różna typy komedii (charakterów , intrygi , farsę); bohaterami były zazwyczaj typy odwieczne, nie trzymał się w pełni zasady prawdopodobieństwa (zakończenie „Świętoszka - „Deus ex machina”); bohaterami byli : pseudo uczeni lekarz, modne damy, kawalerowie, mieszczuchy, arystokraci; podpatrywał śmiesznostki i ułomności natury ludzkiej; Świętoszek pojawia się w trzecim akcie (wtedy go poznajemy bezpośrednio, wcześnie znamy tylko opinie o nim), występuje komizm słowny i sytuacyjny . Tartuffe sprytny i bezwzględny , jednym pozytywnym uczuciem jest słabość do Elwiry.

CECHY KOMEDII Molière`a

Część VI Oświecenie (1750 - 1800)

1. Chronologia epoki

2. Pojęcia charakterystyczne dla epoki.

1. wolterianizm - zjawisko występujące w sztuce, literaturze, kulturze epoki oświecenia, związane z twórczością literacką i filozoficzną francuskiego myśliciela Woltera (Franciszka Marii Aroueta). Wolter krytykował skostniałe instytucje feudalne (kościół, monarchię), stał na stanowisku racjonalizmu i libertynizmu, propagując hasła tolerancji i ideę postępu. Wolterianizm przejawia się nie tylko w postawie światopoglądowej, ale także w lekkości i błyskotliwości stylu wypowiedzi, operującymi paradoksami, ostrym dowcipem i zaskakującymi skojarzeniami. W oświeceniu popularny był Wolterowski typ człowieka: wolnomyśliciela, krytycznie nastawionego do ustalonych autorytetów bezkompromisowego w swoich poglądach.

2. libertynizm - laicki ruch umysłowy XVIII w. skierowany przeciwko katolicko - feudalnemu ideałowi życia, tradycyjnej obyczajowości i scholastyce jedno z bezpośrednich źródeł racjonalizmu oświeconego.

3. deizm - twórcami są, Diderod i Voltair; uznanie Boga za stwórcę świata, który nie wpływa na jego rozwój ani na jego kult.

4. ateizm - twórca Paul Holbach; odrzucenie poglądów deistycznych czyli odrzucenie istnienia Boga.

5. sensualizm - twórca Jonh Locke; świat można poznać dzięki zmysłom (wzrokiem, węchem, dotykiem, smakiem ), człowiek „rodzi się z czystą tablicą, którą zapisuje przez całe swoje życie”( tzw. Tabularaza )

6. racjonalizm - przekonanie o sile i możliwościach poznawczych ludzkiego umysłu oraz konieczności kierowania się nim w każdej sytuacji. Jest to przeciwieństwo irracjonalizmu, a także empiryzmowi. Racjonalizm upatruje główne źródło poznania i kryterium jego wartości (prawdy) oraz przyjmujący istnienie poznania niezależnego od doświadczenia i możliwość czysto rozumowego uzasadniania rzeczywistości. Główni przedstawiciele to: Platon, R. Descartes, B. Spinoza, G. W. Leibniz, I. Kant.

7. empiryzm - datuje się od starożytności stanowisko zakładające, że podstawową rolę w poznaniu pełni doświadczenie, a rola umysłu jest mniej znacząca (jest przeciwieństwem racjonalizmu). Wyróżnia się empiryzm genetyczny (dotyczy pochodzenia wiedzy), empiryzm metodologiczny (dotyczy sposobów osiągania wiedzy) i empiryzm epistemologiczny.

8. klasycyzm - kierunek w sztuce i literaturze europejskiej nawiązujący do czasów starożytnych, rozwijający się głównie w XVII I XVIII wieku. W malarstwie i rzeźbie tematyka historyczna i mitologiczna. W architekturze monumentalne złożenia urbanistyczne, budowle wzorowane na antycznych i renesansowych. W literaturze rozwój tragedii, ody, bajki, satyry, poematu, czasopiśmiennictwa. Bogaty nurt refleksji teoretycznoliterackich i krytycznoliterackich, dążenie do harmonii, znormatywizowania estetyki (kodyfikator poetyki klasycystycznej - N. Boileau.

9. sentymentalizm - kierunek literacki i umysłowy w 2 połowie XVIII wieku, w opozycji do racjonalizmu i klasycyzmu głosił prymat uczuć nad rozumem wywarł wpływ na sztukę rokoka i ukształtowanie się sentymentalnego stylu ogrodnictwa.

10. oświecenie - okres rozwoju kultury europejskiej trwający od końca XVIII do początku XIX wieku oparty na światopoglądzie racjonalistycznym, inspirujący antyfeudalne reformy społeczne, rozwój nauk (zwłaszcza przyrodniczych), techniki, oświaty, publicystyki, nauk politycznych, polityki. Oświecenie to okres rozbiorów , rewolucji francuskiej, Konstytucji 3 Maja, Konstytucji USA. Główni przedstawiciele Dieddert, Ruseau, Locke, Hume, Wolter, Łomonosow, Ruseau, Konarski, Kołłontaj, Krasicki, Staszic.

11. pojęcie natury - zespół stałych niezmiennych praw, które rządzą się własnymi prawami.

3. Gatunki literackie

1. bajka - podstawowy gatunek ustnej twórczości ludowej alegoryczna przypowieść często z życia zwierząt o charakterze satyryczno - dydaktycznym, utwór narracyjny lub epigramatyczny głoszący naukę moralną, zazwyczaj kończy się pouczającą pointą.

2. satyra - utwór epicki ośmieszający i piętnujący wady ludzkie zjawiska życia społecznego, politycznego lub obyczajowego.

3. poemat - dłuższy utwór zwykle wierszowany o charakterze epickim lub lirycznym odmiany: poemat opisowy, dydaktyczny, heroikomiczny (parodia eposy bohaterskiego), dygresyjny (fabuła przeplata się z dygresjami autora).

4. powieść - najdłuższy i najbardziej rozbudowany utwór o charakterze epickim o swobodnej kompozycji, rozbudowanej fabule, o różnorodnej tematyce. Dzieli się zazwyczaj na rozdziały, w powieści występuje narrator w 1 lub 2 osobie liczby pojedynczej, może on być wszech wiedzący lub nie pełno wiedzący. W powieści występują także dialogi między bohaterami.

5. powiastka filozoficzna - utwór z pogranicza prozy fabularnej i eseju filozoficznego ilustrujący określoną tezę filozoficzną lub moralistyczną charakterystyczna dla francuskiej literatury oświecenia. Świat przedstawiony jest w sposób przewrotny, bada w sposób komiczny ludzką psychikę.

6. komedia - utwór dramatyczny o żywej akcji i pomyślnym zakończeniu przedstawiający w sposób zabawny i ośmieszający wady i przywary ludzkie, często przesycony satyrą społeczną, polityczną, obyczajową.

7. Poemat heroikomiczny - gatunek epicki stanowiący parodię eposu bohaterskiego. Budowa poematu heroikomicznego opiera się najczęściej na kontraście między wysokim podniosłym stylem, a błahym tematem. Sprzeczność ta rodzi efekty komiczne. Pierwszym znanym poematem był utwór pochodzący z V w. p.n.e. „Brachomynachia”, opisujący wojnę żab z myszami, parodiujący poematy homeryckie. Gatunek ten był popularny między XVI a XVIII wiekiem.

4. Typy bohaterów

1. modny kawaler - to męski odpowiednik damy modnej, również typ negatywny, łowca posągów, nie dbający o dobro kraju , interesujący się modą , zapatrzony na obce wz. Np. Sarmacki z „Powrotu posła”.

2. żona modna - typ negatywny zapatrzona na obce wz. (francuszczyzna)nie interesująca się sprawami kraju, dbająca tylko o siebie, zaczytana w romansach, nie kochająca męża np. żona starosty Gadulskiego z „Powrotu posła” czy bohaterka satyry „Żona modna”.

3. światowy obywatel - typ pozytywny patriota , dobry obywatel np. Podkomorstwo i Walery z „Powrotu posła” i Mikołaj Doświadczysńki po przemianie.

4. zacofany Sarmata - jest bohaterem negatywnym w komedii oświecenia np.. Starosta Gadulski, z „Powrotu posła” i Mikołaj Doświadczysńki przed przemianą.

5. Ignacy Krasicki

O DAREMNOŚCI NASZYCH DZIAŁAŃ. BAJKI IGNACEGO KRASICKIEGO

Bajki Krasickiego pokazują prawa rządzone prawem ludzi czyniąc bohaterami zwierzęta. Mają więc sens alegoryczny. Świat wyłaniający się z bajek nie jest wcale taki idealny. Ich bohaterowie nie pokazują też recepty na lepsze życie. Z bajek wyłania się więc pesymizm, podejmujący jednak walkę z losem.

Wartości artystyczne bajek Krasickiego:

- zwięzłość stylu

- trafność morałów

- jasność i zrozumiałość języka

- dialogi dramatyzujące akcję

- ironia i humor

- wykorzystanie zasady kontrastu

bajki narracyjne - dialogi i opowiadanie

bajki epigramatyczne - zwięzła pointa, wywodzi się ze starożytnego epigramatu.

„Ptaszki w klatce” - bajka o charakterze patriotycznym.

„Malarze”- ludzie wolą pochlebstwa , nie docenia się prawdziwego talentu

„dewotka” - krytyka na fałszywą pobożność, hipokryzję, dwulicowość.

„Jagnię i wilcy” - silniejszy zawsze wygrywa , świat brutalny zepsuty, nie sprawiedliwy, rządzi w nim prawo pięści.

„Wół minister” - król ma władzę absolutną , rządzenie zależy od jego nastroju , liczy się jego kaprys, władza niekontrolowana przemienia się w samowolę.

„Lew i zwierzęta” - władca przebiegły , sprytny, udaje że utrzymuje porządek w Kraju, bezwzględny despotyczny, dwulicowy i fałszywy.

Świat w bajkach widziany jest w czarnych kolorach; ma charakter ponadczasowy , znajomość psychiki ludzkiej , zawarty pogląd na świat , refleksja nad skomplikowanym układem stosunków społecznych ; zwięzłość, sugestywność sytuacji i zdarzeń , wyrazistość bohaterów, filozofia sceptyczna i pesymistyczna, ironiczny cudzysłów, język ezopowy, krótkość, prostota jasność języka.

SATYRY IGNACEGO KRASICKIEGO

Satyry Krasickiego krytykują wady społeczne po przez:

- „Świat zepsuty” - pokazuje przemienność cenionych kiedyś wartości. Cechy takie jak: cnota, honor, wierność małżeńska, pobożność, patriotyzm ustąpiły miejsca: rozwiązłości małżeńskiej, egoizmowi, braku szacunku dla starszych, łgarstwu.

- „Pijaństwo” - to portret człowieka we władzy nałogu alkoholowego

- „Do króla” - pozornie ganiąc pisarz w rzeczywistości chwali Poniatowskiego za: młodość, polskie pochodzenie, mądrość, sprawiedliwe rządy w kraju, wykształcenie, sympatie poddanych, opiekę nad ludźmi sztuki.

- „Żona modna” - portret damy modnej, krytyka jej rozrzutności , krytyka pogonią za tym co modne, kapryśnej, doprowadzającej męża do ruiny, rysy realistyczne znamienne dla życia w osiemnastowiecznej Polsce.

Wartości artystyczne satyr, to: krytycyzm, ironia, umiejętność prowadzenia polemik, wykorzystywanie dwuznaczności języka.

„MONACHOMACHIA” KRASICKIEGO

- pojawienie się niezgody w klasztorze Dominikanów (odwołanie do bogini niezgody Irydy)

- zakonnicy unoszą się pychą, panuje pijaństwo, pędzą do piwnicy po wino

- przemówienie ojca Honorata by uspokoić współbraci

- sceptycyzm ojca Gałkentego (zapowiedź wojny z karmelitami)

- ojciec Pauenacy wzywa karmelitanów do dyskusji

- bitwa , pojedynek ojca Honorata z ojcem Zeferynem

- gniew ojca Gautentego , walczy korzystając z kropidła i wody święconej

- zgodę pogodziło spożycie alkoholu

„Monachomachia” wytyka mnichom nieprzystające zachowanie takie jak:

- pycha, duma, wygodnictwo

- pijaństwo, rozpusta, awanturnictwo, skłonność do bijatyk

- nieposzanowanie przedmiotu kultu

Sedno krytyki w utworze tkwi w tym że Krasicki sam był duchownym i nie zląkł się skrytykowania w myśl słów: „prawdziwa cnota , krytyk się nie boi”. Cytat „i śmiech niekiedy może być nauką, kiedy się przywarł nie z osób na trząsa”. Świadczy o tym że utwór ma charakter dydaktyczny i jest utrzymany w nurcie klasycystycznym. Uczy bawiąc „szanujmy mądrych przykładnych, chwalebnych, śmiejmy się i z głupich choć i przewielebnych.

Cechy poematu heroikomicznego w „Monachomachii”

15. jest poematem którego zadaniem jest parodia poematu rycerskiego, który został ośmieszony na dwa sposoby:

1. przedstawia bohaterów o niskich wartościach moralnych

2. opowiadanie błahej treści przy użyciu kunsztownej wysublimowanej formy (oktawy) widać także aluzję do tarczy Achillesa porównywany z pucharem.

„MIKOŁAJA DOŚWIADCZYŃSKIEGO PRZYPADKI” - NARODZINY POWIEŚCI

powieść w oświeceniu nazywała się : przypadkiem , awanturą , historią. Na grunt Polski powieść trafiła dzięki Krasickiemu np. „Mikołaja Dośwadczyńskiego przypadki” i „Pan Radstolin”. Powieść „Mikołaja Dośwadczyńskiego przypadki” to utwór fantastyczno - utopijny o walorach wychowawczych, utrzymany w nurcie klasycyzmu bo uczy bawiąc.

Powieść „Mikołaja Dośwadczyńskiego przypadki” to pierwsza Polska powieść nowożytna łącząca w sobie elementy powieści patriotyczno - obyczajowej i przygodowej, utopijnej, a nawet parenetycznej. Utwór składa się z trzech części:

I - opis młodości Mikołaja, jego edukacja i podróże

II - opis życia Mikołaja na wyspie Nip gdzie poznaje nipuańczyków i słucha wykładów wędrowca Xsao.

III - próba przeniesienia ideałów wynikających z doświadczenia na wyspie Nipu na grunt kraju. Doświadczyński to przeciętny szlachcic wychowany w sarmackiej atmosferze domu rodzinnego.

OCENA DOROBKU J. KRASICKIEGO

1. wprowadzenie na grunt polski powieści jako gatunku literackiego

2. pisownia poematów hare, napisanie I encyklopedii

3. spisanie historii literatury powszechnej „o rymotwórstwie i rymotwórcach”

4. krytycyzm i realizacja hasła uczyć bawiąc wartościami utworów Krasickiego

5. dbałość o wysoki poziom moralny społeczeństwa

6. uprawianie typowych gatunków literackich dla doby oświecenia : bajki, satyry, powieści, poematu heroikomicznego.

6. Franciszek Karpiński

KARPIŃSKI JAKO POETA SENTYMENTALNY

„Do Justyny” - tęsknota poety jest uzupełnieniem jego miłości. Jest to utwór sentymentalny, bo mówi o uczuciach. Poeta stosuje kontrast .

„Laura i Filon” - utwór mówiący o miłości Laury i Filona. Akcja dzieje się wśród natury , mówi o zchadce młodych (poeta stosuje całą gamę uczuć) pojawia się zwątpienie, miłość i gniew.

Poeta sentymentalny powinien być:

- wrażliwy na ludzkie nieszczęście

- mówi o miłości jako źródle szczęścia

- kochać przyrodę

- wyznawać ład moralny

Utwór pt. „Do Justyny” jest utworem sentymentalnym bo mówi o uczuciach. Poeta stosuje kontrast. Tłem utworu jest natura. Opis wiosny, tęsknota poety jest wyznaniem miłosnym. Poeta kocha bez wzajemności.

Utwór „Laura i Filon” to przykład sielanki. Opisuje miłość (pasterzy dworaków Laury i Filona). Filon wysławia na prośby miłości Laury. Kochankowie często spotykają się pod umówionym jaworem.

Utwory sentymentalne miały odznaczać się prostotą zarówno w treści jak i języku. Nie unikano też tematów patriotycznych. Gatunkami literackimi wykorzystywanymi w sentymentalizmie były: elegia, pieśń, sielanka .

W brew założeniom utwory sentymentalne nie były pozbawione pewnej sztuczności. W usta bohaterów wkładano zbyt wykwintny język.

PROBLEMATYKA PATRIOTYCZNA W UTWORACH KARPIŃSKIEGO

„Pieśń Dziadka Sokalskiego” i „Żale Sarmaty” to utwory podejmujące tematykę patriotyczną. W obu tekstach poeta wspomina złote czasy wolności w Polsce i daje upust żalowi z powodu utraty przez Polskę niepodległości. Zygmunt August jako ostatni z dynastii Jagiellonów , jest dla poety symbolem państwowości Polskiej. Karpiński używa w obu tekstach ciekawych form strofy (sekstyna i dychtychów elegijny).

SEKSTYNA - strofa składająca się z 6 wersów 11 zgłoskowych o rymach ab, ab ,cc.

DYCHTYCH - strofa dwu wersowa 8 lub 11 zgłoskowa związana z elegią.

7. Józef Wybicki - „Mazurek Dąbrowskiego”

1. powstanie hymnu we Włoszech w Reggio w 1797 r

2. patriotyczny charakter utworu

3. wiersz programem polskich patriotów:

1. wiara w odzyskanie wolności

2. konieczność zgody narodowej i wspólnego działania w imię ideałów wolności

3. branie przykładu z wielkich osobistości (Bonaparte, Kościuszko, Czarniecki)

4. wizja wyzwolenia Polski pod wodzą wybitnej jednostki (początek idei romantycznych)

5. „Mazurek D…” prawnym hymnem o 1926

6. powstanie muzeum Hymnu narodowego w Będominie k. Kościerzyny funkcjonujące od 1978.

8. „Kandyd” Waltera

„Kandyd” to powiastka filozoficzna. Kandyd główny bohater powiastki przebywa na dworze, zostaje jednak wygnany za pocałunek Kunegundy. Dużo podróżuje , zna Europę, Afrykę, Amerykę południową. Dostaje się do niewoli, skazany na przejście 30 razy nezgi całego pułku, widzi stosy trupów , przeżywa trzęsienie ziemi w Lizbonie. Spotyka w swej podróży Kunegundę. Był u ojców Jezuitów i w Eldorado. Sprzeciwia się religii. Wraca do Europy , buduje dom i uprawia ogródek.

9. „Powrót posła” J. U. Niemcewicz

PODŁOŻE HISTORYCZNE UTWORU

„Powrót posła” napisany został w listopadzie 1790 roku w okresie sejmu czteroletniego. Sejm wielki został zwołany w 1788 i obradował do 1791. Zakończył się uchwaleniem konstytucji 3 maja. W obradach brały udział trzy stronnictwa:

- Patriotyczne - (A. K. Czartoryski, I. Potocki, J. U. Niemcewicz)

- Królewskie - (zwolennicy króla, powolnych reform w oparciu o Rosję)

- Hetmańskie - (Szczęsny - Potocki, S. Rzewuski, X. Branicki)

KRYTYKA SZLACHTY JAKO WARSTWY SPOŁECZNEJ

„Powrót posła” przedstawia warstwę szlachty średniozamożnej, autor wytyka jej następujące wady:

- ciemnotę

- brak troski o losy ojczyzny

- wygodnictwo

- gadulstwo

- kosmopolityzm

- przeżytek obyczajowy

- romansowość

- nieuctwo

- modę na francuszczyznę

Nazwiska bohaterów „Powrotu posła” są nazwiskami o wymownym znaczeniu np. Szarmancki. Jest to komedia polityczna (novum tych czasów) ponieważ pokazuje dwa obozy : patriotów i konserwatystów. Bohaterowie ci są pokazani przez użycie kontrastu, komedia pokazuje wady szlachciców i nawołuje ich do poprawy. Realizowane jest więc hasło „uczyć bawiąc”

JAK NIEMCEWICZ ZMIENIA MENTALNOŚĆ POLAKÓW

W komedii widać stosowanie przez Niemcewicza zasady kontrastu przedstawionych bohaterów, np. Gadulski - Podkomorzy, Walery - Szarmancki. Kontrastowe zestawienie takich bohaterów wpływa na karykaturalny obraz wad szlachty średnio zamożnej i jest źródłem komizmu. Pisarz stosuje ironię satyrę w utworze. Te wszystkie elementy wpływają na pokazanie jak szlachta powinna się dostosować do ducha czasów.

„POWRÓT POSŁA” JAKO KOMEDIA POLITYCZNA

„Powrót posła” J. U. Niemcewicza to komedia polityczna ponieważ występują tam mówiące nazwiska bohaterów: Starosta Gadulski - Sarmata , konserwatysta, gaduła, skąpiec, „ja co nigdy nie czytam, lub przynajmniej mało, wiem że to to jest najlepiej jak kiedyś bywało; Starościna druga żona Gadulskiego jest typem damy modnej , zaczytana w romansach, mówi tylko po francusku; Podkomorzy - bohaterem pozytywnym , patriota opowiada się za reformami . Podkomorzyna - kochająca matka, patriotka ; Walery - poseł mądry , popiera reformy, zakochany w starościnie ; Szarmancki - postać fircyka, zależy mu na posągu Teresy , intrygant oszust przeciwieństwo Walerego . schematyczna sytuacją komediowa, dwóch kawalerów ubiegających się o rękę Starościny , jej ojciec początkowo przeciwny Waleremu , szczęśliwe zakończenie, aktualne problemy kraju cel dydaktyczny - zjednanie ludzi wokół kwestii reform.

CECHY UTWORÓW KLASYCYSTYCZNYCH

• Zasada ogólności - obrazy reprezentatywne i bohaterowie typowi

• Zasada prawopodobieńswa - przedstawione tylko to co zgodne z rozumem , ponieważ podstawą filozoficzną tego prądu był racjonalizm

• Zasada decorum , czyli zgodność formy treścią

• Zasada harmonii w kompozycji między częścią a całością

• Społeczne i wychowawcze cele twórczości literackiej + „docere, movere, delectare” czyli uczyć, wzruszać , bawić.

Część VII Romantyzm (1790 - 1860)

1. Chronologia epoki

2. Pojęcia charakterystyczne dla epoki.

1. mesjanizm - zespół poglądów wywodzący się z religii judaistycznej, związany z oczekiwaniem Izraela na przyjście wysłannika Bożego, który wyzwoli naród i zbawi świat. Chrześcijaństwo uznało Jezusa Chrystusa za mesjasza, ale żydzi go nie zaakceptowali. W okresie romantyzmu mesjanizm stał się z nurtów filozoficznych, który przypisywał określonym wybitnym jednostkom lub narodom misję zbawienia świata i uwolnienia go od zła na drodze cierpienia i ofiary.

W Polsce pewne elementy idei mesjanizmu pojawiły się już w okresie sarmackim, który Polsce przypisywał rolę przedmurza chrześcijaństwa, chroniącego Europę przed wschodnimi barbarzyńcami. Najpełniej objawił się jednak w literaturze romantycznej za sprawą filozoficznych idei A. Towiańskiego, i A. Cieszkowskiego. Popularny w tym okresie tzw. Mesjanizm narodowy to propagowanie o konieczności moralnego i społecznego odrodzenia świata, prowadzącego do zbawienia. W literaturze i filozofii polskiego romantyzmu to właśnie Polska miała stać się mesjaszem - który w drodze niewinnej ofiary, cierpienia i zbawienia oswobodzi Europę.

2. mistycyzm - przekonanie o dominacji uczucia nad rozumem, które może wznieść duszę ludzką do Boga ku nieskończoności. Mistycyzm zakłada, że wiara i intuicja są najwyższymi formami poznania, a świat i człowiek mają istotę duchową. Mistyk to człowiek wyznający mistycyzm, ale też doświadczający przeżyć mistycznych, wynikających z kontaktu i zespolenia z istotą nadprzyrodzoną. Mistycyzm charakterystyczny był dla epoki romantyzmu programowo odrzucający racjonalizm na rzecz poznania irracjonalnego.

3. irracjonalizm - pogląd charakterystyczny dla romantyzmu, jest to odrzucenie racjonalizmu, scjentyzmu, empiryzmu na rzecz przekonania o możliwości pozarozumowego poznania świata za pomocą wiary, instynktu, intuicji.

4. ludowość - jedna z typowych cech literatury romantycznej, wyrażająca się nasyceniem utworów elementami związanymi z kulturą ludową, stała się stałym elementem także w epokach późniejszych, wyrażając się ukazywaniem bohaterów ludowych, ich obyczajów, przekonań, świata wartości.

5. natura - fascynacja własnych praw natury i własnej jej życiem. Natura każe i wymierza sprawiedliwość.

6. prometeizm - postawa przejawiająca się (nawiązanie do mitu („Prometeusz”) postępowaniem mającym na celu dobro dla jakiejś grupy społecznej czy też ludzkości jako ogółu, wyrażająca bunt przeciw potęgom wyższym i normą krępującą wolność ducha.

7. orientalizm - charakterystyczna zwłaszcza dla romantyzmu tendencja polegająca na wykorzystywaniu w literaturze motywów i wątków związanych z kulturą wschodu. Pewne elementy orientalizm pojawiają się już w antyku, a z późniejszych epok w Młodej Polsce (np. poezja B. Leśmiana). W romantyzmie orientalizm przejawiał się w kreacji pewnego typu bohatera oraz we wprowadzaniu do utworów tzw. Kolorytu lokalnego, czyli ukazywaniu obyczajowych, geograficznych, przyrodniczych elementów świata, w którym rozgrywa się akcja. W literaturze Europejskiej orientalizm odnaleźć można w twórczości: G. Byrona, JW, Goethego, W. Hugo, A. Mickiewicza i J. Słowackiego.

8. ROMANTYZM - prąd ideowy, literacki i artystyczny w Europie w latach 1789 - 1863. Ukształtowany w okresie tworzenia się ruchów wolnościowych nawiązujących do ideałów rewolucji francuskiej; dążenie do pełnego rozwoju ludzkiej osobowości, kult natury, uczucia i fantazji; idee patriotyczne i niepodległościowe; motywy ludowe, historyczne, egzotyczne w sztuce i w literaturze przeciwstawienie się normą klasycznym swobody stylu i kompozycji; nowy typ bohatera samodzielnie walczącego ze światem. Nazwa wywodzi się od słowa romanus czyli - język ludowy, powstały dwa kierunki literackie romat - wiersz o charakterze awanturniczym i romanca - krótki utwór wierszowany mówiący o ludzkich uczuciach.

9. „schturm und drang”- (niem. - burza i napór.) - preromantyczny ruch w literaturze niemieckiej w latach 1767 - 1785, którego nazwa pochodzi od tytułu dramatu F.M. Klingera. Przedstawiciele tego kierunku odrzucali klasycyzm i racjonalizm, uznając wyższość poznania irracjonalnego, artyście przypisując pozycję natchnionego geniusza nie krępowanego żadnymi regułami twórczymi. Zwolennicy „Schturm und drang” postulowali tworzenie sztuki odwołującej się do twórczości ludowej, natury i historii narodowej. Stworzyli oni nowy typ bohatera literackiego, buntującego się przeciw ograniczeniom społecznym i moralnym. Twórcy tego kierunku w swoich utworach pogłębili analizę psychologiczną postaci, wykorzystywali wątki i motywy ludowe wprowadzili do literatury mową potoczną. Przedstawicielami byli: J.W. Goethe, F. Schiller, Z. Heine.

10. „Welt schmertz” - (z niem. Ból istnienia, ból świata) - charakterystyczne dla obyczajowości i literatury romantyzmu i modernizm, jest to poczucie bezsensu życia i jego bezcelowości; dominujący smutek, melancholia, niemożność do przystosowania się do reguł życia w społeczeństwie, niezgoda na panujące normy moralne i obyczajowe. Weltschmertz prowadził często ogarniętych nim ludzi do samobójstwa. Uczucie bólu istnienia cechowało przede wszystkim Wertera, a także bohaterów polskiej literatury np. Kordiana.

11. Wieszcz - romantyczny natchniony poeta traktowany jako duchowy przywódca narodu, przewidujący przyszłość. Szczególną rolę pojęcie to odegrało w romantyzmie, epoce która poetę traktowała jako geniusza, wybitną jednostkę wyrastającą ponad przeciętność, posiadająca zdolności profetyczne i pełniącego rolę duchowego przewodnika, walczącego o wolność narodu. Twórcy romantyzmu zafascynowani byli ludowymi podaniami o pieśniarzach - prorokach, stąd tak popularny w tej literaturze motyw Wenrychory . tradycyjnie mianem wieszczy narodowych określa się trzech poetów : A. Mickiewicza, J. Słowackiego, Z. Krasińskiego oraz młodopolskiego twórcę St. Wyspiańskiego..

3. Gatunki literackie

1. ballada - gatunek synkretyczny, łączący w sobie elementy różnych elementów literackich: epiki (fabuła, postacie), epiki (nastrojowość, emocjonalność, tajemniczość) i dramatu (dialogi bohaterów). Ballada wywodzi się z twórczości ludowej, jej autorzy wykorzystują bardzo często wątki folklorystyczne. Jako gatunek literacki stała się szczególnie popularna w romantyzmie, w epoce fascynacji ludowością, fantastyką i tajemniczością. W Anglii spopularyzowana przez twórczość poetów tzw. „Szkoły jezior” (m.in. W. Wordswortha, S. Coleridge); w Polsce przez A. Mickiewicza i J. Słowackiego uznane zostały za literacki manifest romantyzmu. Typowe dla romantyzmu utwory należące do gatunku charakteryzowały się występowaniem silnie typizowanych postaci, których działania służyły prezentacji prawd życiowych i zasad moralnych..

Temat utworu oparty był zazwyczaj na wątkach historycznych lub legendarnych, obfitujących w motywy fantastyczne i tajemnicze. Znaczącą rolę w balladzie odgrywała przyroda, która nie tylko odzwierciedla emocje i uczucia bohaterów, ale wymierza im sprawiedliwość oraz służyła do prezentacji ukrytych sił natury rządzących światem i człowiekiem. Kształt artystyczny ballady cechowało występowanie stałych środków stylistycznych, takich jak paralelizmy składniowe, powtórzenia, refreny.

2. poemat dygresyjny - charakterystyczny dla epoki romantyzmu gatunek łączący partie liryczne z epicką narracją. Utwory należące do tego gatunku charakteryzujące się fabułą skonstruowaną z luźnych epizodów, która jest pretekstem do rozważań narratora. Postać narratora dominuje nad całością utworu, przebieg akcji przerywany jest w różnych momentach w celu wprowadzenia różnych momentach w celu wprowadzeniu obszernych dygresji - refleksji na temat sztuki, własne twórczości autora. Poemat dygresyjny był często wykorzystywany jako forma polemiki z innymi twórcami i ich dziełami; niejednokrotnie pełnił funkcje polemiki. Popularny w oświeceniu i romantyzmie.

3. powieść poetycka - gatunek powstały z połączenia elementów epickich i lirycznych ukształtowany w romantyzmie. Rozbudowany utwór wierszowany, posiadający fabułę o dramatycznym przebiegu. Wydarzenia mają zwykle tło historyczne, akcja rozgrywa się często w średniowieczu, towarzyszy im często nastrój napięcia i tajemniczości. Cechami charakterystycznymi dola konstrukcji powieści poetyckiej jest fragmentaryczność tekstu i inwersyjność fabuły oraz silnie zaznaczona rola narratora, który ujawnia swoje uczucia, komentuje postawę bohaterów.

4. dramat romantyczny - typowy dla romantyzmu gatunek literacki, którego budowę cechuje tzw. Forma otwarta, czyli struktura charakteryzująca się odrzuceniem tradycyjnych reguł kompozycyjnych (m. In. Zasady trzech jedności), fragmentarycznością epizodycznością akcji, synkretyczności gatunków oraz współwystępowaniem elementów realizmu i fantastyki, tragizmu i komizmu. ,dramat romantyczny powstał w opozycji do zasad obowiązujących w dramaturgii klasycystycznej. Odwoływał się głównie do tradycji Szekspirowskich oraz do doświadczeń dramatu hiszpańskiego. Założenia gatunku zaprezentowano w dramacie „Cromwell” W. Hugo. Specyficzna forma dramatyczna spełniała określone funkcje artystyczne i ideowe. Brak harmonii, fragmentaryczność, przemieszanie kategorii estetycznych (np. patosu z groteską) pozwalały na ukazanie wewnętrznych konfliktów bohatera oraz umożliwiały przedstawienie niejednorodności natury świata i bytu. Problematykę moralną wprowadzały często wykorzystywane sceny walki dobrych i złych duchów o duszę bohatera, zaczerpnięte ze średniowiecznych moralitetów. Ze względu na wizyjność, luźną kompozycję, wielość miejsc i rozpiętość czasu dramaty romantyczne uznawano często za niesceniczne.

5. sonet - utwór liryczny składający się z 14 wersów zgrupowanych na ogół w 2 czterowierszach i 2 tercynach (trzywersach) sonet włoski - Dante, Petrarka; niekiedy zbudowany z 3 czterowierszów i dychtychu - dwuwiersza (sonet francuski). Część pierwsza utworu jest na ogół opisowa część druga - refleksyjna. Do polskie literatury sonet został wprowadzony przez J. Kochanowskiego i M. Sępa - Szażyńskiego. Pierwotnie tematem sonetów była miłość, później rozszerzył się o tematykę religijno filozoficzną, a przez Mickiewicza wprowadzono motywy bujnej natury wschodu oraz refleksje natury egzystencjalnej i filozoficznej.

6. oda - jeden z najstarszych wywodzący się z greckiej liryki chóralnej gatunek poetycki; utwór wierszowany o charakterze podniosłym pochwalno - dziękczynnym opiewający abstrakcyjną ideę Boga, ważne wydarzenie lub bohatera. Gatunek uprawiany przez Horacego oraz wszystkich twórców nawiązujących do epoki antyku. W romantyzmie oda przyjęła formę patetycznego utworu będącego wyrazem światopoglądu człowieka.

7. hymn - uroczysta pieśń pochwalna parenetyczny utwór liryczny o treści patriotycznej bądź religijnej gatunek poetycki związany genetycznie z publicznymi uroczystościami zwłaszcza o charakterze obrzędowo - kulturowym, znany również w kręgach kulturowych.

i. pieśń - najstarszy gatunek liryczny; pierwotnie utwór przeznaczony do wykonywania przy akompaniamencie muzyki. Typowe cechy pieśni to: budowa stroficzna, występowanie refrenów, powtórzeń i pararelizmów składniowych. Często termin pieśń używany jest jako synonim twórczości lirycznej w ogóle. Problematyka pieśni jest różnorodna: miłosna, religijna, patriotyczna, biesiadna, filozoficzno refleksyjna.

12. rapsod - utwór poetycki opiewający w podniosłym stylu bohaterów i zdarzenia historyczne wykonywany w antycznej Grecji przez recytatorów. Współcześnie odwołania do tej formy mają charakter stylizacji.

13. baśń - niewielkich rozmiarów utwór epicki wywodzący się z literatury ludowej. Treść jego związana jest z wierzeniami magicznymi, występują siły i zjawiska nadnaturalne, bohaterowie swobodnie przekraczają granice między światem realnym, a fantastycznym. Czas i miejsce akcji są nieokreślone, co sygnalizują zwroty: ”Dawano, d w2no temu, za siedmioma górami, za siedmioma morzami…” itd. Baśń ma charakter moralizatorski, reprezentuje surową, prostą moralność ludową. Najbardziej znane zbiory baśni opracowali: Ch. Perrault, bracia J. I W. Grimm i H. Ch. Andersen.

14. epopeja - jeden z najstarszych podstawowych gatunków literackich, wyrosłych z mitów , baśni i podań. Pierwsze epopeje powstały w literaturze wschodu; dla rozwoju epiki europejskiej największe znaczenie ma epopeja homerycka ukształtowana na przełomie IX i VIII w. p.n.e. („Iliada” i „Odyseja”). Eposy to rozbudowane wierszowane utwory, przedstawiające dzieje historycznych, fantastycznych, legendarnych bohaterów albo też całych grup społecznych, ukazywanych na tle przełomowych lub historycznych wydarzeń. Dla eposu homeryckiego zamienne było występowanie dwóch płaszczyzn : jednej - w rzeczywistości bohaterów ludzkich, drugiej - w świecie bogów. Wola i decyzje bogów wpływały na poczynania bohaterów ludzkich. Język utworu jest podniosły, akcja ma charakter epizodyczny. W eposie występuje wszechwiedzący i obiektywny narrator. Epopeja homerycka była pisana heksametrem daktylicznym (sześciostopowa miara wierszowa), zawierała inwokację (zwrot do bóstwa o pomoc w napisaniu dzieła), szczegółowe opisy, a forma artystyczna cechowała się obecnością rozbudowanych porównań (tzw. homeryckich) i stałych epitetów. Z eposu narodziły się inne gatunki epickie, takie jak: romans, poemat epicki, poemat rycerski, opisowy, dygresyjny, czy wreszcie powieść i epopeja narodowa.

Epopeja narodowa - to utwór epicki pisany prozą lub wierszem, ukazujący wszechstronnie i szczegółowo życie narodu w przełomowym momencie historycznym.

15. epos rycerski - inaczej poemat rycerski, przedstawiający losy bohatera - rycerza na tle wydarzeń historycznych („Pieśń o Roladzie”). Epos rycerski ukazywał ideały rycerza gotowego poświęcić życie w imię honoru i wierności znajdującego satysfakcję w wypełnieniu żołnierskich obowiązków.

16. Powieść epistolarna - inaczej powieść w listach, odmiana powieści której kompozycja opiera się na przytaczanych listach jednej lub kilku postaci („Cierpienia młodego Wertera”, „Niebezpieczne związki Pierre`a Chordelos da Laclos”), popularna w XVIII i na początku XIX w. treścią są zazwyczaj przeżycia bohatera który zazwyczaj jest też narratorem.

4. Cechy bohatera romantycznego.

1. Bohater romantyczny - literacka postać w romantyzmie. Jest to indywidualista, idealista, buntownik o bogatym życiu duchowym, wyrastający ponad przeciętność, skłócony ze światem. W literaturze zachodnioeuropejskiej najbardziej reprezentatywnymi dla epoki romantyzmu stali się Giaur G. Byrona (w powieści poetyckiej „Giaur”) oraz Werter (w epistolarnej powieści „Cierpiena młodego Wertera” J. W, Goethego). Charakterystyczna postawa bohatera romantycznego miała swe korzenie w znamiennej dla tej epoki nowej wizji świata i człowieka. Romantycy odrzucili oświeceniowy racjonalizm, przyznając uczuciu i intuicji prymat nad rozumem w możliwościach doskonałego poznania tajemnicy natury człowieka i świata. Jednocześnie wywyższali jednostki wybitne - artystów, poetów, geniuszy - ponad przeciętnych ludzi, przypisując im a tym samym ogromne możliwości kreacyjne i jednocześnie podkreślając przez to ich wyobcowanie i niezrozumienie. Szczególną rolę bohater romantyczny odegrał w literaturze polskiej tego okresu. Najbardziej typowymi stali się: Konrad (III cz. Dziadów), Konrad Wallenrod, Kordian, Hrabia Henryk (Nie - boska komedia).wszyscy czterej bohaterowie to poeci, jednostki nie przeciętne, wyrastające ponad ogół społeczeństwa, wyobcowane i nadmiernie uczuciowe. Młodość Kordiana i Konrada naznaczona została romantyczną nieszczęśliwą miłością, prowadzącą do próby samobójstwa. Moment „śmierci dla świata” okazuje się być punktem zwrotnym w życiu bohatera, który przewartościowawszy swoje wcześniejsze ideały, postanawia się poświęcić dla sprawy ogółu; walki o wolność kraju (Konrad i Kordian), obrony tradycyjnych wartości (Hrabia Henryk). Tragizm bohatera romantycznego wynika z niemożności dokonania czynu (Kordian), uświadomienia sobie własnych ludzkich ograniczeń (spór Konrada z Bogiem), konieczności wyboru między miłością do kobiety a ojczyzny oraz podjęcia niemoralnych metod postępowania w słusznej sprawie. Za nowy typ bohatera romantycznego uznaję się jedną z głównych postaci Mickiewiczowskiego „Pana Tadeusza” - Jacka Soplicę, który w przeciwieństwie do swoich poprzedników porzuca samotne działanie. Pomimo iż ten typ bohatera była specyficznym wytworem romantyzmu, w utworach literackich późniejszych okresów odnaleźć można postaci o cechach bohatera romantycznego. Należą do nich m. In. Dr T. Judym (z „Ludzi bezdomnych” Żeromkiego), Cezary Baryka (z „Przedwiośnia” Żeromkiego).

2. werteryzm - pochodząca od imienia bohatera powieści epistolarnej J. W. Goethego pt. „Cierpienia młodego Wertera” postawa charakteryzująca się nadmierną uczuciowością, skłonnością do marzeń i egzaltacji, tendencją do poetyzacji rzeczywistości, buntem wobec obowiązujących zasad i norm społeczno - obyczajowych oraz poczuciem bezsensu życie (tzw. „Weltschmertz”). Werter wyobcowany ze świata nieszczęśliwie zakochany w Lotcie, niewidzący sensu życia i nadziei na spełnienie miłości, popełnia samobójstwo. Werteryzm wywarł wpływ na całą obyczajowość romantyzmu i na literaturę tego okresu.

3. winkelriedyzm - nawiązujące do „Kordiana” J. Słowackiego pojęcie pochodzące od szwajcarskiego bojownika o wolność Arnolda Winkelrieda, który objął i wbił sobie w pierś tyle kopii nacierających przeciwników, że stworzył w szeregu wroga lukę dla swoich towarzyszy. W ten sposób poświęcił swoje życie dla wolności szwajcarów. Winkelriedyzm oznaczał konieczność aktywnej postawy, gotowość do podjęcia walki o niepodległość narodu. Polska wg Słowackiego, powinna stanąć do boju, nawet mając świadomość czekającej ją klęski. Winkelriedyzm był odpowiedzią autora „Kordiana” na mesjanizm głoszony przez Mickiewicza w „Dziadach”

c. bajronizm - postawa charakteryzująca się skrajnym indywidualizmem, sprzeciwem wobec uznawanych norm i zasad, poczuciem wyobcowania. Termin pochodzi od angielskiego poety doby romantyzmu G. Byryna, który ze względu na niezwykłą osobowość i ekstrawagancki sposób bycia już za życia stał się legendą. Również bohaterowie jego utworów literackich (np. Giaur) to ludzie niezwykli buntujący się przeciwko powszechnie obowiązującym zasadom, wyobcowani ze społeczeństwa, tajemniczy wiecznie pielgrzymujący w poszukiwaniu prawdy o świecie i o sobie. Charakterystyczne dla tego typu bohatera były odwrócenie się od świata oraz skłonność do podlegania często silnym przeciwstawnym sobie namiętnościom (np. miłość i nienawiść) decyduje o wyjątkowości postaci, ale także staje się przyczyną jej dominującej wartości. Sprzeciw wobec norm moralnych i społecznych sytuuje bohatera w niejednoznacznej często sytuacji etycznej, a nadmierna wrażliwość rodzi cierpienie, ból, poczucie bezsensu ludzkiej egzystencji. Bajronizm był tendencją, która wywarła ogromny wpływ na życiowe postawy oraz literacką twórczość romantyków.

d. walenrodyzm - postawa charakterystyczna dla Konrada Wallenroda w powieści poetyckiej „Konrad Wallenrod” Adama Mickiewicza, polegająca na przyjęciu w imię racji patriotycznych nieetycznych podstępnych metod działania w walce z wrogiem. Etyczny aspekt takiej postawy był wielokrotnie dyskutowany; nawet sam Mickiewicz nie był zwolennikiem tej metody, starał się raczej w swym utworze przedstawić dylemat działaczy patriotycznych romantyzmu, których warunki historyczne zmuszały do sprzeniewierzenia się wartościom moralnym. Konrad z młodu został porwany przez krzyżaków, uciekł od nich, powrócił na Litwę i poślubił Aldonę. Aby ratować swoją ojczyznę przed krzyżakami , powraca do zakonu, wkrada się w jego łaski i wybrany wielkim mistrzem podstępem doprowadza zakon do zguby, a następnie dręczony wyrzutami sumienia popełnia samobójstwo.

5. Jochann Wolfagang Goethe

1. „Król olch” - jest to ballada ponieważ

- panuje tajemniczość i groza nastroju

- natura pokazana jako samodzielny, groźny, wymierzający karę byt

- świat metafizyczny występuje obok realnego

2. „Faust”

Faust żył w XV w , znał się na magii przeżył swoje życie ale nie był z niego zadowolony. Spotyka się z diabłem który daje mu drugą młodość ; uwodzi Małgorzatę która zachodzi w ciążę jedna popełnia samobójstwo. Fast żyjąc pełnią życia wiedział że czyni zło i to go ocaliło od wiecznego potępienia.

Problematyka i charakter „Fausta” sensem filozoficznym utworu Goethego jest pokazanie człowiekowi że ma w życiu kierować się aktywizmem i bronić się od stagnacji.

Dobro i zło w utworze to wartości niejednoznaczne (chodzi o to e za każde zło można odpokutować). Wg „Fata” do poznania świata nie wystarczy rozum. Świat jest bowiem tajemniczy i nie[poznawalny do końca (to romantyczna cecha utworu). To dramat o echach romantycznych.

3. „Cierpienia młodego Wertera"

Werter jest bohaterem romantycznym ponieważ:

-bunt przeciw konwenansom i obyczajom w elitarnej kulturze dworu

- wrażliwość na ludzką krzywdę

- docenianie piękna natury (rysuje pejzaże)

- gwałtowność charakteru

- przeżywanie nieszczęśliwej miłości do Lotty

- indywidualizm osobowości

6. George Gordon - Byron

Giaur - chrześcijanin. Dzieje Giaura są tajemnicze, wiadomo że był Wenecjaninem i przyjechał z Grecji do Turcji. Akcja dramatu rozgrywa się w Grecji. Kochał Leilę brankę z haremu Hassana. Ten ostatni za zdradę utopił Leilę w jeziorze. Giaur mszcząc się zabił Hasana. Potem dokończył swoich dni w klasztorze cierpiąc wewnętrznie. Zemsta nie dała giaurowi ukojenia nawet w wierze. Bohater umiera w poczuciu winy, ze świadomością że nie może być zbawiony ale nie żałuje swego czynu. Żałuje tylko że Leila nie żyje.

Giaur Byrona jest powieścią poetycką. Gatunek ten Byron przejął od Waltera Scotta, ale koloryt epicki zastąpił w nim ukazanie dramatu wewnętrznego bohatera. Jest to typowy dla romantyzmu gatunek literacki. W Giaurze jest wiele elementów orientalnych.

Tekst Giaura przełożył na j. Polski Adam Mickiewicz w 1834. Oryginał jest 8 - zgłoskowcem , polski 11. Tłumaczenie Mickiewicza jest dłuższe o oryginału o 2 wersy.

7. Adam Mickiewicz

1. „Romantyczność” - jako ballada programowa

Bohaterka ballady - Karusia (kobieta szalona) rozmawia ze swym nieżyjącym kochankiem. Sytuacja ta to pretekst do konfrontacji nowego romantycznego prądu w literaturze ze starym klasycystycznym. Symbolem - oko i szkiełko - patrzenia a rzeczywistość przez starych . w słowach:

„czucie i wiara silniej mówi ode mnie niż mądre szkiełko i oko:

oraz:

„miej serce i patrzaj serce”.

Zawiera się program poetycki i wizja świata romantyków stąd „romantyczność” to utwór programowy. Starzec to osoba J. Śniadeckiego.

INNE BALLADY MICKIEWICZA

„LILLIJE” - jest to ballada oparta na motywach pieśni ludowej

„stała się nam nowina ; pani pana zabiła”. To portret psychologiczny kobiety zbrodniarki która nie żałuje swego czynu, ale boi się kary. W utworze poeta pokazuje nam dwa światy: rzeczywisty i metafizyczny, pozaziemski. świat pozaziemski tryumfuje ponieważ zbrodnia zostaje upewniona a winni ukarani. Utwór ten ma związki z ludowością ponieważ:

- temat zaczerpnięty jest z pieśni ludowej

- spełnienie się odwiecznej prawdy, że wina musi być ukarana

• forma wersetu wzorowana na pieśni ludowej„RYBKA” - Krysia (gł. Bohaterka) zostaje zdradzona przez kochanka , zastaje dziecko, ma dylematy i topi się w rzece. Przez cud Krysia zamienia się w rybę. Dziecko zostaje przyprowadzone przez sługę nad rzekę, aby ryba - która przemienia się w pół człowieka pół rybę karmi dziecko. Pewnego razu pan i pani szli na spacer , i w tedy dosięgła go i

• jego żonę kara - zamiana ich w głazy.

„ŚWITEZIANKA” - opowiada o kochanku który zdradza swą dziewczynę otrzymuje za to karę…

„ŚWIETEŻ” - opisuje…

„TO LUBIĘ” - opowiada dziewczynie z zamożnego domu. Posiadała wielu kandydatów na męża. Maryla straszy ich wszystkich karą. Odrzuciła miłość do Józia, który umarł z miłości do niej. Ona także umiera.

„POWRÓT TATY” - opowiada o dzieciach, które czekają na powracającego z wyprawy ojca. Ojciec jednak został napadnięty przez zbójców. Dzieci modlą się do Boga , proszą go aby ojcu nic się nie stało. Modlitwa odnosi skutek; ojciec zostaje uwolniony, a zbójcy nawracają się.

LUDOWOŚĆ , NATURA I HISTORIA W BALLADACH A. MICKIEWICZA

1. ludowość ballad”

- wiara w istnienie boginek wodnych, zatopionych miast („Świteź”)

- wiara w obcowanie z duchami

- wykorzystanie motywów i wersyfikacji pieśni ludowych

- obecność prawd moralnych wynikających z przekonań ludu:

- kara następstwem winy (niema zbrodni bez kary - „LILLIJE” i „Rybka”)

- nie wolno łamać raz danego słowa („Świtezianka”)

- nie wolno igrać z uczuciem miłości („To lubię”)

- wiara w skuteczność modlitwy („Powrót taty”)

Natura, przyroda w balladach Mickiewicza funkcjonuje jak twór żyjący własnym życiem, mający własne tajemnice. Jest ona groźna la człowieka, bo wymierza karę (ballady : „”Świteź” - car ziele, „Świtezianka” - modrzew i zapadanie się młodzieńca pod ziemię; „Rybka” - skamieniała para małżeńska dziedzica nad rzeką, oparta na autentycznym fakcie z Micałem Wereszczakiem, „Lilije” - zapadająca się cerkiew). Natura strzeże swoje tajemnice, nie łatwo je poznać. Z ballad można wyczytać wspomnienie o historii czasem w formie podań i pieśni ludowej a czasem są to prawdziwe wydarzenia historyczne. Wskazuje to na wagę twórczości ludowej w kształceniu świadomości narodowej.

NATURA LUDOWOŚĆ I HISTORIA W BALLADACH Mickiewicza

• obecność romantycznego credo

• ludowość: bohater z ludu, wśród ludu rozgrywa się akcja, lud nosicielem prawd żywych, a poeta romantyczny ich wyrazicielem, lud w balladzie „Świteź” wie o niebezpieczeństwie, wierzy w historię która się wydarzyła , jest strażnikiem historii, źródłem ballad są podania ludowe, lud jest strażnikiem strzegącym kluczy do tajemnic natury, lud nieskalany cywilizacją może rozszyfrować tajemnice natury

• natura: ukrywa znaki przeszłości (np. kwiaty cary, jezioro Świteź), są one zapisane w naturze, lud może je przekazywać bo żyje blisko natury, natura jest tajemnicza, człowiek wobec niej jest bezradny, pełna jest znaków tabu, pełni funkcję nastrojotwórczą , stanowi tlo wydarzeń, , staje się jednym z bohaterów (w „Świteziance” odkrywa przed strzelcem prawdę, pomaga w kuszeniu młodzieńca), zamieszkana jest przez istoty fantastyczne, jest nieposłuszna człowiekowi.

• Historia: w podaniach, legendach ludowych w „Świtezi” najazde cara ruskiego na Litwę, oblężenie Świtezia.

2. cechy romantyczne i oświeceniowe „Ody do młodości”

„Oda…” powstała w 1827 a została wydana w antologii „Polichymna”. Wiersz ma charakter patriotyczny i rewolucyjny. Młodzi ludzie to siła zmian na świecie. Wezwanie do zbiorowego działania - nie jest to element filozofii romantycznej.

ODA DO MŁODOŚCI cechy:
Cechy klasycystyczne:	Cechy romantyczne:
- pochwała zbiorowego działania - upatrywanie celu w zapewnieniu szczęścia wszystkim - motywy antyczne w tekście (ikaryjski motyw lotu - „niech nad martwym lotem lecę”, wspomnienie postaci Heraklesa, miłość to Grecka bogini Hebe.	- apoteoza młodości szał, nawoływanie do łamanie wszelkich ograniczeń, hasło wykraczania poza rozum w poznaniu świata -namawianie do buntu do rewolucyjnych zmian -zapowiedź zdobycia wolności, zwycięstwa młodości i miłości świata i ducha - hasło poświecenia życia dla ojczyzny - wiara w zwycięstwo ideałów romantycznych

APOTEOZA - wywyższenie, wychwalenie, podniesienie na piedestał (postawienie w centrum zainteresowania).

3. Sonety Krymskie”

ROLA I ZNACZENIE OPISÓW PRZYRODY

Tematem „Stepów Akermańskich” jest przedstawienie piękna (stepów) przyrody Krymskie. Poeta użył w tym celu porównania falującej trawy stepu do fal morskich. Wyrażona w tekście refleksja dotyczy uczuć patriotycznych, wielkiej nostalgii podmiotu lirycznego za ojczyzną.

Obraz „Burzy” w innym tekście sonetów jest bardzo dynamiczny, wyraża potęgę żywiołów, bije z niej groza,

Efekt taki osiągnął poeta dzięki zastosowaniu:

- instrumentacji zgłoskowej (środek stylistyczny polegający na zgromadzeniu pewnych rodzajów głosek w utworze lirycznym)

- onomatopei (wyr. Dźwiękonaśladowczych tj. : zdarto, prysł, ryk, szum)

- wyliczeń

- porównań batalistycznych

Refleksje w tym utworze dotyczą:

- poczucie osamotnienia

- przeżywania kryzysu wiary

- bezradności człowieka w obliczu żywiołu

WSZYSTKO TO KRYMSKIE, TURECKIE, TATARSKIE ALE NIE POLSKIE, ORIENTALIZM W SONETACH MICKIEWICZA

Sonety „Czatyrdah” i „Ajedach” pokazują piękno i wzniosłość krymskiej przyrody. Góry napawają podmiot liryczny wielkością ogromem, sprawiają że człowiek odczuwa swoją kruchość . potęga morza także wywołuje respekt. Obserwacja żywiołu podmiotu lirycznego przychodzi na myśl rodzenie natchnienia poetyckiego i zdobywanie uznania wśród czytelników. Poeta wie że nie każdy rozumie i przyjmuje jego poezję

„Bakezysaraj” - to natomiast sonet dotyczący przemijania. Wszystko co ziemskie jest nietrwałe. Wiecznie żywa jest tylko natura. Orientalizm sonetów widać poprzez:

- pokazanie przepych tamtejszych budowli

- używanie nazw typowych dla kultu orientu (harem, mirza - człowiek wsch., pan , dostojnik)

- używanie nazw geograficznych dla wsch. Czatyrdach, Ajedach, Bakezysaraj.

WARTOŚCI ARTYSTYCZNE SONETÓW KRYMSKICH

- wielkość środków stylistycznych (onomatopeje, porównania, instrumentacja zgłoskowa, metafory, wyliczenia)

- dynamizm, barwność, obrazowość i plastyka opisów

- umiejętność wplatania w tekst opisu refleksji

- zwięzłość stylistyczna

- różne kreacje podmiotu lirycznego (pielgrzym, podróżnik, wygnaniec, mirza)

4. „Konrad Wallenrod”

POCHODZENIE WALTERA ALFA

1. Litwa ojczyzną bohatera

2. Porwanie 5 - letniego Waltera przez Krzyżaków

3. Wychowanie młodego Waltera przez Winrycha mistrza krzyżackiego

4. Przyjaźń z Holbauem

- uczenie Alfa obyczajów i języka litewskiego

- potajemne ucieczki na Litwę

- podsycanie nienawiści do Krzyżaków w sercu chłopca

5. Walka Krzyżacko - Litewska i ucieczka Holbaua i Alfa

6. przygarnięcie uciekinierów przez litewskiego księcia Uiejstuta

7. Miłość Waltera do Aldony

8. Ślub młodej pary

9. Liczne klęski Litwinów

10. Obranie nieetycznej metody walki podstępem

11. Rozstanie z żoną i udanie się do Palestyny

12. Śmierć Konrada Wallenroda i ucieczka Alfa do Hiszpanii

13. Sławienie się Alfa w walce z Maurami już pod nazwiskiem swego pana

14. Przyjęcie ślubów zakonnych

15. Przyjęcie tytułu wielkiego mistrza

16. Opóźnienie wojny ku niezadowoleniu braci zakonnych

17. Częste rozmowy z pustelnicą

18. Uczta na dworze w Malborku (jednym z gości Ks. Litewski Witold)

19. Śpiewanie przez starego Wajdelotę pieśni i powieści Wajdeloty oraz pieśni Alpuhara przez K. Wallenroda.

20. Walka z wojskami litewskimi i przegrana krzyżaków

21. Zebranie się sądu kapturowego i relacja szpiega

22. Pożegnanie z Aldoną

23. Samobójstwo Konrada poprzez otrucie się

24. Śmierć Aldony

„MACIE BOWIEM CO CHCECIE, ŻE SĄ DWA SPOSOBY WALCZENIA… TRZEBA BYĆ LISEM I LWEM”

Cytat w temacie stanowi motto do K. Wallenroda. Motto to zaczerpnął poeta z dzieła Mikołaja Machiwelliego pt. „Książę”. Walka podstępem jest jedyną skuteczną metodą walki, ale pociągające za sobą dylematy moralne, rozdarcie wewnętrzne. Bohater poświęca się słusznej sprawie, ale rezygnuje z miłości, a w postępowaniu stosuje zdradę, dopuszcza się zabójstwa. Jego postać nabiera więc wymiar tragiczny.

Konrad Wallenrod przypomina Byronowskiego Giaura:

PODOBIEŃSTWA	RÓŻNICE
- walka podstępem - zabójstwo - chęć zemsty - depresja - rozdarcie wewnętrzne	- Giaur mści się za śmierć ukochanej, a Wallenrod poświęca się dla ojczyzny - Konsekwencja postępowania u Giaura i zawirowania na drodze do celu u Konrada.

ROLA PIEŚNI GMINNEJ W „KONRADZIE WALLENRODZIE”.

Historia w utworze to kostium, kamuflaż literacki. Mickiewicz ukrywa pod jej płaszczem główne przesłanie utworu - propozycje walki podstępem z zaborcą, gra - przybieranie maski, dotyczy nie tylko historii ale też samego Konrada. Konrad odkrywa masę podczas:

- gdy pije na uczcie , śpiewa Alpuharę itp.

- Odkrywa się mówiąc po litewsku, gubiąc wątek rozmowy. Wtedy z opresji ratuje go Halbau.

Jest to pieśń wędrowcy: - Wajdeloty , potrafi dzięki pieśni ludowej budować w społeczeństwie patriotyzm.

Cechy pieśni udowej:

- podsycanie patriotycznych uczuć

- przechowywanie w pamięci historii

- pokazywanie zwyczajów i obyczajów narodowych

- tradycja łączy lud

- lud zachowuje tradycję

- zachowanie w pamięci o bohaterach narodowych

WARTOŚCI ARTYSTYCZNE:

- „Konrad Wallenrod” powieścią poetycką

- zastosowanie po raz pierwszy w Polsce heksametru (składającego się z 15 sylab , a nie z 12 - 17 jak w antyku, tworzących daktyle , spondeje i trocheje, w h. Polskim nie ma spondejów)

- heksametr podkreśla wyjątkowość bohatera

schemat heksametru polskiego na przykładzie wersetu z „Konrada Wallenroda”

„Konrad Wallenrod” odegrał wielką rolę w kształtowaniu się mentalności narodowej Polaków. Iał wpływ na zawiązanie się spisku w szkole podchorążych i pomysł zabicia namiestnika carskiego. Wpływ dzieła obrazuje najlepiej cytat: „…Słowo stało się ciałem a Wallenrod Belwederem…”

5. „Dziady”

CO TO SĄ DZIADY I OBYCZAJE LUDOWE ZWIĄZANE ZE ŚWIĘTEM ZMARŁYCH W II CZĘŚCI DZIADÓW.

DZIADY - obrzęd w tradycji ludowej, obchodzony ku czci zmarłych, odprawiany w dzień zaduszny. Uczta koźla, u ofierze zabijają kozła a jego szczątki są zakopywane w ziemi dla zmarłych. Wszystkie święta odbywają się w kaplicy cmentarnej najczęściej po północy. Mistrzem ceremonii jest guślarz , a świadkami ceremonii jest lud. Święto jest złączeniem podań i tradycji ludowych i religii chrześcijańskiej .

II część „Dziadów” jest utworem romantycznym bo pokazuje przestrzeń zdarzeń elementarnych obok świata realnego. Utwór jest oparty na tradycjach ludowych zawierających prawdy moralne. Guślarz jest bohaterem ludowym. Niektóre prawdy moralne zawarte w „Dziadach”:

- „…kto nie doznał goryczy ni razu

ten nie dozna słodyczy w niebie…”

- „…bo kto nie był ni razu człowiekiem

temu człowiek nic nie pomorze…”

- „…bo kto nie dotknął ziemi ni razu

ten nigdy nie morze być w niebie…”

IV CZĘŚĆ „DZIADÓW” JAKO OPOWIEŚĆ O ROMANTYCZNEJ MIŁOŚCI

Związki IV cz. „Dziadów” z teatrem antycznym:

- obecność chóru

- chór komentuje poczynania postaci

- obecność zasady trzech jedności (m-ce - kaplica cmentarna; czas - północ; 1 wątek - wywoływanie duchów).

Romantyczne cechy IV cz. „Dziadów”:

- obyczaj ludowy

- świt metafizyczny obok realnego

- II cz. „Dziadów” kończy się spotkaniem z upiorem.

Bohaterem tej części jest pustelnik - ustaw (przedstawiony jako szaleniec) człowiek o pomieszanym rozumie, ubrany w łachmany uważający za przyjaciela gałąź jedliny, wychowany przez księdza unickiego czytający książki zbójecki (twórczość Goethego). Godziny rozpaczy, przestrogi i miłości - opowiada trzy godziny o miłości do swojej kobiety. Pierwsza godzina - miłości przedstawia żal ; druga - rozpacz wyjścia za niego wybranki i oglądanie z zewnątrz wesela , rozpacz z tego wesela - narodził się obłęd ; trzecia - godzina przestrogi mówi:

„…Posłuchajcie i zwiążcie u siebie, że wg Bożego rozkazu: Kto z życia choć raz był w niebie ten po śmieci nie trafi od razu…”.

Odgrywa się tam scena samobójstwa , którą kiedyś popełnił. postać Gustawa w prologu do III cz. Zmienia się w Konrada. Umiera Gustaw , zakochany nieszczęśliwie, a rodzi się Konrad buntownik patriota. III część „Dziadów” ma związki z ”Cierpieniami młodego Wertera”.

III CZĘŚĆ „DZIADÓW” - GENEZA UTWORU

III część „Dziadów” powstawała od października 1831 do listopada 1832 w Dreźnie. Genezę utworu stanowiło:

- odczuwanie bólu po klęsce powstania listopadowego

- pragnienie podniesienia narodu na duchu

- chęć usprawiedliwienia, zadośćuczynienia narodowi za nieobecność w szeregach powstańców

W budowie utworu wyróżniam:

- część dramatyczną (prolog i 9 scen) w klasztorze ojców bazylianów w Wilnie w celach więziennych gdzie odbyła się pierwsza scena.

- część epicką

- ustęp (6 części - fragmentów i wiersz do przyjaciół moskali)

OBRAZ MĘCZEŃSTWA NARODU POD ZABOREM ROSYJSKIM W III CZĘŚCI I WALKI O WOLNOŚĆ

Dedykacja do trzecie części mottem informującym o treści „Dziadów”. Tekst pokazuje losy represjonowanych przez zaborcę patriotów, w tym także Filomatów i Filaretów. Tekst dedykowany jest po części: Janowi Sobolewskiemu, Cyprianowi Daszkiewiczowi, Feliksowi Kołakowskiemu

1. ciągły lęk towarzyszy Polakom mieszkającym na Litwie

2. aresztowania bez postaw i wyroków

3. aresztowani to ludzie młodzi zazwyczaj studenci

4. okrutny sposób traktowania więźniów

- tortury podczas śledztw

- odebranie prawa korespondencji

- okrutne traktowanie rodzi skazanych

- zsyłki na Sybir

- nużenie głodem

- pozbawianie światła i powietrza w celach

-podawane narkotyków przesłuchującym

5. Trzyczęściowa budowa wielkiej improwizacji:

- poczucie osamotnienia Konrada i nie zrozumienie jego poezji przez ogół

- świadomość wielkiej siły twórczej i podjęcie wielkiej walki z Bogiem

- walka z Bogiem i przegrana Konrada (jest to klęsk romantycznego indywidualizmu - Konrad nie wypowiedział przekleństwa i dlatego zasługuje na poprawę)

6. patriotyzm - chęć uszczęśliwienia ludzi przyczyną walki z Bogiem

7. idea prometeizmu w Wielkiej improwizacji. Konrad bluźniąc przeciw Bogu przegrywa szansę na zbawienie, ale walczy o szczęście ludzi

8. przegrana Konrada symbolem:

- przegrana pych i dumy indywidualizmu romantycznego

- klęski walki samotnej, Konrad wobec Boga staje sam

- klęski powstania listopadowego

9. obecność dobra i zła w Wielkiej Improwizacji

IDEA MESJANIZMU W III CZĘŚCI „DZIADÓW”

Walka samotna z Bogiem przyczyną klęski Konrada

„Z matki, krew jego dawne bohatery,

a imię jego będzie czterdzieści i cztery”

„Panie czymże ja jestem przed twoim obliczem ?

Prochem i mieczem;

Ale gdybym tobie swoją nicość wyspowiadał,

Ja proch będę z Panem gadał”

Dumie Konrada przeciwstawił Mickiewicz pokorę księdza Piotra i jemu Bóg dał łaskę widzenia przyszłych losów polskich. Z ideą mesjanizmu wiąże się przede wszystkim analogia między dziełami i męczeństwem Chrystusa , a cierpieniami Polski. Z analogii tej wynika:

- zmartwychwstanie Polski

- odkupienie narodów Europy

- pogląd na cierpienie jako nagrodę i wyróżnienie.

Mickiewicz wierzy w wyzwolenie narodu Polskiego, wspomina tajemniczym wskrzeszeniu określony liczbą 44 , ale nie wie kiedy i jak do tego dojdzie.

Nawiązania do widzeń księdza Piotra:

- nawiązanie do Biblii (Herodem jest car Mikołaj I, a Chrystusem jest naród Polski)

Ksiądz Piotr spowiada się przed Bogiem

40 i 4 to imię Adam , myślał sam o sobie

„DZIADY” CZĘŚĆ III OCENA SPOŁECZEŃSTWA POLSKIEGO W SALONIE WARSZAWSKIM

Salon Warszawski to podobno salon rodziców Zygmunta Krasińskiego. W scenie tej Mickiewicz podzielił społeczeństwo na dwie grupy patriotów i kolaborantów. Patrioci to młodzież stojąca przy drzwiach. Cechuje ich:

- nienawiść do zaborcy

- pogarda dla zdrajców i kolaborantów

- odwaga, solidarność, uczciwość.

Kolaboranci i zdrajcy to towarzystwo stolikowe to prorosyjska arystokracja polska. Cechuje ich:

- obojętność na sprawy ojczyzny

- służalczość

- kosmopolityzm

- obłuda

- lizusostwo wobec zaborcy

Bardzo trafną opinię na temat oceny społeczeństwa polskiego dał w tej scenie Wysocki porównując nasz naród do lawy:

„Nasz naród jak lawa !

Z wierzchu zimna i twarda , sucha lecz wewnętrznego ognia sto lat nie wyziębia !

Pluwajmy na tę skorupę i zstąpimy do głębi !”

Mickiewicz pozytywnie ocenia patriotów (tj. Wysocki) pozytywnie, negatywnie zaś zdrajców i kolaborantów.

USTĘP O III CZĘŚCI „DZIADÓW” JAKO ROZPRAWA MICKIEWICZA AD ROSJĄ

Ustęp do III części „Dziadów składa się 6 fragmentów epickich, które można czytać jako spełnienie się proroctwa księdza Piotra co do dalszych losów Konrada. Świadczy o tym pokazanie kibitek zmierzających na Syberię pełno w nich chłopców, ich pewne oczy dziko patrzące. Petersburg w ustępie do III części pokazany jako miasto chluby cara, jest zlepkiem różnych kultur , zbudowany na krwi i pocie poddanych.

Sześć fragmentów Ustępu:

1. Droga do Rosji

2. Przedmieścia stolicy

3. Petersburg

4. Pomnik piotra wielkiego

5. Przegląd wojska

6. Oleszkiewicz

„Z przeglądu wojska” można odczytać próbę charakterystyki społeczeństwa rosyjskiego które jest:

- zastraszone

- karne

- posłuszne

- ciemne

- rządzone twardą ręką

Ocena ta jest ze wszech miar pesymistyczna, choć Mickiewicz współczuje im.

„Pomnik Piotra Wielkiego” to próba oceny carskich rządów porównywanie postaw cara do cesarza Marka Aureliusza wypada na niekorzyść rządów carskich. Car to władca despotyczny, tyran, nie odczuwający potrzeb własnego narodu. Ocena poety jest bardzo krytyczna.

Oleszkiewicz to znajomy Mickiewicza który jest malarzem polskiego pochodzenia. Mickiewicz przyjaźnił się z nim i był kilka razy w Rosji. Oleszkiewicz jako mistyk wygłasza proroctwa, które można zrozumieć jako zapowiedź przyszłych rewolucyjnych wydarzeń w Rosji np. walki z carem.

DOBRO I ZŁO W III CZĘŚCI „DZIADÓW”

Być dobrym w „D.” Tzn. upodobnić się do Boga po przez :

- podobieństwo zewnętrze (Oleszkiewicz, Wasilewski)

- miłość do bliźnich (Ksiądz Piotr, Tomasz Zan)

- poprzez modlitwę (Ksiądz Piotr, Ewa)

- cierpienie (naród Polski, Wasilewski)

Być złym w „D.” Tzn. upodobnić się do Szatana po przez :

- despotyzm rządów (car Piotr I)

- stosowanie terroru (car Piotr I, Nowosilcow)

- służalczość (konserwatywne polskie społeczeństwo)

- poniżanie człowieka (car , Nowosilcow)

Służebnicy dobra to:

- młodzi patrioci

- ksiądz Piotr

Uosobieniem zła jest:

- Rosja

- Car i jego zasłusznicy np. Nowosilcow

Postać, która nie wpisuje się wyraźnie w takie kategorie jest Konrad (grzeszny, ale ocalony przez ludzi służących dobru np. przez modlitwę Ks. Piotra).

„Pan Tadeusz”

GENEZA, TŁO HISTORYCZNE I GŁÓWNE WĄTKI UTWORU.

Geneza „Pana Tadeusza”:

- miłość i tęsknota poety z ojczyzną

- chęć zjednoczenia skłóconych emigrantów

- chęć upamiętnienia życia szlachty polskiej jako warstwy schodzącej z widowni dziejowej

Tło historyczne:

„Pan Tadeusz” nawiązuje w treści do lat 1811 - 12; do wojny Napoleona z Rosją i wiązanymi Polaków z tym nadziejami na wolność oraz powstania Litwinów przeciw Moskalom. Niestety do wybuch tego powstania nie dochodzi. Inne ważne wydarzenia pokazane w koncercie Jankiela:

- konstytucje 3 Maja 1791

- konfederacja Targowicka 1792

- powstanie Kościuszkowskie (rzeź Pragi) 1794

- tworzenie legionów Polskich we Włoszech 1797

Główne wątki utworu to:

16. polityczny (Działalność ks. Robaka)

- spór o zamek (Choreszkowie - Soplicowie)

- miłosny (Tadeusz, Zosia i Telimena)

- historyczny związany z wyd. politycznymi

RAJ UTRACONY - DWÓR I OTACZAJĄCY GO KRAJOBRAZ

Piękno w opisach przyrody, wielka dokładność w pokazaniu dworów szlacheckich - wór sędziego Soplicy, dwór w zaściankach Dobrzyńskich, zamek siedzibą arystokracji - ewenementem w okolicy. Dbałość w posiadłości Sopliców - nieporządek w dworach i obejściach szlachty zaściankowej.

JACEK SOPLICA NOWYM TYPEM BOHATERA

Jacek Soplica to postać o dwóch osobowościach:

- szlacheckiego warchoła, bratniego zabijaki, pieniacza, kłótniarza, pali - wody, mordercy Stolnik

- pokornego cichego mnicha, człowieka zdolnego do wielkich poświęceń, organizatora czynnej walki zbrojnej, a więc patrioty.

Tak ukształtowana postać literacka ukazuje wskazuje na dyscyplinę jego charakteru i jego osobowości. Z postacią Jacka Soplicy wiąże się również nowa podsunięta przez Mickiewicza metoda walki z zaborcą. Jest to walka oparta masach narodu bowiem powst. Listopadowe jako samotna rewolucja nie przyniosła rezultatu. O Jacku Soplicy jako nowym typie bohatera świadczą więc:

-dynamizm charakteru i osobowości

-nowy program walki oparty a masach narodu

SZLACHTA JEJ OCENA W „PANU TADEUSZU”

Szlachta to bohater zbiorowy warstwa ta w utworze dzieli pod wzglądem majątkowym się na kila grup:

- magnaterię (Stolnik i Hrabia Choreszko)

-szlachtę średniowieczna (sędzia Soplica, Podkomorzy)

- szlachtę zaściankową (Dobrzyński i tzw. Nie posesjonaci - Wojski i Asesor ; Protazy i Gerwazy.

Różnicom majątkowym towarzyszyły różne poglądy:

- radykalnie postępowych - Zosia i Tadeusz , którzy chcieli uwłaszczyć chłopów

- umiarkowane - sędzia Soplica , który jadał wspólne posiłki i pozwalał kończyć pracę o zachodzie

- konserwatywni - Podkomorzy i Gerwazy

OCENA SZLACHTY:

Sąd Mickiewicza o szlachcie polskiej w „Panu Tadeuszu” jest w miarę obiektywny. Twórca widzi w tej warstwie społecznej zarówno wady jak i zalety.

Zalety to:

- gościnność

- patriotyzm

- waleczność

- kultywowanie tradycji

- solidarność

Wady to:

- lenistwo

- pieniactwo

- warcholstwo

- pijaństwo

- kosmopolityzm

- nieuctwo

Mickiewicz ma świadomość, że szlachta schodzi z widowni dziejowej, dlatego tak często w „Panu Tadeuszu” używa się przymiotnika ostatni.

- ostatni zajazd na Litwie

- ostatni z rodu Choreszków

- ostatni co tak poloneza wodzi.

Funkcje przyrody w „Panu Tadeuszu”

- przyroda wyznacza rytm pracy na wsi

- przyroda odzwierciedla uczucia ludzkie - księga VIII

- przyroda sprzymierzeńcem i wrogiem człowieka - księga X

OBYCZAJE I ZWYCZAJE SZLACHECKIE W „PANU Tadeuszu”

Obyczaje:

- polowania

- grzybobrania

- podawane czarnej polewki

- rozpoczynanie ważnej uroczystości tańczeniem poloneza

- gościnność

- noszenie tradycyjnego szlacheckiego stroju: kontusza i pasa słuckiego

- oddawanie szacunku przy sadzaniu gości przy stole

- służenie kobietom przy stole przez męszczyzn

- obyczaj podawania kawy przez kawiarkę

- kończenie polowania biesiadą w lesie na której podawano bigo

- granie na rogu przez Wojskiego na zakończenie polowania

Zwyczaje w „Panu Tadeuszu”:

- kończenie pracy przez chłopa w raz z zachodem słońca

- wspólne posiłki sędziego i służby

- doglądywanie przez Sędziego gospodarstwa

- stukanie w tabliczkę przez podkomorzego

- częstowanie tabaką przez ks. Robaka na znak skupienia słuchaczy

- zbieranie Muchomorów przez Wojskiego

- nakręcanie zegarów , otwieranie i zamykanie drzwi w zamku przez klucznika Gerwazego

WARTOŚCI ARTYSTYCZNE W „PANU TADEUSZU”

1. „Pan Tadeusz” - epopeją narodową ponieważ:

- przedstawia życie szlachty - ważnej warstwy dla narodu Polskiego na tle wojen Napoleońskich z Rosją

- styl ujęty w eposie jest podniosły

- znajdujemy tam porównania Homeryckie

- utwór rozpoczyna się inwokacją

2. wartości artystyczne wiersza:

- poemat pisany jest wersem 13zgłoskowym

- rymy parzyste ze średniówką między 6 a 7 zgłoską.

Pokazanie barwnego życia szlachty jako warstwy społecznej. Pokazanie uczuć patriotycznych. Pokazanie zwyczajów i nastrojów. I wzbudzanie ich w czytelniku.

Realizm wydarzeń - wartości artystyczne:

- obrazowość i plastyka opisów

- przyroda i jej różne funkcje

- wielość środków stylistycznych (apostrofy, epitety, porównania)

- indywidualizm postaci i ich języka

„Do matki Polki”

6. „Liryki lozańskie

„Liryki Lozańskie” to cykl wierszy powstały w wyniku przeżyć osobistych poety. Zostały napisane w Lozannie w l. 1838 - 40. Refleksje w nich zawarte dotyczą:

- miłości jako uczucia które zmienia świat („Snuć miłość…”)

- przemijania czasu, pogodzenia się z losem wygnańca czy może przeżycia mistycznego („Nad wodą wielką i czystą…”)

- oceny własnego życia („Polały się łzy…”)

Nastrój wierszy jest melancholijny, smutny. Liryki lozańskie to utwory genialne w swojej postaci, ekonomice słów. Mickiewicz stosuje m.in. instrumentację zgłoskową, epitety wyrażające kolor.

7. Adam Mickiewicz jako wieszcz narodowy

1. Przewodnictwo Adama Mickiewicza narodowi w ukazaniu efektownych metod walki z zaborcą:

- akceptacja walki z zaborcą

- metoda walki podstępem

- krytyka walki samotnej

- koncepcja walki oparta na masach narodu.

2. Związki A. Mickiewicza z losem narodu:

- udział w tajnych towarzystwach filomatów i filaretów na uniwersytecie w Wilnie

- przyjazd w woj. Poznańskie w celu wzięcia udziału w powst. listopad owym

- dzielenie losów emigracji polskiej w Paryżu

- próba zorganizowania legionów polskich we Włoszech w 1848

- wyjazd do Turcji i tworzenie legionów do walki z Rosją w 1856

3. Związki twórczości A.M. z poetyką romantyczną:

- wykorzystanie motywu miłości niespełnionej i nieszczęśliwej

- świat metafizyczny

- bohater romantyczny

- tajemniczość groza

- historyzm

- ludowość

- natura

8. Juliusz Słowacki

1. Słowacki o sobie samym

2. „Kordian”

WYMOWA I MOTTO PROLOGU DRAMATU

Motto do „Kordiana” to fragment poematu „Lambro” J. Słowackiego. Słowa motta wygłasza śpiewak ludowy . jego wymowa kładzie nacisk na rolę poety budzącego uczucia patriotyczne w narodzie, swoimi dziełami. Słowacki wierzy także jak Mickiewicz w moc pieśni ludowej i tradycji narodowej. Kordian jako utwór ma więc pobudzić naród Polski do walki o wolność. Słowacki nie wie czy odniesie sukces („… obudzę ogień jaki jest w iskierce…”).

Prolog to dyskusja Słowackiego z poglądami Mickiewicza jako mesjanisty. Pierwsza osoba prologu podobna do wizji Chrystusa z apokalipsy chce snu dla Polski aby uśpić dążenia niepodległościowe. Wg Słowackiego nie cierpiętnictwo ale czynna walka z zaborcą jest właściwą drogą do wyzwolenia Polski. Słowacki tak jak wielu innych romantyków docenia lud jako warstwę społeczną.

KRYTYCYZM SŁOWACKIEGO DOTYCZĄCY POWSTANIA LISTOPADOWEGO W „PRZYGOTOWANIU”

W „Przygotowaniu” Słowacki ustosunkował się do źródeł klęski powstanie listopadowego. Skrytykował organizatorów i wodzów powstania wytykając im:

- niedopuszczenie chłopów do walk - Chłopicki

- brak wiary w siły narody - Czartoryski

- chwiejność niezdecydowanie - Lelewel

- niezdolność w kierowaniu walką - Skrzyneczki

- zdradę narodową -

Szatani tworzą jeszcze grupą posłów z oślimi językami czy grupę rycerzy ospalców - negatywnie oceniając jednych i drugich. Postaci Niemcewicza wytyka konserwatyzm poglądów, zapatrzenie w przeszłość.

Szatani decydujący o losie świata to buntownicy, którzy ujęciu podobni są do człowieka, ponieważ człowiek także buntuje się przeciw Bogu i wierze. Szatani jednak przegrali stąd może stawiają na klęskę powstania listopad owego.

„KORDIAN” JAKO BOHATER ROMANTYCZNY

1. szlacheckie pochodzenie Kordiana - życie w wiejskim dworku

2. przyjaźń z Grzegorzem i spływ starego sługi na charakter Kordiana uczy Kordiana heroizmu, wiary w zwycięstwo w ideały)

3. przeżywanie niespełnionej miłości do Laury

4. próba samobójstwa

5. podróże Kordiana:

1. pobyt w Anglii (James Park i Port Dover - czytanie na skalnym klifie Szekspira „Król Lear”)

2. pobyt we Włoszech w willi Włoskiej i zawiedzone uczucie miłości do Wioletty; w Watykanie -Niech Polaki modlą się i czczą cara)

3. pobyt w Szwajcarii na Mt. Blanc. W monologu Kordian dojrzewa - z romantycznego kochanka staje się bojownikiem o wolność, walczy w myśl hasła „Bądźcie Winkeridem narodów ! ”. hasło przeciwieństwem Mickiewiczowskiego hasła „Bądźcie Chrystusem narodów ! ”.

6. powrót do Polski i podjęcie działalności spiskowej

1. udział w zebraniu podchorążych w Warszawskiej katedrze św. Jana

2. noc służby w pałacu carskim i nieudana próba zabicia Cara

3. pobyt w wariatkowie

4. skok na placu ćwiczebnym

5. pobyt w pierdlu

6. kolejna nierozstrzygnięta scena egzekucji.

SPISEK KORONACYJNY METAFORĄ POWSTANIA

Spisek koronacyjny miał miejsce w 1828. Słowacki wykorzystuje podobieństwa między tym faktem historycznym a późniejszym powstanie listopadowym. Można więc powiedzieć, że spisek koronacyjny to metafora powstania listopadowego. Oto podobieństwa tych dwóch faktów:

- plan samotnego zgładzenia Cara przez Kordiana symbolem powstania listopadowego, jako samotnej rewolucji szlacheckiej.

- Chwiejność niezdecydowanie spiskowców i powstańców

- Niedojrzałość polityczna spiskowców i powstańców (zabicie albo porwanie carskiego namiestnika)

- Niedocenianie wrogiej postawy ludu wobec zaborcy

WARTOŚCI ARTYSTYCZNE „KORDIANA”

1. mistrzowskie przeprowadzenie akcji dramatu - obecność napięcia dramatycznego . pokazanie prawdy historycznej o powstaniu listopadowym . krytycyzm Słowackiego ukazany poprzez groteskę i ironię oraz demaskowanie poglądów.

2. Talent polemiczny ujawniony w dramacie

3. Realizm psychologiczny u ukształtowaniu postaci literackich

4. „Kordian” dramatem romantycznym: synkretyzm rodzajowy, elementy fantastyki, obecność świata metafizycznego, zasada trzech jedności, otwarta kompozycja dramatu.

„KORDIAN” W POSZUKIWANIU SENSU ŻYCIA, CHARAKTERYSTYK GŁ. BOHATERA DRAMATU

• „Kordian” odpowiedzią na „Dziady” , podobieństwa i różnice z Gustawem - Konradem (Kordian też jest poetą, ale nie jest pewny siły swej poezji, wacha się, przemienia się z romantycznego kocanka w bojownika o wolność narodu).

• Bohater wędruje po Europie by skonfrontować własne wyobrażenia z rzeczywistością

• Wędrówka służy dojrzewaniu bohatera i poznaniu samego siebie; poszukuje sensu życia; momentem przełomowym jego życiu jest monolog na górze Mt. Blanc :

„uczucia po światowych opadły drogach…

gorzkie pocałowaia kobiety - kupiłem…

wiara dziecinna padła na papieskich progach…

nic - nic - nic - aż w powietrza błękicie

skąpałem się… i ożyłem

I czuję życie!”

Dokonuje podsumowania swego dotychczasowego życia: postanawia wrócić do ojczyzny i stać się bojownikiem o wolność

• słabość bohatera: bo musi działać sam , bo nie potrafił przekonać spiskowców

• po przez tę postać autor odnosi się krytycznie do postaw i idei romantycznych

• ponosi całkowitą klęskę (symboliczna scena pod sypialnią cara , gdzie Kordian pada zemdlony pod ciężarem fantastycznych wizji nasuwanych mu przez strach i imaginację)

• autor przeciwstawia się idei prometejskiej - działanie pojedynczej jednostki nawet wybitnej nie przyniesie efektów

• Kordian kierował się emocjami , był naiwny, odrzucał rozum ludzi myśląc że może dokonać czynu który jest niewykonalny dla jednej osoby

• Przechodzi przemianę (monolog na Mt. Blanc odpowiednikiem Wielkiej Improwizacji

• Kordian typem bohatera Werterowskiego

„KORDIAN UTWOREM POLEMICZNYM WOBEC „DZIADÓW”

• „Kordian” odpowiedzią na „Dziady”

• walka z Adamem

• monolog na Mt. Blanc odpowiednikiem Wielkiej Improwizacji

• Kordian przeciwstawieniem się idei prometejskiej, działanie pojedynczej jednostki nawet wybitnej nie przyniesie efektów

3. „Beniowski”

Maurycy Beniowski - 1764 - 86 , polski żołnierz i żeglarz marzył o podróży do dokoła świata. Za udział w konfederacji barskiej zesłany na Kamczatkę. sporządza tam mapę okolicy. Ucieka z stamtąd za pomocą Rosjan na Madagaskar. Ginie w walce z Francuzami. Szlachcic Węgierskiego pochodzenia.

Wiersz „Beniowski” powstał w 1840 (5 pierwszych pieśni) ale potem poeta pracował nad dziełem do 1846 tworząc kompozycję otwartą i łącząc ten utwór z „Królem duchem”. Osnową dzieła jest konfederacja barska i dzieje Beniowskiego. Utwór jest poematem dygresyjnym. Wyróżniamy w nim dygresje osobiste i polityczne:

- polemika z recenzentami krytycznie oceniającymi utwory Słowackiego

- poezja powinna pełnić funkcje społeczne, wyrażać myśli i uczucia zbiorowości

- walka o przyznanie miejsca w świecie poezji na równi Mickiewiczowi

- nacisk położony na zdolności poetyckie twórców: „chodzi mi o to by język giętki; powiedział co myśli głowa”

- strofa powinna być taktem nie wędzidłem

dygresje polityczne:

- krytyka panująca wśród emigracyjnych twórców

- polemika z programem politycznym Mickiewicza (brak haseł mesjanistycznych)

Słowacki walczy o miano wieszcza równego Mickiewiczowi, w słowach („Bądź zdrów ! a tak się żegnają nie wrogowie , lecz dwa na słowach naprzeciwnych - bogi”)

„Beniowski” pisany jest kunsztowną formą strofy zwaną oktawą (8 wersów - 11 zgłoskowych o rymach a b, a b, a b, c c).

GRÓB AGAMEMNONA. - SĄD O SZLACHCIE I POLSCE

1. analogia między klęską Grecji pod Cheroneą a powstaniem listopadowym i niewolą Polski

2. krytyka szlachty jako źródła wszystkich nieszczęść spadających na Polskę

3. wady wytknięte szlachcie:

- obojętność na losy ojczyzny

- kosmopolityzm „bowiem narodu byłaś papugą”

- służalczość

- ciemnota (czerep rubaszny)

- ucisk ludu

- prywata

- pycha i duma

4. przekazanie poety o konieczności wyzwolenia społecznego jako warunku uzyskania niepodległości („Polska - posąg z jednej bryły”)

5. różnorodność uczuć targająca poetom - nieszczęśliwym Polakiem

6. smutek melancholia, wstyd, ironia, pogarda, oburzenie, gniew

sekstyna - forma strofy „Grobu Agamemnona” (6 wersów 11 zgłoskowych , rym ab, ab, cc)

SAMOTNOŚĆ , DZIEDZICTWO DUCHA I SIŁA FATALNA POEZJI SŁOWACKIEGO

1. podróż morska do Aleksandrii sytuacją liryczną tekstu

1. obserwacja zachodu słońca

2. dostrzeganie piękna otaczającego świata

2. refleksje podmiotu lirycznego:

1. nostalgia za ojczyzną

2. smutek

3. tułactwo

4. refleksje o przemijaniu

3. podobieństwa i różnice między hymnem Kochanowskiego a wierszem słowackiego

1. podobieństwa - wspólny gatunek; apostrofa do Boga; ukazanie piękna świata

2. różnice - brak poczucia szczęścia u Słowackiego, dyskusja z Bogiem dotycząca cierpienia

4. brak postawy buntu „Testament mój”

1. wiersz zbliżony formą do testamentu

2. próba samooceny poety

- świadomość talentu poety, własnej wielkości

- świadomość oddania wszystkich sił w służbie ojczyźnie

3. wkaznie pozostawione przyjaciołom:

- spalenie serca i oddanie matce jak synowskiego domu

- pocieszenie się na pogrzebie

4. zalecenia dla potomnych - poświęcenie życia dla ojczyzny i niesienie oświaty ku masie ludu

5. smutny nastrój utworu

6. apostrofa podstawowym środkiem stylistycznym

ZNACZENIE SŁOWACKIEGO JAK TWÓRCY:

1. zaangażowanie się w sprawy narodu, patriotyzm

2. hasła konieczności walki narodowo - wyzwoleńczej

- krytyka walki samotnej („Kordian”)

- nawoływanie do walki wspólnej , masowej („Grób Agamemnona”)

- hasła połączenia wyzwolenia narodowego z społecznym

- udział w Wiośnie ludów

- wprowadzenie do literatury polskiej nowych gatunków: poematu dygresyjnego, dramatu baśniowo - fantastycznego, dramatu realistycznego

• osiągnięcia w dziedzinie wersyfikacji - używanie sekstyny i oktawy

OCENA KLĘSKI POWSTANIA LISTOPADOWEGO W „Grobie Agamemnona” i „Kordianie”

• „Przygotowanie („Kordian”) - szatani stwarzają przywódców powstania

• są to osoby nieudolne

• p0rzywódcy uosabiają cechy, które doprowadziły do upadku powstania

• są narzędziami w rękach szatana

• tymi szatanami są zaborcy

• W „Grobie Agamemnona” przyczyn klęski upatruje poeta w szlacheckich wadach i przywarach, nie jednomyślności Polaków, braku jedności w działaniu, braku nadziei w odzyskanie niepodległości (symbolem koszula Dejaniry).

9. Zygmunt Krasiński: „Nie - Boska Komedia”

„NIE BOSKA KOMEDIA” - CO STANOWI PONADCZASOWY CHARAKTER .

Genezę utwory stanowi obserwacja stosunków społecznych w krajach Europy zachodniej i przekonanie Krasińskiego o zmierzchu znaczenia warstwy arystokratycznej. Poeta przewidywał rewolucję jako sposób na zmianę świata. Jej wizję przedstawia na kartach dzieła. Na obraz rewolucji w dziele miał wpływ także opis powstania listopadowego z listu ojca do syna.

Pod względem tematycznym utwór ten dzieli się na:

- dramat rodzinny (1 i 2 cześć)

- dramat społeczny (3 i 4 część)

Dramat rodzinny niesie ze sobą prawdy moralne o charakterze ponadczasowym:

- nie zawsze wygląd zewnętrzny decyduje o prawdziwym pięknie i dobru.

- Nie wszystkie błędy da się naprawić, są to krzywdy nieodwracalne

- Więzy rodzinne wymagają poczucia odpowiedzialności za losy ich członków

Praw tych nie wypełnia mąż żyjący w oderwaniu od rzeczywistości. To jego autor obarcza winą za tragiczne losy rodziny.

PROBLEM POEZJI I POETY W „NIE - BOSKIEJ…”

1. „Przez ciebie płynie strumień piękności ale ty nie jesteś jej pięknością” - poezja to piękno i prawda - ale poeta jej nie zaznaje

2. dwie kategorie poetów i dwie odmiany poezji:

- poeta błogosławiony i poezja prawdziwa (Orcio, żyje tak jak tworzy, modli się własnymi słowami)

- poeta nieszczęśliwy i poezja fałszywa (Hrabia Henryk - nie żyje tak jak tworzy nie żyje zgodnie z poezją)

3. krytyka postawy męża jako poety fałszywego

- uprawiającego poezję oderwaną od życia

- ukazujących siebie i najbliższych na nieszczęście i tragiczny los.

4. Cechy Hrabiego Henryka jako nietypowego bohatera romantycznego

- życie w rodzinie (żona i syn Orcio)

- brak zaangażowania w to co robi (nieudolność w kierowaniu walką arystokratów)

- odczuwanie pustki wewnętrznej.

KONTEKSTY W „NIE - BOSKIEJ…”

Podobieństwo do utworów które powstały wcześniej - PALIMPSES - przebijanie jednej warstwy namalowanego obrazu przez drugi.

1. „Nie boska …” nawiązuje do „Biblii” a w niej do:

17. „Apokalipsy” św. Jana (obraz Matki z koroną z 12 gwiazd oraz obraz Chrystusa z mieczem

18. „Boskiej komedii” Dantego ( odwołanie do wędrówki z przewodnikiem , operowanie kontrastem - świat Boży, świat bez Boga, rola zakończenia utworu; komedia w tytule ale kończy się tragicznie)

STOSUNEK KRASIŃSKIEGO DO REWOLUCJI SPOŁECZNEJ.

1. przekonanie o nieuchronności rewolucji społecznej niwelującej krzywdy ludu

2. lęk poety przed rewolucją jako siłą niszczycielską

3. lud warstwą niezdolną do stworzenia nowego porządku w świecie

4. szansa arystokracji do przewodzenia narodowi ale po jej odrodzeniu się.

„NIE - BOSKA KOMEDIA” - CHARAKTERYSTYKA DWÓCH OBOZÓW REWOLUCYJNYCH.

1. obóz ludowy:

- nienawiść do szlachty i bunt wobec niej

- rządzą zemsty i posiadania władzy

- anty religijność, rozpusta, ciemnota (wyjątkiem Pan Kracy)

- okrucieństwo

2. obóz arystokratyczna - szlachecki:

- religijność

- nieugiętość

- zakorzenienie w przeszłości i kultywowanie tradycji

- rozpusta

- niesprawiedliwość

- nieuczciwość, fałszerstwo

- kosmopolityzm

- troska o zdrowie i kondycję ludu

- troska o oświatę narodu

- udział w walkach za ojczyznę

- mądrość i wykształcenie

w rewolucji zwyciężył w prawdzie obóz ludowy ale bez Pan Kracego (zginął porażony wizją Chrystusa z „Apokalipsy”), nie ma szans na przewodniczenie w nowym świecie. Wizja rewolucji kończy się więc pesymistycznie

10. Cyprian Kamil Norwid

NORWIDOWSKIE WIERSZE O MIŁOŚCI

Podmiot liryczny w „Lirykach miłosnych” Norwida to człowiek nieszczęśliwy przeżywający miłość niespełnioną. Stąd gorycz, niesmak a nawet ironia cechują liryczną wypowiedź. Miłość jako uczucie jest przez ludzi wypaczone („W Weronie”). W ukształtowaniu wypowiedzi lirycznej widać echa poezji romantycznej, ale Norwid jest poetą nowatorem ponieważ posługuje się:

- aluzją literacką („W Weronie”)

- obrazem poetyckim („Jak…”)

- niedopowiedzeniem (czyli pauzami)

- symbolem (jakością, wieloznacznością)

- elipsą (skrótem myślowym)

W ten sposób jego wiersze kondensują jego myśli i znaczenia zmuszające odbiorcę do pracy intelektualnej.

„BEMA PAMIĘCI ŻAŁOBNY RAPSOD” - LIRYCZNA KONWENCJA BOHATERSKA

1. wiersz pokazuje pogrzeb Bema

2. obyczaje pogrzebowe przytoczone w tekście:

- obecność w kondukcie konia i jeźdźca symbolizującego zmarłego rycerza

- obecność płaczek szukających drogi, rzucających na wiatr połamane kłosy

- bicie w tarcze przez chłopów

3. Gen . Bem traktowany jak rycerz staropolski

4. Obrazowość i plastyka utworu

5. Heksametr formą wiersza; werset podkreśla wielkość bohatera; składa się z 15 sylab podzielonych na 6 stóp metrycznych

6. Wizja przesadzenia grobu symbolem niepodległej Polski i znaczenia idei wolnościowych Bema. (motywy widoczne w wierszu związane z odrodzeniem : Feniks z popiołu, zmartwychwstanie Chrystusa, użyźnienie ziemi przez popioły.).

IDEA SOLIDARYZMU SPOŁECZNEGO W WIERSZU PT. „JOHN BROWN”

1. wiersz ma formę listu do Johna Browna

2. protest poety przeciw śmierci Browna i solidaryzowanie się z jego działalnością

3. środki poetyckie stosowane przez Norwida

- niedomówienia o zabarwieniu ironicznym

- stosowanie pytań retorycznych i neologizmów np. odkopnąć

4. wiara w ostateczna zwycięstwo ideałów wolności i sprawiedliwości

5. pokazanie mocy pieśni, która przetrwa wieki

„PIĘKNO KSZTAŁTEM JEST MIŁOŚCI”

Utwór „Fortepian Chopina” powstał jako reakcja na wieści z Warszawy o zdemolowaniu pałacu Zamojskich w 1863. Była to kara zaborców za zamach na Teodora erga namiestnika carskiego.

1. wiersz hołdem złożonym Chopinowi jako twórcy

2. przekonanie o wielkich wartościach narodowych tkwiących w muzyce Chopina

3. twórczość Chopina sztuką idealną

4. poglądy na temat sztuki Chopina

- dzieło sztuki kształtem miłości

- akt twórczy podniesieniem przedstawionych elementów do rangi ideału

- odrzucenie wielkiej sztuki przez współczesnych warunkiem zrozumienia jej przez następne pokolenia

- sztuka formą pracy

- poeta rzemieślnikiem słowa „Ja - nic mista słowa, ale - sługa słowa”

5. paraboliczne zakończenie utworu:

Zniszczony przez współczesnych fortepian Chopina symbolem odrzucenia jego sztuki , nadzieje na zrozumienie muzyki Chopina przez następne pokolenia - „Ciesz się próżny wnuku”

NORWID JAKO TWÓRCA - OCENA POETY

1. przeżywanie samotności przez twórcę

2. zwątpienie w istnienie uczucia jak prawdziwej miłości

3. przekonanie o niedocenianiu własnej poezji przez współczesnych

4. chęć tworzenia poetyckiego

5. nadzieja a zrozumienie jego poezji przez potomnych

6. nowatorstwo formalne, stylistyczne Norwida i jego znaczenie dla późniejszej epoki:

- używanie operatora poetyckiego

- operowanie symbolem poetyckim

- stosowane neologizmów

- stosowanie przemilczeń niedopowiedzenia „Jak…”, „W Weronie”

- stosowanie elipsy.

11. Motywy biograficzne w utworach i biografiach

12. Czasopiśmiennictwo doby romantyzmu

13. Walka klasyków z romantykami - spór dotyczący literatury i estetyki spór pomiędzy klasykami (J. Śniedecki, K. Koźmian, F.S. Dmochowski) a przedstawicielami preromantyzmu (K. Brodziński, A. Mickiewicz), toczący się głównie na łamach prasy w latach 1818 - 1830. W swoim programowym tekście „O klasyczności i romantyczności tudzież o duchu poezji polskiej” Brodziński odrzucił zasady sztuki opartej na ówczesnych regułach klasycznych, przeciwstawiając jej literaturę oryginalną odwołującą się do uczucia , wyrosła z romantycznego ducha narodu. Odpowiedzią na tekst Brodzińskiego była wypowiedź Śniadeckiego. Pretekstem do dalszej polemiki było ogłoszenie romantycznych utworów Mickiewicza. Klasycy zarzucili poezji romantycznej niezrozumiałość , prostactwo językowe, łamanie wszelkich zasad estetycznych. Kolejny etap sporu został zainicjowany publicystycznymi wypowiedziami M. Mochnackiego. Walka romantyków z klasykami doprowadziła do ustaleń założeń romantyzmu i zapoznała literackich odbiorców z procesem formowania się nowego nurtu w sztuce.

14. Romantyzm jako epoka - próba oceny

1. dostrzeżenie ludu jako warstwy społecznej jego krzywd, spraw i problemów

2. waga problematyki narodowo - wyzwoleńczej i nawoływanie do walki o wolność

3. nowe gatunki literackie: ballada, powieść poetycka, dramat romantyczny, poemat dygresyjny, epopeja narodowa

4. wielkie postacie epoki: J. Lelewel, I Domejko, A. Mickiewicz, J. Słowacki, Z. Krasiński, F. Chopin

Część VIII Pozytywizm (1860 - 1885)

1. Chronologia epoki

2. Pojęcia charakterystyczne dla epoki.

1. pozytywizm - okres w literaturze polskie trwający w latach 1864 do 1890 kierunek ten stworzony przez filozofa A. Comte negował idee zrywów niepodległościowych jako szkodliwych dla społeczeństwa, postulował hasła praca u podstaw, praca organiczna.

2. praca u podstaw - inaczej praca z ludem i dla ludu - hasło polskiego pozytywizmu, zakładające konieczność oświecenie i edukowania najniższych warstw społecznych. Pozytywiści nakładali na wyższe warstwy odpowiedzialność za uświadomienie najbiedniejszych i najmniej wykształconych sfer: ludu i proletariatu miejskiego. Ideały pracy u podstaw powiązane były z hasłami pracy organicznej.

3. praca organiczna - jedno z podstawowych haseł pozytywizmu polskiego, zakładające konieczność pracy nad każdym elementem organizmu społecznego. Praca organiczne zawierała postulat unowocześnienia przemysłu, rolnictwa i handlu, a także postulat ogólnego rozwoju cywilizacyjnego. Głoszono konieczność oświecenia i uświadamiania całego społeczeństwa oraz unaoczniania mu zdobyczy cywilizacji.

4. ewolucjonizm - kierunek filozofii i nauk społecznych rozwijany w pozytywizmie głoszący stopniowa zmienność życia od form niższych do wyższych; głosił że wcześniejsze formy wyznaczają późniejsze które z nich nieodwołalnie wypływają. Główny przedstawiciel H. Spencer.

5. utylitaryzm - jedno z podstawowych złożeń pozytywizmu, postulujące użyteczność wszelkich dokonań człowieka, w tym także literatury, która ma pełnić funkcję służebną wobec społeczeństwa. Wg zwolenników utylitaryzmu literatura, podobnie jak nauka powinna nauczać społeczeństwo, uświadamiać je w dziedzinach społecznej, politycznej, ekonomicznej. Pozytywiści odrzucali ideę romantycznego wieszcza, a od pisarza wymagali wiedzy, jednoznacznej postawy moralnej i patriotycznej. Dzieło literackie i ich zamyśle powinno służyć jakiemuś celowi społecznemu, a rzeczywistość przedstawiać w sposób jak najbardziej prawdopodobny, wolny od zafałszowań. Naczelnymi hasłami utylitarystów były prawda i moralność. Jego przedstawiciele domagali się powieści podejmującej współczesne problemy. Utylitaryści stworzyli powieść społeczną i tendencyjną.

6. emancypacja kobiet - wyzwolenie i zrównanie praw kobiet w stosunku do męszczyzn, początek ruchów feministycznych.

7. agnostycyzm - kierunek filozoficzny negujący lub ograniczający możliwość poznania rzeczywistości zwłaszcza zachodzących w nim związków przyczynowych prawidłowości i praw jej rozwoju; agnostycyzm głosili m.in. D. Hume i I. Kant.

8. relatywizm - pogląd wg którego określone lub wszelkie wartości mają charakter względny.

9. scjentyzm - jedno z naczelnych założeń pozytywizmu, przyznanie nauce nieograniczonych możliwości poznawczych. Scjentyzm zakładał że w miarę rozwoju nauki rzeczywistość zostanie poznana całkowicie.

10. realizm - to metoda twórcza polegająca na ukształtowaniu elementów dzieła zgodnym z prawdziwym obrazem rzeczywistości. Metoda ta funkcjonowała w obrąbie wielu prądów i epok. W pełni ukształtował się w pozytywizmie. Rozwijająca się wtedy powieść realistyczna miała odzwierciedlać rzeczywistość, budować fikcję literacką zgodnie z ówczesną wiedzą o człowieku i świecie. Naczelnymi zasadami w epice były: prawdopodobieństwo postaci i sytuacji, stworzenie iluzji rzeczywistości, obecność wszechwiedzącego narratora, narracja przezroczysta, połączenie motywacji społecznej i psychologicznej, ukazywanie tła i panoramy społeczeństwa. Twórcy postaci realistycznej mieli wykazać wycinek z nurtu życia człowieka i społeczeństwa w sposób obiektywny i z perspektywy zrozumiałej dla przeciętnego odbiorcy.

11. naturalizm - podstawowy obok realizmu kierunek w literaturze drugiej połowy XIX wieku, ukształtowany we Francji. Nurt ten nawiązywał do filozofii pozytywistycznej, przede wyrzyskim do teorii Hipolita Teine`a, którą próbował przenieść na grunt literatury. W założeniu pisarz miał się posługiwać metodami naukowymi i przedstawia świat w sposób jak najbardziej obiektywny. Naturalizm był pod dużym wpływem filozofii ewolucyjnej, traktującej człowieka jako istotę dążącą do zaspokojenia swoich potrzeb fizjologicznych. Głównymi cechami gatunku były: mimetyzm, wierność prawdzie, ukazanie przemożnego wpływu czynników społecznych i biologicznych na moralność człowieka i dokonywanych przez niego wyborów, determinizm i fatalizm. Twórca powieści miał postępować jak badacz naukowy, eliminując wszystkie elementy fikcji literackiej i unikając wszelkiego komentarza. Powinien dążyć do maksymalnej wierności w ukazywaniu rzeczywistości, służyły temu drobiazgowe opisy, wprowadzenie elementów uznawanych z brzydkie i brutalne, użycie języka potocznego. Najczęstszymi tematami powieści naturalistycznych był kryzys moralny klas posiadających oraz przedstawienie losu wyzyskiwanych. Twórcą założeń powieści naturalistycznej był Emil Zola w tomie „Powieść eksperymentalna”.

3. Gatunki literackie

1. nowela - krótki utwór epicki pisany prozą o zwięzłe jednowątkowej fabule , poruszające problematykę społeczną lub polityczną i wyrazistej kompozycji i pokrewnej strukturze do dramatu, zamknięty pointą. Rozwinięty w pozytywizmie.

2. opowiadanie -1. Krótki utwór epicki o prostej zwykle o jedno wątkowej fabule. Gatunek bliski noweli i często z nią porównywany, różni się jednak większą swobodą konstrukcji (wprowadzenie postaci drugoplanowych i dodatkowych epizodów, partii opisowych i refleksji)

2. forma narracji w epice.

3. szkic - artykuł, esej, rozprawa, ujmujące temat w sposób ogólny, także krótki utwór epicki o swobodnej konstrukcji i kompozycji zbliżony do opowiadania.

4. powieść realistyczna - odmiana powieści, w której przestrzegane są reguły realistycznego przedstawiania świata (zasada prawdopodobieństwa, następstwo przyczynowo - skutkowe zdarzeń) , ukazywanego przez wszechwiedzącego narratora ; bohaterowie powieści realistycznej postępują zgodnie ze społeczną i psychologiczną motywacją zachowań.

5. powieść naturalistyczna - odmiana powieści, w której przestrzegane są reguły realistycznego przedstawiania świata (zasada prawdopodobieństwa, następstwo przyczynowo - skutkowe zdarzeń) , ukazywanego przez wszechwiedzącego narratora ; bohaterowie powieści realistycznej postępują zgodnie ze społeczną i psychologiczną motywacją zachowań. Autor zaś nie odnosi się do wydarzeń, nie komentuje ich, komentarz pozostawia czytelnikowi, pokazuje świat z fotograficzną dokładnością, mówi o wszystkich sprawach wprost, porusza ważne kwestie społeczne.

6. powieść historyczna - odmiana powieści, której akcja toczy się epoce minionej zazwyczaj respektująca prawdę historyczną łączoną z elementami fikcji (postacie, szczegółowe zdarzenia, hipotezy itp.). Powieść historyczna ukazuje losy postaci uwikłane w historię najczęściej w ważnym momencie ich państwa lub społeczości.

7. powieść społeczna - gatunek literacki zrodzony w pozytywizmie, mówiących i poruszający tematy społeczne, tj. problem ubóstwa, analfabetyzmu, nietolerancji religijnej , różnic klasowych.

8. powieść tendencyjna - odmiana powieści, której podstawowym celem jest wypełnienie jakiegoś założenia propagandowego lub dydaktycznego o charakterze doraźnym , w której bohaterowie dzielą się schematycznie na dobrych i schematycznie złych, pozytywnych i negatywnych. Odmiana gatunkowa wykorzystywana we wczesnym okresie pozytywizmu a także w socrealizmie.

9. powieść współczesna - powieść, której akcja toczy się we współczesnych czasach autora w których ją stworzył.

10. felieton - krótki utwór publicystyczno - dziennikarski napisany w sposób lekki i efektowny, utrzymany w osobistym tonie.

11. esej - szkic literacki rozprawa ujmująca temat w sposób subiektywny zespalająca elementy prozy artystycznej, naukowej i publicystycznej.

12. reportaż - gatunek literacki, którego celem jest przekazanie wiadomości znanych autorowi (reporterowi) z bezpośredniej obserwacji i autentycznych materiałów.

4. Poezja Adama Asnyka

1. dążenie do połączenia postępów z tradycją - „daremne żale do młodych”

2. wiara w ewolucję jako zasadę postępu i moralnego doskonalenia się ludzi

3. praca pokoleń wynikiem koniecznym do osiągnięcia postępu („sonet XVII”)

4. wiara w siłę postępu i tradycji

5. dych narodu, myślenie o wolności („Sonet XXIX”)

6. romantyczne wierzenie o miłości jako uczucie niespełnionej miłości.

5. Poezja Marii Konopnickiej

1. utwory Konopnickiej protestem przeciw krzywdzie społecznej

1. ukazanie ciężkie doli chłopa po uwłaszczeniu

2. ukazanie krzywdy społecznej („A jak poszedł król na wojnę”; „Na fujarce”)

2. patriotyczny charakter utworów:

1. podtrzymywanie wiary w możliwość odzyskania niepodległości („Cntra spem spero”)

2. rola „Roty” jako pieśni patriotycznej, narodowej.

3. wartości artystyczne wierszy Konopnickiej:

a. stylizacja na pieśń ludową (wyznaczniki pieśni ludowej, krótkość wersetu, rymy parzyste aa, bb, bohater z ludu, prostota języka, proste środki stylistyczne)

6. Nowelistyka pozytywistyczna i jej tendencyjność.

Polska nowelistyka pozytywistyczna jest tendencyjna, ponieważ odzwierciedla w tematyce program pozytywizmu warszawskiego.

1. podejmowanie problematyki tolerancji religijnej („Mendel Gdański” M. Konopnickiej)

2. konieczność szerzenia pracy u podstaw

3. próby edukacji biedoty miejskiej („ABC” E. Orzeszkowa)

4. konieczność kształcenia chłopów („Szkice węglem” H. Sienkiewicz)

5. oskarżenie niższych rangą urzędasów o łapówkarstwo i żerowanie na niewiedzy chłopa („Szkice węglem” H. Sienkiewicz)

6. krytyczna ocena ziemiaństwa zachowującego dystans wobec nowych aparatów władzy na wsi („Szkice węglem” H. Sienkiewicz)

7. Lalka Bolesława Prusa

LALKA TYTUŁEM ZAGADKĄ ?

Związki tytułu powieści z:

- rzeczywistym wydarzeniem opisanym w artykule prasowym o kradzieży lalki

- osobą panny Izabeli Łęckiej i jej oceną

- oceną wychowania młodych panien z arystokracji

- aluzje do sceny zabawy lalkami przez Rzeckiego

- oceną marionetek przez Rzeckiego można traktować jako filozofię i ocenę świata i ludzi. Jest to refleksja pesymistyczna ze wszech miar , wskazująca motyw świata teatru. Ludzie to tylko aktorzy grający role. Motyw ten pamiętamy z fraszek Kochanowskiego.

„Lalka” - czas i miejsce akcji

- akcja retrospektywna dotycząca kampanii Węgierskiej i wiosny ludów 1848 roku, wynikająca z pamiętnika starego subiekta.

- Akcja współczesna (współczesna autorowi - opisane wydarzenia od marca 1878 do jesieni 79)

B. PRUS „LALKA”. DZIEJE STANISŁAWA WOKULSKIEGO

1. praca w winiarni Hopfera

2. nauka w szkol przygotowawczej przerwana uczestnictwem w powstaniu styczniowym, zsyłka do Irkucka

3. przyjaźń z Janem Suzinem, obracanie się w środowisku

4. ludzi uczonych i szacunek dla Wokulskiego oddany przez to środowisko

5. powrót do W-Wy 1870, praca w sklepie Mincla, przyjaźń z Rzeckim

6. małżeństwo z rozsądku Wokulskiego z Małgorzatą Minclową

7. śmierć Minclowej (odziedziczenie 30 tys. Rubli w srebrze)

8. Wokulski poznaje Izę Łęcką w teatrze

9. zakup srebrnej zastawy Łęckich przez Wokulskiego

10. Wizyta Łęckiej w sklepie wokulskiego

11. Refleksje Wokulskiego na temat Izabeli

12. zdobycie fortuny jedynym sposobem zyskania względów Łęckiej

13. spotkanie Izy w kościele która w raz z hrabią zbiera datki na ubogich

14. wizyta Wokulskiego na spotkaniu grupy magnatów, przyjaźń z Ochodzkim

15. list do pani Melinton dotyczący sprzedaży kamienicy Łęckich

16. Wokulski wystawia klacz na wyścigi i odnosi zwycięstwo

17. Pojedynek Wokulskiego z baronem Krzeszowskim

18. Nauka Angielskiego

19. Zaproszenie a obiad do Łęckich

20. Pomoc ubogim w celu usatysfakcjonowania Izabeli

21. Pobyt w Paryżu , wizta u Geista

22. Powrót do W-Wy

23. Kokieteria Izy, rozmowa Izy ze Starskim, rozczarowanie Wokulskiego

24. Podróż do Krakowa , klęska miłosna i próba samobójstwa Wokulskiego

25. wyjazd do Moskwy

26. 1 X - testament Wokulskiego podział pieniędzy w taki sposób jak by Wokulski umarł

27. przypuszczenia dotyczące śmierci Wokulskiego

28. śmierć Rzeckiego

„LALKA” - TRZY POKOLENIA LITERATÓW

3 pokolenia literatów w „Lalce” to:

- pokolenie romantyków

- pokolenie przełomu

- pokolenie pozytywistów

romantyków reprezentują : Ignacy Rzecki i August Katz (kult Napoleona, hasło - za naszą i waszą wolność, platoniczna miłość Rzeckiego do Heleny Wstawskiej)

pokolenie przełomu reprezentują : Stanisław Wokulski jako a. Romantyk, b. Pozytywista:

1. - nieszczęśliwa miłość do Izy

- samobójcza próba

- udział w walkach o wolność

- gotowość do poświęceń

- kult nauki

- realizacja hasła praca u podstaw (prostytutka - Maria, Wysocki, Węgiełek)

- tolerancja religijna (dr Schuman, Schlandbaum)

- praca u podstaw (założenie spółki do handlu ze wschodem, bogacenie arystokracji, mnożenie własnego majątku)

- prowadzenie sklepu - rozwój handlu

- wielka operatywność i pracowitość

- pozytywistyczna biografia Wokulskiego

pokolenie pozytywistów reprezentuje : Julian Ochocki człowiek oddany nauce bez reszty pracujący dla pożytku ogólno - ludzkiego

ARYSTOKRACJA W „LALCE”

Przedstawicielami arystokracji są :

- Łęccy, Krzeszowscy, Książę, Starski, Dalski, Ochocki, Wąsowska, Zasławska

Prus wytknął arystokracji następujące wady:

- brak tolerancji religijnej

- obłudę

- pychę, dumę, próżność

- egoizm i prywatę

- skłonność do hazardu

- naiwność

- brak wrażliwości na krzywdę społeczną

- nie dostrzeganie zła

- życie ponad stan

- stopowanie reform państwowych

Prus bardzo krytycznie ocenił polską arystokrację. Pozytywne są tylko dwie postacie: Zasławska o Ochocki. Z „Lalki” wynika, że arystokracja to grupa ludzi nieużytecznych , hamujących reformy społeczne i gospodarcze.

MIESZCZAŃSTWO W „LALCE”

Mieszczaństwo jako warstwa społeczna w „Lalce” jest niejednolite narodowościowe i w śród niej wymienimy :

1. mieszczaństwo niemieckie (Minclowie, Pfeifer, , Hopfer), które cechuje:

- wielka pracowitość

- zorganizowanie

- oszczędność

- szybsze polonizowanie się

2. mieszczaństwo żydowskie (Schlangbaumowie) które cechuje :

- nieuczciwość

- operatywność

- lichwiarstwo

- skąpstwo

- podejrzliwość

3. mieszczaństwo polskie (Rzecki, Deklewski, Węgrowicz, Szprot, Wysocki, Mraczewski, które cechuje:

- brak wiary we własne siły

- brak kapitału

- barak operatywności

- nieuczciwość, nieumiejętność zarabiania pieniędzy

- lenistwo

Najbardziej krytyczne wypadło mieszczaństwo polskie. Brakuje im wielu cech, które mogły by posłużyć rozwojowi gospodarczemu.

INTELIGENCJA W „LALCE”

Przedstawicielami inteligencji są:

Stawska, Wokulski, , Patkiewicz, studenci. Są to ludzie którzy po klęsce powstania Styczniowego potrafią zarabiać a życie wykorzystując własne wykształcenie.

NARRACJA W „LALCE”

Narrator auktorialny - n. Wszechwiedzący

Inwersja czasowa - przestawienie akcji w czasie

Język ezopowy - unikanie prawdy historycznej, unikanie mówienia wprost prawdy historycznej, aby nie paść ofiarą cenzury.

Narrator 3- osobowy	Narrator 1- osobowy („Pamiętnik Starego Subiekta”)
Narrator 3- osobowy nie jest wszechwiedzący, bo patrzy oczyma bohaterów Pokazanie wydarzeń w porządku chronologicznym (III 1878 - X 1879) Obiektywizm w przestawieniu postaci Przestawienie toku myślenia bohaterów	Narracja 1- osobowa jest subiektywna (przedstawia świat oczyma jedne osoby i z jej własnego punkty patrzenia) Stosowanie inwersji czasowej z okresu Wiosny Ludów 1848 Subiektywizm w spojrzeniu a rzeczywistość Posługiwaniem się monologiem jako formą narracji

„LALKA” PRUSA JAKO POWIEŚĆ REALISTYCZNA

„Lalka” jest powieścią realistyczną ponieważ:

- przedstawia wielkie problemy epoki

- zawiera realizm psychologiczny w kreowaniu bohaterów

- jest kroniką życia Warszawy lat 70 XIX w.

Realizm w „Lalce” dowodzi:

- szczegółowa topografia miasta Warszawy (Krakowskie Przedmieście, Nowy Świat, Łazienki, Praga)

- realistyczne opisy sklepów, wyglądów salonów, życia w kamienicy czynszowej

- opis scen rodzajowych (organizowane kwest wielkanocnych, opis ruchu, zapachu i koloru,

- ignorowanie faktu że Warszawa jest pod zaborem rosyjskim (nie ma wspomnienia o zamku królewskim , przemilczenie przeszłości)

O realizmie „Lalki” świadczy najlepiej fakt że do dziś na budynkach sklepów warszawskich znajdują się szyldy „U Hopfera i U Wokulskiego.

Irracjonalne cechy „Lalki:”

- otwartość kompozycji powieści (Wokulski mógł jechać do Chin lub Francji, robić interesy z Suzinem , wysadzić się w zamku w Zasławku.)

- przedstawienie toku myślenia bohaterów z ich pozycji

- novum u Prusa - wyprzedza epokę używa 3 os. l. poj. mówi o duszy danego bohatera

- pokazanie snów bohaterów (sen Izabeli o Wokuskim - jako pień z czerwonymi rękami; sny na jawie - posążek Apollina)

„LALKA” POWIEŚCIĄ NIE SPEŁNIONYCH NADZIEI

1. Nie jednoznaczna ocena tradycji romantycznej - polemika z romantycznymi mitami, pozytywy obraz Syberii jako symbol nauki i dorobku Wokulskiego.

2. Klęska programu pozytywistycznego:

- stopowanie przez arystokrację reform państwowych

- słabość mieszczaństwa polskiego

- zacofanie cywilizacyjne kraju

- kłótnie między klasami społecznymi

WARTOŚCI KOMPOZYCYJNE „LALKI”

- panoramiczne spojrzenie na społeczeństwo XIX w.

- wielowątkowość powieści

- koncepcja przedstawienia 3 pokoleń w powieści

- użycie chwytu „Powieść w powieści”

- kompozycja otwarta

- 2 rodzaje narracji

- 3 rodzaje wypowiedzi

4. Potop Henryka Sienkiewicza

WĄTEK HISTORYCZNY „POTOPU”

1. Najazd Szwedów na Polskę w lipcu 1655 - treścią powieści.

2. Poddanie wojsk Polskich przez K. Opalińskiego pod Ujściem, początkiem zwycięskiego pochodu Szwedów.

3. Zdrada ks. Radziwiłła w Kiejdanach 22 X 1655.

4. Zdobycie Warszawy i Krakowa w 1655.

5. Wyjazd króla J. Kazimierza z W-Wy na Śląsk.

6. Powstanie chłopskie i mieszczańskie na Litwie , walka ze Szwedami.

7. Bohaterska obrona Częstochowy od lis do grudnia.

8. Wyjazd J. Kazimierza do Lwowa i śluby Matce boskiej (śluby lwowskie - akt zawierzenia Polski Matce Boskiej).

9. Śmierć J. Radzi wiła (koniec grudnia).

10. Objęcie rządów przez Pawła Sapiehę na Litwie.

11. Walki w Zamościu ze Szwedami.

12. Walka pod Wartą i zwycięstwo Polaków.

13. Obrona W-Wy z udziałem Czarnieckiego, Sapiehy i Szlachty.

14. Odwrót Szwedów spod W-Wy w lip. 1656.

15. Szukanie sojuszników przez Szwedów.

1. układ z elektorem Brandenburskim w Malborku.

2. Układ z Rakoczym.

16. Wypowiedzenie wojny Szwedom przez Danię głównym powodem rezygnacji z wojny w Polsce.

17. Śmierć Karola Gustawa - pokój w Oliwie.

POWIĄZANIA „POTOPU” Z WESTERNEM, BAŚNIĄ, EPOSEM.

elementy gatunku	Baśń , western , epos	„Potop”
Czas akcji	Bliżej nie określony	Ściśle określony, historyczny
Postaci	Postaci fikcyjne, czasem na drugim planie postaci historyczne	Postaci historyczne na 1 i 2 planie obok fikcyjnych
Stosunek narratora do przeszłości	Obojętny lub pozytywny	Zdecydowanie pozytywny. Pomijanie klęsk, przedstawianie zwycięstw
Funkcje literackie	Walka dobra ze złem, pamięć bohatera	„Ku pokrzepieniu serc”, funkcja edukacyjna
Prawda historyczna	Luźny stosunek do prawdy historycznej	Wierność realiom i prawdzie

„Potop” i cała trylogia H. Sienkiewicza jest powieścią historyczną pomimo związków z eposem , baśnią , westernem. Był pisany ku pokrzepieniu serc, dlatego wybiera z historii te wydarzenia , które podtrzymują ducha w Polakach.

JAK OPOWIADA NARRATOR „POTOPU”?

Narrator w „Potopie” to Polak dowcipny i bystry gawędziarz, świadek opisywanych wydarzeń. Język narracji przypomina język ludzi XVII w. zdanie przypomina składnie zdania łacińskiego. Zabieg ten nazywa się archaizacją języka.

KMICIC I INNI - OCENA BOHATERÓW I SPOŁECZEŃSTWA W ŚWIETLE „POTOPU”.

1. ONUFRY ZAGLOBA - typowy sarmacki szlachcic. Rubaszny, dowcipny. Potrafi wyjść z opresji nie mądrością , walecznością ale sprytem. Jego rubaszny język jest komizmem literatury.

2. ANDRZEJ KMICIC - szlachcic, zawadiaka. Przeżywa przemianę wewnętrzną z zawadiaki na wielkiego patriotę, który w stanie jest poświęcić życie za ojczyznę. Durzą rolę odgrywa religijność.

3. OLENKA - niby taka sobie delikatna panna ale o charterze twardym. Stanowiąca nieugięty charakter, wytrwała w dążeniu do sprawy. Mocna w charakterze.

4. WITTENBERG - dobry dowódca, generał dowodzący wojskiem Szwedzkim.

5. JAN MICHAŁ WOŁODYJOWSKI - płk wojsk polskich. Stawia honor i służb8ę wojskową na pierwszym miejscu. Niski, szczupły, niepozorny, doceniany w walce. Dobry dowódca, strateg. Ma dobre serce, potrafi zrezygnować ze swoich ambicji. Patriota. Bardzo dobrze walczy szablą. Sarmata niezbyt wykształcony, religijny.

OCENA POLSKIEGO SPOŁECZEŃSTWA

Sienkiewicz patrzy na polskie społeczeństwo przez pryzmat uczuć patriotycznych, stąd dostrzega wśród Polaków, zdrajców i patriotów. Najgorzej wypada pod tym względem magnateria - ty najwięcej jest zdrajców (Opaliński, Radziwił). Szlachcice ogólnie są patriotyczni ale są przypadki zdrady. Zwraca uwagę na patriotyzm mieszczan i chłopstwa.

8. Honoriusz Balsam - „Ojciec Goriot”

„OJCIEC GORIOT” GŁÓWNE POSTACIE I WYDARZENIA

Postacie: Pani Vauguer, pan Votrain, Delfina de Nucingan, Anastazja de Restaud, Ojciec Goriot, Wiktoryna de Taillefer, Miechonneau, E. Rastagiac, pani de Beausieant, Trailles, Neuwe - Saint Genewi`eve.

DROGA DO KARIERY Eugeniusza RESTIGNAKA

1. Szlacheckie pochodzenie Eugeniusza Restignacka. (2 siostry z południa Francji cała rodzina nań liczy - zubożała rodzina szlachecka

2. Wyjazd Eugeniusza do Paryża na studia

3. Trudna sytuacja materialna rodziny (3 tys. Franków rocznie z czego 1200 wysyłano Eugeniuszowi do Paryża)

4. Wynajęcie pokoju u pani Vanguer

5. Ambicja polepszenia swojego bytu

6. Kontakt z Hrabią de Bausseant i próba wejścia w świat arystokracji

7. Nieostrożność w salonach Hrabiny Anastazji de Restaud

8. Rada ciotki de Beusseant i zainteresowane się Delfiną de Micingan

9. Rady Votraina:

- miłość Wiktory do Eugienisza

- plan Votraina dotyczący zabicia brata Wiktoryny

- wyznaczenie miejsca i czasu na pojedynek (zginął w nim)

10. Przyjaźń z Ojcem Goriot

11. Eugeniusz kochankiem Delfiny

12. Agonia Ojca i straszna postawa córek

13. Pogrzeb Ojca ufundowany przez Eugeniusza

14. Wyzwanie rzucone Paryżowi „Teraz się spróbujemy”.

AMBICJA, PIENIĄDZE, WŁADA - PRÓBA OCENY SPOŁECZEŃSTWA FRANCUSKIEGO

Skutki rewolucji Francuskiej 1798 r.

- wzrost znaczenia burżuazji

- poszerzenie się warstwy arystokratycznej o ludzi którzy zdobyli pieniądze w nie zawsze uczciwy sposób

- relatywizm wartości moralnych

- wieka rola pieniądza

Społeczeństwo Francuskie doby po rewolucyjnej cechuje przemożna chęć posiadania dóbr materialnych, ambicja i pieniądz to siły konieczne do uzyskania jakiejś pozycji społecznej. Tak można powiedzieć zarówno o Delfinie, Anastazji jak i o Eugeniuszu. Kult pieniądza przesłania wszystko, zabija więzy rodzinne, wypacza sumienia, demoralizuje.

Społeczeństwo francuskie można podzielić na:

1. warstwę arystokratyczną, którą charakteryzuje:

- kult pieniądza

- zanik wartości moralnych

- zanik więzi rodzinnej

- obłudę

2. wielką finansjerę, którą charakteryzuje:

- posiadanie sporej ilości pieniędzy

-brak władzy towarzyskiej

- uczciwość

3. mieszczaństwo, którą charakteryzuje:

- chciwość

- oszczędność

- wykorzystywanie innych

- kablarze

4. świat przestępczy

- to ludzie zdecydowani na wszystko

- nie cofają się nawet za mordem

„OJCIEC GORIOT” JAKO POWIEŚĆ REALISTYCZNA I PONADCZASOWA

„Ojciec Goriot” to powieść realistyczna ponieważ ponieważ:

- przedstawia wydarzenia typowe zgodne z rzeczywistością

- podejmuje i ocenia problematykę moralną

- w narracji stosuje narratora III osobowego wszechwiedzącego

- opisuje zachowania i stosunki społeczne (np. powstanie nowej warstwy społecznej - finansjery)

PONADCZASOWE WARTOŚCI POWIEŚCI:

- pokazanie zgubnego wpływu pieniądza na uczucia ludzkie

- ostrzeżenie przed niewłaściwą miłością rodzicielską

- przypomnienie o obowiązku pielęgnowania rodziców przez dzieci

- ostrzeżenie przed demoralizacją, rozpustą, donosem, oszustwem, zbrodnią, romansem pozamałżeńskim.

9. Czasopiśmiennictwo doby pozytywizmu

Wiek XIX przynosi ogromny rozwój czasopiśmiennictwa i publicystyki. To gałąź czasopiśmiennictwa informująca o wydarzeniach i urabiająca opinię ogółu.

W królestwie Polskim działają: Przegląd Tygodniowy, Opiekun domowy, Niwa, Prawda, Kurier Warszawski, Kurier codzienny, Tygodnik ilustrowany, Biblioteka warszawska.

W Galicji działają: Reforma, Nowa reforma, Czas, Przegląd Polski.

W Wielkopolsce: Przegląd wielkopolski, Dziennik Poznański.

Część IX Młoda Polska (1885 - 1918)

1. Chronologia epoki

2. Pojęcia charakterystyczne dla epoki.

1. realizm - to metoda twórcza polegająca na ukształtowaniu elementów dzieła zgodnym z prawdziwym obrazem rzeczywistości. Metoda ta funkcjonowała w obrąbie wielu prądów i epok. W pełni ukształtował się w pozytywizmie. Rozwijająca się wtedy powieść realistyczna miała odzwierciedlać rzeczywistość, budować fikcję literacką zgodnie z ówczesną wiedzą o człowieku i świecie. Naczelnymi zasadami w epice były: prawdopodobieństwo postaci i sytuacji, stworzenie iluzji rzeczywistości, obecność wszechwiedzącego narratora, narracja przezroczysta, połączenie motywacji społecznej i psychologicznej, ukazywanie tła i panoramy społeczeństwa. Twórcy postaci realistycznej mieli wykazać wycinek z nurtu życia człowieka i społeczeństwa w sposób obiektywny i z perspektywy zrozumiałej dla przeciętnego odbiorcy.

2. naturalizm - podstawowy obok realizmu kierunek w literaturze drugiej połowy XIX wieku, ukształtowany we Francji. Nurt ten nawiązywał do filozofii pozytywistycznej, przede wyrzyskim do teorii Hipolita Teine`a, którą próbował przenieść na grunt literatury. W założeniu pisarz miał się posługiwać metodami naukowymi i przedstawia świat w sposób jak najbardziej obiektywny. Naturalizm był pod dużym wpływem filozofii ewolucyjnej, traktującej człowieka jako istotę dążącą do zaspokojenia swoich potrzeb fizjologicznych. Głównymi cechami gatunku były: mimetyzm, wierność prawdzie, ukazanie przemożnego wpływu czynników społecznych i biologicznych na moralność człowieka i dokonywanych przez niego wyborów, determinizm i fatalizm. Twórca powieści miał postępować jak badacz naukowy, eliminując wszystkie elementy fikcji literackiej i unikając wszelkiego komentarza. Powinien dążyć do maksymalnej wierności w ukazywaniu rzeczywistości, służyły temu drobiazgowe opisy, wprowadzenie elementów uznawanych z brzydkie i brutalne, użycie języka potocznego. Najczęstszymi tematami powieści naturalistycznych był kryzys moralny klas posiadających oraz przedstawienie losu wyzyskiwanych. Twórcą założeń powieści naturalistycznej był Emil Zola w tomie „Powieść eksperymentalna”.

3. impresjonizm - tendencja polegająca na subiektywizacji obrazu literackiego, dążeniu do wyrażenia chwilowych ulotnych wrażeń przez swobodne ich kojarzenie. Typowy dla okresu młodej polski.

4. ekspresjonizm - to dążenie do pokazania siły wyrazu uczuć, kierunek w literaturze i sztuce w pierwszym 30 - leciu XX w. narodził się w Niemczech w opozycji do impresjonizmu, estetyzmu, naturalizmu. Ekspresjonizm poszukuje prawd absolutnych i uniwersalnych; twórczość pojmowana jako subiektywny wyraz przeżyć wewnętrznych artysty. Krytyka współczesności cywilizacji, tendencje mistyczne, pacyfistyczne deformacja zewnętrzna obrazu świata. Posługiwanie się dynamicznym kontrastem karykaturą i groteską.

5. symbolizm - prąd literacki rozwijający się w ostatnim piętnastoleciu XIX wieku we Francji i w Belgii. Symbolizm odwoływał się do filozofii Schopenhauera i Bergsona a także do operowej twórczości Wagnera. U jego podstaw leżało przeświadczenie że świat i zjawiska zmysłowe to tylko znaki, za którymi ukrywają się istotne prawdy i idee. Szczególną rolę przypisywał symbolowi jako środkowi artystycznego wyrazu, który umożliwiał dotarcie do nie zbadanych rozumem sfer bytu. Według symbolistów poezja powinna oddziaływać na odbiorcę nie w sposób intelektualny ale emocjonalny i wrażeniowy, wiersz ma wywoływać odpowiedni nastrój oraz atmosferę i oddziaływać poprzez swoje walory muzyczne i obrazowość. Symbolizm wprowadził do poezji wiersz wolny oraz silnie metaforyzowany język i symboliczne niejednoznaczne obrazy. Wykorzystywał wątki baśniowe i ludowe. W zakresie dramatu zerwał z tradycyjnie formułowaną fabułą wprowadził postaci symboliczne oraz koncentrował się na stwarzaniu określonego nastroju. Symbolizm dał początek awangardzie.

6. młoda polska - epoka przełomu wieków (1890 - 1918); w tym czasie wśród tendencji artystyczno - literackich dominują modernizm z jego kultem sztuki, dekadentyzm i manifestowany ostentacyjnie indywidualizm. Narodziny nowej epoki zapoczątkował bunt modernistyczny przeciwko utylitaryzmowi i społecznikowskim programem pozytywizmu.

7. dekadentyzm - z francuskiego - schylenie się ku upadkowi - jedno z określeń odnoszących się do epoki modernizmu, kierunek literacki zapowiadający symbolizm we Francji ale przede wszystkim prąd duchowy światopoglądowy, postawa życiowa charakterystyczna dla tej epoki. Dekadentyzm oznaczał wyrafinowany , schyłkowy charakter ówczesnej sztuki, literatury, filozofii. W literaturze kierunek ten ukształtował postać zbuntowanego przeciw światu artysty, sceptycznego, słabego, wyrafinowanego. Jako postać dekadentyzm pojawił się w młodej Polsce i Europie w nawiązaniu do filozofii Schopenchauera. Odrzucając materializm i filozofią pozytywistyczną, ukazywał człowieka jako istotę słabą podatną na choroby, degenerację, cierpienie i śmierć. Dostrzegając nieruchomy koniec wszystkiego , kryzys sztuki, filozofii oraz wszelkich wartości podkreślał związane z tym stępienie ludzkiej wrażliwości, która musi doświadczać coraz to bardziej zintensyfikowanych doznań. Dlatego dekadenci wzbogacali swoje życie wewnętrzne przez ucieczkę w tzw. „sztuczne raje”, w hedonistyczny ryb życia, w świat wyrafinowanej sztuki. Dekadentyzm ujmował sztukę jako wartość absolutną nie podporządkowaną żadnym celom utylitarnym. W znaczeniu najogólniejszym dekadentyzm oznacza wszelką schyłkowość określonej formacji kulturowej, charakterystyczny dla przełomu wieków.

8. Fin de siėcle - koniec stulecia - jeden z terminów na określenie schyłkowości kultury i filozofii końca XIX w. określenie pesymistyczne w swej wymowie, wskazujące na koniec i kres wszystkiego i związaną z tym atmosferę beznadziejności i smutku.

9. nietzcheanizm - zespól poglądów filozoficznych i literackich powstałych w nawiązaniu do filozofii niemieckiego myśliciela Fryderyka Nietschego. Nietsche („Tako rzecze Zarastustra”) występował przeciw pesymizmowi, bierności , słabości, głosząc kult życia. Bezwzględnie potępiał panujące ówcześnie zasady moralne, odrzucał humanitaryzm, altruizm jako domeny ludzi słabych, postulując moralność „nadludzi” rasy panów, którzy predestynowani są do tego, aby działać „poza dobrem i złem” tworząc nowe zasady. Nietsche głosił pochwałę siły, tężyzny fizycznej, wolności działania wybitnej jednostki. Była to reakcja na dekadentyzm. Stała się podstawą hitleryzmu do stworzenia teorii wyższości rasy aryjskiej nad innymi.

10. schopenaueryzm - przedstawiciel Artur Schopenchauer (1798 - 1860) tezy zawarł w „Świat jako wola i wyobrażenie”, „O wolności ludzkiej” i „O podstawie moralności”. Wg nich życie ludzkie jest bezcelowe, podtrzymuję je tylko ślepe siły - różne rodzaje popędów, a jego istotę stanowi bezmiar cierpienia. Wyjściem z tej sytuacji byłoby zrezygnowanie z wszelkiego rodzaju działania i woli życia, bo i tak szczęście jest nieosiągalne, zaleca pogrążenie się w nirwanie (pół życia pół śnie) lub kontemplacja dzieł sztuki. Podstawa dla ideowa dla dekadentów.

11. bergsonizm - nazwa kierunku filozoficznego przełomu XIX i XX w. pochodzi od nazwiska twórcy Henri Bergsona. Wywarł on później na kształtowanie się symbolizmu i futuryzmu oraz charakterystycznego dla prozy XX w. wieku techniki , strumienia świadomości. Filozofia Bergsona zwrócona przeciw racjonalizmowi, nadrzędną rolę w poznaniu przyzwala intuicji. Jednym z jej kluczowych haseł był „elan vital (pęd życia), zakładającej istnienie w człowieku wewnętrznej energii witalnej, nadającej dynamizm istnieniu. W tym kontekście życie człowieka traktowane było jako strumień doznań i działań. Bergson zajmował się także problemem czasu i jego względności. Filozofia ta wywarła wpływ na literaturę XX wieku i i to zarówno zachodnioeuropejską jak i polską.

12. chłopomania - zainteresowanie ludem me źródło w romantyzmie. W młodej Polsce powraca zachwyt kulturą ludową, zachwyt nad witalizmem, moralnością ludu. Do ASP zaczynają przybywać chłopki w roli modelek. Masa mieszanych małżeństw mieszczańsko - chłopskich. Ślub Wł. Tetmajera z Anną Miołajczykówną (1890) i siostry Anny, Jadwiga żeni się z Lucjanem Rydlem (1900) oraz ślub Teofili Pytkówny z St. Wyspiańskim.

13. mizoginiom - to wstręt w oczach męszczyzn do kobiet, uważali kobietę za : famme fatal, kobietę modliszkę, kobietę wampa. Mizoginizm pokazany jest w wierszu Kasprowicza „Lubię kiedy kobieta…”.

14. modernizm - nazwa wprowadzona przez krytyków na określenie nowatorskich cech sztuki i literatury przełomu XIX i XX w. terminu używa się w odniesieniu do młodej Polski w l. 1890 - 1900.

15. nihilizm - zapoczątkowana w Rosji i w Niemczech w drugiej połowie XIX w. postawa filozoficzna przejawiająca się odrzuceniem wszelkich uznawanych norm i zasad moralnych i etycznych. W ogólnym znaczeniu relatywizm moralny czyli traktowanie wszelkich norm i zasad moralnych jako względnych i tymczasowych zależnych od okoliczności. Nihilizm w literaturze jest obecny na równi z dekadentyzmem.

16. neoromantyzm - jeden z terminów na określenie nowatorskich tendencji w literaturze Młodo Polskiej używany zamiennie z tym terminem. Patrz → Młoda Polska.

3. Gatunki literackie

1. opowiadanie - 1. Krótki utwór epicki o prostej zwykle o jedno wątkowej fabule. Gatunek bliski noweli i często z nią porównywany, różni się jednak większą swobodą konstrukcji (wprowadzenie postaci drugoplanowych i dodatkowych epizodów, partii opisowych i refleksji)

2. forma narracji w epice.

2. hymn - uroczysta pieśń pochwalna parenetyczny utwór liryczny o treści patriotycznej bądź religijnej gatunek poetycki związany genetycznie z publicznymi uroczystościami zwłaszcza o charakterze obrzędowo - kulturowym, znany również w kręgach kulturowych.

3. sonet - utwór liryczny składający się z 14 wersów zgrupowanych na ogół w 2 czterowierszach i 2 tercynach (trzywersach) sonet włoski - Dante, Petrarka; niekiedy zbudowany z 3 czterowierszów i dychtychu - dwuwiersza (sonet francuski). Część pierwsza utworu jest na ogół opisowa część druga - refleksyjna. Do polskie literatury sonet został wprowadzony przez J. Kochanowskiego i M. Sępa - Szażyńskiego. Pierwotnie tematem sonetów była miłość, później rozszerzył się o tematykę religijno filozoficzną, a przez Mickiewicza wprowadzono motywy bujnej natury wschodu oraz refleksje natury egzystencjalnej i filozoficznej.

4. dramat młodopolski.

1. Stanisław Wyspiański - „WESELE”

WĄTEK REALISTYCZNY „Wesela” - Chłopi, a inteligencja

Do inteligencji zaliczymy: Dziennikarza, Pana Młodego, Poetę, Radczynię.

Do chłopów zaliczymy: Panią młodą, gospodynię, Jaśka, Wojtka, Kubę, Czepca.

CHARAKTERYSTYKA INTELIGENCJI W „WESELU”

5. niezdolność do czynów patriotycznych

6. nuda, nihilizm, brak chęci do życia

„…A ja myślę, ze panowie duzo by

już mogli mieć, ino oni nie chcom chcieć…”

7. lekceważący stosunek do chłopstwa, brak wiedzy o życiu na wsi - rozmowa Kliminy z Radczynią

8. powierzchowność w zainteresowania ludem (zachwyt pana młodego, panną młodą i porównanie jej do lalki z sukiennic)

9. skłonność do marzeń i pijaństwo (gospodarz upija się i zasypia)

CHARAKTERYSTYKA CHŁOPÓW W „Weselu”

10. gotowość do walki za ojczyznę

„…Wiż pon, my tu gotowi

my som swoi, my som zdrowi…”

11. zapalczywość, skłonność do bijatyk, pijaństwo tężyzna fizyczna, zdrowie, pracowitość, religijność, związek z tradycją i zachowywanie jej( „Trzeba być w butach na weselu” ) przywiązanie do domu rodzinnego i ziemi, brak umiejętności organizatorskich ( „Ino by kto nos chcioł użyć” ), świadomość że są lekceważeni przez inteligentów ( „Wyście sobie, a my sobie, każdy sobie rzepkę skrobie” ), nie znanie ich obyczajów i patriotyzmu chłopów („Serce, a to Polska właśnie”).

WĄTEK SYMBOLICZNO - FANTASTYCZNY, POSTACI FIKCYJNE A PRAWDZIWE.

1. Chochoł - Isia (postać Chochoła to uosobienie zepsutego, bezwartościowego społecznika, Isia to przedstawicielka nowego pokolenia, z którym wiąże się przyszłość Polski)

2. Widmo - Marysia (Marysia to jedna z sióstr Mikołajczykuwien, a widmo te jej narzeczony, Ludwik de la Laweaux, zmarły na suchoty)

3. Stańczyk - Dziennikarz (Dziennikarz to Rudolf Starzewski, redaktor „Czasu”, należący do stronnictwa stańczyków, zniekształcającego pojęcie patriotyzmu wśród społeczeństwa, dstał od Stańczyk Kaduceusz - laska błazeńska, symbol mącący mózgi, sposób myślenia narodu. Dziennikarzowi Stańczyk zarzuca bezzwolę brak celów życiowych i motywów do działania)

4. Rycerz - Poeta (Rycerz to Zawisza Czarny i tytuł dramatu Kazimierza Przerwy - Tetmajera. To postać związana z patriotyzmem, walką działaniem, aktywnością kontrastowo zestawiona z Kazimierzem Przerwą - Tetmajerem poetą dekadentem, nihilistą, unikającym tematów patriotycznych.)

5. Hetman - Pan Młody (Hetman to Hetman Branicki, Pan Młody to Lucjan Rydel, który zdradził swą warstwę społeczną, żeniąc się z chłopką . pan Młody nie jest szczery wobec uczuć Panny Młodej jak Hetman do ojczyzny)

6. Dziad - Upiór (Upiór - Duch Jakuba Szeli przywódcy rabacji galicyjskiej z 1848, Szela pokazuje się dziadowi bo ten pamięta tamte czasy. Przypomina, że między chłopem a panem zawsze istniała przepaść. Dziad stary człowiek, uczestnik wesela.)

7. Gospodarz - Wenrychora (Gospodarz - Włodzimierz Temajer pan domu w którym odbywa się wesele, inteligent, malarz, pierwszy zainicjował śluby chłopsko - miecszczańskie w 1890. Wenrychora to ukraiński kozak, wróżbita przepowiadający niepodległość polski. Bartek śpiewak ludowy przychodzi z wieścią do gospodarza ponieważ tylko on miał szansę przewodzić w powstaniu chłopów.

PROBLEM NARODOWY W WESELU

1. pary bohaterów z II aktu takie jak: Poeta - rycerz, dziad - upiór, gospodarz - Wenrychora, pan młody - hetman., urastają do symboli i znaków narodowych. Mówią bowiem o konieczności wywołania powstania narodowego, mówią o różnych dzielących chłopa i pana sprawach, o konieczności wyjaśnienia kwestii społecznych przed narodem.

2. Można powiedzieć, że „Wesele” Wyspiańskiego to mini Polska bo w uczcie biorą dominujące warstwy społeczne: inteligencja i chłopi. Autor uważa że odzyskanie niepodległości możliwa jest tylko poprzez powstanie narodowe, w którym weźmie udział cały naród: chłopi pod przewodnictwem inteligencji, wtedy powstanie odniesie zamierzony skutek

3. W „Weselu” są także postaci i przedmioty symboliczne o charakterze narodowo wyzwoleńczym, takie jak: sznur (ocalał w rękach Jaśka, symbol zniewolenia Polski przez zaborców i chłopa przez obszarnika), złoty róg (symbol patriotyzmu, gotowości do walki nadziei), oniryczny taniec o poranku (taniec w letargu, transie, symbol zaprzepaszczenia szansy na odzyskanie niepodległości), róża i Isia (symbol nowego pokolenia, nowego odradzającego się społeczeństwa, nadziei na wolność), muzyka chochoła (symbol starego zepsutego społeczeństwa, narzucający swoją wolę młodym)

4. W III akcie można powiedzieć o poetyce onirycznej

„WESELE” WYSPIAŃSKIEGO JAKO DRAMAT MODERNISTYCZNY

Wyspiański należy do reformatorów teatru. Jego wizja teatralna zawiera następujące elementy:

- syntezę sztuk w teatrze (połączenie różnych rodzajów sztuk w dziele)

- tematyka sztuki ma dotyczyć, historii, tradycji, losu Polski.

- w teatrze łączy się elementy realizmu, fantastyki, metafizyki

- traktowanie didaskaliów na równi z tekstem właściwym dramatu

- pokazanie scen na różnych planach, poszerzenie przestrzeni scenicznej z pozasceniczną

WARTOŚCI ARTYSTYCZNE „Wesela”

- kompozycja oparta na porach doby (akt I - rozmowy przy stole - wieczór, akt II pojawienie się zjaw - północ, akt III oniryczny taniec nad ranem)

- zmieniający się nastrój wraz z upływem czasu

- realizm sytuacji - realne osoby, wesele, miejsce

- indywidualizacja postaci i języka

- ludowość w utworze (oczepiny, język ludowy, obyczaje)

- dwu wątkowa akcja - wątek realistyczny - ślub i uczestnicy, wątek fantastyczny - zjawy.

1. Gabriela Zapolska - MORALNOŚĆ PANI DULSKIEJ czyli krytyka mieszczańskie obłudy.

1. Dulszczyzna - mieszczańska hipokryzja, ciasnota horyzontów, wygórowana zdanie o własnych horyzontach moralnych, obłuda, dwulicowość, cynizm.

2. Podwójna moralność Dulskiej:

- twarz dla ludzi: pozorne zalety, dobra matka dbająca o dzieci, męża, dom, dbająca o etykę i ład moralny

- twarz dla domowników: kobita łamiąca zasady moralne, despotyczna

3. pesymistyczny obraz świata przedstawionego w dramacie. Brak bohaterów pozytywnych.

- Zbyszko - młody człowiek nie bierzący odpowiedzialności za swoje czyny, lekkoduch, nie potrafi i nie chce odpowiedzialności za losy swojego dziecka i kobiety zniesławionej przez niego.

- Dulska - główna bohaterka, bierna gospodyni

- Felicjan Dulski - poddaje się żonie, bohater bierny, bierny bunt.

- Mela - wrażliwa i dobrze wychowana córka Dulskiej, słabego zdrowia

- Hesia - wykapana mama

4. cechy „Moralności…” jako dramatu naturalistycznego

- filozofia Bergsona - popęd płciowy

- podejmowanie tematów wrażliwych (ciąża służącej Hanki ze Zbyszkiem)

- pokazywanie rzeczywistości z fotograficzną rzeczywistością, brak jej oceny

- relatywizm wartości u bohaterów (w myśl hasła „pieniądz rządzi światem)

5. cechy sztuki:

Akcja toczy się w jednym miejscu, jest realistyczna, przypomina scenę pudełkową.

5. Poezja.

1. poezja Charlesa Bodlaire`a - 1821 - 67, Francuski poeta

PADLINA

- zestawienie w tekście obrazów: piękna życia, młodości z obrazem śmierci, rozkładu zwłok, zgnilizny (turpizm).

- Symbolizm tekstu

- Rola zmysłów słuchu i zapachu

- Naturalistyczne nawet turpistyczne obrazy w wierszu

- Przekonanie o nieuchronnym końcu wszystkiego co piękne - dekadentyzm.

SPLEEN II

- krajobraz wyrażający stan ducha poety - psychizacja krajobrazu - pokazywanie stany duszy przez pogodę

- uczucie przygnębienia, apatii, znudzenia, niczym nieuzasadnionego lęku przed światem, dowodem na dekadentyzm tekstu.

ODDŹWIĘKI

- natura to las rekwizytów mówiących o jedności istnienia

- jedność wyrażająca się w odpowiedniości dźwięków, woni, kolorów

- zastosowanie synestezji w tekście (przekładanie jednych znaczeń zmysłowych na inne, zmiana roli narządów zmysłu np. „Aromaty jak łąka zielona)

ALBATROS

- pokazanie losu złapanego albatrosa, odpowiednikiem życie nieporadnego poety.

- Lot albatrosa symbolem szczęścia, tworzenia poetyckiego, stylu życia, przemijania.

2. poezja Artura Rimbode`a

MOJA BOHEMA

- model życia tułacza, wędrowca, cygana jako sposób na osiągnięcie niezależności, odróżnienia od tłumu. Bohema nazwa grupy literatów.

ŚPIĄCY W KOTLINIE

- wiersz protestem przeciw wojnie, śmierci, mówi o przemijaniu.

- Impresjonistyczny opis krajobrazu, góry i pejzaż to częsty obraz w wierszach młodopolskich.

SAMOGŁOSKI

- samogłoskom przypisuje się kolory.

- Poczucie przez podmiot liryczny jedności świata i wzajemnej odpowiedzialności jego elementów

- Obecność pewnego rodzaju synestezji w tekście

3. poezja Kazimierza Przerwy - Tetmajera

poezja z duchem epoki.

KONIEC WIEKU XIX

[…]”Cóż więc jest ? co zostało nam, co wszystko wiemy,

dla których żadana z dawnych wiar już nie wystarcza?

Jakiż jest przeciw włóczni złego twoja tarcza,

Człowiecze końca wieku? … Głowę zwieśił niemy.”

- wiersz rozmowa z człowiekiem końca wieku lub jego monologiem wewnętrznym.

- Zanegowanie zarówno postaw aktywnych jak i biernych

- Zanegowanie nawet sensu zadawania pytań

- Bezradność ludzka wobec nauki, wiary, sensu istnienia, nie checia wobec zycia dowodem na dekadentyzm tekstu

- Cechy stylistyczne utworu: forma dialogu, stosowanie pytań retorycznych, obrazowość tekstu.

ZAMYŚLENIE II

- podmiotem lirycznym jest poeta dekadent, nie chce mu się zyc, przejawia melanchilijne nastroje

- skrzydła i lot - porownanie ze mysl, gdzies ulata, poznajemy psychikę i dusze poety.

- Podmiot liryczny poetą dekadentem, artystą myślicielem

- Przekonanie o złu świata i rzeczywistości

- Wiersz zapisem stanu duszy podmiotu lirycznego (melancholia, tęsknota, smutek, zniechęcenie)

- Rola przerzutni w tekście podkreślająca rozterki podmiotu lirycznego.

NIE WIERZĘ W NIC

- charakter filozoficzny, dekadencki,

- pragnienie nirwany, pogrążenie się w niej, nic mu się nie chce robić.

- Jest to sonet

- Nihilistyczne, pesymistyczne wyznanie podmiotu lirycznego, dekadencja, totalna niewiara w ideały i wartości.

- Rozpacz, zniechęcenie, pustka odczuwana przez podmiot liryczny

- Szykanie ratunku w nirwanie, związek z filozofią Szopenchauera

HYMN DO NIRWANY

- nirwana potraktowana jak bóstwo

- litania tęsknota, dążenie do nirwany

- chęć oderwania się od życia, rzeczywistości treścią tekstu

- związek z filozofią Szopenchauera

- związek z modlitwą „Ojcze nasz” i litanii.

- Patos tekstu traktowanie nirwany jako ostatecznego szczęścia

EVIVA L`ARTE - niech żyje sztuka

- sztuka wartością której trzeba się poświęcić

- związek z filozofią Szopenchauera

- tekst ma charakter manifestu dotyczącego sztuki jako jedynej liczącej się wartości

Erotyka w wierszach K. Przerwy - Tetmajera.

LUBIĄ KIEDY KOBIETA

- pokazanie w tekście aktu miłości cielesnej

- akt miłosny nieudaną próba oderwania się od rzeczywistości

- elementy mizoginizmu.

JA KIEDY USTA…

- seks tylko chwilowym zapomnieniem od rzeczywistości

- człowiek niewolnikiem miłości zmysłowej.

Liryka pejzażowa

NA ANIOŁ PAŃSKI

- motyw modlitwy - „Anioł pański

- motyw przemijania i wędrówki (pewna skwencyjność tekstu)

- smutny przygnębiający nastrój

- środki stylistyczne w tekście, psychizacja krajobrazu, personifikacja uczuć, używanie wyrazów dźiękonaśladowaczych, obecność refrenów w tekście (monotonność sprawia że nastrój przygnębienia się pogłębia)

MELODIA MGIEŁ NOCNYCH

- wiersz rytmiczny

- impresjonistyczny zapis chwilowego wrażenia zauważonego krajobrazu górskiego

- rytmiczność tekstu, melodyjność strofy,

- personifikacja mgły

- obecność synestezji w tekście

4. poezja Jana Kasprowicza

naturalizm w wierszach Kasprowicza.

Z CHAŁUPY - sonety

- realizm sonetów - pokazywanie w tekstach typowych zjawisk z życia chłopa w końcu XIX w. obrazem nędzy, losu kobiety po straceniu majątku, obrałem dziecka kształcącego się.

- Naturalizm sonetów - pokazywanie sonetów z fotograficzną dokładnością, brak oceny rzeczywistości, podejmowanie tematów „niewygodnych” (np. śmierć dziecka)

- Elementy impresjonizmu - stawianie na kolor i ulotność chwili.

Impresjonizm w wierszach Kasprowicza.

KRZAK DZIKIEJ RÓŻY

- cyklem 4 wierszy

- pokazanie w tekstach tego samego fragmentu pejzażu w różnych porach dnia - związek z impresjonizmem (zapis chwili, ulotnego wrażenia, malowanie pejzażu przy użyciu barwnej plamy, stosowanie barw pastelowych - wyjątek stanowi sama róża, gra świateł i cieniem)

- symbolizm wiersza to omawiany krzak róży - symbol witalności, życia, młodości, piękna. Limba symbolem śmierci, przemijania, stagnacji, starości.

- Kunsztowna forma tekstu, piękno języka.

Ekspresjonizm w wierszach Kasprowicza.

DIES IRAE - dzień gniewu.

- apokaliptyczna wizja zagłady ziemi i ludzi (morze krwi, miliardy krzyży, totalna zagłada, trąby archanielskie), widmo sądu ostatecznego treścią tekstu

- górski krajobraz miejscem katastrofy

- nawiązanie do Apokalipsy św. Jana, do księgi rodzajów, podobieństwo do kolędy „Bóg się rodzi”.

- idea prometeizmu w „Dies irae” polegająca na sporze podmiotu lirycznego z Bogiem o sens cierpienia ludzi na ziemi

- ekspresjonizm w tekście - silne wyrażenie uczuć, emocji, hiperbola w obrazach (wyolbrzymienie)

- kontrastowe zespolenia pojęć : dobro - zło, piękno - brzydota.

Franciszkjanizm w wierszach Kasprowicza.

Teksty franciszkańskie zawierają dwa tomiki : „Księga ubogich”, „Mój świat”.

Chechą ks. Ubogich:

- bohaterem jest prosty człowiek, pogodzenie wobec losu ludzkiego, poprzestawanie na małym akceptacja świata w jego negatywach i pozytywach.

- Fragment 40 księgi nosi tematykę patriotyczną, stanowi to dowód na ożywienie problematyki patriotycznej w utworzch młodopolskich po 1900 roku.

5. poezja Leopolda Staffa

1. przełamanie nastroju dekadenckiego, głoszenie aktywnej postawy wobec życia („Kowal”)

1. człowiek ma przeciwstawiać się złu, być silny, odważny, działający

2. hasła filozofii Nietschego

2. liryka nastrojowa („Deszcz jesienny”)

1. odczucie melancholii, smutku spowodowanego obserwacją krajobrazu (psychizacja krajobrazu) , zastosowanie refreny, onomatopeji, instrumentacji zgłoskowej

2. operowanie obrazem poetyckim

6. Powieść.

1. Władysław Stanisław Reymont - CHŁOPI

IMPRESJONIZM I SYMBOLIZM W Chłopach.

1. impresjonizm w Chłopach”

- opisywanie przyrody jako barwnych plam

- posługiwaniem się opisem, konturem, zarysem w opisach przyrody.

- Występowanie światłocienia w opisie przyrody.

2. symbolizm w tekście:

- Jagna (symbol zła, zepsucia moralnego, rozpusty)

- Roch (symbolem patriotyzmu, edukacji, oświaty)

- Pan Jacek (symbol więzi między szlachtą a chłopami)

- Boryna (symbol ładu moralnego, przykładnego chłopa, przywiązanego do ziemi, symbol stabilności w rodzinie dbającego o jej dobro)

3. obecność symbolizmu w opisach przyrody:

- przykładem jest opis deszczu (ewoluuje nastrój smutek, melancholia, tęsknota, przygnębienie)

CHŁOPI WYBITNYM DZIEŁEM LITERACKIM

1. związki Chłopów z eposem:

- pokazanie chłopstwa na tle reformy uwłaszczeniowej

- elementy inwokacji „Niech będzie pochwalony Jezus Chrystus”

- patos w języku „…chłopi pojadają z wojna, gaworzą ale nie kłócą się…”

- przypisywanie stałych cech postaciom np.: Boryna - zaradny, Młynarz - bogaty, Antek i Jagna - zmysłowi. Taka charakterystyka zastępuje homerycki stały epitet.

2. cechy narracji w „Chłopach” - narrator 3 - cio osobowy wcielający się w rolę młodopolskiego poety, chłopskiego bajarza, opowiadania o obyczajach chłopskich na wsi.

3. Czas akcji w „Chłopach” - jest linearny i historyczny (udział w powstaniu styczniowym Kuby)., mityczny (pominięcie nowego roku

4. „Chłopi” powieścią mityzowaną (upiększa się warstwę chłopską, pokazując jej dobre strony), mityczne potraktowanie czasu, stawianie na piedestale chłopa jako członka warstwy społecznej, upiększenie języka gwarowego.

5. Wartości artystyczne:

- posługiwaniem się językiem gwarowym w całej powieści przez wszystkich bohaterów

- kolejność wyznacza rytm przyrody, kompozycja oparta na porach roku

- obszarowość plastyka opisu - impresjonizm

- naturalizm, pokazanie zachowań i zwyczajów chłopstwa

- indywidualistka postaci i języka.

2. Stefan Żeromski - LUDZIE BEZDOMNI

1. Pochodzenie dr Tomasza Judyma. Sym szewca mieszkającego przy ul Ciepłej w Warszawie

2. Trudne warunki edukacji Tomasza:

- mieszkanie u ciotki, brak spokoju przy pracy, brak własnego miejsca do pracy

- wyjazd na stypendium do Paryża

- poznanie warunków życia i pracy warszawskiego proletariatu

3. studia, życie i poznanie warunków bytu i pracy proletariatu Paryskiego

4. kariera zawodowa Tomasza Judyma

- próba otwarcia gabinetu lekarskiego w Warszawie

- dyskusje ze światem lekarskim na wieczorku u Antoniago Czerniasza

- przyjęcie propozycji pracy w Cisach

- cisy uzdrowiskiem założonym przez Niewadzkiego

- malaryczne oddziaływanie stawów na mieszkających w okolicach chłopów

- konflikt z przyjaciółmi i wyjazd z Cisów.

6. miłość Judyma do Joasi Podborowskiej i ból rozstania z ukochaną.

7. podjęcie pracy lekarza zakładowego w kopalni „Sykstus”

8. nieudane próby przekonania dyrekcji kopalni w sprawie polepszenia warunków pracy

9. przyjaźń z inż. Korzeckim

10. samobójstwo Judyma

finał miłości Judyma do Joasi:

- dług wobec warstwy z której się wywodzi (proletariat

- gdyby się ożenił dbałby tylko o zysk, a nie o swoich podopiecznych

przyczyną zaniechania decyzji o ślubie z Joasią

BEZDOMNOŚĆ JAKO IDEA PRZEWODNIA W POWIEŚCI

BEZDOMNY - bez dachu nad głową, samotny, bez celu w życiu, emigrant bez ojczyzny, odrzyceniec przez bliskich lub społeczeństwo

Bezdomni nie mający dachu nad głową:

- poloretariat paryski - opis noclegowni na Chateau Rouge

- poloretariat paryski i jego życie

bezdomny bez ocjczny - tułacz wygnaniec

• Leszczykowski (emigrant mieszkający w Brazylii utrzymujący „Cisy”

• Wacław Podborski (brat Joasi, zesłany na Syberię, umiera tam)

• Wiktor Judym (niepokorny robotnik, wchodzący w konflikt z pracodawcami, najprawdopodobniej socjalista)

Bezdomni - ludzi odrzuceni przez społeczeństwo, wykorzenieni z własnej klasy społecznej

- inż. Korzecki (inżynier pracownik kopalni Sykstus w Sosnowcu, samotny , dekadent, nie mający cieli i sensu życia)

- dr Tomasz Judym (doktor, pochodzi z warstwy warszawskiego proletariatu, wykształcony inteligent, tęskni z prawdziwym domem lecz z drugiej strony myśli o spłacie długu jaki ma w swojej warstwie)

- Joasia Podborska (nieśmiała wykorzeniona z własnej klasy społecznej, musi zarabiać na utrzymanie)

„LUDZIE BEZDOMNI” JAKO POWIEŚĆ MŁODOPOLSKA

- narrator 1- osobowy i 3 - osobowy, narracje nie jest wszechwiedząca.

- Narrator 3 - cio osobowy nie do końca wszech wiedzący, patrzący na świat oczyma bohatera

- Narrator 1 - wszo osobowy w pamiętniku Joasi

- Różne formy podawcze w narracji (sposób prowadzenia narracji wypowiedzi: list, przytoczeni cytatów z różnych dzieł literackich - z Nie - boskiej komedii, Pieśni nad Pieśniami, recezenzje z przeczytanych lub obejrzanych dzieł

- Kompozycja otwarta - do końca nie wiadomo jak potoczyły się lody Judyma

- Liryzmu w prozie (rozdz. „Przyjdź”)

- Symbolizm (rozdarta sosna i jej znaczenie)

JAKIM BOHATEREM JEST DR JUDYM ?

„Chcę narysować tego chybionego pozytywistę, tego romantyka realizmu, tego Hamleta dzisiejszych czasów, w jakich sam jestem, jakich widzę koło siebie tylu”

cytat z ”Dzienników” St. Żeromskiego o T. Judycie

1. cechy romantyczne Judyma:

- niespełniona miłość do Joasi

- poświęcenie miłości dla celów społecznych (prometeizm)

- podróże po europie i kraju

- rozdarcie wewnętrzne

- osamotnienie

2. pozytywistyczne cechy T. Judyma:

- zwód lekarza powołaniem

- hasła pracy u podstaw (praca z najniższymi warstwami społecznymi, chęć poprawy losu chłopów w Cisach i robotników w Sosnowcu, zauważenie braku solidaryzmu społecznego w tych warstwach, wrażliwość na krzywdę ludzką, stawianie na pewność i prawdę wiedzy i poszerzanie jej z granicą)

3. powody klęski T. Judyma jako pozytywisty:

- brak pomysłu na realizację programu o higienie

- działanie w osamotnieniu, brak zrozumienia wśród swojego środowiska

- maksymalne wymagania od siebie i świata.

11. Opowiadania Żeromskiego - problematyka narodowo wyzwoleńcza opowiadań.

ŚWIAT PRZEDSTAWIONY W OPOWIADANIACH ŻERONKIEGO

„rozdziobią nas kruki wrony”

- przedstawienie sytuacji u schyłku powstania styczniowego

- zaangażowanie się do walki o wolność Andrzeja Baryki ps. Szymon Winrych.

- tragizm bohatera jest ponieważ przypadkowa śmierć bohatera z rąk nieprzyjaciół, barak szacunku dla jego ciała po śmierci, mózg powstańca żerem dla wron i kruków (mózg - głowa - ostatnia forteca polskiego powstańca

antyromantyczna kreacja bohatera:

Romantyczni powstańcy	Szymon Winrych
Młodzi, przystojni, dumni, heroiczni, poświęcający się, wzniośli, lubiący efektowne gesty	Brzydota, brud, niechlujstwo, pijaństwo, nędza, pospolitość, działanie z pobudek szlachetnych

„Zmierzch”

- niezrozumienie idei powstania przez lud, ciemnota chłopa, szlachta bezpośrednim gnębicielem chłopa

- brak solidaryzmu społecznego u chłopów

- nieświadomość ludu

- reforma uwłaszczeniowa dokonana przez cara przyczyną klęski powstania

SPLOT RÓŻNYCH KONWENCJI LITERACKICH W OPOWIADANIACH ŻEROMSKIEGO

Problematyka zmierzchu:

Poświęcenie się problematyce społecznej, pokazanie krzywdy chłopa

Konwencje i trendy literackie:

- realizm opowiadań : pokazywanie prawdziwego obrazu rzeczywistości ( zarówno po klęsce powstania jak i sytuacja na wsi)

naturalizm:

- fotograficzna dokładność opisu, unikanie tematów drażliwych, opis brzydoty nędzy, brak oceny autora

symbolizm:

- gwiazda wieczorna symbolem koca pracy, braku nadziei, złego losu chłopa.

- Kruki i wrony - symbol zła zaborców, niezrozumienia idei powstańczej, brak szacunku po śmieci powstańca

12. Reforma teatru i Akademii sztuk pięknych.

Reformy teatru.

W okresie Młodej Polski rozpoczynają się reformy teatrów które przychodzą z zachodu. Za twórcę reformy teatru uznaje się Edwarda Grodona. Uważał on że teatr to autonomiczne dzieło plastyczne i literackie. Teatr to synteza literatury, plastyki, baletu. Aktor ma prawo wcielać się w rolę którą gra. W Krakowie w 1883 dyrektorem teatru miejskiego zostaje T. Pawlikowski. Reforma teatru polega na:

- rezygnacji z obsady gwiazdora na rzecz pracy zespołowej

- zwiększeniu kompetencji reżysera i scenarzysty

- wprowadza się scenografię

na scenie Pawlikowski wystawia dramaty symboliczne: Wyspiańskiego, Rydla, Przybyszewskiego. W 1899 zmienia się dyrektor zostaje nim Józef Kotarbiński, zachowuje reformy T. Pawlikowskiego, repertuar jest neoromantyczny wystawia się dramaty Słowackiego, Mickiewicza. 1901 wystawienie „Wesela” Wyspiańskiego.

Reforma krakowskiej Szkoły sztuk pięknych.

W 1895 roku rektorem jest Julian Fałat wprowadzenie do programu nauczania impresjonizmu, symbolizmu, tworzą Malczewski, {Pałkiewicz, Podkowiński, Wyspiański.

13. Kulturowe ośrodki młodej polski.

Kraków.: panuje atmosfera awangardowa, tworzą się nowe zasady i prądy twórcze, działa czasopismo „Życie” - 1891 artykuł Zenona Przesmyckiego o Maurycym Maeterlinchu (pokazanie twórczości symbolisty). Pismo „Krytyka” redaguje Wilchelm feldman - tematyka społeczno - patriotyczna.

Lwów: lwowscy literaci: Karol Irzykowski, Leopold Staff, Jan Kasprowicz, Maryla Wolska prowadząca salon poetycki i Gagriela Zpolska (aktorka).

Działa towarzystwo Ossolineum, uniwersytet im. Jana Kazimierza, towarzystwo literacki Midziewicza.

Zakopane - odkrył je dr Tytuc Chałbiński, zaczymna przyciągać ludzi sztuki: Kasprowicz, Witkiewicza, Szymanowski.

Warszawa - wydawane pisma: „Życie” pod redakcją Zenona Przesmyckiego 1887, „Wędrowiec” A. Sygetyńskiego, „Chimera” Witkiewicza 1901 - 1907 - sama w sobie stworzyła dzieło sztuki. „Minan” gazeta typowo modernistyczna, głosiła hasło:

- sztuka dla sztuki, piękna czcionka, dbano o literackie i plastyczne walory (rysunki i inicjały)

- sztuka ma być sztuką czystą - wolną od narodowych, moralnych ograniczeń (artysta nie mysi być niczym zobligoewany) artysta jako indywidualność, artysta osobą wykształconą.

- Konflikt artysta z filistrem (człowiek nie wykształcony)

Działalność teatru Rozmaitości - T. Tradycyjny.

14. Zjawiska kulturowe młodej polski.

1. Cyganeria artystyczna.

Znana już w romantyzmie np. „Sturm und drchn”, rozwinęł się w pełni w okresie młodopolskim. Była to grupa lydzi sztuki, dyskutującej o niej, znający się bardzo dobrze, pili alkochole, np. Apsynt (alk. W kolorze zielonym). Cyganerzy niezarabiali regularnie, prowadzili neustabilizowany tryb życia, lekceważyli obyczaje towarzyskie, chodzili do kin, teatrów.

Cyganerii krakowskiej przewodniczył Stanisław Przybyszewski.

Mydlaż, mydełko, tłum filister - określenia mieszczan, zarzucali im nie interesowaniem się sztuką i niedbalstwem o nią.

Ubierali się w czarny cylinder, czarna peleryna, biały szal, ubiór pokazywał ich odrębność,

2. Kawiarnie literackie

Moda na kawiarnie jak „Grzybów po deszczu”. W W-wie działa kawiarnia Honoratka , już w romantyzmie spotykali się tam literaci. Oraz kawiarnia Schmydt.

W Krakowie działa kawiarnia Turnijskiego tzw. Paon mieściła się przy ul. Szpitalnej, miała dwa salony w którym zebrani artyści mogli malować na jednej ze ścian na co mieli ochotę. Do Krakowa ze Lwowa przybył Jan Michalik (cukiernik założycie słynnej Jamy Michalika przy ul. Floriańskiej. Do jego lokalu falangą przybywali artyści, Karol Fryc udekorował wnętrze, wykonał i wstawił witraże, a Jan Stanisławski wykonał malowidła.

Poza Krakowom słynne kawiarnia są w Warszawie (Udziałowa) i Lwowie (Scneider i Georga).

3. Kabarety.

Nazywany był nad sceną lub śpiewająca kawiarnia, najsłynniejsze kabarety powstają w Paryżu, Londynie, Pradze i Berlinie. Polski najsłynniejszy kabaret tego okresy to „Zielony Balonik”, założony przez Jana Augusta Kisielewskiego w 1905, teksty pisał m.in. Tadeusz Boy - Żeleński. Kabaret ten znany jest z szopek noworocznych, działa do 1911.

W Warszawie kabaret „Mamus” wzorujący się na Zielonym baloniku.

4. Sztuka stosowana.

Zaczyna się rycz tworzenia sztuk pięknych (J. Morris, J. Ruskin) uważali, że przedmioty codziennego użytku też mogą być dziełami sztuki. Style w architekturze secesja, art. Deco, art. novueau. Kontury, postać ludzka obrysowana, smukłe kształty, jaskrawe kolory, motywy ostu, pawia, płomienia, moda na witraże w drzwiach, moda na płytki fajansowe. Moda na styl zakopiański- architektura rzeźba , malarstwo, meble. Powstaje film - 1896 A i L. Lùmiėre wynaleźli kinematograf zaczyna się epoka kin. Pierwsze filmy „Wyjście robotników z fabryki” i „Wjazd lokomotywy na stację”, „Śniadanie”. Pierwszy polski film „Dzieje grzechu”.

Część X Dwudziestolecie międzywojenne (1918 - 1939)

1. Chronologia epoki

2. Pojęcia charakterystyczne dla epoki.

1. faszyzm - antydemokratyczna totalitarna forma rządów zapoczątkowana w 1922 we Włoszech przez B. Musoliniego; dyktatura i kult wodza i podporządkowanej mu elicie rządzącej. Likwidacja parlamentu i samorządności oraz opozycji integracja we wszystkie dziedziny życia przy zachowaniu gospodarki wolnorynkowej, prywatnej własności, ziemi, środków produkcji.

2. totalitaryzm - charakterystyczny dla XX wiecznych reżimów dyktatorskich. System rządów polegających na dążeniu do całkowitego podporządkowania społeczeństwa państwu za pomocą monopolu informacyjnego i propagandy, oficjalnej ideologii państwa obowiązującej obywateli, terroru tajnych służb, masowych monopartii; twórcy teorii (H. Arendt, C.J. Friedrich, Z. Brzeziński..

3. intuicjonizm - kierunek filozoficzny mówiący o teorii poznania wg którego głównie lub jedynie wartościowym sposobem poznania jest intuicja. Twórcą jest H. Bergson.

4. katastrofizm - charakterystyczna dla kultury XX wieku tendencja polegająca na przekonaniu o nieuchronnej zagłady, którą może spowodować kryzys wartości moralnych lub czynniki zewnętrzne, takie jak wojny czy kataklizmy. Pod koniec XIX w. katasrofizm jest jednym z programowych elementów dekadentyzmu. Silnie dział na literaturę XX - lecia międzywojennego - jeden z programowych haseł grupy „Żagary”, jest motywem przewodnim w twórczości S. I. Witkiewicza, który w swoich utworach przedstawiał rozkład wszelkich wartości uformowanych przez kulturę europejską.

5. ekspresjonizm - kierunek w literaturze i sztuce w pierwszym 30 - leciu XX w. narodził się w Niemczech w opozycji do impresjonizmu, estetyzmu, naturalizmu. Ekspresjonizm poszukuje prawd absolutnych i uniwersalnych; twórczość pojmowana jako subiektywny wyraz przeżyć wewnętrznych artysty. Krytyka współczesności cywilizacji, tendencje mistyczne, pacyfistyczne deformacja zewnętrzna obrazu świata. Posługiwanie się dynamicznym kontrastem karykaturą i groteską.

6. kubizm - jeden z awangardowych nurtów XX wiecznego malarstwa sprowadzający przedstawioną rzeczywistość do zgeometryzowanych, abstrakcyjnych form, najwybitniejszym kubistą był Pablo Picasso. Kubizm wywarł także wpływ na francuską poezję awangardową XX w. (G. Apolinare). W twórczości poetyckiej przejawiał się odrzuceniem przyczynowo - skutkowych, logicznych powiązań fragmentów wypowiedzi na rzecz luźnych skojarzeń czasowo i przestrzennie odległych elementów.

7. sűrrealizm - inaczej nadrealizm, jeden z awangardowych kierunków w sztuce i literaturze powstały po I wojnie światowej. Termin wprowadzony przez G. Apolinare`a na określenie stany zatarcia granic między snem a rzeczywistością w sztuce. Sűrrealistyczna jest sztuka, która odrealnia rzeczywistość, nadając jej postać sennych onirycznych obrazów. Manifest sűrrealizmu został ogłoszony w 1924 przez A. Bretona we Francji. Większość pisarzy tego nurtu związana była wcześniej z dadaizmem. Sűrrealiści buntowali się przeciwko skonwencjonalizowanym normom życia społeczno - kulturalnego. Dążyli do wyzwolenia sztuki z jej realistycznych ograniczeń, odwoływali się do psychoanalizy, uznając podświadomość, za obszar niewykorzystanych dotąd inwencji twórczych, postulowali tworzenie sztuki, która miała być wyrazem absolutnej wolności. Surrealiści posługiwali się absurdem i nonsensem i groteską, uprawiali tzw. Czarny humor, makabryczny w swej wymowie. Strwożyli oni oryginalną koncepcję tworzenia, zwaną zapisem automatycznym. Artysta powinien uwolnić się od kontroli rozumu i myśli jakie pojawiają się w jego umyśle i wyobraźni. Pisanie automatyczne jest próbą zapisu stanu podświadomości, której sűrrealiści przypisywali szczególne znaczenie. Poezja sűrrealistyczna była poezją obrazową, nadrealistyczne obrazy maiły się same narzucać twórcy, w taki sposób jak powstają wizje np. w stanie narkotycznym lub we śnie.

8. futuryzm - jeden z głównych kierunków awangardowych powstały w 1910 we Włoszech, później przeniósł się do Rosji i innych krajów europejskich. Twórcą tego ruchu był F. Martinetti. Futuryzm oznaczał zachwyt teraźniejszością i przyszłością oraz całkowitą negację tradycji i kultury. Poeci futurystyczni głosili hasło „ryczący automobil jest piękniejszy niż Nike z Samortraki”. Domagali sie poezji aktywnej , oddające cywilizacyjne przemiany, propagowali przemoc, wojnę jako formę higienę świata, odrzucali psychologizm i antropocentryzm na rzecz zafascynowania materią,, wskazywali na wyższość poznania intuicyjnego nad rozumnym, postulowali stworzenie nowego języka poetyckiego, wyzwolonego z logiki, składni, gramatyki, ortografii, interpunkcji, tworzyli wiersze w oryginalnej formie graficznej. Przedstawiciele to: F. Martinetti, W. Majakowaski, W. Chlebnikow, a w Polsce: B. Jasieński, St. Młodorzeniec, A. Wat, A. Stern.

9. dadaizm - jeden z awangardowych najskrajniejszych kierunków w sztuce, rozwijający się w latach 1916 - 24 w Szwajcarii, Francji, Niemczech i USA, będący wyrazem buntu przeciwko toczącej się wojnie, burżuazyjnemu społeczeństwu i jego kulturze i sztuce. Kształtował się m.in. w twórczości L. Aragona i P. Eluarda. Termin dadaizm pochodzi od słowa dada, oznaczający po francusku dziecięcą zabawkę. Naczelnym złożenie dadaizmu było totalne odrzucenie całej tradycji kulturowej Europy, wartości moralnych i kanonów estetycznych. Prekursorzy propagowali absolutną anarchię i nihilizm , a w dziedzinie sztuki postulowali nieskrępowaną żadnymi ograniczeniami, swobodną improwizowaną twórczość. Odrzucając wszelkie zasady i prawidła logiki, domagali się spontaniczności i bezpośredniości. W poezji dadaizm przejawiał się w naiwności i prymitywizmie, całkowitej dowolności w dziedzinie składni, stylu, ,bezsensie treściowym. Poetycki program dadaistów najpełniej określają słowa T. Tzary, będące receptą na tworzenie utworzeń literackich: „włóżcie do kapelusza, wyciągnijcie nachylił trafił, a otrzymacie poemat dada”. Artystycznej działalności dadaistów towarzyszyła atmosfera skandalu i prowokacji.

10. neoklasycyzm - zespól tendencji charakterystycznych dla poezji XX wieku polegający na powrocie do klasycznych wartości, tradycji, reguł sztuki. Po raz pierwszy neoklasycyzm pojawił się pod koniec w. XIX, jako reakcja na symbolizm postulując jasność formy i stylu odwołujący się do antyku, podejmowano problematykę moralno - etyczną. W Polsce pojawił się pod koniec Młodej Polski a następnie w twórczości skamndrytów.

11. pragmatyzm - stworzony przez Wiliama Jamesa pod koniec w. XIX w USA nurt filozoficzny, który za podstawowe kryterium prawdy uznaje użyteczność czyli praktyczną wartość i pochodzenie czegoś. Jest to próba zbliżenia filozofii do rzeczywistości, w nauce zwraca się uwagę na możliwość praktycznego zastosowania jakiejś teorii.

12. Skamander - grupa poetycka okresu XX - lecia międzywojennego której twórcy związani początkowo byli z pismem „Pro arte studio” a następnie z wychodzącym w latach 1920 - 28 i 1935 - 39 pismem „Skamander”. Nazwa grupy pochodzi od nazwy mitologicznej rzeki przepływającej pod Troją. Członkowie grupy to skamandryci, a należeli do nich J. Tuwim, K. Wierzyński, A. Słomiński, ,J. Iwaszkiewicz, J. Lechoń. Z grupą luźno powiązani byli tzw. „poeci satelici” (W. Broniewski. M. Pawlikowska - Jasnorzewska, K. Iłłakowiczówna). Skamandryci nie głosili jasno sformułowanego programu, opowiadali się za swobodą twórczą, zachowaniem indywidualności, ale na podstawie ich utworów określić można ich założenia ideowo - artystyczne. Patronem poetyckim swojej twórczości wybrali L. Staffa. Skamandryci odrzucili symbolizm na rzecz poezji zaangażowanej, opisującej współczesność, złączonej z rzeczywistością. Głównymi motywami twórczymi była fascynacja biologicznym aspektem życia, piękna świata (witalizm), nowoczesnym miastem i tłumem, słowem 3XM. W miejsce romantycznego poety wieszcza propagowali ideę poety jako zwykłego człowieka, artysty znającego dobrze rzemiosło poetyckie. Zrezygnowali z symbolicznego, nastrojowego języka na rzecz mowy potocznej. Wprowadzili nowy typ bohatera lirycznego - przeciętnego obywatela miasta, pełnego radości życia, zainteresowanego sprawami codzienności. Zanegowali romantyczną ideą poezji narodowowyzwoleńczej, podejmującą wątki patriotyczne, uznają że teka rola literatury skończyła się z chwilą uzyskania niepodległości. Skamandryci prowadzili także działalność kabaretową i satyryczną (kabaret „Pikador”).

13. Awangarda - kierunek w XX wiecznej sztuce, charakteryzujący się sprzeciwem wobec tradycji i zasad estetycznych w niej panujących. Twórcy awangardy odrzucali dorobek kultury i poszukiwali nowych oryginalnych rozwiązań ideowo - artystycznych. Zjawisko to pojawiło się około 1900 roku i wiązało się z powstaniem nowych kierunków takich jak: futuryzm, ekspresjonizm czy kubizm. W późniejszych latach nurty awangardowe w sztuce będą reprezentowane przez dadaizm i sűrrealizm. Przy całej różnorodności kierunków awangardowych wyróżnić można wspólne cechy łączące wszystkie te nurty a są to: antytradycjonalizm, odrzucenie zasad realizmu i naturalizmu, dążyć do eksperymentowania, oryginalności, chęci szokowania odbiorcy, zafascynowanie współczesnością i postępem technicznym. W Polsce nurt awangardowy reprezentowany był przez futurystów (B. Jasieński, A. Stern, A. Wat) i przede wszystkim awangardę krakowską, której twórcy byli skupieni wokół pisma ”Zwrotnica”, redagowanego przez T. Peipera, wydawanego w latach 1922 - 23 i 1936 - 28. Do grupy (oprócz Peipera) należeli J. Przyboś, J. Kurek, J. Brzękowski. Awangarda krakowska głosiła potrzebę nowej sztuki powiązanej z teraźniejszością i współczesną cywilizacją. Jej głównym założeniem było hasło 3 X m (miasto, masa, maszyna). Awangardziści tworzyli nową koncepcję języka poetyckiego, w którym nadrzędną rolę odgrywała metafora.

14. Żagary - grupa poetycka należąca do tzw. II awangardy działająca w Wilnie w l. 1931 - 34, której członkowie publikowali na ramach pisma „Żagary”. Jej najwybitniejsi członkowie to: T. Bójnicki, Cz.Miłosz, A. Rymkiewicz, J. Zagórski. Poezja wymierzona przeciw faszyzmowi, charakterystycznym tonem był katastrofizm. Odrzucali program Awangardy krakowskiej, odwoływali się do neoklasycyzmu, symbolizmu i liryki romantycznej.

3. Gatunki literackie

1. Groteska - kategoria estetyczna, termin pochodzi od nazwy motywów dekoracyjnych odkrytych w XI wieku. Groteska występuje w różnych rodzajów sztuki: literaturze, filmie, teatrze, malarstwie. Była składowym elementem utworów, bądź też całe dzieło było groteską. Podstawowe jej wyznaczniki to:

fantastyka - niezwykłość , deformacja karykatura, wyolbrzymienie (np. w „Szewcach” - uwiązany na łańcuchy Sajetan zdycha z pożądania jakie budzi u niego Księżna.)

absurdalność - związana z brakiem logicznego powiązania akcji, przemieszaniem porządku realistycznego i fantastycznego, nieprawdopodobieństwem życiowym (liczne śmierci i ożywienia bohaterów dramatów Witkacego , widmo matki i żony w „Małym dworku”)

Przemieszanie sprzecznych kategorii estetycznych - tragizmu, komizmu, trywialności i prostoty (sceny z widmem w „Małym dworku”)

parodia - wątków , motywów , sytuacji i gatunków literackich z prowokacyjnym nastawieniem wobec obowiązujących zasad (motyw dziewki i Chochoła z „Wesela” w „Szewcach”)

niejednolitość stylistyczna - mieszanie języka wulgarnego z podniosłym, kontrast między sposobem mówienia a sytuacją wypowiedzi (filozoficzne rozważania szewców prowadzone językiem prostych ludzi)

2. powieść psychologiczna - odmiana powieści, której ośrodkiem jest świat wewnętrzny bohatera lub bohaterów i badanie ich psychiki; pierwowzorem powieści psychologicznej Marie de la Fayette - „Księżna de Clėwes”, do arcydzieł tego gatunku nalezą cykl powieściowy Marcell Poasta - „W [poszukiwaniu straconego czasu”.

4. Poezja

1. W KRĘGU SKAMANDRA.

POEZJA JULIANA TUWIMA.

JULIAN TUWIM -

Witalizm twórczości Tuwima: „Do krytyków”, „życie”, wiosna”, Ranyjulek”

„Do krytyków”: adresowanie wiersza do zwykłych prostych ludzi. Poeta jednym z wielu (ultimus inter pares) - ostatni w śród równych. Radość, afirmacja życia, używanie języka kolokwialnego, potocznego w tekście (wesoło w czubie i w piętach)

wspólne cech dla pozostałych wierszy:

- radość, optymizm życiowy

- pokazanie życia prostego człowieka

- użycie języka potocznego kolokwialnego (psiakrew, psiamać, łeb, chlać)

miasto w ujęciu Tuwima - „Wiosna - dytyramb”

- ironia i groteska w tekście

- pokazanie negatywnego skutku sił witalnych u człowieka

- miasto miejscem rozpusty

- elementy mizoginizmu w wierszu

- ekspresjonizm w tekście „brzuchy na biodrach szerokich, niewiasto”

tuwim poetą słowiarzem „Sitowie” - poetyckie tworzenie to ciężka praca.

Hołd złożony Kochanowskiemu za zasługi w rozwoju polszczyzny „Rzecz Czarnoleska”

- praca poety to praca w języku

- stylizacja na styl staropolski

negatywna ocena mieszczan - „Mieszkańcy”

- mieszkaniec ukazany na kształt filistra młodopolskiego

- ciasnota horyzontów myślowych

- życie z dnia na dzień

- egocentryzm

- potoczność językowa (morda na piersi)

- pararelizmy składniowe - powtórzenia zdań

„Bal w operze” groteskowym ujęciem rzeczywistości

- wiersz satyrą na rządy sanacji

- pokazanie prawdziwych wartości rządzących państwem

- troska poety o godność Polski

- zabawa słowem (ideolo, odeolo…)

- wulgaryzmy (kurdesz nad kurdeszami ; kurr…)

2. POETKI SATELITKI SKAMANDRA.

POEZJA M. PAWLIKOWSKIEJ JASNORZEWSKIEJ -

„Miłość”

- problematyka miłości

- stosowanie elipsy

- kondensacja myśli

- zwięzłość stylu

„Niebo i morze”

- tematyka refleksyjno - filozoficzna

- zaduma nad przemijaniem i kruchością życia ludzkiego

- badanie zagrożeń jakie niesie natura i zachwyt nad jej pięknem

„Gwiazdy spadające” - uprawianie liryki erotycznej (dosłowne mówienie o doznaniach miłosnych)

„Na Zaduszki” - liryka refleksyjna, zaduma nad przemijaniem. Wskazówka aby dbać i pielęgnować pamięć o przeżytych minowych chwilach.

POEZJA K. IŁŁAKOWICZÓWNY -

„Powrót” - liryka refleksyjna, wspomnieniowa. Powrót do „krainy dzieciństwa”. Ukazanie znaczenia domu rodzinnego w życiu człowieka.

3. WOKÓŁ FUTURYSTÓW.

POEZJA ST. MŁODOŻEŃCA

„XX wiek” - mowa o wynalazkach wieku XX, o pędzie życia, cywilizacji, (neologizmy: białośniże, zawiośniało). Zapis stylizacją na telegram. Garficzny obraz tekstu zawracający uwagę czytelnika, koloryzm. Treść o pędzie XX wieku, rozwoju techniki, kult wynalazków.

„Lato” - o lecie, upale. Zastosowanie neologizmów, przerzutni, wyliczeń, wiersz rysunkiem, zabawa i gra słowem i jego warstwą brzmieniową). Treścią wiersza jest pokazanie damskiego letniego odzienia na temperaturę męskich uczuć, [pokazanie na spędzenie wolnego czasu.

POEZJA TYTUSA CHAŁBIŃSKIEGO

„Kolęda” - tematyka Bożonarodzeniowa i hołdu Trzech Króli. Wiersz stylizacją na gwarę góralską i język staropolski. Rezygnacja z zasad ortograficznych. Zastosowanie onomatopeji, śpiewność tekstu. Nawiązanie do kolędy.

POEZJA BRUNONA JASIEŃSKIEGO

„Rzygające posągi” - pokazanie zachowań ludzi podczas przyjęcia alkoholowego (picie, rozpasanie moralne, striptiz). Ironia obecna w wierszu (poeta zachowuje się jak człowiek z marginesu w specyficzne sytuacji). Kontrast między stylem(patos i piękno języka), a zachowaniem się w wierszu (rozpusta i pijaństwo)

4. WOKÓŁ AWANGARDY KRAKOWSKIEJ.

POEZJA JULIANA PRZYBOSCIA -

„Cieśle”, „Dachy” - kult cywilizacji, zachwyt nad rozwojem miast, hołdowanie hasłu 3xM. Docenianie wysiłku cieśli, symbolizacja, hołd dla pracy cieśli i wskazanie na doskonałość budowli. Pokazanie dokonań technicznych, pędu zmian szybkości rozwoju miasta. Zmiana rytmu wiersza przez rozłanczanie wyrazów w wersecie. Zabawa brzmieniem słowa. Sięganie do tematów matematycznych, geometrycznych i technicznych. Pogodny nastrój radość z rozwoju miasta i techniki.

„Notre Dame”- zachwycenie ogromem świątyni, odczucie małości człowieka wobec gotyckiej świątyni i Boga. Stosowanie metafory odwróconej „kto pomyślał tę przepaść i odrzucił ją w górę”.

„Z Tatr” - wiersz pamięcią o taterniczce, która zginęła na Zamarłej Turni. Bunt przeciw śmieci. Wiersz protestem przeciw śmierci (wymowa zaciśniętej pięści). Stosowanie metafór odwróconych (jak lekko turnię, zawisła na rękach utrzymać) i oksymoronów (grom obicie ciszy). Wiersz zbiorem kadrów filmowych.

„Lipiec” - aluzje literackie do „Stepów Akermańskich”, fraszki „Na Lipę”. Używanie odległych znaczeniowo wyrazów i łączenie ich w związek o nowym oryginalnym znaczeniu (tylko pustki, rozpryśniętej w słońcu - udar), stosowanie elipsy, neologizmów. Rozbijanie stałych związków frazeologicznych w celu odnowienia języka poetyckiego (wzbić w radość zamiast zbić w powietrze).

POEZJA LEOPOLDA STAFFA

„Wysokie drzewa” - neoklasycyzm, synestezja (zapach wody, zielony w cieniu, złoty w słońcu), zachwyt nad przyrodą. Nawiązanie do antyku (drzewa jak antyczne greckie kolumny). Dbałość o język i styl.

„Świat” - opis trudu życia w świecie

„Gorce” - opis natury, zachwyt nad jej pięknem

Do powyższych: Zachwyt nad złożonością świata i jego prostotą zarazem, miłość do ojczyzny i przyrody, akceptacja trosk, jak i radości jakie niesie życie - Franciszkanizm. Elementy filozofii Bergsona.

„Ars poetica” - poezja uwydatnia szczere uczucia, jasna, prosta w formie i języku zrozumiała dla wszystkich, nie pisana dla sławy. Przedstawienie nawet najsilniejszych uczuć. Chęć utrwalenia chwili. Poeta tłumaczem i przewodnikiem w rozwiązywaniu życiowych problemów. ,stawianie na jasność i prostotę w zrozumieniu poezji.

POEZJA Bolesława LEŚMIANA -

„Dziewczyna” - liryka stroficzna. Mowa o bycie człowieka na ziemi. Dążenie człowieka do celu, który może być mirażem. Bezsensowna egzystencja człowieka. Podobieństwo do ballady

„Dusiołek” - prosty język, stylizowany na gwarę, bunt wobec Boga.

Do powyższych: Leśmianowskie wiersze nawiązaniem do ballad romantycznych, świadczą o tym cechy utworów”

- obecność świata metafizycznego obok realnego (Dusiołek - mara ze snów, prasa duchów ludzkich, praca młotów)

- obrazowanie w utworach, wynikające z podań w tradycji ludowej (12 baraci , powtażalność prac duchów, praca młotów, hasło do 3 razy sztuka)

- język stylizowany na gwarę

- prostota językowa

Różnicą świadczącą z porównania ballad romantycznych i wierszy Leśmiana jest główna postać narratora. U Leśmiana to mędrzec filozof, człowiek znakomicie wykształcony, znający pytania o sens życia o źródło zła, o dualizmie w świecie, czasem narrator skrywa swą mądrość pod płaszczykiem prostego przedstawiciela ludu.

Erotyki:

„W malinowym chruścianku” - opis doznań miłosnych. Świat przedstawiony to:

- przestrzeń (miejsce) w utworze - w malinowym chruscianku, pokazanie szczegółu (np. żuk kosmaty)

- czas wydarzeń - moment uchwycenia życia - związek z impresjonizmem, lato czas ujęty poza historycznie.

- Bohaterowie to ludzie młodzi, podmiotem lirycznym jest młody chłopak

- Wydarzenia - zrywanie malin początkiem rodzenia się pożądania, narastanie pożądanie, osiągniecie punktu kulminacyjnego, spełnienie w akcie miłosnym tego pożądania.

5. MIĘDZY ARKADIĄ A KATASTROFĄ POEZJA JÓZEFA CZECHOWICZA.

1. łącznie motywów arkadyjskich z apokaliptycznymi („Na wsi”, „Modlitwa żałobna”, „Sam”).

2. Motyw stukstykalny (sielski, sielankowy, wiejski - „Na wsi”)

3. Związki z surrealizmem i katastrofizmem - pokazanie innym uzasadnionego lęku i wizji własnego ciała po śmierci („Z tamtej strony”)

4. Wykorzystanie motywów „Apokalipsy” , podkreśleniem katastrofizmu wierszy - „Sam”, „Modlitwa żałobna”

5. Przeczucie śmieci - „Ballada z tamtej strony”, „Modlitwa żałobna”

6. Sięganie do motywów religijnych - „Modlitwa żałobna”, nawiązanie do apokalipsy, listu i modlitwy.

7. Wykorzystanie poezji Awangardy Krakowskiej np.: „Księżyc idzie srebrne chusty prać” i „Słońce dzwoni w rzekę rozbłyskanych blach”

6.POETYKA ZAGŁADY - LIRYKA ŻAGARYSTÓW.

Katastrofizm w wierszach Czesława Miłosza wykorzystują motywy popiołu, ognia, dymu („Roki”), a także obrazy rodem z apokalipsy. Wiersz roki mówi o przemijaniu, o czasie odwrócenia się człowieka od wartości i konieczności zmiany siebie. Każdy z nas powinien bronić wartości moralnych „Pora, abyś ty powstał i biegł” . pesymizm w wierszu wynika z nieodwracalności zmierzania świata ku zagładzie. Jedno można tylko zmienić - własny stosunek do innych i obdarzyć ich miłością.

8. REWOLUCYJNE WIERSZE WŁADYSŁAWA BRONIEWKIEGO

„SOLDAT INCOMNUN” (Żołnierz nieznany lub unknown solider)

Wiersz protestem przeciw wojnie i śmierci żołnierskiej , przeciw wagą dla konfliktów zbrojnych jest wskazywanie wartości ducha miłości

„MANITOGORSK ALBO ROZMOWA Z JANEM”

Utwór traktujący o ludziach idei o tym że wierność przekonaniom może być i sensem życia , Język kolokwialny potoczny , wiersz mówi wprost o uczuciach (zupa pies jej nie zje , cela 13 parszywa) wiersz pisany w więzieniu za działalność w KPP.

„PRZYJACIELU LOS NAS PORÓŻNIŁ”

Wiersz manifestem poety rewolucyjnego, przekonanie o słuszności własnej poezji , wzorowanie się na poezji romantycznej (harfa, struny, nawoływanie do buntu), wiara w moc poetyckiego słowa.

Wiersze Broniewskiego pisane są językiem kolokwialnym , potocznym , charakteryzują się wyczuciem rytmu, mówi o uczuciach wprost , stąd szybko przemawiają do czytelnika, i działają na ego mentalność. Broniewski często stosuje lirykę apelu. Jego wiersze zmieniają mentalność Polaków.

5. Powieść

1. „GRANICA” Z. NAŁKOWSKIEJ. -

GRANICA - OBRAZ STOSUNKÓW SPOŁECZNYCH W POLSCE MIĘDZYWOJENNEJ

Pokazanie struktury społecznej polski nipodległej:

- arystokracja (Tczewscy)

- inteligencja (Zenon Ziembiewicz, Czechliński - redaktor „Niwy”, Jan Wagner Wagner)

- burżuazja (Czecylia Kolichowska)

- robotnicy miejscy (Joasia Gołąbska, Franek Borbocki, Marian Chąśba,, Niestrzępowie.)

- robotnicy wiejscy (Karolina i Justyna Bogutówne)

- zubożała szlahta (Walerian Ziębiewicz i jego żona)

Zenon ZIĘBIEWICZ W NEGATYWACH I POZYTYWACH

Cechy pozytywne

Cechy negatywne

- umiejętność zdobywania środków finansowych na studia prawnicze w Paryżu (umowa z Czchlińskim o korespondowaniu do „Niwy”, udzielanie korepetycji. - Praktyczne osądzenie poczynań Waleriana - ojca Zenona - Pomoc Justynie Bogutównie - Wierność wobec Elżbiety - Szczerość i przyznanie się do błędów Eli - Wyremontowanie starej cegielni i zaadaptowanie jej na noclegownie dla bezdomnych - Rozpoczęcie budowy domów robotniczych - Rozbudowa obiektów sportowych i rekreacyjnych w mieście -Zapewnienie opieki lekarskiej chorej Justynie

- flirt z Justyną w czasie trwania romansu z Adelą w Paryżu - wchodzenie w układy z Czechlińskim osobą niemoralną i przekupną - wyręczanie się Elą w pomocy Justynie - obłuda i hipokryzja w okazywaniu pomocy Justynie - nakazanie Justynie dokonania aborcji, danie pieniędzy na zabieg. - Obecność na rautach i polowaniach w czasie trwania strajku robotników w fabryce - Zaniechanie walki o kontynuowanie budowy domów robotniczych - Wydanie rozkazu strzelania do robotników - Słabość charakteru, tchórzostwo, nieumiejętność poradzenia sobie w trudnej sytuacji

GRANICA TYTUŁEM SYMBOLICZNYM

- granica między wolnością wyboru a krzywdą moralną drugiego człowieka (szacunek Zenka do Eli)

- granica między standardem życia wyższych sfer, a biedotą miejską

- granica między własnym sumieniem a wytrzymałością psychiczną człowieka

- granica między osądem własnym a innych

- granica między intencjami a działaniami

- granica między kompromisem a wyrzeczeniem się własnych ideałów (Zenon pozwalający cenzurować własne artykuły pisane do „Niwy”

GRANICA POWIEŚCIĄ FILOZOFICZNĄ, PSYCHOLOGICZNĄ…?

Kilka rodzajów wypowiedzi:

- mowa niezależna - przytoczenie dosłowne czyjeś wypowiedzi

- mowa zależna - konstrukcja stylistyczna opowiadająca o czyjejś zamiarach z użycie najczęściej czasu przeszłego

- konstrukcja stylistyczna wyglądająca jak wypowiedź narratora, ale mówi o wnętrzu i odczuciu postaci literackiej pogłębiająca warstwę psychologiczną utworu (po raz pierwszy zastosowano ją w „Ulissesie” Jamasa Joice`a)

KOMPOZYCJA POWIEŚCI

- kompozycja klamrowa - rozpoczęcie i zakończenie tym samym wydarzeniem (śmiercią Ziebiewicza)

- kompozycja rozkwitania - autorka wybiera wydarzenia jej potrzebne i szczegółowo je opisuje

- zastosowanie inwersji czasowej - czytelnik skupia się na kwestii jak doszło do tragedii

- obecność mowy pozornie zależnej wpływającej na psychologizm powieści.

2. STEFAN ŻEROMSKI „PRZEDWIOŚNIE”

DZIEJE GŁÓWNEGO BOHATERA

1. Cezary Baryka urodził się w 1900 r. Matka i ojciec - Polacy. Ojciec pochodzenia szlacheckiego. Matka Jadwiga Dąbrowska, ojciec Seweryn Baryka. Mieszkają w Baku, beztroskie dzieciństwo. Ojciec urzędnik, prawnik rządu carskiego.

2. Wybuch I wojny światowej i wyjazd Seweryna na wojnę.

3. Wybuch rewolucji w Baku (1917 - 18) i zaangażowanie się Cezarego w ten że ruch:

4. - kontakty Cezarego z rewolucjonistami, lekceważenie matki, oddanie majątku rewolucjonistom, śmierć matki podczas pobyt przymusowych

5. spotkanie Cezarego z ojcem.

6. Wyjazd z ojcem do przez Moskwę Polski, w czasie podróży ojciec umiera.

7. Przyjazd Cezarego do W-Wy

8. Konfrontacja opowieści o „Szklanych domach” z polską rzeczywistością

9. Kontakty z Szymonem Gajowcem.

10. Wybuch wojny Polsko - Radzieckiej i udział w niej Cezarego.

11. Przyjazd z Hipoliyem Wielosławskim do nawłoci.

12. zaproszenie do Nawłoci

13. poznanie Karoliny Szarłatowiczównej

14. wspólne granie z Wandą Okrzyńską

15. miłość do Laury Kościenieckiej

12. wyjazd Cezarego do Hłodka i przemyślenie całego życia

13. Cezary wraca do W-Wy

14. Kontakt Cezarego z kołem komunistów polskich pod przewodnictwem Antoniego Lulka

15. Próba współpracy z Szymonem Gajowcem

16. Udział w manifestacji robotniczej pod belwederem

STOSUNEK ŻEROMSKIEGO DO REWOLUCJI SPOŁECZNEJ W „PRZEDWIOŚNIU”

1. wizja „szklanych domów”, rewolucja techniczna jako droga do szczęśliwej Polski:

- stawianie na czystość nowoczesność, ekologię, gospodarność, wizja „szklanych domów” dowodem na patriotyzm Seweryna Baryki.

- Nierealność drogi w odniesieniu do kraju (przeszłość historyczna, zbyt zacofana technika)

2. droga powolnych reform Szymona Gajowca:

- reforma rolna oparta na wykupie ziem

- stabilizacja waluty

- wzmocnienie policji i wojska

- rozwój przemysłu i handlu

- asymilacja mniejszości narodowych

- propagowanie powszechności oświaty

Minusem tych reform jest długi czas trwania.

3. Droga rewolucji społecznej komunistów wg Antoniego Lulka:

1. pozytywne:

- walka wyzyskiem

- łączenie się robotników w zajadach bez względu na przynależność narodową (w myśl hasła „Proletariusze wszystkich krajów łączcie się”)

- sympatia dla Rosji sowieckiej - pierwszego kraju komunistycznego

- odebranie władzy burżyłazji nawet siłą

2. negatywna:

- brak sił w klasie robotniczej do odegrania roli przywódczej (brak wykształcenia, choroby, głód)

- zło rewolucji to śmieć niewinnych ludzi

KONTEKSTY „PRZEDWIOŚNIA”

1. aluzje literackie do „Pana Tadeusza”

1. sytuacje: Zosia wśród ptactwa, a Wanda i perliczki; Zosia w negliżu, a tańcząca w koszuli nocnej przy kominku Karolina obserwowana przez Cezarego

2. pary odpowiadających sobie bohaterów: Zosia = Wanda ; Telimena = Karolina; Tadeusz = Cezary; Wojski = Maciejunio.

3. Portrety w sieni Soplicowskiego dworu, a portrety w gabinecie Gajownca

4. Stylizacja na język kazań Piotra Skargi

5. Otwartość kompozycji przypominająca „Kordiana” Juliusza Słowackiego

3. B. SCHULTZ to żyd - „SKLEPY CYNAMONOWE”. -

SKLEPY CYNAMONOWE BRUNO SCHULTZA, NOWATORSTWO I POETYCKOŚĆ PROZY ; AUTOBIOGRAFIA PRZETWORZONA

1. motywy autobiograficzne w prozie Schultza

- postać ojca Jakuba prowadzącego sklep bławatny, choroba psychiczna ojca

- akcja małe galicyjskie miasto - tak jak Szulcowski Drohobycz

- motyw nauczyciela rysunku

- motyw żydowskiej rodziny mającej sklep który splajtował

2. motywy fantastyczne

- zamiana ojca w karalucha, kondora (młodopolski motyw lotu ptaka)

- rozszerzające się ulice miasta przypominające labirynt

- kwitnące fiołki zimą

- jeżdżące dorożki bez koni i woźniców

- ojciec huśta się na żyrandolu

Szulc w swoich opowiadaniach nie dba o zachowanie zasady prawdopodobieństwa, ta proza to nie odtwarza rzeczywistości, ale prowadzi do snu, podświadomości psychiki. Jest to proza oniryczna. Wydarzenia nie tyle rozgrywają się w miasteczku, w domu Jakuba ale przede wszystkim w wyobraźni we śnie. Przestrzenią utworu jest psychika ludzka. Czas również nie rządzi się prawami fizycznymi ale psychologicznymi. Proza Szulca jest to proza deformująca rzeczywistość tworząca nowe światy (opowiadanie „noc wielkiego sezonu”), zawierająca 13 miesięcy. Jest to proza poetycka, język jest pełen metafor, porównań poetyckich opisów.

MITYZACJA W PROZIE SZULCA

OJCIEC	ADELA
- hodowca ptaków - szaleniec - buntownik - mag, twórca innych światów - żyje w świecie metafizycznym - świat duchowy - męskość - pierwiastek męskości	- rozsądek - przyziemność, świat uporządkowany - żyje w świecie materialnym - świat materialny - kobiecość - pierwiastek kobiecości

Postać ojca i Adeli symbolizują dwa światy. Ojciec to świat metafizyczny, absurdu, wyobraźni; Adela to materia , realizm ,cielesność, kobiecość. Szulca fascynuje świat reprezentowany przez Adelę, ale opowiada się stronie świata Ojca, choć ma świadomość że ten świat skazany jest na zagładę.

EKSPRESJONIZM I SYMBOLIZM U SZULCA

Symbol Adela: realizmu, kobiecości, racjonalności, rozsądku.

Symbol ojciec: wyobraźni, fantazji.

Ekspresjonizm prozy Szulca widać w kontrastach, niesamowitych zdarzeniach, sytuacji i jej opisu, (np. ojciec urynale), widać deformacje rzeczywistości, mówienie o uczuciach.

Nowatorstwo polega na odwróceniu uwagi od wydarzeń i zatrzymanie jej na opisie sensualistycznym. Inny biegun nowatorstwa to posługiwanie się pięknym poetyckim językiem w prozie.

ULICA KROKODYLI I JEJ ZNACZENIE

Ulica Krokodyli to miejsce tajemnicze bo nie jest zamieszczone na mapie powieszonej w domu bohatera. Ulica leży w dzielnicy przemysłowej. Dzielnica przemysłowa jest siedliskiem zła moralnego, prostytucji, miejscem uprzedmiatawia człowieka i pozbawia jego indywidualności. Symboliczne znaczenie ulicy Krokodyli dotyczy wątków autobiograficznych. Ojciec - kupiec właściciel sklepu bławatnego nie wytrzymuje konkurencji z fabryką produkującą materiały. Stąd nazwa ulica krokodyli, bo fabryka jak paszcze krokodyla pożera mniejszą konkurencję. Widać w prozie Szulca zainteresowanie tandetą, próbę nadania jej jakiegoś znaczenia. Taka sytuacja jest typowa dla innych utworów dwudziestolecia międzywojennego.

4. W. GĄBROWICZ - „FERDYDURKE”

JĘZYK I STYL W POWIEŚCI

Elementy powieści	Powieść realistyczna	„Ferdydurke”
Narracja	- Narracja wszechwiedząca III osobowa - Jednolitość gatunkowa	- 3 rodzaje narracji: I osobowa - Józio Kowalski; III osobowa - Filidor i Filibert dzieckiem poszyty; „ja” narracja odsyłająca do autora powieści w przedmowach „do Filidora i Filiberta…” - I osoba - niejednolitość narracyjna; np. narracja przypominająca powieść fantastyczną, pamiętnik, powiastkę filozoficzną, groteskę
Świat przedstawiony	- świat realistyczny, rzeczywisty	- świat nierealny, zaskakujący czytelnika, miejsca i niektóre wydarzenia - fantastyczne
Bohaterowie	- przedstawieni w sposób naturalny, uzależnieni od ich pochodzenia i warstwy społecznej z jakiej się wywodzą, pokazanie ich sposobu myślenia	- bohaterowie charakteryzowani są tylko przez relacje zewnętrzne, gesty, słowa, zachowanie się, ukazywanie stanów psychicznych
Fabuła i układ zdarzeń	- wydarzenia powiązane przyczynowo - skutkowe, wynikają jedne z drugich, łatwo je streścić	- epizody burzące przyczynowo - skutkowy ciąg zdarzeń, każda część kończy się bójką, kłótnią - stosowanie poetyki oniryzmu, zamiana 30 letniego Józefa na 15 letniego Józia. - Utwór trudno streścić
Język i styl	- Styl jednolity, spójny wewnętrznie taki sam w całości rozważań	- stylizacja na język kolokwialny, wulgarny, angielski, łaciński, francuski, obecność neologizmów - obecność parodii, symbolu, groteski - rozmyślanie nad sensem życia - język analityczny, chemiczny
Kompozycja	- otwarta, klamrowa lub zamknięta, zwarta, wydarzenia powiązane przyczynowo - skutkowe, wynikają jedne z drugich, łatwo je streścić	- otwartość kompozycji, luźna kompozycja, fantastyczna, ale z drugie strony logiczna

PARODIA I JEJ OBECNOŚĆ W „FERDYDURKE”

CO BYŁO OBIEKTEM PARODII	ŚRODKI STYLISTYCZE WYRAŻAJĄCE PARODIĘ
- język literatury romantycznej - sonet - „Stepy Akermańskie” - brak myślenia uczniów a lekcji - romantyczne, patriotyczne teksty - system edukacji - lekcja j. Polskiego	- powtórzenia, instrumentacja zgłoskowa - aluzja literacka, cytowanie - dzielenie wyrazów na sylaby - stosowanie zdrobnień - stylizacja na łacinę i angielski - styl na dramat w zapisie, wykorzystanie specyfiki języka uczniów i nauczynieli

CIAŁO W „FERDYDURKE”

Ciało w „Ferdydurke” jest bardzo wiąże. Oddaje sferę egzystencji człowieka, życie jego biologicznej formy. Z tej formy człowiek nie może się uwolnić. Rozczłonkowanie ciała ludzkiego powoduje zapanowanie nie chaosu w ludzkiej osobowości, a ponadto ją degeneruje. Człowiek nie jest w stanie poradzić sobie z własnym wnętrzem z cóż dopiero ze światem. Pęd życia, napięcia, stres należy winić za rozpad ludzkiej osobowości , za nieumiejętność radzenia sobie w życiu.

PUPA - zdziecinnienie, niedojrzałość. Jest symbolem stosunków między Józiem a profesorem Pimką który go upupia wprowadzając w niedojrzałość.

ŁYDKA - symbol młodości, nowych obyczajów. Łączy się z nowoczesną pensjonarką, Zutą. Jest również symbolem kobiecości i cielesności.

GĘBA - „przyprawić gębę” - narzucić komuś pewne zachowanie, prostactwo, chamstwo, pyskowatość.

FORMA - NIEBEZPIECZNY RODZAJ ZNIEWOLENIA CZŁOWIEKA

Bohater „Ferdydurke” Józio Kowalski na siłę zostaje wtłoczony w trzy środowiska: szkolne, mieszczańskie i ziemiańskie. Jest tam poddawany zniewoleniu przez określone zachowania, które w powieści symbolizują słowa: PUPA - niedojrzałość (szkoła), ŁYDKA - nowoczesność i cielesność (pensjonarka Zuta u państwa Młodziaków) i GĘBA - prostactwo (dwór).Gombrowicz ogólnie określa je jako FORMA. Forma dotyczy każdego człowieka. Forma ogranicz człowieka we wszystkich dziedzinach życia. Dotyczy : obyczajowości, etyki, kultury , filozofii, miłości. Nie ma jednak ucieczki od formy, choć człowiek nie morze zabić w sobie tęsknoty za wyzwoleniem się od niej.

SZKOŁA W „FERDYDURKE”

Szkoła w „Ferdydurke” to druzgocząca klęska. Krytyce podlegają m.in. nauczyciele za to że odrażająco wyglądają, każdy z nich posiada jakąś ułomność fizyczną, nie myślą, drżą przed wizytatorem, nie umieją zainteresować przedmiotem. Krytyce podlega sam system kształcenia. Lekcje polskiego i łaciny są prowadzone nie ciekawie, stosowana jest na nich metoda scholastyczna. Praca na polskim odbywa się bez analizy tekstów.

5. F. KAFKA - „PROCES”.

CZAS, PRZESTRZEŃ I BOHATEROWIE

• CZAS- Powieść dwudziestolecia między wojennego eksperymentuje z czasem . w „Procesie” czas pojęty jest linearnie (akcja trwa rok, rozpoczyna i kończy się w dniu urodzin bohatera), są jednak fragmenty powieści w których chwila dla jednych bohaterów trwa krótko a dla innych jest wiecznością (wuj Karol czekający na Józefa K. Przed sądem). U Szulca czas to czas wspomnień , wspomnień, powrotów do dzieciństwa, nie linearny, eksperymenty widać także w „Ferdydurke (np. Józef 30 lat = 15 letni Józio)

• PRZESTRZEŃ u Kafki także jest potraktowana nierealnie, kamienica w której mieszkają zwykli ludzie jest także siedzibą sądu, a mieszkanie malarza Tittorellego to jedyne miejsce przez które można dostać się z ulicy do sądu. , w „Sklepach cynamonowych Szulca przestrzeń jest także odrealniona (Józio gubi się w znanym sobie miejscu, nie potrafi znaleźć drogi do domu, Szkoła niema ścian - bezpośrednio łączy się z ulicą.

• BOHATER „Procesu” - Józef K. To człowiek zniewolony , nie wie za co jest skazany, jest więziony przez śluby sądowe, podobne doświadczenia przeżywa Józio Kowalski, jest on porwany wbrew własnej woli i umieszczony w 3 środowiskach. Bohater „Sklepów cynamonowych” żyje w cieniu ojca jest człowiekiem wrażliwym i chyba zakompleksionym.

PROBLEM CZŁOWIEKA I ŚWIATA, ABSURD I TOTALITARYZM U KAFKI

Los człowieka i świat w kontekście „Procesu” Kafki jest absurdalny, człowiek Kafki jest udręczony, samotny , zagubiony we wrogim mu świece. Jego istnienie jest absurdem, gdyż nie ma prawa do poznania mechanizmów świata w którym żyje. Ogólna wymowa „Procesu” to wyczucie nadejścia systemu totalitarnego , uwłaczającemu ludzkiemu człowieczeństwu , jego wolności , decydowania o swym losie, smutna jest także wymowa faktu że totalitaryzm narzucony siłą zwycięż tylko za przyznaniem jednostki. Człowiek da się więc unicestwić tylko z własną zgodą.

„PROCES” POWIEŚCIĄ PARABOLĄ

Proces Kafki jest powieścią paraboliczną ponieważ wydarzenia i sytuacje w niej przedstawione służą wyjaśnieniu prawideł ludzkiej egzystencji. Nie są ważne same w sobie. Dlatego aby zbadać sens utworu należy sięgnąć do jego znaczenia metaforycznego :

• „Proces” powieścią o systemie totalitarnym

• „Proces” powieścią o samotności i zagubieniu człowieka w XX wieku.

• „Proces” powieścią autobiograficzną, pisarskim wyznaniem nieszczęśliwej miłości do Felicji Bauer.

6. Dramat

WITKACY - „SZEWCY”

POGLĄDY FILOZOFICZNE WITKACEGO

Witkacy uważał że cywilizacja mechanizuje życie, zapewnia ludziom szczęście, ale jednocześnie zbija ich religię, filozofię, sztukę. Człowiek aby być szczęśliwy potrzebuje kontaktu z religią filozofią, sztuką. Aby słuchać własnego istnienia człowiek musi zaznać „metafizycznej dziwności”, a jest to możliwe tylko w kontakcie z filozofią , religią , sztuką. Sztuka jednak wymiera, człowiek powoli traci z nią kontakt a przez to szansę poznania celu własnego istnienia. Stąd katastrofizm poglądów Witkacego. Oby odnowić sztukę należy zerwać z prawdopodobieństwem życiowym.

SZEWCY TWARZĄ XX W.

Sztuka Witkacego „Szewcy” to historia rewolucji dokonujących się w trzech fazach i formach.

- pucz faszystowski - (dziarscy chłopcy)

- rewolucja socjalistyczna (szewcy)

- rewolucja technokratyczna (towarzysz Abramowski i X)

struktura dramatu oparta liczbie 3:

- trzy akty w sztuce

- trzech szewców

- trzy rewolucje

- trzy klasy społeczne - robotnicy (szewcy), arystokracja (księżna Zbereźnicka - Podbereska i prokurator Scurvy), inteligencja (towarzysze Abramowski i X)

- w dekoracji dominuje forma trójkąta

Pucz faszystowski został poparty (akt I):

- szewcy znudzeni pracą

- szewcy żądają władzy

- szewcy narzekają na swój poziom życia

- szewcy czują się szykanowani przez prokuratora, wzrasta nacjonalizm.

rewolucja socjalistyczna została poparta poprzez (akt II):

- szewcy żądni władzy

- szewcy tęsknią za pracą

- Dziarscy chłopcy z „Gnębonem Puczymordą uszewczają się”

- Prokurator skazany z Szewca

rewolucja technokratyczna (towarzysz Abramowski i X) odbyła się za pomocą:

- poprawił się los szewców

- szewcy bawią się władzą (zbijają Sajetana Tempe - swojego mistrza)

- w szeregi robotników i chłopów wkrada się niezgoda, to skłócenie wykorzystują towarzysz Abramowski i X , którzy zaprowadzają nowy porządek oparty na uniformizmie, terrorze i zastraszeniu społeczeństwa.

KONTEKSTY W SZEWCACH

Widać analogie do:

- „Wesela” Wyspiańskiego

- pieśni Leona Chwistka czy innych dzieł Witkacego

Połączenie w tekście różnych rodzajów stylów np.:

- stylu naukowego z gwarowym

- wulgarnym z wyrafinowanym językiem

Wszystko to wzmocnione jest groteskowym przedstawieniem rzeczywistości

DRAMAT AWANGARDOWY A PRZYKŁADZIE „SZEWCÓW”

Wymowa akty III to wymowa skrajnie pesymistyczna, ludzie czyją się marionetkami nie samo stanowią o własnym życiu. O właściwym ich życiu decydują towarzysze Abramowski i X. Stosują system władzy oparty na tajnych służbach i lęku społeczeństwa. Sami nie posiadają uczuć. Scena końcowa budzi lęk , ilustruje pesymizm nawet katastrofę..

JĘZYK I STYL W „SZEWCACH”

W stylizacji Witkacy sięga do :

• gwary ludowej (góralskiej)

• mowy wzorowanej na wypowiedziach partyjnych

• stylu naukowego

• stylu filozoficznego

• stylu wulgarnego i kolokwialnego

Witkacy bawi się słowem wykorzystując podobieństwo brzmienia wyrazów np. tworzenie nazwisk własnych bohaterów np.

• księżniczka Zbereźnicka Podberezka

• Gnębon Puczymorda

Zabawa słowem sięga także do tworzenia neologizmów i przy ich użyciu zbitek wyrażanych na podobieństwo przekleństw (sflądrysyny, skrczyflaki, scurviątko). W tekście „Szewców” wdać analogie do „Wesela”, „Pism Leona Chwistka” czy innych dzieł Witkacego. Połączenie w tekście różnych rodzajów stylów np. stylu naukowego z gwarowym, wulgarnym czy komicznym daje wrażenie groteskowego ujęcia rzeczywistości.

WITKACY PREKURSOREM TEATRU ABSURDU

Witkacy był prekursorem teatru absurdu w „Szewcach” zastosował kompozycje koliste (szewcy nie są zadowoleni ze zmian jakie wywalczyli, wracają do punktu wyjścia), pokazał zagubienie człowieka w świecie , zastosował zabawę słowem , neologizmy, groteskę, mieszanie stylów , zastanawia się nad bytem człowieka.

7. Na czy polega nowatorstwo prozy Dwudziestolecia Międzywojennego

Część XI Literatura współczesna (1939 - do dziś)

1. Chronologia epoki

1. literatura wojny i okupacji (1939 - 44)- dominują tematy przedłużające XX - lecie, przedstawiciele skamandrytów wyjechali by tworzyć na zachodzie, twórcy piszący w kraju: Różewicz, Baczyński, Gajcy, Borowski

2. literatura po II wojnie 1944 - 48 - w Lublinie działa związek zawodowy literatów polskich, wydaje się marksistowskie pisma: „Kuźnia” i „Odrodzenie”, kontrastowym pismem był krakowski „Tygodnik powszechny”, pismo opozycyjne z KUL - em , red. Naczelnym był Jerzy Turowicz. Przedstawiciele tego okresu: Czesław Miłosz, Różewicz, Gałczyński, Borowski, Anrzejewski

3. Socrealizm w literaturze 1949 - 56

W 1949 - zjazd zw. Lit. Pol. W Szczecinie w , gdzie proklamowano lit. Socrealistyczną, zobowiązującą się do służenia założeń i ideologii partii , kultura polska miała wzorować się na kulturze radzieckiej, bohaterami byli robotnicy, a modnym gatunkiem bała powieść produkcyjna.

4. przełom październikowy X 1956 - 1960 - XX zjazd KPZR (tajny wykład Chruszczowa i krytyka stalinowskich rządów), odstępstwo od lit. Socrealizmu, uchylenie żelaznej kurtyny, wpływy kultury zachodu, pol. Wyd. dzieł Camusa i Sartre`a. Do Polski dotarł egzystencjalizm, na nowo odczytuje się Szulca, Gąbrowicza, Witkacego, pojawia się pokolenie `56 (poeci) w skł. A. Bursa, J. Harasymowicz, St. Grochowiak, Sł. Mrożek , debiutanci Z. Herbert, M. Baiałoszewski. Lata 60 - te w literaturze nasza mała stabilizacja ad dramatu Różewicza „Ludzie korzystają z literatury ojczyzn prywatnych” żydzi - Stryjkowski, Kresy: Konwicki, Koźmian, chłopi: Redliński i Nowak

5. rok 1968 w lit. Związany jest z wydarzeniami marcowymi, protest inteligencji przeciw ingerencji władz w kulturę.

6. Marzec `68 w lit. W listopadzie w T. N. W W-wie wystawiono „Dziady” K. Dejmka, zniesione w lutym 68, w społeczeństwie narasta nacjonalizm, antyinteligenckość, antysemityzm, wyrasta nowe pokolenie, pokolenie `68 - J. Kornhauser, A. Zagajewski, St. Barańczak, E. Lipska, walka z prasą, nowomową partyjną, domagają się prawdy w mediach

7. Rok 1976 w lit. Tzw. Drugi obieg w lit. Wszyscy niechciani przez cenzurę mogli publikować w tym towarzystwie, powstanie KOR - u, strajki robotnicze w Radomiu, Ursusie, Płocku, sformowanie kabaretu Tey (B. Smoleń i Laskowik)

8. Lata osiemdziesiąte -

• 1980 sformowanie „S”

• 1981 stan wojenny - literaci mają poczucie moralnego zwycięstwa , Z Herbert pisz „Raport z oblężonego miasta” , M. Bałoszewski pisze kabaret „Kici Koci”. W okresie stanu wojennego odrzywaą piosenki uliczne „Piosenka o zielonej wronie”, happening wrocławskiej „Pomarańczowej alternatywy”z 1986, organizacja Wolność i Pokój z 1985 - przciw służbie wojskowej.

9. literatura lat dziewięćdziesiątych - kwiecień 1990 oficjalne zniesienie cenzury, pisarze i poeci odczuwają brak wartości w świecie , debiut M. Świetlickiego i M. Biedrzyckiego), rozwój postmodernizmu literatury feministycznej (Olga Tokarczuk, Manuela gretkowska, Iza Filipiak)i sensacyjnej.

2. Pojęcia charakterystyczne dla epoki.

1. faszyzm - antydemokratyczna totalitarna forma rządów zapoczątkowana w 1922 we Włoszech przez B. Musoliniego; dyktatura i kult wodza i podporządkowanej mu elicie rządzącej. Likwidacja parlamentu i samorządności oraz opozycji integracja we wszystkie dziedziny życia przy zachowaniu gospodarki wolnorynkowej, prywatnej własności, ziemi, środków produkcji.

2. totalitaryzm - charakterystyczny dla XX wiecznych reżimów dyktatorskich. System rządów polegających na dążeniu do całkowitego podporządkowania społeczeństwa państwu za pomocą monopolu informacyjnego i propagandy, oficjalnej ideologii państwa obowiązującej obywateli, terroru tajnych służb, masowych monopartii; twórcy teorii (H. Arendt, C.J. Friedrich, Z. Brzeziński..

3. komunizm -

4. egzystencjalizm - współczesny kierunek filozoficzny (znajdujący wyraz w literaturze) wg którego przedmiotem badań filozofii są indywidualne losy jednostki ludzkiej, wolnej i odpowiedzialnej co stwarza poczucie lęku i beznadziejności istnienia (pesymizm) Główni przedstawiciele to M. Heidegger, K Jaspers, J.P. Sartre.

e. katastrofizm - charakterystyczna dla kultury XX wieku tendencja polegająca na przekonaniu o nieuchronnej zagłady, którą może spowodować kryzys wartości moralnych lub czynniki zewnętrzne, takie jak wojny czy kataklizmy. Pod koniec XIX w. katastrofizm jest jednym z programowych elementów dekadentyzmu. Silnie dział na literaturę XX - lecia międzywojennego - jeden z programowych haseł grupy „Żagary”, jest motywem przewodnim w twórczości S. I. Witkiewicza, który w swoich utworach przedstawiał rozkład wszelkich wartości uformowanych przez kulturę europejską.

3. socrealizm (realizm socjalistyczny) - kierunek w literaturze i sztuce powstał w 1934 w ZSRR, odwoływał się do pozytywistycznych zasad realizmu. Postulował model literatury ukazującej rzeczywistość zgodnie z założeniami partii i proklamującej jej hasła. W Polsce Socrealizm przyjęty został jako obowiązujący model literatury i sztuki na zjeździe zorganizowanym w 1949 przez Związek Zawodowy Literatów Polskich w Szczecinie. Tworzono wtedy zgodnie z założeniami socrealizmu tzw. Pieści produkcyjne, które ukazywały zazwyczaj zwycięską walkę kolektywu partyjnego z wrogiem klasowym. Nadmierny schematyzm utworów stał się przedmiotem krytyki nawet w śród twórców marksistowskich. Kres epoki nastąpił po październikowym przełomie w 1956.

4. pop art. -

5. turpizm - tendencja literacka charakterystyczna dla poezji Polskiej po 1956 r. Przedstawicielami turpizmu byli: T. Różewicz, S. Grochowiak, M. Białoszewski, którzy w materię swoich utworów programowo włączali elementy brzydoty, ułomności, kalectwa, śmierci i choroby. Fascynacja śmiercią, rozkładem, zniszczenie związana była z przekonaniem iż prawda o świecie nie musi być piękna i estetyczna. Elementy turpizmu pojawiają się już wcześniej począwszy od średniowiecza.

h. poezja lingwistyczna - jeden z nurtów polskiej poezji współczesnej przełomu l. 50 i 60 , reprezentowany przez m.in. Bałoszewskiego, Krpowicza i Balcerzana. Przedstawiciele tego nurtu uważali iż zadaniem poezji jest badanie możliwości języka, eksperymentowanie z jego konwencjami i formami. Poeci lingwistyczni demaskowali stereotypy, martwe schematy mowy, uniemożliwiające prawdziwe porozumiewanie. Eksperymentom językowym towarzyszył zazwyczaj element zabawy i nastawienie parodystyczne. Do założeń poezji lingwistycznej nawiązali poeci tzw. Nowej Fali w latach 70, którzy demaskowali nadużycia języka środków masowego przekazu i propagandy.

8. pokolenie Kolumbów - grypa pisarzy urodzona po 1920 roku, dla których przełomowym wydarzeniem , kształtującym osobowość i świadomość artystycznym była II wojna światowa. Nazwa pochodzi od tytułu powieści Romana Bratnego „Kolumbowie rocznik 20”. Do pokolenia Kolumbów zalicza się m.in. K.K. Baczyńkiego, T. Gajcego, T. Różewicza, T. Borowskiego. Dominującymi motywami ich twórczości stały się:; kryzys wartości i spowodowany kataklizmem wojennym upadek społeczeństwa, sytuacje jednostki w czasach zdominowanych przez okrucieństwo. Twórczość pokolenia Kolumbów określa się też mianem poezji apokalipsy spełnionej której przełomowym wydarzeniem pokoleniowym była II wojna światowa. Wojna oznaczała spełnienie katastroficznych wizji, totalną zagładę dotychczasowego świata i powszechnie uznawanych wartości, negację humanistycznych zasad. Dlatego na określenie tyz czasów użyto sformułowania apokalipsa spełniona , oznaczająca że biblijna wizja końca świata dopełniła się.

9. pokolenie literackie - nieformalna grupa pisarzy, często też ich odbiorców, wyznaczająca określone ideały artystyczne, połączona zazwyczaj wspólnym przeżyciem pokoleniowym. Przeżycie takie będące swoistym wstrząsem duchowym wpłynęło na podobieństwo do doświadczeń emocji, problemów danej grupy.

10. literatura faktu - jeden z nurtów literatury współczesnej; obejmuje utwory częściowo fabularyzowane, mające na celu wierne odtworzenie autentycznych wydarzeń. Do literatury faktu należą : wywiady, pamiętniki, powieści biograficzne, beletryzowane pamiętniki. W literaturze polskie ten rodzaj twórczości rozwinął się po II wojnie światowej. Były to utwory zapisujące doświadczenia hitleryzmu i stalinizmu. Do najwybitniejszych dokonań literackich tego typu należą m.in. „Medaliony” Nałkowskiej; „Zdążyć przed panem Bogiem” Kalla i „Rozmowy z katem” Moczarskiego

11. literatura produkcyjna - określenie stosowane w odniesienie do niektórych utworów z lat 1949 - 55, w których głównym tematem jest działalność produkcyjna. Ukazywane w nich były zwykle trudności z wykonywaniem planu produkcyjnego i szczęśliwe ich przezwyciężenie dzięki mobilizacji załogi i wysiłkowi przodowników pracy. Fabuła tego typu powieści była schematyczna, a postacie bohaterów zwykle pokazane jednostronnie.

12. literatura lagrowa - grupa utworów których autorzy opisują swoje przeżycia związane z bytem w Radzieckich łagrach. Literatura lagrowa jest nie tylko świadectwem historii, ale stanowi także analizę i oskarżenie totalitaryzmu sowieckiego wymierzonego przeciw człowiekowi. Ze względów politycznych utwory tego typu przez wiele lat nie mogły być oficjalnie publikowane. Do najwybitniejszych dzieł należały: „Inny świat” G. Herlinga - Grudzińskiego,, „Na nieludzkiej ziemi” J. Czapskiego, „Z domu niewoli” B. B. Obertyńskiej, „Archipelag gułag” i „Jeden dzień Iwana Denisowa” A. Sołżenicyna.

13. literatura obozowa - dział literatury opisujący przeżycie więźniów niemieckich K.L. z czasów II wojny światowej. Autorzy literatury obozowej starali się przedstawić nie tylko warunki życia w obozach, ale także usiłowali przeprowadzić socjologiczną i psychologiczną analizę zjawiska, podejmowali problematykę człowieka zlagrowanego i związane z tym zagadnienia moralne. Do najwybitniejszych dzieł należały: „Medaliony” Nałkowskiej, „Pożegnanie z Marią” Borowskiego, „Apel” Andrzejewskiego i „Proszę państwa do gazu”.

14. science fiction - inaczej fantastyka naukowa, popularna współcześnie odmiana prozy, której treścią są wydarzenia w przyszłości, przy czym wizja przyszłości tworzona jest w odwołaniu do hipotez naukowych. Najczęstsze motywy to podróż kosmiczne, zmiana obrazu świata spowodowana rozwojem techniki itp. Łączy elementy powieści przygodowej, podróżniczej, niekiedy psychologicznej. Najbardziej znanym polskim pisarzem science fiction jest St. Lem.

15. teatr absurdu - nonsens, sformułowanie albo sytuacja pozbawiona znamion sensu; wykorzystywany w wielu gatunkach literackich jako celowy zabieg służący jaskrawemu podkreśleniu walorów groteskowych, parodystycznych, surrealistycznych. Stosowany już w baśniach i bakach zarówno dawniej jak i współcześnie. Jednak szczególna kariera absurdu wiąże się z awangardą XX w. a zwłaszcza z teatrem absurdu, np. absurdalny tytuł i sytuacja.

16. Postmodernizm - literatura rozwijająca się po literaturze współczesnej. Literaci zdają sobie sprawę że w literaturze wszystko już było że niema czym zaskoczyć czytelnika, literaci muszą łączyć gatunki literackie w utworze, pisarz zachowuje dystans do opisywanej rzeczywistości i pozwala lepiej ją zrozumieć. Prekursorem był Jorge Louis Borgs. Przykłady „Imię róży” Umberto Ecco - traktat polityczny + kryminał, „Don Kichot” - Pierre Nenarde`a - nawiązanie do barokowego dzieła Miguela Serwantesa.

3. Gatunki literackie

1. dramat groteskowy - charakterystyczny dla dramatu współczesnego, zwłaszcza dla teatru absurdu, gatunek dramatyczny, w którym tradycyjna akcja i bohaterowie zostali zastąpieni ciągiem luźnych bezsensownych scen i postaciami pozbawionymi motywacji psychologicznych. Dramat groteskowy posługuje się najczęściej groteską, parodią , pure nonsensem. Prekursorami byli: A. Jarry („Ubu Król”), G. Apolinare („Cycki Tejrezjasza”).

2. reportaż - gatunek literacki, którego celem jest przekazanie wiadomości znanych autorowi (reporterowi) z bezpośredniej obserwacji i autentycznych materiałów.

3. esej - szkic literacki rozprawa ujmująca temat w sposób subiektywny zespalająca elementy prozy artystycznej, naukowej i publicystycznej.

4. opowiadanie -1. Krótki utwór epicki o prostej zwykle o jedno wątkowej fabule. Gatunek bliski noweli i często z nią porównywany, różni się jednak większą swobodą konstrukcji (wprowadzenie postaci drugoplanowych i dodatkowych epizodów, partii opisowych i refleksji)

2. forma narracji w epice.

5. wiersz biały - wiersz bezrymowy. Brak rymów rekompensuje podkreślenie układów składniowych lub tonacyjnych. Po raz pierwszy pojawił się w „Odprawie posłów greckich” jako próba oddania wierszowej miary antyku.

3. Poezja

1. Krzysztof Kamil Baczyński

- „Z głową na karabinie”

Krąg w wierszu kojarzy się z wojną, zagrożenia śmiercią od której nie da się uciec. W wierszu występują trzy formy czasownika: czas teraźniejszy kojarzy się z wojną , młodością, czas przeszły z dzieciństwem i pokojem , czas przyszły z katastrofą, śmiercią. Podmiot liryczny chciałby żyć w czasach pokoju ale desperacko bierze dział w wojnie i patrzy śmierci w oczy czyli nie unika ej, nie ucieka przed nią. Widać w wierszu motywy arkadyjskie (dzieciństwo) i apokaliptyczne (totalna czasy teraźniejsze, wojna, zagłada) , występowanie wątków biblijnych i mitologicznych , wiersz jest plastyczny i wizyjny, umożliwia to stwierdzenie, że Baczyński to poeta wizyjny.

• „Historia”

wizyjny charakter wiersza podkreślony formami czasowników (widzę), wizje o charakterze sennym, a także przypominanie przeszłości (scena pożegnania ułana z dziewczyną, wspomnienie roni palnej z XVII w. (arkebuzy)), historia nieustannie ponawia obraz wojen, motywy apokaliptyczne w tekście, kreacja Boga jako karzącego , surowego władcy na kształt „Dies Ihre” Kasprowicza

• „Pokolenie”

Katastrofizm historiozoficzny u Baczyńsiego, przekonanie że wojna i ofiary ludzkie to konieczność historyczna , z dziejów historii nie da się wojny wyrzucić. Dramatyczny wybór młodych ludzi biorących udział w wojnie pomimo że nie zgadzają się na śmierć którą wojna niesie. Ludzie młodzi to pokolenie stracone, pokolenie Kolumbów , druzgoczący wpływ wojny na ludzką psychikę, totalne przewartościowanie wartości, odczłowieczenie człowieka

• „Z lasu”

bunt przeciw ideałowi Prometeizmu w wierszu (żołnierze o jasnych twarzyczkach muszą zginąć , tragizm , bezsensowne poświęcenie, brak odwrotu, brak innego wyboru) zwątpienie w imperatyw walki narodowo - wyzwoleńczej

Baczyński wybrał wbrew sobie Polską tradycję heroiczną , obrazy z wierszy można skojarzyć z dziełami malarzy prerafaelitów.

2. Przedstaw dylematy moralne bohatera literackiego w twórczości RÓŻEWICZA

Koszmar wojny, próba odpowiedzi na pytanie czy powrót do normalności jest możliwy, poezja zdeterminowana przez doświadczenie wojenne; wiersze próbują określić prawdziwe oblicze współczesnego człowieka, odartego ze złudzeń co do siebie., mówi o prawdzie brutalnej, poezje ma mieć wymiar etyczny, wiersz ma prowokować do myślenia, jest to poezja wstrząsu, obecne są wątki turpizmu.

• „LAMENT” - podmiot liryczny człowiekiem który przeżył koszmar wojny. Wojna zdegradowała jego psychikę, nie czuje się młody, człowiek musiał przedwcześnie dojrzeć, staje jak sprawca przed sędziami, nie chce się usprawiedliwić, ale czeka na sprawiedliwy werdykt, czuje się winny, jak miecz w ręku kata „okaleczony nie widziałem ani drzew, ani ptaka , ani róży” , to co przeżył tkwi w nim, utracił wrażliwość, wyszedł z wojny okaleczony, nie potrafi się ruszyć w świecie normalnych wartości, wartości się zdewaluowały, czuje się zagubiony; samooskarżenie , poczucie własnej słabości i bezsilności.

• „OCALONY” - to co przeżył podmiot liryczny tkwi w nim, był świadkiem okropności, dewaluacja pojęć takich jak : człowieczeństwo, wartości ludzkie , te nazwy stały się wyrazami pustymi, świat po wojnie znajduje się w chaosie , należy pozbierać wartości i odbudować na ich podstawie świat wartości moralnych , dlatego poszukuje mistrza i nauczyciela.

• „POWRÓT” - podmiot liryczny zwraca się do rodziców, jest zmieniony, nie wie w jaki sposób przekazać to czego doświadczył , odróżnia się, wchodzi do innego świata, gdzie wszystko jest uporządkowane, jasne, przychodzi z piekła, niebem jest zwyczajny świat, codzienny dzień ; dla człowieka który przeżył wojnę niebem jest normalne życie; nie wyobraża sobie tego powrotu , tak jak by wszedł do innego świata, nie potrafi rozmawiać z rodzicami - „przecież nie mogę im powiedzieć że człowiek człowiekowi skacze do gardła"”

• „ODWIEDZINY” - spotkanie po latach, po wojnie, spotkanie dwojga niegdyś bliskich sobie osób , teraz nie mogą ze sobą rozmawiać , meszczyzna i kobieta, ona zamyka się w sobie, jego głaskanie po głowie nie odbiera jako znaku miłości , ale litości, to co powinni powiedzieć nie zostało wypowiedziane, wojna zniszczyła najkruchsze więzi, wojna ich zmieniła, nie wiedzą jak się zachować.

3. Na czym polega filozoficzny wymiar wierszy Czesława Miłosza

Czesław Miłosz ur. 1911 należał do grupy poetyckiej Żagary. Grupa poetycka Żagary , katastrofiści , poeci publicyści: Bójnicki, Dembliński, Maśliński, Putrament, Gołubiew, Jędrychowski, Rymkiewicz; domagali się od poezji aby była rzeczywistością: funkcja służebna poezji - ma wpłynąć na przekształcenie rzeczywistości, liryka przeniknięta niepokojem, problemy historiozoficzne , katastrofizm , przeczucie totalitaryzmu, protest wobec zastanej rzeczywistości , tzw. Ciemne dziesięciolecie (l. 30) , poezja podstaw moralnych, pejzaż wsi, klasycyzm , metafizyka; postawa katastroficzna zdominowała poezję; dzieciństwo podczas wojny, wchodzenie w dorosłość podczas wielkiego kryzysu ekonomicznego, wstrząs , pokolenie niepotrzebne, tragiczne (R. Buczkowski), katastrofa w czasie mitycznym, , typ wizyjności apokaliptycznej, częstym motywem są żywioły, żywioły mają charakter niszczący, symbolika ambiwalentna .

• Miłosz debiutuje w „Alma Mater Vilensis”

• Tomiki poetyckie :

„Poemat w czasie zastygłym” (1933)

„Trzy zimy” (1936)

„Ocalenie” (1945)

„Traktat poetycki”(1953)

„Światło dzienne” (1957)

„Król popiel i inne wiersze” (1962)

„Gucio zaczarowany” (1965)

„Miasto bez imienia” (1969)

„Gdzie słońce wschodzi kędy zapada” (1978)

• „O KSIĄŻCE” (1934) z tomiku Trzy zimy) - Forma klasyczna (oda, elementy hymnu), tradycja psalmu, rozpacz , zagubienie, groźna wizja katastrofy jest podana w eleganckiej formie: kontrast formy i treści. W pierwszych trzech zdaniach relacja o przeszłości, nie jest ona odległa, bo podmiot liryczny dokładnie ją pamięta: przeszłość ta jest groźna , jej znakami są urządzenia wojenne. Czas przeszły jest tylko czasem gramatycznym, ta nieokreślona przeszłość jest teraźniejszością. Zdanie czwarte zawiera główny temat utworu „gdzie jest miejsce dla ciebie w tym wieku zamętu”; ten czas to nie czas miniony lecz obecny. Teraźniejszość jest czasem wizyjnym, chodzi tu o emocjonalny stosunek poety do jego epoki. Podmiot liryczny jest zbiorowy. Zagłada czai się w wizji teraźniejszości. Piętno - stylizacja Biblijna , wprowadza perspektywę eschatologiczną. Świat u progu wielkiego przeobrażenia - mówi się o nim jak by go nie było, ale zarazem jakby był przez podmiot liryczny wspomniany. Wizyjność - przyszłość apokaliptyczna, opowieść o świecie, w którym zagłada już się dokonała. „nie dość było zadzwonić słowami czystymi” - nie tylko czysta literatura wystarczy dla wyrażenia grozy nadciągających przemian, lub „nie dość” nigdy za dużo mądrości, czystości, piękna w obliczu spraw ostatecznych tego świata. Konwencja liryki pokoleniowej. Wersy poświęcone literaturze - są symbolem wartości cywilizacyjnych (ład świata), w chaosie jest niemożliwa : proza J. Conrada to kontemplacja natury i refleksja moralna „Chór Faustowski” boska opatrzność chroniąca człowieka przed unicestwieniem przez zło, wiersz Hafiza (poeta perski , utwory miłosne , radość życia) to znak postawy refleksyjnej, wybawiającej ,mądrością i spokojem od zagrożonej codzienności. Norwid Myśliciel, którego namysł nad okrucieństwem dziejów odsłania to co niezmienne i trwałe w historii. Osiem ostatnich wersetów to liryka pokoleniowa, wyznanie i rozwinięcie pesymistycznych tez z pierwszej części wiersza. Motyw poczucia winy i oczekiwania kary za identyfikację z fałszywymi wartościami doczesności, karą jest zagubienie w przejrzystości historii a także odebranie daru poetyckiej profesji (rozumienia) i literackiej sławy, których wspólnym symbolem jest laur wawrzynu „niedostępny nam”.

• „Campo di Fiori” - zestawione są tu dwa miejsca: Rzym , plac na którym spalono Giordano Bruno i Warszawa powstanie w Getcie; podobna atmosfera , plac w Rzymie tętni życiem w Warszawie Karuzela, stos G. Bruno zestawiony z obrazem palącego się getta, dwa męczeńskie stosy , dramat Bruna i i getto na drugim planie ; niewinność i samotność umierających, obojętność ludzi wobec cudzego dramatu, refleksja nad historią, ludzkość niczego się nie nauczyła, że ludzkość popełnia wciąż te same zbrodnie , przepaść między umierającymi a ogółem , język odległy, odpowiedzialność człowieka za historię, bierność też może być winą, na końcu wiersza jest akcent nadzieji, bunt wznieci słowo poety , poezja ma siłę moralną przeciwstawić się zbrodnią ludzkości.

• „Świat. Poema naiwne” - („Przy piwoniach”, „Przypowieść o maku” , „Słońce”) - utwory optymistycznej pogodne, oparcie się żeczywitości , opisuje świat taki jaki powinien być , Poema naiwne o nieco łudzącej prostocie, traktat metafizyczny, postacie (matka, ojciec, dzieci) łączą temat i przestrzeń (dom); dzieci ciekawi i fascynuje przestrzeń , ale jednocześnie ogarnia je trwoga, bo nie znają ogarniającej ich przestrzeni, motyw podróży gdzie dzieci poznają świat, matka i ojciec są przewodnikami; sytuacje mają wymiar symboliczny; ojciec panuje nad sytuacją jest jak mędrzec odgadujący tajemnice świata, przypomina czarodzieja; ojciec wprowadza w życie, matka zaś pokazuje najbliższe otoczenie , świat przygody i uczuć.

d. Zbigniew Herbert jako poeta współczesności i tradycji

Zbigniew Herbert (1924 - 98) , debiut spóźniony - 1956 (razem z „pokoleniem `56, choć rocznikowo należy do pokolenia Kolumbów).

Tomiki poetyckie:

• „Struna światła” 1956

• „Studium przedmiotu” 1961

• „Pan Cogito” 1974 i „Powrót Pana Cogito” 1981

• „Raport z oblężonego miasta” 1983

• „Elegia na odejście” 1990,

Nurt neoklasycyzmu XX w. (budowanie współczesnej wizji świata środkami artystycznymi, kanonizowanymi i sankcjonowanymi przez tradycję; motywy mitologiczne służą prezentacji dziejów współczesności, współczesność pokazana w

Bibliografia.

1. Dorota Stopka - „Słownik pojęć i terminów literackich”- wyd. Greg - Kraków 1999.

2. Tomasz Miłkowski - „Praktyczny słownik terminów literackich” - wyd. Delta - Warszawa 1998.

3. Encyklopedia powszechna PWN - wyd. PWN - Warszawa 1993.

4. Julian Krzyżanowski - „Dzieje literatury polskiej” - wyd. PWN - Warszawa 1970.

5. Zeszyty

6. Czasopisma „Język Polski” i „Przez epoki” lata 1998 - 2000.

2

---