1. Pojęcie i narzędzia zagranicznej polityki handlowej.

Zagraniczna polityka handlowa jest jednym z elementów zagranicznej polityki ekonomicznej (jest jej częścią).

Zagraniczna polityka ekonomiczna jest to świadome oddziaływanie państwa na stosunki gospodarcze z zagranicą. Przedmiotem oddziaływania jest obrót towarowy i usługowy z zagranicą oraz przepływ czynników produkcji (pracy, kapitału, zasobów bogactw naturalnych i technologii) między krajem, a zagranicą.

Zagraniczna polityka handlowa jest to kształtowanie przez państwo obrotów towarowych z zagranicą. ZPH. była pierwowzorem ZPE. ponieważ dawniej państwo koncentrowało się gł. na obrotach towarowych.

W miarę upływu czasu gdy oprócz wymiany towarowej przedmiotem międzynarodowych stosunków gospodarczych stał się przepływ usług oraz czynników produkcji polityka handlowa została rozszerzona o dodatkowe sposoby oddziaływania państwa , obejmujące całość powiązań gospodarczych z zagranicą.

Cele:

1. Jakościowe - poprawa terms of trade, wzrost wydajności pracy poprzez wydłużenie produkcji związanej z rozwojem eksportu, podniesienie poziomu technicznego produkcji w wyniku importu nowoczesnych technologii, zmiany strukturalne
   w gospodarce

2. Ilościowe - osiągnięcie przez dany kraj pożądanych rozmiarów handlu zagranicznego lub pożądanego salda bilansu handlowego, zagwarantowanie dostaw i energii na potrzeby kraju, osiągnięcie określonej wielkości bezpośrednich inwestycji zagranicznych
   w kraju bądź własnych za granicą.

3. Różny horyzont czasowy - okres krótki (wyraźne poprawienie sytuacji, np.: zwiększenie eksportu, poprawa salda bilansu handlowego (ograniczanie importu), mogą być często zmieniane), średni (zadania skomplikowane, zwiększenie serii produkcji, podniesienie poziomu technicznego), długi (zmiana struktury w gospodarce, najlepiej stałe cele)

Cele polityki - stosowane i realizowane są przy pomocy narzędzi polityki ekonomicznej

Główne narzędzia zagranicznej polityki ekonomicznej

Zagraniczna polityka handlowa aby móc prawidłowo funkcjonować „wypracowała” odpowiednie narzędzia.

Przez pojęcie narzędzi zagranicznej polityki handlowej rozumie się elementy mechanizmu ekonomicznego funkcjonującego w danym kraju, wykorzystywane przez państwo do oddziaływania na podmioty gospodarcze pod kątem osiągnięcia celów tej polityki.

Narzędzia te możemy podzielić na dwa rodzaje:

1. Służące państwu do oddziaływania na wszystkie podmioty gospodarcze w danym kraju;

2. Służące państwu do oddziaływania wyłącznie na podmioty uczestniczące bezpośrednio w stosunkach gospodarczych z zagranicą.

Do pierwszej grupy możemy zaliczyć kurs walutowy, stopę %, budżet państwa, podatki i politykę fiskalną, pieniądz, ceny itp.

Druga grupa obejmuje cła, ograniczenia parataryfowe i pozataryfowe.

Narzędzia ogólnej polityki ekonomicznej i zagranicznej polityki ekonomicznej pozostają w ścisłym związku; zmiana jednych wpływa na pozostałe. Wynika to z faktu, iż zagraniczna polityka ekonomiczna jest częścią polityki ekonomicznej państwa. Zmiany ogólnej polityki ekonomicznej, jej celów, środków i narzędzi wywierają wpływ na zagraniczną politykę ekonomiczną i odwrotnie. Przekształcenia w zagranicznej polityce ekonomicznej oddziałują na ogólną politykę ekonomiczną.

W jaki sposób działa kurs walutowy jako narzędzie zagranicznej polityki ekonomicznej?

Kurs walutowy decydował o rozwoju stosunków handlowych i produkcyjnych z zagranicą. Wyznacza on poziom cen dewizowych w eksporcie i poziom cen krajowych w imporcie. Stwarza to Państwu możliwość oddziaływania na zmiany bilansu handlowego. Wyróżniamy 4 metody takiego oddziaływania: obniżkę kursu walutowego rozłożoną
w czasie bądź jednorazową.

Jednorazową obniżkę nazywamy dewaluacją, a służy ona zwiększeniu konkurencyjności towarów eksportowanych i zmniejszeniu konkurencyjności towarów importowanych. Obniżka także jednorazowa zwana rewaloryzacja służy obniżeniu inflacji. Zmniejsza się konkurencyjność towarów krajowych na rynku międzynarodowym i wzrasta konkurencyjność towarów importowanych na rynku krajowym.

Rozłożonymi w czasie obniżkami kursu są: deprecjacja i aprecjacja. Deprecjacja przywraca stopniowa równowagę bilansu handlowego przez potanienie eksportu
i podrożenie importu. Aprecjacja służy zwalczaniu inflacji. Może być stosowana
w warunkach braku trudności związanych ze zrównoważeniem bilansu handlowego
i płatniczego. Podnosi ceny eksportu danego kraju i obniża ceny jego importu, prowadząc do pogorszenia bilansów (płatniczego i handlowego).

Jak działa stopa % jako narzędzie ZPE?

Stopa % jest to stosunek sumy, którą się płaci za użytkowanie kapitału pieniężnego, do wielkości tego kapitału. Najczęściej ustalana jest na rok. W polityce ekonomicznej może ona zachęcać lub zniechęcać do lokowania depozytów w określonych walutach, depozyty przynoszą odsetki zgodnie za stopą odpowiadającą ich walucie. Są one swego rodzaju pożyczkami udzielanymi bankom przez właścicieli depozytów, a oprocentowanie jest rekompensatą za te pożyczki.

W gospodarce rynkowej stopa % kształtuje się pod wpływem relacji między podażą funduszy pożyczkowych na rynkach finansowych a popytem na te fundusze. Wysokość stóp %jest zróżnicowana w zależności od terminu, na jaki jest udzielana pożyczka i od związanego z nią ryzyka, a także od stopy inflacji.

Państwo może oddziaływać na stopę % podnosząc lub obniżając oprocentowanie depozytów w walucie krajowej. Robi to za pomocą stopy dyskontowej ustalanej przez bank Centralny.

Polityka zmiany stopy % wpływa na stosunki gospodarcze z zagranicą. Wzrost dochodów z depozytów zachęca kapitał obcy do lokat w tej walucie. Obniżka dochodów wpływa na ucieczkę kapitału obcego. Zmianie w tym przypadku ulega bilans płatniczy.

Na czym polega polityka liberalizmu ekonomicznego w handlu zagranicznym?

Polityka liberalizacji handlu oznacza obniżanie stopnia ochrony własnego rynku np. przez redukcję stawek celnych czy znoszenie ograniczeń ilościowych.

Całkowita liberalizacja oznaczałaby politykę wolnego handlu, tj. brak ingerencji państwa w wymianę handlową (stosunki gospodarcze) oraz brak barier w dostępie do własnego rynku dla towarów i przedsiębiorstw zagranicznych.

Jej przeciwieństwem jest polityka protekcjonizmu, która polega na wzroście utrudnień w dostępie do własnego rynku i (lub) rozszerzaniu środków popierania eksportu.

Skrajnym przypadkiem takiej polityki jest autarkia, a więc całkowite zamknięcie gospodarki na kontakty gospodarcze ze światem.

W całym okresie powojennym ścierały się oba kierunki polityki handlowej, a więc dążenia i konkretne działania zmierzające do wzrostu otwartości rynków narodowych wobec gospodarki światowej oraz do zwiększenia stopnia ochrony rynków narodowych.

Oba te kierunki występowały z różną intensywnością w poszczególnych krajach i w różnych okresach.

Potwierdzały one przy tym ogólną prawidłowość, występującą w okresach poprzednich, że liberalizacją były zainteresowane te kraje, których gospodarki miały dużą zdolność konkurencyjną w skali międzynarodowej.

Za protekcjonizmem opowiadały się natomiast kraje słabsze wykazujące mniejszą zdolność do konkurowania na rynkach międzynarodowych.

Również w poszczególnych krajach za liberalizacją opowiadali się ci producenci, którzy nie mieli trudności ze sprzedaniem swoich towarów za granicą i nie obawiali się konkurencji ze strony produktów importowanych.

Za protekcją zaś opowiadali się słabsi producenci, nie mogący sprostać konkurencji zagranicznej.

Politykę silnej ochrony własnych gospodarek prowadziły kraje rozwijające się, nie mogące sprostać konkurencji silniejszych partnerów.

Na czym polega polityka protekcjonizmu w handlu międzynarodowym?

Protekcjonizm w MSG polega na wykorzystywaniu przez Państwo środków i narzędzi zagranicznej polityki ekonomicznej do osiągnięcia celów tej polityki. Jest on pochodną polityki interwencjonizmu państwowego w gospodarce.

Do pozytywnych stron protekcjonizmu można zaliczyć: ochronę bilansu płatniczego przed nierównowagą, ochronę rynku wewnętrznego przed niszczącym dla produkcji rodzimej działaniem konkurencji zagranicznej, ochronę nowych gałęzi przemysłu, przeciwdziałanie bezrobociu.

Protekcjonizm rodzi również wiele skutków negatywnych zwłaszcza, gdy jest stosowany w długim okresie. Należą do nich: utrzymywanie nieefektywnej struktury produkcji, osłabianie zainteresowania przedsiębiorstw poprawą efektywności produkcji i postępem technicznym, tendencje do ograniczania zakresu otwartości gospodarki wobec zagranicy.

Polityka liberalizacji handlu oznacza obniżanie stopnia ochrony własnego rynku np. przez redukcję stawek celnych czy znoszenie ograniczeń ilościowych.

Całkowita liberalizacja oznaczałaby politykę wolnego handlu, tj. brak ingerencji państwa w wymianę handlową (stosunki gospodarcze) oraz brak barier w dostępie do własnego rynku dla towarów i przedsiębiorstw zagranicznych.

Jej przeciwieństwem jest polityka protekcjonizmu, która polega na wzroście utrudnień w dostępie do własnego rynku i (lub) rozszerzaniu środków popierania eksportu.

Skrajnym przypadkiem takiej polityki jest autarkia, a więc całkowite zamknięcie gospodarki na kontakty gospodarcze ze światem. W całym okresie powojennym ścierały się oba kierunki polityki handlowej, a więc dążenia i konkretne działania zmierzające do wzrostu otwartości rynków narodowych wobec gospodarki światowej oraz do zwiększenia stopnia ochrony rynków narodowych.

Oba te kierunki występowały z różną intensywnością w poszczególnych krajach i w różnych okresach. Potwierdzały one przy tym ogólną prawidłowość, występującą w okresach poprzednich, że liberalizacją były zainteresowane te kraje, których gospodarki miały dużą zdolność konkurencyjną w skali międzynarodowej.

Za protekcjonizmem opowiadały się natomiast kraje słabsze wykazujące mniejszą zdolność do konkurowania na rynkach międzynarodowych. Również w poszczególnych krajach za liberalizacją opowiadali się ci producenci, którzy nie mieli trudności ze sprzedaniem swoich towarów za granicą i nie obawiali się konkurencji ze strony produktów importowanych.

Za protekcją zaś opowiadali się słabsi producenci, nie mogący sprostać konkurencji zagranicznej.

Politykę silnej ochrony własnych gospodarek prowadziły kraje rozwijające się, nie mogące sprostać konkurencji silniejszych partnerów.

Główne argumenty podnoszone w teorii ekonomii na rzecz wolnego handlu

W kraju, w którym polityka ekonomiczna ma charakter liberalizmu gospodarczego, polityka zagraniczna ekonomiczna ma charakter wolnego handlu. Państwo nie ingeruje w sferę produkcji, handlu, inwestycji czy konsumpcji, natomiast kreuje prawo i pilnuje przestrzegania go. Dba o to, by przestrzegano również praw wolnej konkurencji i wolnego handlu, ponieważ są to, w liberalizmie, naturalne prawa człowieka (np. prawo do posiadania własności, czy dysponowania własną osobą). Państwo powinno zwalczać monopolizację na rynku. Handel międzynarodowy powinien być nie ograniczany przez narzędzia polityki ekonomicznej tj. kształtowanie przez państwo kursu walutowego, stopy procentowej, polityki podatkowej, fiskalnej, budżetowej i cenowej). Narzędzia te powinny być ustalane na wolnym rynku.

Główne argumenty podnoszone w teorii ekonomii na rzecz protekcjonizmu

W teorii ekonomii nie stwierdza się jednoznacznie, kiedy występuje liberalizm a kiedy protekcjonizm. Nie głosi się także, ze wolny handel jest lepszy od protekcjonizmu, lub odwrotnie.

Państwo wykorzystuje środki i narzędzia polityki ekonomicznej do osiągnięcia celów tej polityki. Protekcjonizm w handlu zagranicznym jest pochodną interwencjonalizmu państwowego w gospodarce. Oznacza to, że teoria wolnego rynku i handlu są dalekie od rzeczywistości. Wiele rynków jest zmonopolizowanych, co wyklucza wolną konkurencję. W krajach słabszych ekonomicznie protekcjonizm jest ochroną przed zwiększeniem rozpiętości dochodów z krajami bardziej rozwiniętymi. Protekcjonizm chroni: bilans płatniczy przed nierównowagą, rynek wewnętrzny przed konkurencją zagraniczną, nowe gałęzie przemysłu, przeciwdziała bezrobociu. Ma on również złe strony (stosowany przez długi czas): utrzymywanie nieefektywnej struktury produkcji, zmniejsza postęp techniczny. Ekstremalnym przypadkiem polityki protekcji jest autarkia czyli samowystarczalność państwa.

Co to są cła i jakie są główne rodzaje ceł?

Cło jest opłatą pobieraną od towaru zagranicznego w związku z przekroczeniem przez niego granicy celnej. Cła należą do najstarszych instrumentów protekcji. Ich szerokie zastosowanie w przeszłości wynikało częściowo z tego, że były one dogodnym instrumentem zapewniającym uzyskiwanie wpływów budżetowych (pobieranie dochodów dla budżetu), zwłaszcza w krajach o słabo rozwiniętych służbach poboru podatków.

Do dziś cła są liczącym się źródłem dochodów budżetowych w niektórych krajach rozwijających się i dlatego kraje te niechętnie obniżają cła wobec trudności z poborem podatków wewnętrznych.

Głównym zadaniem ceł była zawsze i jest nadal ochrona poszczególnych gałęzi gospodarki narodowej, a niekiedy także bilansu płatniczego.

Rodzaje ceł:

1. autonomiczne i umowne

2. cło minimalne i maksymalne

3. cła preferencyjne i dyskryminacyjne

4. cła importowe, eksportowe i tranzytowe

5. cła ochronne i fiskalne cła od wartości, ilości i cła kombinowane

Cła mogą być ustalone na czas nieograniczony lub mieć np. cel sezonowy (kraje chronią np. własną produkcję owoców i warzyw, ustanawiając cła na importowane konkurencyjne artykuły jedynie w zbiorów u siebie).

Cła mogą być pobierane od: importu, eksportu lub tranzytu towarów przez terytorium kraju.

Cła tranzytowe nie są z reguły współcześnie stosowane. Rzadkie są też cła eksportowe, bo krajom zależy zazwyczaj na zwiększaniu eksportu, a nie na jego zmniejszaniu.

Cła są też stosunkowo mało elastyczne, co w dużej mierze wiąże się z formalnymi trudnościami ich użycia. Trudności te wynikają z dwóch względów:

• w większości krajów zmiana taryfy celnej wymaga decyzji parlamentu;

• stawek celnych raz obniżonych na forum GATT (WTO) nie można ponownie jednostronnie podwyższać (są to cła związane), wzrost stawek celnych wymaga rokowań z partnerami handlowymi i udzielenia im rekompensaty w związku z pogorszeniem ich dostępu do danego rynku.

Czym są cła preferencyjne a czym cła dyskryminacyjne?

Cła preferencyjne - stosowane są z krajami, które są korzystniej traktowane, niż gwarantuje to klauzula największego uprzywilejowania. W przypadku gdy preferencyjna stawka celna jest ustalona na poziomie zerowym, mają miejsce tzw. Preferencje celne. Cła preferencyjne nie przysługują krajom, które uzyskały ww. klauzulę. Przykładem takich preferencji jest traktowanie się wzajemnie krajów należących do ugrupowań integracyjnych typu strefa wolnego handlu czy unia celna.

Cła dyskryminacyjne - występują w kilku formach.

Najbardziej spektakularną z nich są:

Cła retorsyjne - stosowane jako odwet za nieprzyjazne ekonomicznie działania kraju lub grupy krajów.

Cła wyrównawcze - stosowane są w celu neutralizacji efektu ekonomicznego subsydiów zastosowanych przez eksportera zagranicznego.

Cła antydumpingowe - maja na celu zniwelowanie negatywnych dla importera skutków eksportu poniżej kosztów produkcji.

Kiedy występują cła eksportowe?

Cła eksportowe służą Państwu do kształtowania wielkości i kierunków wywozu. Są one nakładane w pierwszej kolejności na wyroby mające długofalowo zagwarantowany zbyt na rynku jednego lub wielu krajów. Dotyczy to zwłaszcza przypadku, gdy dany kraj wykorzystuje cło do regulowania podaży eksportowej na rynku międzynarodowym w zależności od stanu koniunktury gospodarczej. W okresie złej koniunktury, gdy ceny wykazują tendencje zniżkowe, państwo wprowadzając cło eksportowe zniechęca przedsiębiorstwa do wywozu towarów, aby z jednej strony ograniczyć ich podaż, a tym samym wpłynąć na wzrost cen międzynarodowych, z drugiej zaś - by przedsiębiorstwa zgromadziły większą ilość towarów w celu ich sprzedaży w okresie dobrej koniunktury, po cenach znacznie wyższych, ale tylko gdy podaż jest na rynku międzynarodowym kontrolowana przez eksporterów z rozpatrywanego kraju.

Cło eksportowe jest nakładane na towary deficytowe na rynku wewnętrznym eksportera, aby ograniczyć ich import często po znacznie wyższych cenach.

Czym są cła ochronne a czym cła fiskalne?

Cła ochronne - zabezpieczają produkcję krajową przed konkurencja zagraniczną. Cel ten jest osiągany przez podniesienie na rynku krajowym ceny wyrobu zagranicznego o stawkę celną. Im stawka ta jest wyższa, tym producent wyrobu krajowego jest w wygodniejszej sytuacji.

Cła te są stosowane w celu zabezpieczenia nowo powstającej produkcji przed konkurencją (cło wychowawcze). Wykorzystywanie cła wychowawczego ma sens wówczas, gdy jest ono przejściowe.

W dłuższym okresie czasu takie cło zniechęca przedsiębiorców do postępu ekonomicznego
i technicznego, wpływając negatywnie na ich koszty, jakość i nowoczesność produkcji.

Cła fiskalne - są to cła fiskalne wykorzystywane w celu zapewnienia Państwu odpowiednich dochodów z przywozu towarów. Są one nakładane na towary nie produkowane w kraju. O poziomie ceł fiskalnych decyduje elastyczność popytu na importowane towary. Gdy elastyczność ta jest niska, poziom ceł może być wyższy niż w przypadku, gdy jest ona wysoka.

Skutki cła importowego dla kraju.

Efektem wprowadzenia cła importowego jest wzrost ceny krajowej towaru importowanego. Drugorzędną sprawą jest to kto płaci cło: dostawca zagraniczny czy odbiorca krajowy importowanego towaru. W każdym przypadku wyższa cena krajowa obciąża konsumenta krajowego. Skutki wzrostu ceny krajowej towaru importowanego mogą być różne zależnie od elastyczności (cenowej, dochodowej) popytu na ten towar oraz od możliwości zastąpienia wyrobu importowanego - produkowanym w kraju (elastyczności krajowej podaży towarów substytucyjnych wobec importu).

Opłaty wyrównawcze - ich zastosowanie

Opłatą wyrównawczą nazywamy - różnicę między niższą ceną towaru importowanego, a wyższą ustaloną i gwarantowaną przez Państwo, ceną wewnętrzną towaru produkowanego w kraju.

Podstawowym celem tych opłat jest podniesienie ceny towaru importowanego do poziomu ceny towaru krajowego w celu zrównania ich konkurencyjności.

Opłaty te cechują się przede wszystkim zmiennością będąca pochodną wahań cen na rynku międzynarodowym towarów importowanych. W przypadku gdy ceny te ulegają obniżeniu, opłaty wyrównawcze rosną, w przeciwnym przypadku maleją.

Opłaty wyrównawcze stosowane są łącznie z cłem (gdy cena towaru importowanego jest niższa od ceny wewnętrznej) lub zamiast cła. Opłaty te charakteryzują się przede wszystkim wysoką skutecznością w eliminowaniu konkurencji towarów zagranicznych.

Obniżka ceny towaru zwiększa wysokość opłaty.

W rezultacie opłaty wyrównawcze prowadzą do szybkiego rozwoju krajowej produkcji towarów, w stosunku do których są stosowane.

Podstawowym ich celem jest podniesienie ceny towaru importowanego do poziomu ceny towaru krajowego w celu zrównania ich konkurencyjności. OW cechują się: zmiennością, będącą pochodną wahań cen na rynku międzynarodowym towarów importowanych. Gdy ceny te ulegną obniżeniu, OW rosną, w przeciwnym przypadku maleją, ponieważ ceny wewnętrzne jako punkt odniesienia są stałe.

OW są stosowane łącznie z cłem lub zamiast. Są nakładane, gdy: cena towaru import, łącznie z cłem jest nadal niższa od ceny wew. OW są skuteczne w eliminowaniu konkurencji towarów zagranicznych. Prowadzą do szybkiego rozwoju krajowej produkcji towarów.

Subsydia i ich stosowanie

Subsydium jest to dostarczanie przez rząd albo inną instytucję publiczną środków finansowych lub wsparcia dochodowego, lub cenowego przedsiębiorstwom (najczęściej eksporterowi), lub producentowi wyrobów przeznaczonych na eksport.

Subsydium dzieli się na bezpośrednie (bezpośrednie wsparcie finansowe, przejęcie zobowiązań, odroczenie spłaty podatków itd.) lub pośrednie (ulgi i ułatwienia obniżające koszt wytworzenia danego wyrobu).

W krajach rozwiniętych subsydia eksportowe są popularną metodą pozbywania się nadwyżek artykułów rolnych, podtrzymywania dochodów rolników i rozwoju eksportu rolnego w warunkach ostrej konkurencji na rynku światowym.

Subsydia mogą być udzielane w formie:

• bezpośredniej, tj. w formie środków finansowych efektywnie wypłacanych eksporterowi (np. w formie dotacji wyrównującej różnicę między niższą ceną światową a wyższą ceną wewnętrzną towaru), lub

• pośredniej (np. finansowanie badań nad nowym produktem, ulgi podatkowe, udzielenie kredytów nie oprocentowanych lub według stopy oprocentowania niższej od obowiązującej). W praktyce, ze względu na zakaz WTO (Światowej Organizacji Handlu) dotyczący spierania eksportu przemysłowego subsydiami, są one stosowane w ukrytych formach, natomiast w odniesieniu do eksportu rolnego są stosowane w formie bezpośredniej.

Konsumenci w kraju importującym mogą z tego tytułu odnieść korzyść (jeśli pośrednicy nie podniosą ceny do poprzedniego poziomu). Tracą jednak producenci podobnego towaru w kraju importującym: tańszy import eliminuje część z nich z rynku.

Taka konkurencja jest uważana, za nieuczciwą, ponieważ nie wynika z działania mechanizmów rynkowych (np. poprawy wydajności eksportera), lecz ze sztucznego pobudzenia eksportu.

Producenci kraju importera, dotknięci subsydiowanym importem, mają prawo do przeciwdziałania jego niekorzystnym skutkom i domagania się ceł antysubwencyjnych.

Zadaniem tych ceł jest przywrócenie (wyrównanie) warunków konkurencji. Warunkiem zastosowania takich ceł jest przede wszystkim udowodnienie:

1 ) stosowania subsydiów przez partnera oraz

2) powstania szkody dla przemysłu krajowego, wyrządzonej przez takie subsydia.

Subsydia eksportowe bezpośrednie oraz subsydia pośrednie

Zadaniem subsydiów (subwencji) eksportowych jest pomoc w zwiększeniu sprzedaży za granicą przez poprawę konkurencyjności towarów krajowych na rynku zagranicznym.

Państwo godzi się na subsydiowanie prywatnego eksportu (dopłacając różnicy między wyższą ceną wyrobu krajowego a jego niższą ceną na światowym lub w innej formie) w celu np. pobudzania produkcji i eksportu technologicznie zaawansowanych gałęzi przemysłu, gdzie nakłady są bardzo wysokie, a efekt produkcyjny trudny z góry do przesądzenia (np. zachodnioeuropejski Airbus).

SUBSYDIA EKSPORTOWE - jest to świadczenie ze strony Państwa na rzecz przedsiębiorstw produkujących i sprzedających swoje towary za granicą. Wyrażają się one w formie różnicy między wyższą ceną krajową towaru, a jego niższą ceną na rynku zagranicznym. W zakres tych subsydiów wchodzą m.in. premie, ulgi i ułatwienia udzielane przez Państwo eksporterom w celu obniżenia kosztów eksportu.

Subsydiowanie umożliwia eksporterom obniżenie cen na rynku zagranicznym bez zmniejszania ich zysków.

Stosowanie subsydiów - powody:

• wyeksportowania nadwyżek towarowych niemożliwych do sprzedaży na rynku wewnętrznym

• wykorzystania możliwości produkcyjnych i wzrostu zatrudnienia

• w celu przeciwdziałania deficytowi bilansu handlowego

stosowanie subsydiów posiada także skutki uboczne: subsydia nasilają inflację w kraju eksportującym, ograniczają zainteresowanie producentów i eksporterów obniżką kosztów produkcji, postępem technicznym, podnoszeniem jakości produkcji, zmieniają proporcje podziału PKB między różne grupy społeczne.

SUBSYDIA WPŁYWAJĄ NA CENY W SPOSÓB ODMINNY NIŻ CŁA. Subsydia prowadzą do potanienia na rynku międzynarodowym towaru eksportowanego przez ten kraj. Na subsydiach zyskują przede wszystkim producenci i eksporterzy, w ich efekcie zwiększa się produkcja krajowa i wzrasta eksport. Tracą konsumenci, gdyż zwiększa się cena krajowa towaru x. Do strat wywołanych stosowaniem S zaliczamy pogorszenie terms of trade. Powoduje to dokonana w wyniku subwencji obniżka ceny towaru x na rynku międzynarodowym.

Subsydia dopóty przynoszą krajowi 1 korzyści (wzrost eksportu), dopóki kraj 2 nie wprowadzi ceł lub opłat wyrównawczych. Konsumenci z K2 będą tak długo korzystać z tańszego importu, jak długo pośrednicy nie wyrównają ceny subwencjonowanego towaru na tym rynku z poziomem sprzed subwencji.

SUBWENCJE BEZPOŚREDNIE - polegają na wypłacaniu eksporterom określ. premii zależnie od wielkości zrealizowanego eksportu. Jest to forma najdłużej stosowana. Mogą one być udzielane w formie zwrotu eksporterowi różnicy, między wyższą ceną wewnętrzną a niższą ceną światową, a także w formie wypłat na sfinansowanie badań rynków zagranicznych, akwizycji, reklamy.

Cechą SB jest łatwa wykrywalność przez partnerów zagranicznych, w konsekwencji czego Państwa import. mogą je bez trudu zneutralizować za pomocą ceł wyrównawczych, opłat wyrównawczych lub też innych narzędzi ZPE.

SUBSYDIA POŚREDNIE - zostały stworzone po to, by utrudnić ich wykrycie i uchronić eksporterów przed neutralizującymi działaniami ze strony importerów. Są one stosowane w wielu formach, przy czym wraz z upływem czasu część z nich jest zaniechana, inne natomiast są wprowadzane do praktyki. Cecha SP jest przyjmowanie przez nie formy różnego typu ulg i ułatwień, obniżających koszty produkcji i ułatwiających eksport.

SP można podzielić na 3 grupy: ułatwienia fiskalne, ulgi kredytowe, korzyści eksporterów związane z finansowaniem przez Państwo wydatków o charakterze marketingowym.

Ułatwienia fiskalne - ulgi podatkowe udzielane przez państwo przedsiębiorstwom produkującym na eksport lub eksportującym. Mogą to być także: zwrot eksporterowi ceł.

Ulgi kredytowe - obniżki oprocentowanie kredytów udzielonych eksporterowi przez Państwo lub wydłużenie okresu ich karencji. Inna forma tej ulgi może być zapłacenie ze środków państwowych części oprocentowania kredytu. Państwo może udzielić eksporterowi gwarancji, gdy dostarcza on swoje wyroby odbiorcy zagranicznemu na kredyt.

Wydatki marketingowe - organizowanie i finansowanie przez rząd ośrodków handlowych, zajmujących się zbieraniem i rozpowszechnianiem informacji dotyczących możliwości zbytu za granicą towarów eksportowanych przez dany kraj.

Niekiedy stosowane są rozwiązania dodatkowe i są stosowane w sytuacjach specyficznych (np.: zamrożenie przez Państwo poziomu cen wewnętrznych, ograniczenia dewizowe).

Dumping

Dumping jest to sprzedaż towarów eksportowanych za granicę po cenach niższych niż w kraju. Przesłankami jego stosowania może być: dążenie do opanowania nowych rynków lub utrzymania pozycji na dotychczasowych poprzez wyeliminowanie lub ograniczenie konkurencji, zdobycie dodatkowych dewiz, zmniejszenie lub likwidacja nadwyżki podaży na rynku krajowym.

Dumping może być stosowany przez monopole, ewentualnie oligopole czasowo lub stale. Sprzyja mu protekcyjna polityka handlowa państwa. Wywołuje niekorzystne skutki: w kraju eksportera - konsumenci płacą wyższe ceny, pokrywając straty związane z niskimi cenami w eksporcie, w kraju importera - ograniczenie produkcji własnej wobec konkurencji tanich towarów importowanych. Po opanowaniu rynku eksporter podnosi ceny często do poziomu wyższego niż poprzednio.

Istnieje także dumping walutowy, polegający na świadomym zaniżaniu przez państwo kursu waluty krajowej w stosunku do walut obcych w celu zwiększenia konkurencyjności towarów własnych na rynkach międzynarodowych (ich ceny wyrażone w walutach obcych obniżają się) i zmniejszenia konkurencyjności towarów importowanych na własnym rynku (ich ceny wyrażone w walucie krajowej są wyższe). Prowadzi to do zwiększenia eksportu i ograniczenia importu, a zatem poprawy salda bilansu handlowego.

Istota dumpingu jest zbliżona do subsydiów: oba instrumenty oznaczają sprzedaż za granicę po cenie niższej od ceny sprzedaży na rynku krajowym.

Różnica polega na tym, że dumping jest stosowany przez przedsiębiorstwa, subsydia zaś przez rząd.

W pewnych sytuacjach przedsiębiorstwo może się zdecydować na sprzedaż za granicą :

• po cenie niższej od ceny sprzedaży towaru na rynku krajowym (po uwzględnieniu kosztów transportu i ewentualnie innych kosztów) lub

• poniżej ceny sprzedaży na innych rynkach eksportowych w celu np. wejścia na rynek zagraniczny, utrzymania się na nim w okresie recesji lub pokonania konkurentów.

• W skrajnym przypadku przedsiębiorstwo może się zdecydować na sprzedaż poniżej kosztów produkcji.

Istotą dumpingu jest więc sprzedawanie takich samych produktów po różnych cenach.

Dumping jest kosztowny w kraju eksportującym i importującym.

Przedsiębiorstwo eksportujące, które sprzedaje po cenie dumpingowej za granicą, stara się zrekompensować swoje straty przez podniesienie cen na rynku wewnętrznym, jeśli oczywiście zajmuje dostatecznie silną pozycję. Tracą na tym konsumenci.

W kraju będącym importerem sprzedaż po cenach dumpingowych umożliwia konsumentom nabywanie tańszych produktów, ale godzi w interesy producentów krajowych.

Kraj dotknięty lub zagrożony skutkami dumpingu (podobnie jak subsydiów) ma prawo się bronić.

Jeśli dumping wywołuje szkodę lub jej groźbę dla rodzimych producentów, to kraj importujący ma prawo wyrównać warunki konkurencji i nałożyć cło antydumpingowe w wysokości tzw. marży dumpingu, tj. różnicy między wartością normalną, którą zazwyczaj jest cena sprzedaży danego towaru na rynku krajowym, a ceną dumpingową (ceną w eksporcie).

Obie sytuacje, tj. dumping i wywołana przez niego szkoda lub jej groźba, muszą być udowodnione.

W praktyce cła, zawyżone w stosunku do marży dumpingu, jak i samo postępowanie antydumpingowe (wyjaśniające, czy rzeczywiście miały miejsce dumping oraz szkoda lub jej groźba) często stają się dodatkową przeszkodą w handlu.

Pozataryfowe narzędzia polityki handlowej w wymianie zagranicznej

Są to inne niż cła i narzędzia parataryfowe bariery w handlu międzynarodowym, których funkcja jest bezpośrednie ograniczenie obrotów towarowych z zagranicą, a zwłaszcza ich wolumenu. Są stosowane selektywnie i mają charakter dyskryminacyjny.

Tymi narzędziami są:

1. ograniczenia ilościowe
2. licencje importowe
3. dobrowolne ograniczenia eksportu
4. porozumienia o dobrowolnym ograniczeniu eksportu
5. ograniczenia dewizowe
6. zakupy rządowe

Funkcję ochrony produkcji krajowej przejęły różnorodne przeszkody pozataryfowe i parataryfowe.

Środki pozataryfowe charakteryzują się większą niż cła swobodą użycia. Znaczna ich część (np. podatki, depozyty importowe) nie jest, formalnie biorąc, przedmiotem negocjacji międzynarod.

Instrumenty polityki handlowej najogólniej można podzielić na: środki parataryfowe i środki pozataryfowe.

Liczba tych środków jest bardzo duża, ponieważ zainteresowane kraje wprowadzają coraz to nowe bariery bardziej skuteczne od dotychczasowych i mniej przejrzyste.

Ograniczenia ilościowe w wymianie zagranicznej - na czym polegają

Przez pojęcie ograniczeń ilościowych rozumie się określenie przez państwo wolumenu importu lub eksportu, który nie może być przekroczony w skali roku (lub innym okresie). Do podstawowych przyczyn ilościowego ograniczania przywozu należy zaliczyć: ochronę produkcji krajowej, potrzebę skierowania popytu z towarów importowanych na krajowe, przeciwdziałanie deficytowi bilansu handlowego, względy sanitarne lub względy bezpieczeństwa. Rzadziej są stosowane ograniczenia ilościowe w eksporcie. W tym przypadku do głównych przyczyn zalicza się potrzebę przeciwdziałania eksportowi towarów deficytowych na rynku krajowym, względy bezpieczeństwa, konieczność zastosowania retorsji wobec kraju, który postępuje nie fair wobec eksportera. Ograniczenia ilościowe mogą być stosowane w dwóch formach: jako globalne (nazywane też sztywnymi) lub bilateralne (nazywane elastycznymi). Kontyngenty globalne są ustalone autonomicznie przez rządy i wyrażane w maksymalnych wielkościach importu poszczególnych towarów ze wszystkich krajów lub pewnych części. W okresie obowiązywania nie ulegają one zmianie. Kontyngenty bilateralne są uzależnione od ustępstw partnera, z natury więc ulegają zmianie w czasie.

Dobrowolne ograniczenia eksportu VER

Odnoszą się one do sytuacji, w których eksporter - pod naciskiem importera - dobrowolnie ogranicza swój wywóz na rynek partnera.

Ograniczenia te są więc dobrowolne jedynie z nazwy, faktycznie zaś są ową wymuszane przez odbiorcę, pod groźbą zastosowania ostrzejszych form restrykcji handlowych.

Jedna z nich zakazywała stosowania ilościowych ograniczeń importu, poza sytuacjami wyjątkowymi, określonymi w GATT.

Importer nie mógł więc wykorzystać tego środka, jeśli nie chciał się narazić na krytykę ze strony partnerów handlowych i posunięcia odwetowe ze strony krajów bezpośrednio dotkniętych.

Natomiast VERs pozwalały Stanom Zjednoczonym, a później innym krajom, uzyskać zamierzony efekt (tj. ograniczenie importu) i jednocześnie utrzymać opinię kraju wspierającego zasady wolnego handlu i GATT.

Jeśli VERs działały skutecznie, to wywoływały skutki podobne jak kwoty importowe. Różnice w porównaniu z kontyngentami importowymi polegały przede wszystkim na tym, że:

• VERs były administrowane przez kraj eksportujący (porozumienia o VERs mogły być zawierane także bezpośrednio między firmami);

• były one z natury skierowane tylko przeciw niektórym zagranicznym, dostawcom, tym, którzy powodowali zakłócenia na rynku importer Miały więc charakter selektywny, dzięki czemu były zazwyczaj uważane za bardziej skuteczne narzędzia ograniczania wymiany tradycyjne kwoty. Te ostatnie, jeśli już były stosowane, to musiały mi charakter niedyskryminacyjny (zgodnie z zasadami GATT), tzn. objąć wszystkich zagranicznych dostawców danego wyrobu. W odniesieniu do VERs nie było takiego bezpośredniego wymagania, ponieważ były one znane w momencie ustalania tekstu GATT i w efekcie w Układzie Ogólnym nie było wyraźnego zakazu ich stosowania.

W pewnych sytuacjach VERs mogły jednak być mniej skuteczne ograniczenia importowe.

Po pierwsze, do takich ograniczeń byli z reguły nakłaniani jedynie główni, a nie wszyscy dostawcy danego towaru, umożliwiało mniejszym krajom przejęcie z czasem części lub nawet całego rynku utraconego przez głównych dostawców w następstwie skłonienia do "dobrowolnego" ograniczenia ich eksportu.

Po drugie, jeśli były i ustalone w sposób ilościowy, to eksporterzy mieli możliwość zastąpienia np. małych samochodów, relatywnie tanich, przeznaczonych dla masom odbiorcy, samochodami większymi, lepiej wyposażonymi, a więc droższymi i zapewniającymi większy jednostkowy zysk. Wartość ich eksportu nawet przy nie zmienionym wolumenie, mogła wówczas znacznie wzrosnąć.

Tak postąpili Japończycy, których Amerykanie skłonili w latach osiemdziesiątych do "dobrowolnego" ograniczenia eksportu. W efekcie amerykański import samochodów z Japonii, zamiast się zmniejszyć -wykazał wartościowy wzrost. Jednocześnie wzrosły ceny samochodów na rynku amerykańskim, wobec ograniczenia wolumenu importu i wykorzystania tego przez amerykańskich producentów samochodów do pewnego wzrostu cen.

Skutki protekcji odczuli więc głównie nabywcy samochodów Stanach Zjednoczonych.
Negatywnym skutkiem VERs dla handlu międzynarodowego, podobnie jak innych ograniczeń handlowych, było deformowanie strumieni wymiany i ograniczanie możliwości eksportowych krajów najbardziej dynamicznych i efektywnych.

Ponadto tego typu porozumienia mogły uruchomić spiralę podobnych ograniczeń w odniesieniu do wymiany danego towaru między innymi krajami.

Dlaczego eksporterzy godzili się na takie rozwiązania? Przede wszystkim obawiając się ostrzejszych posunięć partnerów w przypadku niegodzenia się na "dobrowolne" ograniczenie eksportu.

Takie "dobrowolne" ograniczenia były - przy mniejszym lub większym udziale eksportera - negocjowane; dawały mu więc pewną szansę współdecydowania o warunkach ograniczeń, w tym o tempie wzrostu eksportu.

Przewidywały bowiem z reguły ograniczenie tempa dopuszczalnego wzrostu eksportu, a nie całkowite jego zamrożenie.

Dobrowolne ograniczenia eksportu od końca lat pięćdziesiątych, stosowano w coraz szerszym zakresie.

Po raz pierwszy znalazły zastosowanie, gdy Stany Zjednoczone skłoniły japońskich dostawców tekstyliów do ograniczenia ich eksportu na rynek amerykański.

Ze względu na swój negatywny wpływ na kierunki i tempo rozwoju handlu międzynarodowego "dobrowolne" ograniczenia eksportu były od dawna krytykowane przez kraje nimi dotknięte, dysponujące konkurencyjnymi, tanimi towarami tekstylnymi i innymi.

Ograniczenia dewizowe w wymianie zagranicznej

Są to całkowite lub częściowe zniesienie swobody obrotów dewizowych z zagranicą w warunkach ograniczeń obroty te ze zostają poddane kontroli lub są w pełni przejmowane przez administracje państwową. Wyrazem tego jest obowiązek odsprzedawania upoważnionym bankom dewiz zarobionych za granicą. Płatności na rzecz zagranicy mogą być dokonywane tylko po uzyskaniu zezwolenia państwa.

Ograniczenia mogą dotyczyć całości lub tylko części obrotów towarowych z zagranicą bądź wszystkich lub tylko części partnerów zagranicznych.

Wymienialność waluty danego kraju może mieć charakter wewnętrzny, zewnętrzny, całkowity. Gdy ograniczenia dotyczą wszystkich walut obcych, tytułów płatności i podmiotów gospodarczych, waluta danego kraju jest w pełni niewymienialna. W przypadku gdy ograniczenia dotyczą wybranych walut obcych, tytułu płatności, podmiotów gospodarczych, waluta danego kraju jest tylko częściowo niewymienialna.

Nie wymienialności wewnętrznej - przedsiębiorstwa i instytucje danego kraju nie mają swobody wymiany swojej waluty wewnętrznej na waluty obce.

Nie wymienialność zewnętrznej - przedsiębiorstwa i instytucje zagraniczne mają zezwolenia na wymianę waluty wewnętrznej danego kraju na inne waluty.

Efektem takich ograniczeń dewizowych jest zwykle rozwój transakcji bezgotówkowych w wymianie z zagranicą.

Przykładem takich rozwiązań z pominięciem ograniczeń dewizowych są podstawowe formy transakcji np.:

• transakcje barterowe - towar za towar,

• transakcje kompensacyjne - towary za inny towar (większa ilość towarów).

2.Pojęcie i narzędzia międzynarodowej polityki handlowej.

Przez pojęcie międzynarodowej polityki handlowej rozumiemy jednolite w skali grupy krajów, regionu geograficznego bądź w skali globalnej cele, środki i narzędzia tej polityki.

W celu wypracowania międzynarodowej polityki handlowej koordynuje się ją z polityką handlową zainteresowanych krajów. Przy czym koordynacja ta może mieć zróżnicowany charakter i zakres; może być dokonywana ex post lub ex ante, może też przybierać formę wspólnej polityki zagranicznej.

Koordynacja ex post polega na wymianie informacji między zainteresowanymi krajami na temat kierunków zagranicznej polityki handlowej; nosi nazwę konsultacji. Kraje, biorące udział w konsultacjach prowadzą swoją zagraniczną politykę autonomicznie; informacje uzyskane w trakcie konsultacji są wykorzystywane w celu zbliżenia kierunków tej polityki.

Koordynacja ex ante wyraża się w dopasowaniu kierunków zagranicznej polityki handlowej, nosi nazwę właściwej koordynacji. W tym przypadku międzynarodowa polityka handlowa jest efektem uzgodnień między krajami prowadzącymi zagraniczną politykę ekonomiczną. Zakres tych uzgodnień może być zdeterminowany geograficznie, problemowo, bądź czasowo. Wyrazem ujęcia geograficznego jest dobór krajów zainteresowanych prowadzeniem polityki międzynarodowej. Wyrazem ujęcia problemowego jest zakres tematyczny bądź branżowy międzynarodowej polityki handlowej. Ujęcie czasowe zaś wyraża horyzont międzynarodowej polityki ekonomicznej.

Najdalej zaś idącą formą koordynacji celów, środków i narzędzi zagranicznej polityki handlowej jest wspólna międzynarodowa polityka handlowa.

Przez pojęcie celów międzynarodowej polityki handlowej rozumiemy priorytety w stosunkach gospodarczych z zagranica w skali grupy krajów, regionu bądź w skali globalnej.

Narzędziami międzynarodowej polityki handlowej są skoordynowane w skali grupy krajów, regionu bądź globalnie narzędzia zagranicznej, a często także wewnętrznej polityki handlowej.

Koordynacja ta może mieć charakter międzynarodowy lub ponadnarodowy. W pierwszym przypadku poszczególne kraje maja autonomię we wzajemnym dopasowaniu narzędzi swej polityki. Uzgodnienia między krajami są dokonywane za pomocą porozumień i umów międzynarodowych bądź też w wykorzystaniem organizacji międzynarodowych.

W drugim przypadku wypracowanie narzędzi międzynarodowej polityki handlowej przyjmuje charakter ponadnarodowy; dokonuje się tego w ramach ugrupowań integracyjnych bądź korporacji transnarodowych.

Główne podmioty międzynarodowej polityki ekonomicznej

• Państwa - ich wpływ na MPE jest funkcją wielu czynników: politycznych, gospodarczych, społecznych, militarnych, demograficznych. Dominujący wpływ na MPE mają kraje o stabilnych systemach politycznych i liczącym się potencjale gospodarczym. Kraje małe i słabsze muszą dostosować narzędzia swej polityki do parametrów ustalanych przez kraje o dominującej roli w MPE. Wyrazem zróżnicowanej pozycji tych grup państw jest rola w kształtowaniu porozumień, w oddziaływaniu na działalność międzynarodowych organów gospodarczych, na pozycję ich przedsiębiorstw narodowych w stosunkach międzynarodowych. Państwa mogą brać udział w prowadzeniu MPE - bezpośrednio (przez zawieranie przez rządy porozumień i umów międzynarodowych) i pośrednio (przez oddziaływanie na przedsiębiorstwa uczestniczące we współpracy międzynarodowej i dział organizacji międzynarodowych)

• Międzynarodowe Organizacje Gospodarcze - możemy je podzielić na 2 grupy: organizacje powszechne i grupowe. Organizacje powszechne - obejmują wszystkie lub prawie wszystkie kraje świata. Uczestnictwo w nich jest dobrowolne i wynika z potrzeby rozwiązywania problemów wymagających współpracy wielu Państw, np.: wyżywienie, rozwój gospodarczy, ochrona środowiska naturalnego, postęp techniczny. Organizacje grupowe - mają ograniczony zakres członkostwa, należą do nich tylko niektóre Państwa, odpowiadające specjalnym wymaganiom. Organizacje te kierują się przy wyborze kryterium regionalnym, poziomem rozwoju gospodarczego, komplementarnością struktur. Wchodzenie do tych organizacji jest procesem długotrwałym i wiąże się ze spełnieniem szeregu warunków i odbywa się etapowo.

• Korporacje transnarodowe - przedsiębiorstwa prowadzące działalność produkcyjną lub inną co najmniej w dwóch krajach oraz posiadające swoje filie bądź oddziały co najmniej w dwóch krajach, będące w całości lub w części własnością przedsiębiorstwa macierzystego i dział pod jego kontrolą.

Jak można określić główne etapy procesu integracyjnego w ramach regionalnej integracji gospodarczej?

• Strefa wolnego handlu- likwidacja ceł i ograniczeń ilościowych w handlu między określonymi krajami.

• Unia celna- kraje tworzące strefę wolnego handlu wprowadzają ujednolicone cła zewnętrzne (wobec krajów nie należących do tej strefy). Oznacza to preferowanie towarów importowanych z krajów unii, na rzecz towarów z innych krajów. Wpływa na handel zagraniczny poprzez efekt przesunięcia i kreacji handlu.

• Wspólny rynek- oznacza wprowadzenie także (oprócz tego co w strefie wolnego handlu i unii celnej) swobodny przepływ kapitału i zasobów pracy. Powoduje optymalną alokację zasobów pracy, postęp techniczny, rozwój produkcji i wolną konkurencję. Wspólny rynek wymaga ujednolicenia polityki cenowej (np. rynek produktów rolnych w UE).

• Unia walutowa- dodatkowa koordynacja polityki walutowej (ograniczenie wahań kursów, wspólne rezerwy, jednolita waluta międzynarodowa (w UE od 01.01.2002r.- EURO), bezwarunkowa pomoc kredytowa).

• Unia ekonomiczna- dodatkowo koordynacja poszczególnych dziedzin polityki ekonomicznej. Pełna unia ekonomiczna jest wtedy, gdy jest wspólna waluta, a władze w najważniejszych dziedzinach sprawują organy ponadnarodowe.

Unia polityczna- koordynacja polityk wewnętrznej i zewnętrznej. Ta unia jest najtrudniejsza i jest ostatnim etapem regionalnych dążeń integracyjnych krajów członkowskich.

3. Instytucje zagranicznej i międzynarodowej polityki handlowej:

1. ONZ- Organizacja Narodów Zjednoczonych - jest organizacją o charakterze uniwersalnym - powszechnym. W jej działalności oprócz wielu zagadnień o charakterze politycznym, z zakresu pokoju i bezpieczeństwa, istotną rolę odgrywa także problematyka ekonomiczna.

2. Międzynarodowy Fundusz Walutowy - Powstanie MFW było efektem porozumienia osiągniętego przez 44 państwa na konferencji w Bretton Woods (USA), która odbyła się w dniach 1-22 lipca 1944 r. W zawartym układzie w sprawie powstania MFW jako główny cel podano przywrócenie w skali światowej swobodnej wielostronnej wymiany handlowej . Narzędziem osiągnięcia tego celu miało być wprowadzenie wymienialności walut narodowych i stabilności kursów walut. Służą temu przedsięwzięcia podejmowane przez MFW wobec krajów członkowskich, m.in. udzielanie kredytów krajom mającym trudności ze zrównoważeniem bilansów płatniczych oraz oddziaływanie na politykę gospodarczą sprzyjające osiągnięciu równowagi tych bilansów.

3.3 Międzynarodowy Bank Odbudowy i Rozwoju, popularnie nazywany Bankiem Światowym, wraz z afiliowanymi przy nim: Międzynarodową Korporacją Finansową i Międzynarodowym Stowarzyszeniem Rozwoju stanowi największą międzynarodową organizację finansową udzielającą pomocy kredytowej przede wszystkim krajom rozwijającym się.

O jego powołaniu postanowiono jednocześnie z powołaniem Międzynarodowego Funduszu Walutowego na konferencji w Bretton Woods w lipcu 1944. Istnieje jako wyspecjalizowana organizacja ONZ od grudnia 1945 z siedzibą w Waszyngtonie. Członkami banku mogą być kraje należące jednocześnie do Międzynarodowego Funduszu Walutowego.

Środki na udzielanie pożyczek MBOiR czerpie przede wszystkim z emisji obligacji na rynkach kapitałowych krajów wysoko rozwiniętych, z wpłat gotówkowych krajów członkowskich oraz z własnych funduszy rezerwowych zgromadzonych w ciągu całego okresu istnienia i działania.

MBOiR udziela kredytów jedynie rządom krajów członkowskich lub podmiotom gospodarczym działającym w tych krajach, ale pod warunkiem uzyskania na spłatę tych kredytów gwarancji rządowych. Kredyty udzielane przez MBOiR są przeznaczane z reguły na finansowanie konkretnych przedsięwzięć i projektów, ale również na finansowanie strukturalnych przemian w gospodarkach krajów rozwijających się. Oprócz kredytów MBOiR udziela również fachowej pomocy doradczej, wysyłając do krajów, którym pomaga, swoich ekspertów.

Cele działalności Banku Światowego:

a. odbudowa zniszczonych przez wojnę gospodarek krajów członkowskich

b. popieranie prywatnych inwestycji zagranicznych na terytorium kraju ów członkowskich

c. doprowadzenie do równowagi w wymianie międzynarodowej

d. rozwój przedsiębiorstw lokalnych poprzez dostarczenie im zagranicznych źródeł finansowania

3. GATT - Układ Ogólny w Sprawie Taryf Celnych i Handlu

4. WTO - Światowa Organizacja Handlu

Rola GATT i WTO w rozwoju handlu międzynarodowego

Światowy system liberalizacji handlu oparty na współpracy wielostronnej powstał na konferencji w Hawanie w 1947 roku kiedy to 21 państw ustaliło tekst Układu ogólnego w sprawie taryf celnych i handlu (GATT). Celem negocjatorów na konferencji hawańskiej było stworzenie ogólnoświatowego systemu współpracy gospodarczej opartego na trzech filarach - Międzynarodowym Funduszu Walutowym, Międzynarodowym Banku Odbudowy i Rozwoju (Bank Światowy) i Międzynarodowej Organizacji Handlu.

Cele stawiane sobie przez negocjatorów w Hawanie nie zostały osiągnięte. Kolejna konferencja w Bretton Woods doprowadziła do utworzenia tylko dwóch organizacji (MFW i Bank Światowy), natomiast organizacja handlowa nie powstała. 1 stycznia 1948 roku wszedł w życie tylko Układ ogólny w sprawie taryf celnych i handlu (GATT), który stał się podstawą prawną wielostronnego systemu współpracy handlowej wprowadzając do codziennej praktyki takie zasady jak klauzula najwyższego uprzywilejowania, czy narodowe traktowanie.

Cele i zasady GATT (WTO)

GATT był oparty na kilku podstawowych zasadach, które tworzyły swego rodzaju kodeks dobrego postępowania w handlu międzynarodowym i były podporządkowane realizacji zadań Układu.

Zasady te przejęła ,Światowa Organizacja Handlu (WTO).

Podstawową zasadą jest niedyskryminacja i równość traktowania. Znajduje ona wyraz w bezwarunkowej klauzuli największego uprzywilejowania (KNU) obowiązującej w stosunkach między stronami Układ Ogólnego.

Jej istotą jest równość traktowania zagranicznych partnerów: nie można przyznać szczególnych korzyści jednemu partnerowi i tylko jemu ponieważ wszyscy mają do nich jednakowe prawa.

Jednocześnie nie można dyskryminować jakiegokolwiek członka porozumienia
w stosunkach handlowych.

Należy udzielić mu wszystkich przywilejów, jakie uzyskali i członkowie GATT (WTO). Od tej zasady, podobnie jak od pozostały norm GATT (WTO), istnieją pewne wyjątki. Najważniejszym dopuszczonym odstępstwem od KNU jest możliwość tworzenia stref wolnego handlu i unii celnych.

Z tą pierwszą ściśle się wiąże zasada wzajemności, tj. równości korzyści i koncesji. Zgodnie z tą zasadą żaden członek GATT (WTO) nie jest zobowiązany do redukcji swoich stawek celnych ani też do udzielania innych koncesji bez uzyskania wzajemnych przywilejów od partnera. Podczas rokowań następuje więc wymiana koncesji uznanych przez partnerów za równoważne.

Trzecią ważną zasadą jest możliwość interwencji w handlu (np. w celu ochrony rodzimego przemysłu) w zasadzie jedynie za pośrednictwem stawek celnych, a nie za pomocą innych instrumentów polityki handlowej. Cła zostały uznane za w zasadzie jedyny dozwolony środek interwencji państwa w handlu ze względu na to, że wpływają na poziom ceny i tym samym na popyt, a więc nie naruszają zasadniczo mechanizmów rynkowych.

Podstawowym wyjątkiem od tej zasady jest możliwość stosowania ograniczeń ilościowych w celu ochrony bilansu płatniczego, ochrony zdrowia obywateli, zapewnienia bezpieczeństwa itp. (są to tzw. ogólne wyjątki).

Kolejną zasadą jest tzw. klauzula narodowa. Zgodnie z nią produkt importowany nie powinien być traktowany mniej korzystnie niż analogiczne produkty pochodzenia krajowego. Zasada ta dotyczy w szczególności obciążeń podatkowych (zarówno bezpośrednich, jak i pośrednich), a także innych przepisów i wymagań w zakresie sprzedaży, zakupu, przewozu, dystrybucji
i użytkowania tych towarów na rynku wewnętrznym.

Wszystkie te zasady oznaczają pewne podporządkowanie polityki handlowej krajów członkowskich normom i dyscyplinom GATT (WTO), a tym samym ograniczenie narodowej suwerenności w kształtowaniu stosunków z partnerami handlowymi.

Ograniczenie to daje jednak pewne wymierne korzyści. Przede wszystkim sprawia, że dostęp do rynków zagranicznych jest bardziej pewny. Tym samym zmniejsza się ryzyko zawierania transakcji handlowych. System jednolitych norm wielostronnych w większym stopniu ułatwia rozwój handlu niż porozumienia bilateralne, o różnym zakresie koncesji i zobowiązań.

ennej praktyki takie zasady jak klauzula najwyższego uprzywilejowania, czy narodowe traktowanie.

Układ GATT przyczynił się poważnie do przełamania fali protekcjonizmu, która pojawiła się po II wojnie światowej i w szeregu rund negocjacyjnych doprowadził do poważnego obniżenia stawek celnych w handlu światowym. Zawierał on również pewne mechanizmy przeciwdziałające nieuczciwej konkurencji oraz rozstrzygania sporów.

Z czasem dodano do Układu GATT Część IV (Artykuły XXXVI - XXXVIII) zawierające postanowienia dotyczące preferencyjnego traktowania krajów rozwijających się i najmniej rozwiniętych, na podstawie których powstał system preferencji celnych zwany w skrócie GSP (general system of preferences).

W ciągu kolejnych rund negocjacji wielostronnych (łącznie 8) doprowadzono do sytuacji, kiedy stawki celne (szczególnie w krajach rozwiniętych) osiągnęły bardzo niski poziom. Rundy te doprowadziły również do ujawnienia i sprecyzowania innych problemów utrudniających handel międzynarodowy. Wypracowano dodatkowe porozumienia precyzujące działanie i interpretujące poszczególne artykuły Układu GATT.

Najbogatsza pod tym względem była Runda Urugwajska (ostatnia), która przyniosła nowe porozumienia lub doprowadziła do nowego sformułowania porozumień wcześniejszych. Obecnie jest ich 16 (w tym dwa fakultatywne).Zakres tematyczny tych porozumień obejmuje : handel produktami rolnymi, stosowanie środków sanitarnych i fitosanitarnych, handel wyrobami tekstylno - odzieżowymi, bariery techniczne w handlu, środki dotyczące inwestycji i związane z handlem, postępowanie antydumpingowe, procedury określania wartości celnej towaru, kontrola przedwysyłkowa, reguły pochodzenia, licencjonowanie importu, stosowanie subsydiów, środki ochronne, handlowe aspekty praw własności intelektualnej, handel samolotami cywilnymi i zakupy dokonywane przez rządy oraz pewne postanowienia w zakresie ochrony środowiska.

Runda Urugwajska doprowadziła również do objęcia systemem wielostronnym nowych dziedzin współpracy międzynarodowej. W czasie negocjacji wypracowano Układ Ogólny w sprawie Handlu Usługami (GATS) oraz Porozumienie w sprawie handlowych aspektów praw własności intelektualnej (TRIPS).

Runda Urugwajska przyniosła też szereg uzgodnień i interpretacji poszczególnych artykułów Układu ogólnego GATT (łącznie 6), które wraz z tekstem oryginalnym stanowi tak zwany Układ GATT 1994.

Polska jest stroną Układu GATT od 1967 roku. Do końca Rundy Urugwajskiej status Polski był nietypowy. Jako kraj o gospodarce centralnie planowanej i cenach, które nie były kształtowane przez rynek oraz nie posiadający taryfy celnej, Polska musiała udzielić koncesji na rzecz pozostałych krajów - stron Układu GATT w postaci zobowiązania się do powiększania importu z tych krajów o 7 % rocznie z czego nie zawsze, szczególnie w latach osiemdziesiątych, mogła się wywiązać. Również, z powodu istniejącego systemu cen, polskie towary traktowane były mniej korzystnie w przypadku postępowania antydumpingowego.

Postanowienia Rundy Urugwajskiej:

1. redukcja taryf na artykuły przemysłowe do 3,9% ad valorem,

2. zmuszono EWG do przyjęcia barier parataryfowych służących ochronie rynku rolnego do zamiany na taryfy, czyli cła i nastąpi ich redukcja w czasie,

3. obniżka subsydiów eksportowych o 1/3,

4. objęcie obniżką również usług,

5. uzgodniono ochronę praw autorskich,

6. wprowadzenie jednolitych wartości dla inwestowania - stąd zmiana nazwy na WTO.

Runda Urugwajska i reformy w Polsce zmierzające do wprowadzenia gospodarki rynkowej spowodowały powrót do normalności. Obecnie status Polski jaka członka Założyciela WTO nie różni się od statusu pozostałych członków. Polska lista koncesyjna obejmuje zobowiązania w zakresie obniżki stawek celnych (zobowiązania te w dużym stopniu zostały już wykonane) oraz do nie podnoszenia stawek celnych powyżej określonego poziomu (tzw. związanie stawek).

Układ Ogólny o Taryfach Celnych i Handlu (GATT) został zastąpiony Światową Organizacją Handlu, powołaną 1 stycznia 1995 r. (World Trade Organization, w skrócie WTO), o szerszych kompetencjach niż GATT.

Głównym zadaniem WTO jest nadzorowanie wprowadzania w życie przez poszczególne kraje porozumień Rundy Urugwajskiej.

Organizacja ta stanowi też forum:

• negocjacji dotyczących dalszej liberalizacji międzynarodowego obrotu towarowego, usługowego,

• w zakresie inwestycji zagranicznych związanych z obrotem towarowym oraz

• praw własności intelektualnej.

W Światowej Organizacji Handlu przewiduje się też procedurę rozstrzygania sporów bardziej skuteczną od dotychczasowej i jednolitą dla wszystkich dziedzin objętych regulacjami.

W wyniku Rundy Urugwajskiej i utworzenia WTO - powstał system jednolitych reguł w międzynarodowym obrocie gospodarczym. Warunkiem uczestnictwa w WTO jest bowiem albo przyjęcie wszystkich porozumień Rundy (zawartych na ponad 500 stronach), albo też odrzucenie ich.

Na początku 1997 r. członkami WTO było 128 krajów. WTO stała się więc niemal uniwersalną organizacją. Spośród większych krajów nie należą do niej Rosja i Chiny, jakkolwiek oba kraje negocjują od kilku lat warunki swego uczestnictwa. WTO stanowi jednocześnie system obejmujący znacznie większą liczbę dziedzin współpracy międzynarodowej niż GATT.

Polska przystąpiła do WTO 1 lipca 1995 r., po zakończeniu procedury ratyfikacji wszystkich uzgodnień Rundy Urugwajskiej.

Podobnie jak i inni członkowie, Polska jest zobowiązana do przestrzegania wyżej omówionych zasad obowiązujących na forum GATT oraz nowych porozumień wynegocjowanych w Rundzie Urugwajskiej.

Ma ona też obowiązek dostosowania swych krajowych przepisów handlowych do zasad WTO oraz publikacji (notyfikacji) tych przepisów. Chodzi o zapewnienie możliwie dużej przejrzystości przepisów krajowych.

Przynależność Polski do wielostronnego systemu współpracy międzynarodowej w ramach WTO oznacza udział w procesie stopniowej liberalizacji handlu i innych dziedzin wymiany, jak też zwiększenie stabilności i przewidywalności zagranicznej polityki ekonomicznej w Polsce.

Status WTO przewiduje regularne konferencje ministerialne odbywające się co dwa lata. Pierwsza taka konferencja odbyła się w Singapurze w grudniu 1996 r. Postawiono tam kolejny krok na drodze liberalizacji handlu poprzez wypracowanie porozumienia ITA (porozumienie w sprawie sprowadzenia do poziomu 0 stawek celnych na sprzęt i podzespoły techniki łączności) oraz podjęto takie tematy jak handel i konkurencja i przejrzystość w zakupach rządowych.

Działalność WTO w okresie od poprzedniej Konferencji Ministerialnej w Singapurze uzyskała podczas II Konferencji Ministerialnej w Genewie w maju 1998 r. wysoką ocenę, a szczególnie przychylnie przyjęto pomyślne zakończenie negocjacji w sprawie telekomunikacji podstawowej, usług finansowych oraz Porozumienia o handlu produktami technologii informatycznych (ITA). Powtórzono przywiązanie krajów członkowskich do sprawy dalszej stopniowej liberalizacji handlu towarami i usługami.

II Konferencja Ministerialna miała charakter przejściowy. Jej konkretnym rezultatem jest formalne uruchomienie procesu przygotowań i dyskusji na temat przyszłych negocjacji (tzw. Rundy Milenijnej).

IV Konferencja Ministerialna WTO w Doha, Katar, 9-14 listopada 2001 r.

W IV Konferencji Ministerialnej uczestniczyła delegacja Polski pod przewodnictwem Podsekretarza Stanu w Ministerstwie Gospodarki Janusza Kaczurby.

W Konferencji uczestniczyły delegacje 142 krajów członkowskich WTO, obserwatorów reprezentujących 39 krajów oraz 76 organizacji międzyrządowych.

W trakcie Konferencji prowadzono negocjacje dotyczące projektu głównej Deklaracji Ministerialnej, Deklaracji w sprawie Porozumienia TRIPS (Handlowe aspekty praw własności intelektualnej) i zdrowia publicznego oraz decyzji w sprawie realizacji porozumień WTO (trudności krajów rozwijających się w realizacji porozumień), przedstawionych przed Konferencją przez Przewodniczącego Rady Generalnej WTO S. Harbinsona.

Powyższe projekty powstały w rezultacie wielomiesięcznego procesu przygotowawczego w WTO w Genewie pod auspicjami Przewodniczącego Rady Generalnej WTO.

W szeregu newralgicznych obszarach problemowych do końca procesu przygotowawczego utrzymały się duże rozbieżności w stanowiskach zainteresowanych stron,

Negocjacje nad Deklaracją Ministerialną podzielono na 6 tematycznych bloków w postaci obszarów negocjacyjnych, które były najtrudniejsze i najbardziej wrażliwe dla uczestników : rolnictwo, realizacja porozumień WTO, zasady WTO, środowisko, tzw tematy singapurskie (inwestycje, konkurencja, przejrzystość przepisów w zamówieniach publicznych, ułatwienia w handlu).

Ostateczne porozumienia osiągnięto w następujący sposób:

• Problem eliminacji subsydiowania eksportu towarów rolnych rozwiązano poprzez stwierdzenie, iż nie przesądza się wyników negocjacji w sprawie rolnictwa. Ustalono, iż szczegółowe zasady negocjacji rolnych zostaną ustalone najpóźniej do 31 marca 2003 roku, a uczestnicy przedstawią swoje listy koncesyjne oparte na tych zasadach nie później niż do kolejnej Konferencji Ministerialnej WTO.

• Ustalono, iż nie przesądzając rezultatów, podejmuje się negocjacje w obszarze handlu i środowiska. Wyniki tych prac zostaną przedstawione V Konferencji Ministerialnej, która podejmie decyzję w sprawie ewentualnych negocjacji w tym zakresie.

• Ustalono, iż negocjacje w sprawie inwestycji, środowiska, przejrzystości przepisów dotyczących zakupów publicznych oraz ułatwień procedur handlowych rozpoczną się po V Konferencji Ministerialnej WTO po uzgodnieniu szczegółowych zasad prowadzenia negocjacji.

• Uzgodniono podjęcie negocjacji w sprawie antydumpingu i subsydiów z określeniem szczegółowej listy tematów w pierwszej ich fazie.
  Uzgodniono także podjecie negocjacji w sprawie subsydiów w sektorze rybołówstwa.

• Kompromis w sprawie dostępu do leków osiągnięto poprzez postanowienie, iż Porozumienie TRIPS nie uniemożliwia ani nie powinno uniemożliwiać członkom podejmowanie środków dla ochrony zdrowia publicznego.

• W obszarze implementacji uzgodniono kompromisowy zapis w sprawie tekstyliów, akceptujący natychmiastową realizacje części postulatów krajów rozwijających się oraz odsyłający najtrudniejsze dla USA, UE i Kanady postulaty do zbadania w ramach Rady Handlu Towarami WTO celem wypracowania do 31 lipca 2002 rekomendacji dla Rady Generalnej WTO co do stosownego dalszego działania.

• Sprawa podstawowych standardów pracy została rozwiązana poprzez odstąpienie EU od żądania wzmocnienia tekstu projektu Deklaracji Ministerialnej WTO przy równoczesnym porzuceniu przez kraje rozwijające się żądania usunięcia tej sprawy z Deklaracji Ministerialnej.

• WTO kontynuować będzie swój program prac w zakresie handlu elektronicznego celem zapewnienia korzystnych warunków dla rozwoju tej dziedziny. Wyniki tych prac zostaną przedstawione na V Konferencji Ministerialnej WTO.
  Członkowie WTO deklarują utrzymanie do V Konferencji Ministerialnej praktyki nie nakładania ceł na transmisje elektroniczne.

• Podjęte zostaną badania dotyczące udziału w handlu międzynarodowym członków WTO, którzy reprezentują małe gospodarki i są wrażliwe na różne czynniki zewnętrzne, celem ich większej integracji z systemem WTO. Wyniki tych prac przedstawione zostaną V Konferencji Ministerialnej.

• Powołane zostaną w WTO grupy robocze do zbadania problematyki handlu, zadłużenia i finansów oraz handlu i transferu technologii, a rezultaty przedstawione będą na V Konferencji Ministerialnej WTO.

• Deklaracja zobowiązuje Dyrektora Generalnego WTO do przedstawienia Radzie Generalnej WTO w grudniu 2002 roku raportu na temat realizacji wszystkich zobowiązań dotyczących pomocy technicznej i tworzenia potencjału podjętych przez Członków WTO w kontekście różnych postanowień tej Deklaracji.

• Deklaracja Ministerialna potwierdza wagę jaką członkowie WTO przywiązują do poprawy sytuacji krajów najmniej rozwiniętych.
  Zawiera ona cały szereg postanowień odnoszących się do realizacji istniejących programów, w tym m.in. ustaleń II Konferencji ONZ w sprawie Krajów Najmniej Rozwiniętych, jaka miała miejsce w maju 2001 roku w Brukseli.

• IV Konferencja potwierdziła, iż Specjalne i Wyróżniające Traktowanie Krajów Rozwijających się stanowi integralną cześć porozumień WTO. Uzgodniono, iż dokonany zostanie przegląd tych postanowień celem uczynienia ich skuteczniejszymi.

Na IV KM WTO w Doha ustalono także, iż Nowa Runda będzie zakończona nie później niż 1 stycznia 2005 roku, a Komitet Negocjacyjny (główny organ Nowej Rundy) spotka się po raz pierwszy nie później niż 31 stycznia 2002.

W dniu 10 listopada, podczas plenarnej sesji IV Konferencji Ministerialnej, ministrowie handlu zatwierdzili formalne członkostwo Chin w WTO.

11 listopada ministrowie handlu krajów członkowskich WTO zatwierdzili formalnie członkostwo Tajwanu w WTO.

W trakcie Konferencji delegacja polska podczas wystąpień na sesji formalnej, sesjach nieformalnych oraz podczas spotkań z grupami państw ( CEFTA, UE) i spotkań dwustronnych wspierała działania skierowane do rozpoczęcie Nowej Rundy wielostronnych negocjacji handlowych WTO, opierając się na rządowym Stanowisku Polski w Sprawie Nowej Rundy Wielostronnych Negocjacji Handlowych WTO.

Wielostronne Umowy Handlowe

Najważniejszymi międzynarodowymi porozumieniami towarowymi są międzynarodowe umowy: cukrowa, kakaowa, kawowa, pszeniczna, cynowa i porozumienie w sprawie wełny. Pierwsze z tych umów zostały zawarte w okresie międzywojennym, większość po II wojnie światowej. Ich członkami są zarówno państwa produkujące i eksportujące surowce rolne i mineralne, jak i importerzy tych towarów. Głównym celem działalności jest natomiast stabilizacja cen na rynku międzynarodowym.

• Międzynarodowa Umowa Cukrowa - po raz pierwszy została podpisana w 1931 r. w Brukseli, a następnie w 1937 r. w Londynie. Po II wojnie była ona wielokrotnie podpisywana i przedłużana. Celem umowy była stabilizacja cen cukru na rynku międzynarodowym. Narzędziem - kontyngentowanie eksportu cukru. Nadzorowaniem umowy cukrowej zajmowała się Międzynarodowa Organizacja Cukrowa zarządzana przez Międzynarodową Radę Cukrową. Zależnie od światowych cen cukru (poniżej lub powyżej ustalonego przedziału) Rada zmieniała kontyngenty eksportowe, co miało zapobiec nadmiernemu wzrostowi lub spadkowi cen. Jednocze4śnie umowa zobowiązywała państwa eksportujące do posiadania rezerw cukrowych i ich sprzedaży w sytuacji radykalnego zwiększenia popytu na cukier na rynkach międzynarodowych. Importerzy zostali zobowiązani do ograniczania zakupów cukru w krajach nie będących sygnatariuszami umowy cukrowej. Od 1984 r. umowę zastąpiono luźnym porozumieniem bez prawa regulowania podaży cukru.

• Międzynarodowa umowa Kakaowa - pierwsza umowa tego typu została podpisana w 1972 r. przez kraje będące producentami, eksporterami i importerami tego surowca. Celem tej umowy jest zrównoważenie popytu i podaży kakao, a w konsekwencji stabilizacja cen na rynku międzynarodowym. Dąży się do tego przez ustalenie ceny minimalnej i maksymalnej oraz rezerwy stabilizacyjnej (zapasów buforowych) w postaci surowca i środków finansowych na jego zakup. Mechanizm funkcjonowania jest zbliżony do mechanizmu funkcjonowania Umowy Cukrowej.

• Międzynarodowa Umowa Kawowa - Pierwsza podpisana w 1962 r. zarówno przez eksporterów jak i importerów kawy. Jej cel jest zbliżony do celów w/w umów.

• Międzynarodowa Umowa Pszeniczna - pierwsza została podpisana 1 1933 r. W 1968 r. umowę pszeniczną zastąpiono układem zbożowym, obejmującym nie tylko treść umowy, lecz także specjalną konwencję w sprawie pomocy żywnościowej. Polega zbliżenie na w/w umowach.

• Międzynarodowa Umowa Cynowa - Pierwsza została zawarta w 1931 r. ostatnia szósta w 1982 r. i obowiązywała do 1989 r. Podpisały ją zarówno państwa importujące jak i eksportujące cynę w celu utrzymania równowagi między podażą, a popytem oraz stabilizacji cen. Podobnie jak w przypadku umowy cukrowej narzędziami stabilizacji cen były rezerwy stabilizacyjne i kontrola eksportu.

• Międzynarodowe porozumienie w sprawie wełny - pierwsze zostało podpisane w 1929 r. Na jego podstawie powołano Międzynarodową Organizację do Spraw Wełny, zrzeszającą producentów i eksporterów przędzy i tekstyliów wełnianych. Jej rola ograniczała się do koordynowania produkcji i handlu tymi wyrobami. W odróżnieniu od innych umów i porozumień nie podejmuje działań bezpośrednio stabilizujących ceny na rynku międzynarodowym.

4. Przykłady zagranicznej i międzynarodowej polityki handlowej.

Unia Europejska

Podstawę instytucjonalną utworzenia jednolitego rynku wewnętrznego UE stanowi Jednolity Akt Europejski, który wniósł poprawki i uzupełnienia do Traktatu Rzymskiego, zreformował system instytucjonalny Wspólnoty i zapowiedział utworzenie do końca 1992 r. wspólnego rynku towarów, usług, pracy i kapitału.

14 czerwca 1985 r. została opublikowana Biała Księga w której został zawarty szczegółowy program realizacji rynku wewnętrznego (opracował go J. Delors). Obejmował on: zapewnienie całkowicie wolnego przepływu towarów i usług w krajach UE, utworzenie Europy Obywateli (tzn. niczym nie skrępowanego przepływu obywateli), umocnienie Europejskiego Systemu Walutowego, wprowadzenie wspólnej polityki rozwoju naukowego i technicznego oraz wspólnej polityki ochrony środowiska naturalnego.

W dniu 1 lutego 1987 r. został opublikowany tzw. Pakiet Delorsa pt. Powodzenie jednolitego rynku wewnętrznego i wskazania, aby do końca 1992 r. zbudować taki rynek, będący głównym składnikiem unii ekonomicznej. Z dniem 1 stycznia 1993 r. jednolity rynek wewnętrzny stał się faktem.

Stany Zjednoczone

Stany Zjednoczone cechowały się niewielką zależnością od gospodarki światowej. Ich udział w handlu międzynarodowym był przeszło połowę mniejszy niż w produkcji przemysłowej świata. Do II wojny światowej USA prowadziło autonomiczną politykę ekonomiczną, traktując rynki międzynarodowe jako uzupełniające, i to w zakresie eksportu jak i importu. W polityce tej znajdowało zastosowanie wiele barier taryfowych jak i innego rodzaju ograniczeń.

Po II wojnie światowej w polityce handlowej USA pojawił się swego rodzaju dualizm; na zewnątrz stały się one orędownikiem liberalizmu w zagranicznej i międzynarodowej polityce handlowej; wewnątrz - doktryną dominująca pozostał keynesizm ze wszystkimi jego właściwościami, sankcjonującymi rozwinięty interwencjonizm państwa. Dostępu do rynku amerykańskiego broniły nie tylko cła, ale i ograniczenia parataryfowe i pozataryfowe. Bardzo często uruchamiano procedury antydumpingowe i przeciwdziałające zakłóceniom rynku. W eksporcie stosowano subwencje i inne działania zwiększające konkurencyjność wyrobów amerykańskich na rynkach zagranicznych.

Na początku lat osiemdziesiątych nastąpiła dogłębna reorientacja amerykańskiej polityki handlowej: keynesizm zastąpiono liberalizmem. Rezultatem tej zmiany było zmniejszenie protekcjonizmu w dostępie zagranicznych eksporterów do rynku amerykańskiego. Ograniczono też zakres wspomagania amerykańskiego eksportu. Całkowicie z protekcjonizmu w zagranicznej polityce ekonomicznej Stany Zjednoczone nie zrezygnowały jednak do końca stulecia.

Japonia

Protekcjonizm jest także dominująca cechą zagranicznej polityki ekonomicznej Japonii. Począwszy od zakończenia II wojny światowej Japonia prowadziła z jednej strony politykę proeksportową, z drugiej zaś antyimportową. Wynikało to ze zróżnicowanego podejścia do roli importu i importu w gospodarce. Eksport był bowiem traktowany jako podstawowy czynnik rozwoju gospodarczego i wzrostu dochodu narodowego. Import natomiast pełnił typowe funkcje pasywne, zaopatrując sektor proeksportowy w niezbędne surowce i technologie. Rynek wewnętrzny pozostał poza zasięgiem importu. Poważne zmiany w tej dziedzinie nastąpiły dopiero w latach osiemdziesiątych.

Zagraniczną politykę handlową Japonii można podzielić na trzy etapy: etap radykalnego protekcjonizmu - lata 50, 60; etap stopniowego łagodzenia protekcjonizmu - lata 70, I połowa 80; etap liberalizacji zagranicznej polityki ekonomicznej - lata II połowa lat 80 i lata 90.

W pierwszym etapie rząd japoński oddziaływał na stosunki gospodarcze z zagranicą przede wszystkim bezpośrednio, za pomocą instytucjonalnej kontroli importu i eksportu. Szczególnie powszechny charakter miało subwencjonowanie eksportu i ograniczenie importu.

W latach 60 protekcja w handlu zagranicznym Japonii nieco złagodniała w porównaniu z poprzednią dekadą. Wydajność pracy bowiem wzrastała tam szybciej niż w krajach wysoko rozwiniętych, w skutek czego jen z nad wartościowego stał się pod wartościowy, a eksport zyskał na konkurencyjności. Powstały jednocześnie lepsze warunki do złagodzenia barier dla importu. W sumie jednak nie nastąpiły większe zmiany w metodach oddziaływania państwa na stosunki gospodarcze w Japonii.

Dopiero w drugim etapie zrezygnowano ze znacznej części metod bezpośredniego oddziaływania na stosunki gospodarcze z zagranicą na rzecz metod pośrednich. Możliwość taką stworzyła dalsza poprawa konkurencyjności eksportu japońskiego na rynkach międzynarodowych. Ostry kryzys surowcowy w połowie lat 70 i osłabienie tempa rozwoju gospodarki światowej spowodowały, iż do połowy lat 80 Japonia utrzymywała protekcjonizm w handlu zagranicznym. Jego wyrazem było przede wszystkim subwencjonowanie eksportu, a w imporcie zaś podatki pośrednie, licencje, kontrola jakościowa wyrobów a także wiele innych parataryfowych i pozataryfowych narzędzi zagranicznej polityki ekonomicznej. Zmniejszono przy tym znacznie zakres ilościowego ograniczania importu do kilkudziesięciu pozycji. Import w Japonii obejmował w 75% energię, surowce i żywność, a w 25% wyroby przemysłowe. Udział tych wyrobów w PKB kształtował się w granicach 3%, czyli prawie 10-krotnie mniej niż w innych krajach rozwiniętych gospodarczo.

W trzecim etapie Japonia znacznie zwiększyła import wyrobów przemysłowych i zliberalizowała go, rezygnując także z metod pośredniego oddziaływania. Zostało to spowodowane silną pozycją konkurencyjną Japonii na rynkach międzynarodowych, a ponadto presją ze strony Stanów Zjednoczonych i państw Unii Europejskiej. Japonia podpisała jednocześnie liczne zobowiązania wynikające z Rundy Tokijskiej i Urugwajskiej, nakazujące likwidację ograniczeń w handlu zagranicznym, w tym także - parataryfowych i pozataryfowych.

Polska

Obroty handlowe Polski wg GUS-u.

Wyszczególnienie	1997	1998	1999	2000
Eksport	25,8	28,2	27,4	31,6
Import	42,3	47,1	45,9	48,9
Saldo Handlowe	-16,6	-18,8	-18,5	-17,3

Polskie propozycje w kwestii negocjacji w WTO.

Przemówienie Podsekretarza Stanu w Ministerstwie Gospodarki Pana Janusza Kaczurby, Przewodniczącego delegacji Polski na IV Konferencję Ministerialną WTO w Doha,Katar.

Polska jako współzałożyciel, a także aktywny członek Światowej Organizacji Handlu WTO w pełni popiera dalszą liberalizację i wzmocnienie wielostronnego systemu handlu międzynarodowego. Uważamy sukces Konferencji Ministerialnej w Doha za szczególnie niezbędny w obecnym czasie, który może być wyrażony w decyzji krajów członkowskich o rozpoczęciu Nowej Rundy wielostronnych negocjacji handlowych.

Podobnie jak większość członków WTO, uważamy że nie można obecnie pozwolić na powtórkę fiaska Konferencji Ministerialnej w Seattle w 1999r. Ewentualny brak możliwości uzyskania consensusu wśród członków WTO w zakresie przyszłej agendy pracy WTO może prowadzić do marginalizacji tej instytucji.

Polska jest w zaawansowanym procesie akcesji do Unii Europejskiej, który będzie skorelowany w czasie z negocjacjami WTO. Członkostwo Polski we Wspólnotach Europejskich będzie powiązane z większą integracją gospodarki Polski z partnerami z WTO i uczestnictwem w przyszłych negocjacjach WTO uwzględniających politykę gospodarczą Wspólnot.

Jest wiele oczywistych argumentów przemawiających za rozpoczęciem Nowej Rundy. Przede wszystkim istotny jest aspekt rozwojowy. Handel jest siłą napędową wzrostu gospodarczego, który jest niezbędnym warunkiem wydobycia się wielu krajów rozwijających się z obecnego ubóstwa. Obecnie kraje te napotykają poważne trudności w zakresie szerokiego dostępu do rynków krajów rozwiniętych.

Obecna sytuacja gospodarcza świata i panująca zła koniunktura na największych rynkach świata wymaga, aby Konferencja Ministerialna w Doha i rozpoczęcie Nowej Rundy pogłębiło zaufanie w skali globalnej i stworzyło pozytywny klimat dla działalności gospodarczej i inwestycji.

Tragiczne wydarzenia, jakie niedawno wstrząsnęły światem wykazują jasno, że ścisłe więzi pomiędzy Północą i Południem, pomiędzy światem rozwiniętym i rozwijającym się, są kluczowe dla stabilności systemu międzynarodowego

Jesteśmy zainteresowani zapoczątkowaniem takiej Rundy, która przyniesie korzyści wszystkim uczestniczącym w niej krajom na miarę ich uczestnictwa w światowej wymianie gospodarczej. Nowa Runda powinna zapewnić ułatwienia w dostępie do rynków oraz promować interesy wszystkich uczestników, na jednakowo korzystnej podstawie i przy zapewnieniu ogólnej równowagi praw i obowiązków.

Polska popiera prowadzenie dyskusji na temat aspektów rozwojowych handlu światowego, w tym zwłaszcza trudnej sytuacji krajów najmniej rozwiniętych, co jest dogodniejsze w ramach szerokiej Rundy.

Mamy świadomość, że występuje pewna nierówność pomiędzy krajami w zakresie korzystania z praw wynikających z uczestnictwa w wielostronnym systemie handlu. Najlepszą drogą do wyeliminowania tych nierówności jest jak najszerszy tematycznie proces negocjacji wielostronnych.

Jesteśmy przekonani, że IV Konferencja Ministerialna umożliwi zdynamizowanie procesów liberalizacyjnych, podniesie poziom zaufania w gospodarce oraz umocni wielostronny system handlu.

Naszym zdaniem jest szansa na osiągnięcie consensusu w zakresie tekstu Deklaracji Ministerialnej oraz pozostałych towarzyszących dokumentów dotyczących negocjacji pod warunkiem wykazania odpowiedniej elastyczności przez wszystkich uczestników procesu.

Implementacja

W ostatnich latach koncepcja jednolitego systemu zasad prawnych WTO stanęła przed poważnym wyzwaniem z inicjatywy części krajów rozwijających się zarówno w kontekście postulatów dotyczących implementacji porozumień WTO jak i rozbudowania Specjalnego i Wyróżniającego Traktowania.

Jesteśmy zdania, iż decyzja o zakresie uzgodnień implementacyjnych musi stanowić część pakietu dokumentów rozpoczynających negocjacje.

Złożoność tego problemu spowodowana jest m.in. zróżnicowaniem poziomu rozwoju krajów zaliczanych do kategorii rozwijających się, co utrudnia stosowanie tych samych reguł wobec całej grupy tych państw.

Rolnictwo

Podstawowe trudności nadal dotyczą przede wszystkim rolnictwa i pozyskania wszystkich krajów rozwijających się dla sprawy Nowej Rundy zarówno w kontekście implementacji jak i zakresu przedmiotowego negocjacji.

W dalszej liberalizacji handlu rolnego muszą być jednakże uwzględnione różne specyficzne względy pozahandlowe, które zawarte są w stanowiskach wielu uczestników systemu WTO. Polska należy do państw, które popierają ideę wielofunkcyjności rolnictwa i konieczności jej uwzględnienia w dalszych negocjacjach rolnych w WTO.

Usługi

Polska popiera dalszą liberalizację handlu usługami, które stanowią najbardziej dynamiczną część gospodarki światowej. Rozwój wymiany usługowej powoduje przyspieszenie rozwoju gospodarczego i dlatego jest istotne prowadzenie dalszych prac nad ujednoliceniem i zwiększeniem przejrzystości systemu zobowiązań członków WTO w ramach GATS.

Deklaracja ws leków

Popieramy działania zmierzające do ułatwień dostępu leków zwalczających HIV/AIDS i inne pandemiczne choroby dla krajów rozwijających się i najmniej rozwiniętych przy jednoczesnym pełnym poszanowaniu fundamentalnych zasad systemu patentowego.

Zamówienia publiczne

Polska popiera zakończenie negocjacji nad utworzeniem wielostronnego Porozumienia ws przejrzystości przepisów w zamówieniach publicznych. Prowadzimy przygotowania do rozpoczęcia procesu akcesji Polski do Porozumienia o zamówieniach publicznych WTO jeszcze w tym roku.

Subsydia

Widzimy potrzebę oceny faktu wygaśnięcia artykułu 8 Porozumienia o subsydiach i środkach wyrównawczych z końcem roku 1999 jako przykładu dla kolejnych klauzul WTO, które będą tracić ważność w podobny sposób w najbliższych latach.

Reguły WTO

Polska popiera ideę modyfikacji braku spójności Porozumień WTO odnoszących się do procedur związanych z postępowaniami anty-dumpingowymi i ochronnymi. Pozwoli to na lepsze funkcjonowanie tych procedur i zapewni ich większą przejrzystość.

Regionalne Porozumienia Handlowe

Rozwój współpracy regionalnej, który objął obecnie wszystkich członków WTO jest wyrazem wzrostu znaczenia regionalizmu w procesie globalizacji gospodarki światowej. Tym bardziej jest istotne stworzenie bardziej precyzyjnych reguł ustanawiania takich Porozumień w WTO.

Rozstrzyganie sporów

Ponadto Polska opowiada się za wyjaśnieniem wątpliwości związanych z procedurami stosowanymi przy implementacji decyzji Organu Rozstrzygania Sporów podjętych w wyniku formalnego rozstrzygnięcia sporu, a także usunięciem kontrowersji w treści pomiędzy artykułami 21 i 22 Porozumienia.

Handel elektroniczny

Dalszy rozwój handlu elektronicznego jest niezbędnym warunkiem międzynarodowej integracji gospodarczej i rozwoju nowoczesnych technologii. Popieramy utrzymanie zasady niestosowania cła w odniesieniu do dostaw realizowanych elektronicznie.

Standardy pracy

Istniejące zróżnicowanie w systemach społecznych powoduje konieczność prowadzenia analiz oceniających problematykę standardów pracy w poszczególnych krajach. Powinna być ona prowadzona na forach odpowiednich organizacji międzynarodowych, a także WTO. Jednak nie powinno się stosować sankcji gospodarczych wobec państw, w których występują opóźnienia w rozwoju społecznym.

Handel a środowisko

Naszym zdaniem polityka handlowa i polityka ochrony środowiska winny się wzajemnie wspierać w celu osiągnięcia trwałego i zrównoważonego rozwoju.

Popieramy ideę włączenia zagadnień dotyczących relacji pomiędzy zasadami handlu WTO a środkami polityki handlowej zawartych w Wielostronnych Porozumieniach Ekologicznych w celu zwiększenia przejrzystości warunków handlu w odniesieniu do reguł ochrony środowiska. Opowiadamy się jednakże przeciw wykorzystywaniu regulacji w zakresie ochrony środowiska jako elementu protekcjonizmu handlowego.

Uważamy, że prawo konsumenta do ochrony jego zdrowia powinno być jedną z podstawowych zasad stosowanych w ramach szeroko pojętej polityki ochrony środowiska. Jednym z instrumentów służących do zapewnienia takiej ochrony jest stosowanie zasady przezorności.

Handel a inwestycje

W przyszłych negocjacjach na temat ogólnych zasad inwestowania WTO będziemy zgodnie wspierać wszelkie inicjatywy mające na celu przygotowanie międzynarodowego porozumienia w tej dziedzinie. Polska będzie się opowiadać za wąską definicją inwestycji nie obejmującą inwestycji porfolio oraz inwestycji w zakresie praw własności intelektualnej, a także przeciw tworzeniu monopolistycznej pozycji na rynku przez inwestorów i stosowaniu przez nich polityki cen transferowych.

Handel a konkurencja

Wypowiadamy się za wypracowaniem jednolitych ram prawnych polityki w zakresie ochrony konkurencji. Stoimy na stanowisku, że WTO będzie najlepszym forum do rozpoczęcia negocjacji w tej dziedzinie. Przyszłe globalne porozumienie, regulujące zasady konkurencji, powinno być oparte na przestrzeganiu reguł przejrzystości, niedyskryminacji i traktowania narodowego.

1

2

---