FINANSE PUBLICZNE

E. Wierzbicka Zaliczenie - test

Literatura:

Komar Andrzej - Finanse publiczne w gospodarce rynkowej

Owsiak - Finanse publiczne

Wykład I

11.10.2000

Przedmiotem nauki o finansach publicznych są zjawiska oraz procesy związane z powstawaniem pieniężnych środków publicznych zapewniających funkcjonowanie sektora publicznego.

Głównym zadaniem państwa jest prawne określenie ram funkcjonowania rynku, reguł wymiany dóbr i usług, z całym systemem umów i zabezpieczeniem ich wykonania.

Zadaniem państwa jest dostarczenie dóbr i usług publicznych, których wytworzenie jest dla gospodarki prywatnej nieopłacalne lub do świadczenia których państwo jest ustrojowo zobowiązane.

Państwo nie może być obojętne na zakłócenia cyklu koniunkturalnego, zwłaszcza na wysoką stopę inflacji i bezrobocia.

Ruch w gospodarce dóbr, usług, świadczeń

dobra konsumpcyjne

Przedsiębiorstwo Gosp. domowe

usługi

dobra usługi usługi dobra

public rzeczowe publiczne

Państwo

W tym modelu gospodarki każdy z sektorów spełnia inne, uzupełniające się funkcje.

Organizacyjnym uosobieniem aktywności publicznej są dochody i wydatki zawarte w budżecie państwa i organów samorządu terytorialnego poszczególnych stopni.

Funkcje o charakterze władczym, co oznacza realizowanie zadań za pomocą różnych form przymusu.

Podstawowymi metodami działania państwa jest:

• stanowienie norm prawnych regulujących stosunki finansowe

• aktywne uczestnictwo w stosunkach finansowych

Na system finansów publicznych składają się instytucje i instrumenty służące:

1. gromadzeniu przez państwo środków pieniężnych (podatki, opłaty cła)

2. organizacji zasobów pieniężnych (budżet, fundusze celowe)

3. wydatkowaniu środków pieniężnych (dotacje, subwencje, wynagrodzenia, stypendia itp.)

To samo odnosi się do innych podmiotów np. gmin

Działalność państwa w zakresie gromadzenia i wydatkowania środków pieniężnych = skarbowość

- Św. Tomasz z Akwinu XIII w

- Merkantylizm (XVI - XVII w)

- Fizjokratyzm - F. Quesney (1694 - 1774)

• uważali, że najważniejsze jest rolnictwo

- Kameraliści (pocz. XVIII w)

- Liberalna myśl finansowa - A. Smith - np. organizacja robót publicznych

- Adolf Wagner (koniec XIX w) - prawo wzrastających wydatków publicznych, w miarę rozwoju gospodarczego wzrastają wydatki państwa. Prawo to było uzasadnieniem koncepcji państwa dobrobytu welfare state

- J. M. Keynes - koncepcja interwencjonizmu państwowego - pobudzenie efektywnego popytu: wzrost produkcji, łagodzenie cyklu koniunkturalnego, stosowanie automatycznych stabilizatorów koniunktury

- A. H. Hansen (1887 - 1975) - przedstawiciel neokeynesowskiej teorii finansów publicznych; rząd może zaciągnąć kredyty w okresach depresji, jeżeli ma to służyć nakręceniu koniunktury → tworzenie nowych miejsc pracy; progresywne podatki dochodowe

- Koncepcja finansów funkcjonalnych - A. Lerner

- J. M. Buchaman - koncepcja organiczna

- Neoliberalizm nowy konserwatyzm państwa - bezwzględne zrównoważenie budżetu, powrót do najmniejszego budżetu, ograniczenie redystrybucji poprzez budżet, doprowadzenie do radykalnego zmniejszenia długu publicznego

Wykład II

18.10.2000

optimum pareto - nie czyimś kosztem

Mechanizm finansów publicznych umożliwia słabszym dostęp do pewnych dóbr (publicznych).

Wybór publiczny jest łatwiejszy jeżeli przestrzegane są pewne zasady:

1. każdy wyborca ma jednakową szansę wpływania na przedmiot wyboru

2. przedmiot wyboru jest konkretny

3. wybór dotyczy wykluczających się możliwości ( tak - nie; za - przeciw; albo - albo)

Zwykle zasada jeden obywatel jeden głos. Wyborca zwykle ulega manipulacjom, propagandzie, naciskom psychologicznym. Decyzja wyboru trudniejsza przy metodzie rankingowej

Różnice między funkcjonowaniem mechanizmu rynkowego a mechanizmu politycznego:

1. mechanizm rynkowy działa w oparciu o bardziej zobiektywizowane, konkretne, mierzalne cele; mechanizm polityczny nie zapewnia obiektywizacji celów

2. mechanizm rynkowy funkcjonuje tym lepiej dla społeczeństwa i gospodarki im większa jest konkurencja

3. mechanizm polityczny jest taki iż zakłada prowadzenie wyborów co kilka lat. Oddziaływanie wyborcy na decyzje podejmowane przez organy przedstawicielskie jest ograniczone

Rachunek kosztów i korzyści budowy parkingu

Głosujący	Koszty tys. zł	Korzyści tys. zł	Saldo korzyści (+) koszty (-)	Decyzja
A B C D E F	200 200 200 200 200 200	350 300 250 200 150 100	+150 +100 +50 0 -50 -100	Za Za Za Za? Przeciw Przeciw
	1200	1350	+150	Za

Istotna różnica między preferencjami wspólnoty a preferencjami indywidualnymi. Podporządkowanie się woli większości wyborców.

Identyfikacja tzw. medianowego wyborcy tzn. takiego, który odrzuca cele stawiane przez skrajne siły (partie) polityczne. Medialny wyborca tworzy większość parlamentarną i samorządową.

Wyniki głosowania mogą być obliczone według zasad:

1. jednomyślność głosujących

2. większość kwalifikowana - np. by przeszło musi być ¾ za

3. większość zwykła

4. głosowanie według punktów (rankingu)

Paradoks wyboru

Teoria niemożności Kenneth'a Arrow'a

Przykład. Założenia:

Jest trzech wyborców A o wysokich dochodach, B o średnich dochodach i C o niskich dochodach.

Przedmiot wyboru - trzy projekty publiczne: I - wysokie nakłady, II - średnie nakłady, III - niskie nakłady. Koszty projektów zostaną sfinansowane w jednakowym stopniu przez trzech wyborców. Obowiązuje zasad zwykłej większości. Wyborcy wybierają kolejność analizy.

Przy zależności między dochodami a możliwościami pokrywania kosztów

A I > II > III

B II > III > I

C III > II > I

Preferencje wyborców przy wyborze parami projektów.

Przy porównaniu I i II wygrywa II gdyż B i C (2) przedkładają go nad I

Przy porównaniu II i III wygrywa II gdyż A i B (2) wyżej go cenią

Przy porównaniu I i III wygrywa III gdyż B i C (2) wyżej go cenią

Dobór pary projektów i sekwencja głosowania (układ celów głosowania) ma wpływ na ostateczny rezultat, przy danym układzie preferencji może zwyciężyć każdy wariant.

System Finansów Publicznych - Sektor Publiczny

Sektor publiczny tworzą:

1. majątek służący władzy i administracji państwowej

2. majątek służący publicznym inwestycjom usługowym

3. majątek w użytkowaniu publicznym

4. majątek zaangażowany w działalności gospodarczej

Przekrój podmiotowy systemu finansów publicznych

1. władze ustawodawcze szczebla centralnego, samorządowego

2. władza wykonawcza (rząd, samorządy)

3. aparat skarbowy (finansowy)

4. podmioty (jednostki, które są finansowane z funduszy publicznych)

Przekrój instrumentalny - systemu finansów publicznych - przyjmują formę taką jak:

1. budżet państwa

2. budżety samorządowe szczebla podstawowego lub wyższego

3. fundusze ubezpieczeń społecznych

4. pozostałe fundusze publiczne

5. fundusze publiczne

Wykład III

24.10.2000

Sektor publiczny - obejmuje tę część działalności państwa i organów samorządowych, która jest w

przeważającej mierze finansowana z funduszy publicznych. Ta część sektora publicznego, która działa na zasadach komercyjnych (przedsiębiorstwa państwowe i samorządowe) nie jest finansowana z funduszy publicznych, ale może być z nich zasilana.

Finanse publiczne - są to działania prowadzone w dziedzinie gospodarki finansowej sektora publicznego oraz

wszelkie działania związane z tworzeniem i wykorzystywaniem funduszy publicznych

Funkcje państwa:

• publiczna (zaspokaja potrzeby zbiorowe np. sąd)

• socjalna (decyduje o poziomie życia, też potrzeby zbiorowe)

• gospodarcza - (ekonomiczna) oddziaływanie na gospodarkę w polityce makroekonomicznej oraz mikroekonomicznej, oddziaływanie na sektor przedsiębiorstw i gospodarstw domowych za pomocą parametrów finansowych (podatki, stopy procentowe, dotacje przedmiotowe i podmiotowe), stosowanie przymusów administracyjnych (ograniczenie koncesji, ustalanie pewnych cen - to oddziaływanie makroekonomiczne). Polityka mikroekonomiczna charakteryzuje się także dotacjami do jakiegoś działu produkcji by go podbudować itp., państwo może oddziaływać na konkretne przedsiębiorstwo.

Podatki, opłaty, cła

Składki ubezpieczeń społecznych

Sektor Dywidendy sektor

Przedsiębiorstw Dotacje publiczny

Zapłata za usługi i towary

Funkcja alokacyjna - (fun. państwa) polega na kształtowaniu podziału zasobów w gospodarce między sektor

publiczny i prywatny, a następnie ich dalszej alokacji wewnątrz tych sektorów.

Alokacja powinna być efektywna = konieczność zrównania popytu i podaży na dobra publiczne i prywatne.

Funkcja redystrybucyjna - (f. publiczna) polega na korygowaniu pierwotnego podziału dochodów

ukształtowanego pod wpływem działania mechanizmu rynkowego.

W wyniku redystrybucji dokonywana są przesunięcia dochodów między sektorem publicznym, przedsiębiorstw i gospodarstwami domowymi zmieniające proporcje dochodów świadczenia zwane transferami socjalnymi.

→ zastępujące dochód niezależnie od sytuacji materialnej (renty, emerytury, zasiłki dla bezrobotnych, zasiłki chorobowe

→ uzupełniające dochód - zasiłki rodzinne, świadczenia pomocy społecznej

Funkcja stabilizacyjna - (f. publiczna) państwo aktywnie realizuje politykę gospodarczą w celu zrównywania

koniunktury gospodarczej (zasiłki, podatki itd. - stabilizatory koniunktury). Państwo ma swoją rolę jako nabywca towarów, pracodawcy, kredytobiorcy i dlatego dużą rolę odgrywa system zamówień publicznych oraz pośrednie formy oddziaływań np. premie za systematyczne oszczędzanie gospodarstw domowych w kasach budowlanych (Niemcy, Skandynawia), umarzanie składek.

BUDŻET PAŃSTWA

Budżet państwa jest planem finansowym obejmującym dochody i wydatki państwa na okres roku

kalendarzowego.

Jest ustalany przez sejm w postaci aktu prawnego najwyższej rangi - ustawy budżetowej

Dla rozwoju instytucji budżetu państwa wpływ mają:

1. rozwój stosunków towarowo - pieniężnych

2. oddzielenie majątku państwa od majątku .......

3. rozwój parlamentaryzmu

4. rozwój gospodarczej funkcji państwa

5. rozwój społecznej funkcji państwa

Gromadzenie funduszy budżetowych odbywa się w sposób przymusowy i bezzwrotny.

Budżet jako fundusz musi charakteryzować specjalizacja polegająca na nadawaniu rygorów prawnych wydatkom budżetowym.

Funkcje ekonomiczne budżetu:

• redystrybucyjna (rozdzielcza)

• stabilizacyjna (wyrównawcza)

• alokacyjna

• fiskalna (skarbowa)

Funkcje polityczne:

• ustrojowa

• demokratyczna

• prawna

Wykład IV

07.11.2000

Budżet państwa:

• plan finansowy

• dochody budżetowe

• limity wydatków

Jeżeli występuje deficyt budżetowy, należy wskazać w BP sposób jego pokrycia. Natomiast w przypadku nadwyżki budżetowej należy wskazać sposób jej rozdysponowania.

1. Zakres przedmiotowy budżetu

• BP musi obejmować wszystkie dochody i wydatki państwowych jednostek, funduszy celowych, przedsiębiorstw budżetowych. (cały sektor publiczny)

2. Zakres podmiotowy budżetu

• BP zawiera wydatki, które obejmują instytucje spoza sektora, którym zleca się zadania publiczne. Mają one statut dysponenta środków publicznych

• przychody i rozchody związane z rozdysponowaniem

Struktura budżetu państwa

• budżet ogólny - dochody i wydatki państwowych jednostek budżetowych z wyjątkiem tych co są na rachunku własnym

• budżet specjalny - pozostałe dochody i wydatki

Cechy budżetu państwa

• fundusz scentralizowany

• gromadzenie środków ma charakter przymusowy

• gromadzenie środków ma charakter bezzwrotny

• gromadzenie środków i wydatkowanie ich musi opierać się na zasadach ustrojowych (konstytucja → ustawa budżetowa)

• funkcja redystrybucyjna

• funkcja alokacyjna

• funkcja stabilizacjyjna

• funkcja kontrolna - szare strefy, legalność gospodarki budżetowej

• ma skutki ekonomiczne ale także i społeczne

• dotyczy przyszłości państwowych, publicznych jednostek gospodarczych

Dane dotyczące całego sektora publicznego

1. Następuje spadek udziału dochodów sektora publicznego w relacji do PKB, w 1998 dochody tego sektora wynosiły 43,3% PKB a w 1999 ok. 42,9% PKB

2. Występuje szybsze tempo wzrostu PKB (5,1%) niż dochodów sektora publicznego (3,4%)

3. Maleje udział wydatków sektora publicznego w stosunku do PKB z 45,9% do 45,3%

Klasyfikacją budżetową nazywamy jednolity system symboli cyfrowych stosowanych do określenia dochodów i wydatków budżetowych. Klasyfikację stosuje się zarówno w planowaniu jak i przy uchwalaniu budżetu, w ewidencji (rachunkowości) jednostek sektora publicznego, a także w sprawozdawczości budżetowej. Klasyfikacja wg

• działów

• paragrafów

• rodzajów

Wydatki:

• wynagrodzenia

• inwestycje

• dotacje

• odsetki od zaciągniętych kredytów

Plan wydatków jest szalenie istotny, opracowanie go jest bardzo trudne, gdyż każda z opcji politycznych walczy o jak największą ilość środków dla siebie (na swoje pomysły wykorzystania ich).

Do wydatków nie zalicza się spłat zaciągniętego długu publicznego. Do dochodów nie zalicza się zaciągniętego długu publicznego, ani pozostałości z poprzedniego roku. Środki budżetowe z jednego roku nie przechodzą na następny. Plan dochodów ma jedynie znaczenie prognostyczne.

O zmianach podatkowych należy informować opinię publiczną z odpowiednim wyprzedzeniem, gdyż musi się ona do nich przygotować (przedsiębiorcy, ale i zwykli obywatele).

Kryteria podziału wydatków:

• wydatki związane z zakupem dóbr i usług przez państwo (płace, zakup dóbr i usług)

• transfery (renty, emerytury, zasiłki, subwencje, odsetki od długu)

Inne kryterium podziału wydatków:

• wydatki bieżące (konsumpcja) - osobowe; - rzeczowe;

• majątkowe (inwestycje - produkcyjne i nieprodukcyjne)

Zasady budżetowe

• zasada uprzedniości - BP powinien być uchwalony w pewnym terminie (jeśli nie - stosuje się prowizorium, prerogacja )

• zasada zupełności - w ustawie BP muszą być ujęte wszystkie dochody i wydatki państwa

• zasada jedności budżetu - wszystkie dochody objęte jednym planem formalnie i materialnie

• zasada specjalizacji - wszystkie dochody muszą być wyszczególnione np. wg źródeł pochodzenia

• specjalizacja rzeczowa, ilościowa (wydatki nie mogą przekraczać pewnych limitów), czasowa (środki muszą być wydane w określonym czasie); granicę specjalizacji wyznacza czytelność budżetu

• zasada operatywności - opracowanie w układzie podmiotowym struktury zadań wydatkowania środków

• zasada ogólności

• zasada jawności - możliwość prezentowania wydatków i dochodów na poszczególnych etapach realizacji (poinformowania opinii publicznej o wyglądzie budżetu - debaty sejmowe w TV, publikowanie ustawy budżetowej)

• zasada gospodarności - oszczędność środków budżetowych

NIE MOŻNA ZASAD IGNOROWAC , ANI ICH FETYSZYZOWAĆ

Wykład V

08.11.2000

Prowizorium budżetowe - jest tymczasową i skróconą ustawą budżetową

Prerogacja budżetu - polega na przedłużeniu ważności budżetu ubiegłorocznego

Prowadzenie gospodarki budżetowej na podstawie projektu budżetu, konstytucyjnie można przyznać rządowi prawo do wykonywania koniecznych wydatków.

Fazy procedury budżetowej:

• planowanie (rada ministrów)

• uchwalanie (sejm, senat)

• wykonywanie (rząd)

• kontrola wykonania budżetu

Organ wykonawczy przedstawia sprawozdanie z przebiegu realizacji ustawy budżetowej do zaopiniowania przez NIK lub Regionalną Izbę Obrachunkową. Komisja daje absolutorium albo jego odmowę (może doprowadzić do dymisji , trybunału konstytucyjnego dla organu wykonawczego) dla organów wykonawczych.

Struktura budżetu

• dochody:

• podatki, cła i opłaty publiczno-prawne

• wpłaty z zysku NBP

• dochody realizowane z jednostek budżetowych

• dochody z mienia skarbu państwa

• odsetki od środków na rachunkach bankowych; skarb państwa może udzielać pożyczek

• wpłaty jednostek pozabudżetowych

• darowizny spadki, zapisy

• inne wpływy

• wydatki:

• bieżące wydatki związane z funkcjonowaniem organów centralnych, terenowych

• bieżące wydatki związane z funkcjonowaniem jednostek budżetowych

• dotacje inwestycyjne dla zakładów, funduszy celowych

• umarzanie części zadłużeń

• odsetki od zaciągniętych kredytów

• subwencje

• świadczenia na rzecz osób fizycznych

• wydatki na obsługę długu publicznego

Funkcją wewnętrzną państwa są między innymi wydatki na oświatę kulturę, służbę zdrowia wspieranie samorządów (ogranicza się).

Przez Skarb Państwa rozumie się zarówno majątek publiczny, który tworzy sektor publiczny, jak i bieżące dochody publiczne gromadzona najczęściej przez budżet państwa lub inne fundusze publiczne (wynajem, sprzedaż)

System finansowo publiczny w Polsce tworzą:

1. budżet państwa

2. budżety województw

3. budżety powiatów

4. budżety gmin

5. państwowe i samorządowe fundusze celowe

6. Kasy Chorych

7. jednostki i zakłady budżetowe, gospodarstwa pomocnicze, środki specjalne w sektorze rzędowym

Pomoc czynna - bezpośrednie wydatki z budżetu , dotacje, subwencje, subsydia kapitałowo-inwestycyjne,

kredyty preferencyjne, gwarancje kredytowe. W UE stanowi ona ¾ całkowitej pomocy dla przemysłu.

Pomoc bierna - polega na rezygnacji z należnych budżetowi wpływów, przybiera najczęściej postać zwolnień

lub odroczeń podatkowych. W Polsce ta forma pomocy stanowi 70 - 75%.

Wartość pomocy udzielanej przez państwo przedsiębiorstwom (poza rolnictwem) w 1997 2,2% PKB, w UE 1,2%.

W Polsce w 1997 pomoc dla przedsiębiorstw z budżetu była w wysokości 3,2% wartości dodanej brutto na jednego zatrudnionego w przemyśle - 740ECU.

Autonomia finansowa

Władze centralne nie mogą np. sięgać do dochodów władz samorządowych, gdy w ich budżetach jest nadwyżka, a w budżecie państwa deficyt. Podobnie sprawa się ma w stosunku do państwowych funduszy celowych.

Zgodnie z ustawą z 26 listopada 1998 o dochodach jednostek samorządu terytorialnego na lata '99 i '00 gminy zostały wyposażone w trzy grupy dochodów: dochody własne, dochody celowe, subwencje.

Dochody własne - wpływy z podatków i opłat lokalnych oraz określone (27,6% i 5%) udziały w podatkach stanowiących dochód budżetu.

Dotacje celowe - są przyznawane gminom na: zadania z zakresu administracji rządowej, realizowane na podstawie porozumienia, zadania realizowane na podstawie porozumienia między jednostkami samorządu terytorialnego; są również dotacje z funduszy celowych.

Subwencje - stanowiące dochód budżetów gmin, składają się z trzech części: podstawowej, oświatowej, rekompensacyjnej.

Dla zwiększenia swojego budżetu gmina może:

• wyemitować papiery wartościowe - papiery komunalne

• zaciągnąć kredyt w bankach krajowych, bądź zagranicznych

• otrzymać pożyczkę

• wykorzystać nadwyżkę z lat poprzednich

Wykład 6

15.11.2000

REFORMA ADMINISTRACJI PUBLICZNEJ

3 szczeblowy podział

Zachowano jednolite zasady tworzenia budżetu centralnego i jednostek samorządu terytorialnego

Miał nastąpić wzrost możliwości jednostek samorządu terytorialnego.

Dochody jednostek samorządu terytorialnego:

• obligatoryjne

• fakultatywne - uznaniowe, potencjalne dochody

GMINY

Należy zrekompensować dochody, które gminy utraciły z tytułu (np. że na terenie gminy są obiekty, które podlegają uldze podatkowej) ulg i zwolnień podatkowych

Z dotacjami związane jest to że gmina może dostosować prace zlecone np. z tytułu zadań szczebla wyższego. Mogą dochody wynikać z dodatkowych kar lub podatków.

Budżet organ ten uchwala przed rozpoczęciem okresu budżetowego

15% dochodu z pożyczek, kredytów i sprzedaży nie może przekraczać 60% całego budżetu

1991-98

- dotacje i subwencje 25,5% wzrost do 39,7%

• podatki i opłaty lokalne oraz dochody z majątku gmin 45,% spadek do 33,5%

• udziały w podatkach państwowych 28,9 spadek do 25%

Podstawowe wydatki 1991 - 98%

• oświata i wychowanie 16,2% wzrost do 36,7% w małych gminach do 50%

• gospodarka komunalna

• 1991 - 93 - 28% wzrost do 29,6

• 1994 - 98 - spadek do 22%

• wydatki na administrację 9,6% wzrost do 11,6%

• wydatki na opiekę społeczną 7,4% wzrost do 9,4%

podział na władzę centralną i lokalną wymaga odpowiedniej koordynacji budżetu np. jaki procent dochodów przeznaczony jest na dotacje i subwencje, czy inne.

Jednostkom budżetowym nadano uprawnienia osobowości prawnej aby można ingerować w prace samorządów lokalnych. Daje to prawo roszczeń u potencjalnych dłużników.

Do zadań gmin wg ustawy należy 15 dziedzin działalności, w tym:

1. infrastruktura techniczna (drogi lokalne, wodociągi)

2. infrastruktura społeczna (szkoły, ochrona zdrowia)

3. obszar porządku i bezpieczeństwa publicznego (np. ochrona przeciwpożarowa)

4. obszar ładu przestrzennego (gospodarka terenami, zieleń komunalna)

Ogół spraw o znaczeniu lokalnym, które nie zostały zastrzeżone na rzecz innych szczebli zarządzania Gmina jako jednostka samorządu terytorialnego w wykonywaniu zadań jest suwerenna.

Dochody ogółu budżetów gmin w 1999r składały się w 54,6% z dochodów własnych w 11,8% z dotacji celowych.

Wg danych z 1999r realizacja dochodów budżetowych gmin w podstawowych dziedzinach przedstawiała się następująco:

• 5% gospodarka komunalna

• 8% gospodarka mieszkaniowa

• 2% oświata i wychowanie

• 7% opieka społeczna

Skala deficytowości w budżetach gmin była w 1999r zróżnicowana. W przeważającej liczbie gmin deficyt nie przekraczał 5% dochodu w około 25% gin sięgał 10% dochodów. W kilkudziesięciu gminach 10 - 12%.

Zasilanie finansowe gmin - subwencja ogólna - składa się z części

1. podstawowej

2. oświatowej

3. rekompensacyjnej

POWIATY

Samodzielność powiatu

Dysponuje określonymi dochodami i ma odpowiednie zadania do wykonania

Na szczeblu powiatu dochód obligatoryjny

• 1% podatku od osób fizycznych (w budżecie centralnym)

• majątek powiatu

• subwencje i dotacje z budżetu państwa

Dotacje celowe mogą pochodzić zarówno z budżetu państwa jak i poza-budżetów.

Subwencje:

• oświata

• wyrównawcza

• drogowa

WOJEWÓDZTWO

Budżet (w dochodzie budżetu centralnego)

• 1,5% wpływów z podatku od osób fizycznych

• 0,5% wpływów z podatku od osób prawnych

Obecnie jest ok. 15 funduszy celowych

Wykład 7

21.11.2000

KRYTERIA WERYFIKACJI FUNDUSZY CELOWYCH

1. rodzaj gestora środków publicznych gromadzonych przez fundusz

2. przedmiot (cel) finansowania

3. źródło dochodów funduszy

Ad. 1.

Ze względu na gestora

państwowe samorządowe fundusze

fundusze fundusze celowe ponadnarodowe

Ad. 2.

Ze względu na przedmiot finansowania

1. f. finansujące pieniężne świadczenia społeczne

2. f. wspomagające finansowo dziedziny o ograniczonych możliwościach samofinansowania (np. kultura)

3. f. finansujące infrastrukturę społeczną

4. f. finansujące ochronę środowiska

5. f. finansujące dziedziny gospodarcze np. rolnictwo

Ad. 3.

Według źródeł dochodów

1. oparte na przymusowych dochodach typu budżetowego

2. bazujące na dobrowolnych wpłatach różnych podmiotów

3. zasilane wyłącznie lub częściowo dotacjami budżetowymi, czego wyrazem są transfery wewnątrz systemu finansów publicznych

Wady wyodrębnienia funduszy celowych:

1. rozbicie finansów publicznych

2. trudna kontrola środków

Fundusz pracy jest finansowany z:

• dotacji budżetu

• oprocentowania środków na kontach bankowych

• 3% składki zdrowotnej

Powoływanie funduszy powinno sprzyjać racjonalizacji wydatków.

Na miejsce zlikwidowanych funduszy powstały agencje. Wadą tych agencji jest to, że trudna jest kontrola środków wniesionych przez Skarb Państwa. Istnieje potrzeba wypracowania praw legislacyjnych, które by regulowały kontrolę wydatków.

• Agencja Rynku Rolnego

• Agencja Własności Rolnej Skarbu Państwa

• Agencja Rozwoju Przemysłu

• Agencja Prywatyzacji

Agencja jest zwykle państwową osobą prawną i dochody ich pochodzą zwykle ze Skarbu Państwa. Agencje mogą udzielać rządowi pożyczek z funduszy pomocowych na korzystnych warunkach kredytowych.

Fundacje

Ich dochody pochodzą z dobrowolnych wpłat . Mogą powstawać przy jednostkach samorządu terytorialnego.

Dochodami tych funduszy mogą być darowizny czy dotacje budżetowe, zaciągane kredyty, dotacje zagraniczne, inne środki państwowe.

Celem fundacji jest popieranie pewnych rodzajów działalności, które nie mogą być całkowicie finansowane z budżetu.

Fundacje mogą wspierać:

• szkoły wyższe (z wyłączeniem wojskowych i policyjnych)

• instytucje kulturalne

Cecha	Budżet	Fundusz celowy
Przedmiot finansowania	Ogólny	Ściśle określony
Okres finansowania	Roczny	Nieokreślony
Ciągłość finansowania	Brak	Zapewniona
Bezpieczeństwo finansowe zadań	Niskie - konkurencyjność zadań	Wysokie - brak konkurencyjności
Arbitralność w lokacji środków	Istotna	Nieistotna
Możliwość akumulacji środków	Nie istnieje	Istnieje
Zasady gospodarki finansowej	Sztywne	Elastyczne
Możliwość mobilizacji środków	Minimalne	znaczne
Możliwość kontroli ze strony władz	Bardzo duża	Ograniczona
Możliwość racjonalizacji wydatków	Ograniczona	Znaczna
Możliwość realokacji środków	Duża	Mała
Możliwość nieracjonalnego wydania środków	Duża	Mała
Możliwość rozbicia gospodarczego pieniężnymi środkami publicznymi	Duża	Mała

Jednostka budżetowa - jest podstawową formą organizacyjną występującą w sektorze publicznym. Nie posiada osobowości prawnej. Wydatki jednostek budżetowych pokrywane są w całości z budżetu. Dochody odprowadzane są do tego budżetu, który je finansuje.

Jednostki budżetowe są powiązane z budżetem metodą brutto - idea uniezależnienia wykonywanych zadań statutowych od realizowanych dochodów.

Jednostki budżetowe w takich dziedzinach, mają wydatki niewspółmiernie wysokie w stosunku do realizowanych zadań i dochodów.

Zakład budżetowy - jest wyodrębnioną jednostką organizacyjną nie posiadającą osobowości prawnej. Tworzone w dziedzinach sektora publicznego, w których istnieje możliwość pełnej lub częściowej odpłatności za usługi.

Zakład budżetowy rozlicza się z budżetem przekazując cały zysk wynikiem finansowym (budżetowanie netto).

Gospodarstwo pomocnicze - jest wyodrębnioną organizacyjnie częścią jednostki budżetowej, rozlicza się z budżetem odprowadzając do budżetu podatek dochodowy oraz 50% zysku netto.

Środki specjalne - (tworzy się przy jednostce budżetowej) dochody uzyskiwane z pewnego rodzaju działalności, nie posiada wyodrębnionej struktury organizacyjnej ale ma rachunek bankowy.

Udział jednostek samorządu terytorialnego w podatku dochodowym od osób fizycznych i prawnych:

CIT PIT

Gminy 5,0% 27,6%

Powiaty - 1,0%

Województwa 0,5% 1,5%

Dochody gmin:

• 27,6% z podatku dochodowego od osób fizycznych

• 5% z podatku dochodowego od osób prawnych

• wpływy z podatków

• wpływy z opłat

• subwencje - ogólne

• dotacje celowe

• odsetki od środków finansowych

• dochody z majątku gminy

• dochody uzyskiwane przez jednostki budżetowe gmin oraz zakłady budżetowe i gospodarstwa pomocnicze

Oprócz wymienionych dochodami mogą być dotacje celowe, spadki, zapisy, darowizny i inne.

Dochody powiatów:

• udziały w podatkach

• subwencje z budżetu

• dotacje celowe z budżetu na zadania realizowane przez powiatowe służby

• dochody powiatowych jednostek budżetowych

• dochody z majątku powiatu

• odsetki za nieterminowe przekazywanie udziałów, dotacji, subwencji

Dochodami powiatu mogą być:

• subwencje wyrównawcze z budżetu państwa

• dotacje celowe z budżetu państwa

• dotacje z państwowych funduszy celowych

• dotacje celowe z województw

• spadki, zapisy, darowizny

• odsetki od środków finansowych powiatu

Powiat (i jego organy) może zaciągać kredyty i pożyczki lub emitować obligacje.

Wykład 8

22.11.2000

RÓWNOWAGA BUDŻETOWA

O równowadze decydują:

• poziom dochodu narodowego

• stopa podatkowa

• poziom wydatków publicznych

O równowadze decydują czynniki:

1. ekonomiczne

2. organizacyjne

3. polityczne

4. techniczne

Ad. 1.

• ważna jest suma dochodowa jak i wydatkowa budżetu

• system podatkowy (ulgi i zwolnienia)

• możliwość zaciągania długu publicznego w formie pożyczek wewnętrznych i zewnętrznych

• udział finansów publicznych w sferze społecznej

Ad. 2.

• struktura finansów publicznych

• struktura administracyjna

• fundusze celowe

Ad.3.

• strategie rozwoju

• jak silne są grupy interesów publicznych i jaki wpływ mają na parlament

• kształt budżetu - wypadkowa grup politycznych, które chcą jak najlepiej dla siebie

Ad. 4.

• metody i sposoby gromadzenia dochodów

• rozdysponowanie dochodów

• szczelność systemu podatkowego

• tworzenie rezerw ogólnych (nie więcej niż 1% wydatków oraz rezerw celowych)

Rodzaje sald budżetowych:

1. salda kredytowe i majątkowe

2. saldo ogólne i krajowe

3. saldo nominalne i realne

Te rodzaje sald budżetowych nie wykluczają się nawzajem lecz uzupełniają.

Ad.1.

Wynikają z działania bieżącego jednostek budżetowych, także obsługa długu publicznego.

Saldo kredytowe:

Budżet uważa się za zrównoważony jeśli w ciągu roku nie zaciąga się nowych pożyczek publicznych. Zaciąganie pożyczek związane jest z emisją papierów dłużnych państwa, biletów skarbowych (bony, obligacje). Dotyczy to funduszy celowych, jednostek budżetowych, jak i budżetu centralnego.

Saldo majątkowe:

Na ile w danym okresie budżetowym zmienił się stan majątku Skarbu Państwa.

Ad. 2.

Saldo krajowe - jest to saldo kredytowe po odliczeniu kredytów i pożyczek z zagranicy.

Saldo ogólne = saldo kredytowe

Ad. 3.

Saldo nominalne - przeliczenie wartości salda z uwzględnieniem inflacji

Źródła pokrycia deficytu budżetowego powinny mieć podstawy ekonomiczne np. przyrost oszczędności ludności, przedsiębiorstw i innych podmiotów.

Czy deficyt jest skutkiem żywiołowych procesów gospodarczych, czy wynika ze świadomej polityki gospodarczej i fiskalnej państwa.

Budżet jest narzędziem ograniczającym popyt podmiotów gospodarczych. Ograniczono możliwość gromadzenia oszczędności.

Budżet kreuje popyt poprzez transfery budżetowe (zasiłki, renty, emerytury, świadczenia socjalne).

Trzy rodzaje deficytu budżetowego:

1. rzeczywisty - faktyczna różnica pomiędzy dochodami i wydatkami w danym roku budżetowym

2. strukturalny - jest wielkością hipotetyczną - powstają w warunkach, gdy dochody i wydatki są realizowane przy pełnym wykorzystaniu zdolności wytwórczych gospodarki

3. cykliczny - jest rezultatem cyklu koniunkturalnego, ożywienia lub recesji wpływających na dochody i wydatki budżetowe.

Do 1990 budżet w Polsce był zrównoważony. Powstawanie deficytu było kredytowane.

Dochody z prywatyzacji były liczone jako przychody sektora publicznego. Od 1998 zostało to zmienio-ne, wyłączono dochody z prywatyzacji z dochodów państwa i przeznaczono je na finansowanie deficytu.

W latach 90-tych deficyt stanowił ok. 5% PKB. Według tegorocznego budżetu deficyt ma spaść z 2,4% do1,6% PKB.

Dochód budżetu ogółem 160,5 mld PLN

CIT 6,3% ↑ - 17 mld PLN

PIT 21,7% ↑ - 25,7 mld PLN

Cło 3,2% ↓ - 5,0 mld PLN

Akcyza 15,8% ↑ - 33,6 mld PLN

VAT 17,4% ↑ - 62,3 mld PLN

Inne 17% ↑ - 16,8 mld PLN

Wykład 9

29.11.2000

Dużym obciążeniem dla finansów państwa są ubezpieczenia społeczne

Zbyt mało środków przeznaczono na administrację, oświatę, bezpieczeństwo publiczne.

Poza gminami żadne jednostki samorządu terytorialnego nie mają własnych dochodów i utrzymują się tylko z dotacji i subwencji.

Nie ma zbyt wielu pozytywnych rezultatów reformy administracyjnej.

Według Międzynarodowej Organizacji Pracy w Polsce w II kwartale 2000r było 2,8 mln bezrobotnych, a stopa bezrobocia wyniosła 16,3% i ma tendencję wzrostową. Na I kwartał 2001r przewiduje się, że stopa ta osiągnie 18%.

W latach 1993 - 1999 liczba pracujących zwiększyła się w Polsce o 4,5%, a PKB wzrósł o 44%. Wzrost PKB o 1% powoduje zwiększenie liczby pracujących o 0,1% czyli 16 tys. osób przy 16 mln pracujących. Aby ni pogarszała się sytuacja za rynku pracy PKB powinien rosnąć rocznie o 10%.

Prawie co trzeci zarejestrowany w Urzędzie Pracy nie ma 25 lat, a ponad połowa poszukujących jest w wieku do 35 lat. Kobiety stanowią ponad połowę zarejestrowanych bezrobotnych. Wśród bezrobotnych 2,1% ma wyższe wykształcenie. Obecnie bezrobotny nie pracuje przez ok. rok i jest mu coraz trudniej znaleźć pracę.

W budżecie państwa dochody:

59,2% ↑ - podatki pośrednie

11,9% ↓ - podatek dochodowy od osób prawnych

18,3% ↓ - podatek dochodowy od osób fizycznych

4,4% ↓ - cło

4,3% ↑ - dochody jednostek budżetowych

0,5% ↓ - dywidendy i wypłaty zysku

0,4% ↑ - wpłaty NBP

KONSTRUKCJA KAŻDEGO PODATKU

podmiot - czynnym - podmiotem podatku jest jednostka osiągająca dochód pieniężny z opodatkowania: państwo lub jednostka samorządu terytorialnego

- biernym - osoba fizyczna lub prawna zobowiązana do zapłacenia świadczenia podatkowego

przedmiot - opodatkowana rzecz lub stosunek prawny

podstawa opodatkowania - ilościowo wyrażona wielkość przedmiotu opodatkowania (fizyczne lub pieniężne miary)

stawka podatku - oznaczona procentowo część podstawy opodatkowania lub oznaczona kwotowo wielkość odnoszona do naturalnej miary podstawy opodatkowania (kwotowe lub procentowe, stałe i zmienne)

skale podatkowe - progresywne, degresywne, regresywne, mieszane, kwotowo-procentowe

zwolnienia i ulgi - zwolnienie całkowite, ulga - częściowe zaniechanie poboru podatku; ulgi - przedmiotowe i podmiotowe, zwolnienia i ulgi obligatoryjne (wynikające z prawa) oraz fakultatywne (wynikające z konkretnych decyzji)

terminy i tryb regulowania płatności podatkowych

podatek

Przychód Dochód Dochód Majątek

wydatkowany

dochód w fazie tworzenia dochód w fazie podziału

Odsetki od pieniędzy na rachunkach bankowych nie są opodatkowane, natomiast dywidendy podlegają opodatkowaniu.

Zespół stawek i podstaw podatkowych stanowi skalę podatkową. W praktyce stosowanych jest kilka rodzajów stawek podatkowych.

Stawki:

• proporcjonalne - stały stosunek do podstawy opodatkowania

• progresywne - charakteryzują się tym, że tempo wzrostu jest szybsze od tempa wzrostu podstawy opodatkowania

przykład

podstawa stawka podatek

opodatkowania

1000 PLN 2% 20 PLN

2000 PLN 3% 60 PLN

Progresja globalna

stawka

podatku

0 podstawa

opodatkowania

W całym przedziale stosuje się jedną stawkę podatkową. Stawki na granicach przedziałów podstaw opodatkowania następuje gwałtowny i nieuzasadniony wzrost podatku. W ramach podstaw opodatkowania obciążenie ma charakter proporcjonalny.

przykład

poniżej 1000 PLN stawka 2%

1001 - 2000 PLN stawka 3%

2001 - 3000 PLN stawka 4%

Progresja szczeblowa

stawka

podatku

podstawa

opodatkowania

przykład

poniżej 1000 PLN - stawka 2%

1001 - 2000 PLN - od 1000 PLN 2% a od reszty 4%

2001 - 3000 PLN - od 2000 PLN 3% a od reszty 6%

Wykład 10

06.12.2000

cło - świadczenie pieniężne pobierane przy przekraczaniu granicy państwa przez towary. Jest to świadczenie przymusowe, ogólne, bezzwrotne i nieodpłatne, a więc ma wszystkie cechy podatku, a jest zaliczane do opłat.

Podział ceł ze względu na:

1. kierunek (przekraczania granicy) ruchu towarów

1. cła przywozowe - przy imporcie

2. cła wywozowe - przy eksporcie

2. sposób wyrażania stawek celnych

1. cła o stawkach procentowych (od wartości)

2. cła o stawkach kwotowych

3. system ceł zróżnicowanych

3. kryterium jednolitości bądź zróżnicowania stawek celnych (dla określonego towaru jedna stawka, lub w zależności od zadeklarowanego przeznaczenia lub od ilości)

Funkcje ceł:

1. fiskalna - cło zasila budżet państwa, przewiduje się że w 2006r. źródła z tytułu ceł osiągną wartość poniżej 1% - wynika to z porozumień które likwidują bariery celne

2. protekcjonistyczna - chronienie własnego rynku przed zalewem usług i towarów z innych krajów - ponieważ polityka jest coraz bardziej liberalna, funkcja ta przestaje być ważna

3. cenotwórcza - ma wpływ na wysokość cen gdyż doliczany jest do nich % cła lub kwota celna

Opłata - świadczenie pieniężne o charakterze przymusowym, jednostronnie określonym, odpłatnym, bezzwrotnym, pobieranym przez władze publiczne za świadczenie określonych usług przez sektor państwowy lub z tytułu określonych czynności urzędowych. Opłata ta jest często niewspółmiernie wysoka w stosunku do wykonywanych czynności czy usług.

Istnieją dwa rodzaje opłat:

1. związane z czynnościami organów władzy publicznej - są bardzo zbliżone do podatków, gdyż koszty są niewspółmiernie małe w stosunku do opłat

2. opłaty z tytułu usług wytworzonych przez jednostki sektora publicznego - zasada ekwiwalentności

Do realizacji polityki fiskalnej służyć mogą:

• narzędzia podatkowe

• zasiłki dla bezrobotnych

• wydatki związane z tworzeniem nowych miejsc pracy itp.

Cele polityki fiskalnej:

• gromadzenie dochodów

• racjonalizacja - optymalne obciążenie podatkami tak, aby pozostawić możliwość tworzenia oszczędności

• niwelowanie różnic w dochodach społeczeństwa

• łagodzenie negatywnych konsekwencji systemu rynkowego

Instrumenty realizujące cele polityki fiskalnej

• system podatkowy

• wszelkie zasiłki społeczne, pomoc społeczna

• wydatki sektora publicznego

• cła

• przymusowe opłaty

• składki przymusowe na fundusze scentralizowane

Instytucjonalne podstawy polityki fiskalnej:

1. właściwa konstrukcja systemu podatkowego

2. skuteczny aparat skarbowy

3. sprawne procedury legislacyjne - wprowadzanie zmian

4. dobrze rozwinięte instytucje publiczne

Polityka fiskalna

aktywna pasywna

gdy rząd przeciwdziała cyklicznym zmianom stabilizacja poprzez wbudowane stabilizatory

koniunktury, wzrostowi bezrobocia, stabilizacji bez regulowania działaniami polityki fiskalnej

cen itp. Poprzez użycie polityki fiskalnej z góry ustalona

Racjonalny fiskalizm - podatki i ich wysokość nie powinny obniżyć skłonności do oszczędzania, mają służyć wzrostowi gospodarczemu

Wskaźniki:

• progresywna stopa podatkowa

• udział dochodów wolnych od podatków

• różnica między nominalną a efektywną skalą podatków

• skale podatkowe

• zakres, skala szarej strefy

Ulgi systemowe powinny być stosowane dla podmiotów, które czasowo popadają w kłopoty , a mają perspektywę powrotu do działalności..

Cechy pozytywne polityki fiskalne:

• stabilność zasad związanych z kierunkiem rozwoju

• centralizm władzy podatkowej

• koncentracja dochodów z tytułu systemu podatkowego, z tytułu kilku podatków (przekazanie części podatków na rzecz władz samorządowych jako ich źródła finansowania)

• partycypacja jednostek samorządów terytorialnych w części podatków centralnych

• możliwość realizowania podatków na cele inne niż fiskalne

• dostosowanie systemu podatkowego do prawa

Podatek osób fizycznych wg UE nie powinien być obowiązkowy poza wyjątkiem kilku zawodów

Podatnik nie może być zaskakiwany zmianami w systemie podatkowym. Procedury powstania obowiązku podatkowego muszą być ściśle określone.

Istnieje obecnie możliwość wglądu do kąt bankowych organów władzy (urzędu skarbowego) - organy podatkowe.

Wykład 11

13.12.2000

WYDATKI PUBLICZNE

wydatki finalne wydatki transferowe

(realne, nabywcze) (renty emerytury, stypendia, alokacja, redystrybucja)

transfery - przekazywanie części zarobków, środków finansowych od jednych do drugich na rzecz określonych funduszy celowych

Wydatki ponoszone w celu zaspokojenia potrzeb zbiorowych lub indywidualnych o wysokiej randze (np. usługi zdrowotne, edukacyjne)

Ciężary ponoszone przez daną jednostkę przez wysokość obciążeń podatkowych a korzyści z wydatków publicznych

Wydatki publiczne są narzędziem alokacji zasobów w gospodarce, współistnieje z mechanizmem rynkowym

Może występować alternatywne zastosowanie mechanizmu rynkowego lub administracyjnego

Cechy specyficzne wydatków publicznych:

1. arbitralność decyzji co do rozmiarów i kierunków wydatkowania środków publicznych

2. niebezpieczeństwo marnotrawienia środków publicznych

3. niebezpieczeństwo nadużyć i korupcji podmiotów wydatkujących środki publiczne

4. „wypychanie” zasobów gospodarczych prywatnych

Istotną rolę odgrywa: bezwzględny poziom wydatków, struktura wydatków, zmiany zachodzące w poziomie i strukturze.

Rodzaje wydatków publicznych ze względu na funkcje:

1. Klasyczne funkcje państwa (obrona narodowa, bezpieczeństwo wewnętrzne, wymiar sprawiedliwości, administracja publiczna)

2. Socjalne funkcje władz publicznych

3. Ekonomiczne funkcje władz publicznych (część środków wydatkowanych na kreowany popyt gospodarczy, funkcja stabilizacji, bezpośrednie wydatki inwestycyjne)

na zewnątrz sektora (dotacje, dopłaty do preferencyjnych kredytów)

Klasyczne funkcje publiczne

wewnątrz sektora

wydatki nabywcze (finalne) tworzą bezpośredni popyt na towary, usługi np. zamówienia publiczne, płace pracowników tego sektora

wydatki transferowe:

• wewnętrzne (dokonywane wewnątrz systemu finansów publicznych)

• zewnętrzne (na rzecz podmiotów znajdujących się poza sektorem publicznym)

np. transfery na rzecz prywatnego rolnictwa, lub na rzecz spółdzielczego lub prywatnego budownictwa mieszkaniowego

Pośrednie finansowanie gospodarki z budżetu państwa

1. finansowanie różnic stóp procentowych kredytów udzielanych przez banki komercyjne

2. dokapitalizowanie banków komercyjnych - jednoosobowych spółek skarbu państwa

3. udzielanie poręczeń, gwarancji kredytowych przez rząd

Rodzaje wydatków typu transfery:

• dotacja podmiotowa

• dotacja przedmiotowa

Świadczenia na rzecz osób fizycznych = wypłacone z budżetu świadczenia nie mają charakteru zapłaty za pracę i nie wynikają ze stosunku pracy, np. zasiłki, stypendia itp. pranie gwarancyjne, dopłaty do leków

Wydatki publiczne:

• krajowe i zagraniczne

• wydatki bieżące i majątkowe

Majątkowe:

1. inwestycje jednostek budżetowych np. na budowę lub rozbudowę obiektów

2. o charakterze inwestycji kapitałowych (finansowych) na wniesienie udziału do spółek, zakupu akcji itp.

3. spłatę kredytów objętych poręczeniem i gwarancją

Wydatki publiczne stałe i zmienne, wydatki zmienne wyznaczają rzeczywiste pole wyboru władz publicznych w alokowaniu środków

Podział na :

• wydatki sztywne (np. związane z obsługą długu publicznego)

• pozostałe wydatki

1

2

---