USTRÓJ ORGANÓW OCHRONY PRAWNEJ
1. POJĘCIE I FUNKCJE OCHRONY PRAWNEJ (wykład)
OCHRONA PRAWNA - stała i zorganizowana działalność, która jest podejmowana dla ochrony prawa, dla ochrony porządku prawnego, praworządności (strzeżenie, zabezpieczenie interesów społecznych)
Funkcje OP:
1)z punktu widzenia przedmiotu OP
2)z punktu widzenia celów OP
Ad1. - f. ochrony interesu społecz. Jeśli przedmiotem ochrony jest prawo w znaczeniu przedmiotowym czyli zespół przepisów obowiązujących w danym państwie
- f. ochrony interesu indywidualnego jeśli przedmiotem OP SA prawa podmiotowe przysługujące jednostce.
Ad2. - f. prewencyjna - to zapobieganie naruszania prawa w przyszłości. To profilaktyka w dziedzinie prawa 3 sytuacje:
a)doszlo już do naruszenia prawa ale chodzi o niedopuszczenie takich naruszeń w przyszłości
b)nie doszlo jeszcze do naruszenia prawa ale zachodzi stan zagrożenia realizacji określonych uprawnień
c)nie doszlo jeszcze do naruszenia prawa nie wystepuje sta zagrozenia ale codzi o maxymalne zabezpiecz interesu danej osoby w przyszlosci
2 rodzaje prewencji : OGÓLNA i INDYWIDUALNA
PO-zapobieganie naruszaniu prawa przez wszystkich których może to dotyczyć
PI-zapobieganie naruszaniu prawa przez konkretna osobe
- f. represyjna - zastosowanie sankcji z tytułu zachowania niezgodnego z prawem
2. RODZAJE OCHRONY PRAWNEJ (wykład)
A) ROZSTRZYGANIE - inaczej orzekanie, to załatwianie sytuacji konfliktowych poprzez wydanie wiążącej i stanowczej decyzji co do sposobu załatwienia tego konfliktu. Jest zawsze tam gdzie konflikt- decyzja nie może być wymuszona przez organy państwowe, jest dla stron wiążąca)
B) DZIAŁALNOŚĆ POJEDNAWCZA - nakłanianie do zakończenia sporu, do porozumienia stron, do zawarcia ugody; niektóre organy (np. mediatorzy) mają funkcje pojednawcza, ale nie mogą rozstrzygać
pośrednictwo / mediacja - działalność jakiegokolwiek podmiotu trzeciego neutralnego i bezstronnego, polegająca na wywieraniu wpływu na strony, co do ugodowego załatwinia konfliktu i na stwarzaniu im odpowiednich warunków w tym kierunku -mediator pośredni
koncyliacja - działalność specjalnie do tego celu powołanego organu, polegająca na opracowaniu propozycji rozstrzygnięcia konfliktu i przedst jej strona konfliktu, obraduje bez kontaktu ze stronami
C) KONTROLA PRZESTRZEGANIA PRAWA/kontrola legalności - badanie prawidłowości działalności innych organów co do zgodności z prawem, wystąpienie z wnioskiem do odpowiednich organów o zastosowanie pewnych środków na wypadek naruszenia prawa
ZAKRES KONTROLI:
nieograniczony - przedmiotem kontroli mogą być wszystkie normy / podmioty
ograniczony - przedmiotem kontroli mogą być niektóre normy / podmioty
ETAPY KONTROLI LEGALNOŚCI:
Badanie - kontrola sensu stricte
Określenie / wyciągnięcie konsekwencji wynikających z naruszenia prawa
C) POMOC PRAWNA - udzielanie podmiotom stosunku prawnego pomocy prawnej (porad i opinii prawnych) lub podejmowanie środków mających zabezpieczyć interesy podmiotu stosunku prawnego na przyszłość
3. POJĘCIE, CECHY I RODZAJE ORGANÓW OCHRONY PRAWNEJ (wykład)
ORGANY OCHRONY PRAWNEJ - są to org specjalnie powołanie do wykonywania ochrony prawnej i specjalnie z tego punktu widzenia zorganizowane
CECHY
-odrebnosc organizacyjna-stanowi samodzielne jednostki organizacyjne które nie są częścią składową jakichkolwiek org państwowych i nie są podporządkowane innym rodzajowo org OP lub innym org państwowych
-odrębność funkcjonalna- org OP nie pełnią funkcji zarządzających natomiast org zarządzające nie mogą ograniczac ich kompetencji
RODZAJE
1)org rozstrzygajce-sady i trybunały(TK TS TM-ETS, org quasi sadowe(prawie) kwazi(- zajmują się rozstrzyganiem, nie mają cech organów sądowych (najczęściej nie są niezawisłe)-izby morskie,sady polubowne
- powszechne => rejonowe, okręgowe, apelacyjne
- szczególne => administracyjne => wojewódzkie sądy administracyjne,NSA i sądy wojskowe
- Sąd Najwyższy
2)org pojednawstwa-instytucje lub osoba godna zaufania w sprawach karnych
3)org kontroli przestrzegania prawa-prokuratura RPO
4)org pomocy prawnej-adwokatura, radcowie prawni, notariat
4. SĄDY I TRYBUNAŁY - ODRĘBNOŚCI I CECHY (wykład)
Art. 173 Konstytucji
Sądy i Trybunały są władzą odrębną i niezależną od innych władz.
Trójpodział władz -równoprawnośc,niezależność wyposazona w hamulce-hamujące się nawzajem
SiT stanowią odrębny pion władzy państwowej niepodporządkowany innym władzą
Hamulce:
-sady orzekaja na podstawie ustaw(uchwalonych przez parlament)
-prezydent RP powołuje sędziów(hamulec ze strony władzy wyk)
-nadzór adm nad działalnością sadow należy do ministra sprawiedliwości
Różnice miedzy S a T
T nie są sadami tak mowi konstytucja
S-definicja materialna i formalna
DM-o sadzie w znaczeniu mater można mowic wtedy gdy lacznie spełnione są 3 warunki:
-to org powolany do sprawowania wymiar sprawiedliwości
-to org uprawniony do orzekania w imieniu panstwa
-spełnia ustrojowe i procesowe gwarancje prawidłowego orzekania: niezawisłość w zakresie orzekania, jawność postepowania, procesowa forma postępowania umożliwiająca nalezyta ocrone praw i interesu uczestnikow tego postepowania
DF-sadem jest każdy organ który jest nazwany sadem przez obowiązujące przepisy.w df nie maja znaczenia cechy sadu np. sady koleżeńskie
TK (kpc) TS (kpk)
-niezawislosc,jawność,procesowa forma postepowania- TS TK
-kontrola nad konstytucyjnością prawa TK
można wyciągnąć wniosek, że jedynie sądy uznane są za organy wymiaru sprawiedliwości, trybunały zaś, mimo iż orzekają w formie wyroków, takimi organami nie są. Wniosek taki byłby jednak zbyt pochopny, w działalności Trybunału Konstytucyjnego i Trybunału Stanu dostrzec można wiele elementów wymierzania sprawiedliwości, a połączenie sądów i trybunałów w jednym rozdziale ma swój głęboki sens, wyrażający się między innymi w dążeniach ustawodawcy konstytucyjnego do wzmocnienia władzy sądowniczej. Odrębne traktowanie natomiast tak sądów, jak i trybunałów wynika ze specyfiki funkcji jednych i drugich.
TK- 3 cele ochrony konstytucji:
-osiągniecie równowagi pomiedzy wladza wyk a ustawodawcza
-wzmocnienie roli konsty w ramac stanowienia i stosowania prawa
-wzmocnienie poszanowania praw i wolnosci obywatelskic zapisanych w konst.
5. MODELE KONSTYTUCYJNOŚCI PRAWA (wykład)
A) WEWNĄTRZPARLAMENTARNY - kontroli konstytucyjności aktów prawnych dokonuje parlament, obowiązek spoczywa na całym parlamencie i na jego organach oraz na podmiotach posiadających inicjatywę ustawodawczą. Respektowany powinien być w państwac których nie ma parlamentu
B) POZAPARLAMENTARNY
AMERYKAŃSKI - USA, Japonia, Szwajcaria. kontroli konstytucyjności ustaw dokonuje sąd powszechny, uczestnicy procesu podnoszą zarzut niekonstytucyjności aktów prawnych. Jest związany z orzekaniem w konkretnej sprawie
EUROPEJSKI - polska Niemcy, Turcja cechy itd. kontrolę konstytucyjności ustaw sprawuje specjalnie do tego powołany organ wyposażony w prawo kontroli konstytucyjności ustaw
6. SKŁAD TRYBUNAŁU KONSTYTUCYJNEGO 1.08.1997 ust o TK (wykład)
Art. 194 Konstytucji
1. Trybunał Konstytucyjny składa się z 15 sędziów, wybieranych indywidualnie przez Sejm na 9 lat spośród osób wyróżniających się wiedzą prawniczą. Ponowny wybór do składu Trybunału jest niedopuszczalny.
2. Prezesa i Wiceprezesa Trybunału Konstytucyjnego powołuje Prezydent Rzeczypospolitej spośród kandydatów przedstawionych przez Zgromadzenie Ogólne Sędziów Trybunału Konstytucyjnego.
Art. 5 u. TK.
1. W skład Trybunału wchodzi piętnastu sędziów Trybunału.
2. Sędziego Trybunału wybiera Sejm na 9 lat.
3. Sędzią Trybunału może być osoba, która posiada kwalifikacje wymagane do zajmowania stanowiska sędziego Sądu Najwyższego lub Naczelnego Sądu Administracyjnego.
4. Kandydatów na stanowisko sędziego Trybunału przedstawia co najmniej 50 posłów lub Prezydium Sejmu. Uchwała Sejmu w sprawie wyboru sędziego Trybunału zapada bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ogólnej liczby posłów.
5. Osoba wybrana na stanowisko sędziego Trybunału składa wobec Prezydenta Rzeczypospolitej ślubowanie następującej treści:
“Ślubuję uroczyście przy wykonywaniu powierzonych mi obowiązków sędziego Trybunału Konstytucyjnego służyć wiernie Narodowi, stać na straży Konstytucji, a powierzone mi obowiązki wypełniać bezstronnie i z najwyższą starannością.”
Ślubowanie może być złożone z dodaniem zdania “Tak mi dopomóż Bóg”.
6. Odmowa złożenia ślubowania jest równoznaczna ze zrzeczeniem się stanowiska sędziego Trybunału.
7. KOMPETENECJE TRYBUNAŁU KONSTYTUCYJNEGO (wykład)
Wyrówna się 3 zasadnicze sfer działania TK:
kontrola konstytucyjności prawa
Trybunał Konstytucyjny orzeka w sprawach:
1) zgodności ustaw i umów międzynarodowych z Konstytucją,
zgodności ustaw z ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi, których ratyfikacja
wymaga uprzedniej zgody wyrażonej w ustawie,
zgodności przepisów prawa, wydawanych przez centralne organy państwowe, z
Konstytucją, ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi i ustawami,
orzeka o zgodności z Konstytucją celów lub działalności partii politycznych,
orzeka w sprawach skargi konstytucyjnej
Trybunał Konstytucyjny rozstrzyga spory kompetencyjne pomiędzy centralnymi
konstytucyjnymi organami państwa.
-spór o właściwość-w formie pozytywnej-istnieje org właściwy
-w formie negatywnej-żaden org nie uznaje się za wlasciwy
2. Trybunał na wniosek Prezydenta Rzeczypospolitej stwierdza zgodność z Konstytucją ustawy przed jej podpisaniem oraz umowy międzynarodowej przed jej ratyfikacją.
3. Trybunał na wniosek Marszałka Sejmu rozstrzyga w sprawie stwierdzenia przeszkody w sprawowaniu urzędu przez Prezydenta Rzeczypospolitej, gdy Prezydent nie jest w stanie zawiadomić Marszałka Sejmu o niemożności sprawowania urzędu. W razie uznania przejściowej niemożności sprawowania urzędu przez Prezydenta Trybunał powierza Marszałkowi Sejmu tymczasowe wykonywanie obowiązków Prezydenta Rzeczypospolitej.
8. INICJOWANIE POSTĘPOWANIA PRZED TRYBUNAŁEM KONSTYTUCYJNYM
1. Z wnioskiem w sprawach których TK orzeka, do Trybunału Konstytucyjnego wystąpić mogą:
1) Prezydent Rzeczypospolitej, Marszałek Sejmu, Marszałek Senatu, Prezes Rady Ministrów, 50 posłów, 30 senatorów, Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego, Prezes Naczelnego Sądu Administracyjnego, Prokurator Generalny, Prezes Najwyższej Izby Kontroli, Rzecznik Praw Obywatelskich,
2) Krajowa Rada Sądownictwa,
3) organy stanowiące jednostek samorządu terytorialnego,
4) ogólnokrajowe organy związków zawodowych oraz ogólnokrajowe władze organizacji pracodawców i organizacji zawodowych,
5) kościoły i inne związki wyznaniowe,
6) podmioty określone w art. 79 w zakresie w nim wskazanym.
2. Podmioty,mogą wystąpić z takim wnioskiem, jeżeli akt normatywny dotyczy spraw objętych ich zakresem działania.
Każdy sąd może przedstawić Trybunałowi Konstytucyjnemu pytanie prawne co do zgodności aktu normatywnego z Konstytucją, ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi lub ustawą, jeżeli od odpowiedzi na pytanie prawne zależy rozstrzygnięcie sprawy toczącej się przed sądem.
9. MOC WIĄŻĄCA ORZECZEŃ TRYBUNAŁU KONSTYTUCYJNEGO (wykład)
1. Orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego mają moc powszechnie obowiązującą i wiążącą i są ostateczne i żaden org nie może uchylic lub podważyc orzeczeń TK
2. Orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego w sprawach wymienionych w art. 188 podlegają niezwłocznemu ogłoszeniu w organie urzędowym, w którym akt normatywny był ogłoszony. Jeżeli akt nie był ogłoszony, orzeczenie ogłasza się w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej "Monitor Polski".
3. Orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego wchodzi w życie z dniem ogłoszenia, jednak Trybunał Konstytucyjny może określić inny termin utraty mocy obowiązującej aktu normatywnego. Termin ten nie może przekroczyć osiemnastu miesięcy, gdy chodzi o ustawę, a gdy chodzi o inny akt normatywny - dwunastu miesięcy. W przypadku orzeczeń, które wiążą się z nakładami finansowymi nie przewidzianymi w ustawie budżetowej, Trybunał Konstytucyjny określa termin utraty mocy obowiązującej aktu normatywnego po zapoznaniu się z opinią Rady Ministrów.
4. Orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego o niezgodności z Konstytucją, umową międzynarodową lub z ustawą aktu normatywnego, na podstawie którego zostało wydane prawomocne orzeczenie sądowe, ostateczna decyzja administracyjna lub rozstrzygnięcie w innych sprawach, stanowi podstawę do wznowienia postępowania, uchylenia decyzji lub innego rozstrzygnięcia na zasadach i w trybie określonych w przepisach właściwych dla danego postępowania.
5. Orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego zapadają większością głosów.
1. W okresie 2 lat od dnia wejścia w życie Konstytucji orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego o niezgodności z Konstytucją ustaw uchwalonych przed dniem jej wejścia w życie nie są ostateczne i podlegają rozpatrzeniu przez Sejm, który może odrzucić orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego większością 2/3 głosów, w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów. Nie dotyczy to orzeczeń wydanych w następstwie pytań prawnych do Trybunału Konstytucyjnego.
10. SKARGA KONSTYTUCYJNA (wykład)
SK-to srodek ochrony praw i wolności obywatelskiej, ochrony swobod obywatelskich, zapewnia prawidlowa realizacje swobod obywatl
1. Każdy, czyje konstytucyjne wolności lub prawa zostały naruszone, ma prawo, na zasadach określonych w ustawie, wnieść skargę do Trybunału Konstytucyjnego w sprawie zgodności z Konstytucją ustawy lub innego aktu normatywnego, na podstawie którego sąd lub organ administracji publicznej orzekł ostatecznie o jego wolnościach lub prawach albo o jego obowiązkach określonych w Konstytucji.
SK nie słuzy nie przysluguje:
-przyznaniu cudzoziemcowi statutu uchodzcy
-przyznaniu prawa azylu
SK ma charakter wyjatkowy a nie powszechny bo nie każdy ma uprawnienie do wniesienia skargi, kazd może ale nie każdy ma upraw
To skarga na przepis prawa a nie na wyrok sadowy
PROCEDURA ROZPATRYWANIA SKARGI KONSTYTUCYJNEJ:
Ostateczny wyrok / decyzja
Złożenie skargi konstytucyjnej
podlega opłacie
określenie aktu będącego podstawą wyroku
określenie jakie konstytucyjne wolności i prawa zostały naruszone
uzasadnienie
dołączenie ostatecznego wyroku
sporządzona przez adwokata / radcę prawnego (przymus adwokacko - radcowski)
Wstępne badanie skargi
stwierdzenie, że wnoszący skargę nie dopełnił wymogów formalnych - wezwanie do uzupełnienia braków w określonym terminie
stwierdzenie oczywistej bezzasadności skargi lub nie uzupełnienia braków w określonym terminie - odmowa nadanie biegu procedurze
zawieszenie / wstrzymanie wykonania wyroku / decyzji, gdy doszło do nieodwracalnych szkód, gdy przemawia za tym ważny interes publiczny lub skarżącego
Rozprawa - badanie konstytucyjności
stwierdzenie o zgodności z konstytucją
lub
stwierdzenie o niezgodności z konstytucją
11. POJĘCIE I GENEZA ODPOWIEDZIALNOŚCI KONSTYTUCYJNEJ (wykład)
ODPOWIEDZIALNOŚĆ KONSTYTUCYJNA - uprawnienie Parlamentu do oskarżenia podmiotów wskazanych w Konstytucji o naruszenie przepisów Konstytucji lub ustaw; oskarżenie przed wyższą izbą Parlamentu, która sądzi oskarżonego, przez izbę niższą lub przez specjalny trybunał
3 modele orzekania o opow. Konstytuc:
-orzeka o tym TK - Niemcy Austria wlochy
-orzeka o tym sad najwyższy- Hiszpania Portugalia
-orzeka o tym specjalnie wyodrębniony trybunal - polska francja
12. SKŁAD I KADENCJA TRYBUNAŁU STANU (wykład)
1. Trybunał Stanu składa się z przewodniczącego, 2 zastępców przewodniczącego i 16 członków wybieranych przez Sejm spoza grona posłów i senatorów na czas kadencji Sejmu. Zastępcy przewodniczącego Trybunału oraz co najmniej połowa członków Trybunału Stanu powinni mieć kwalifikacje wymagane do zajmowania stanowiska sędziego.
2. Przewodniczącym Trybunału Stanu jest Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego.
3. Członkowie Trybunału Stanu w sprawowaniu funkcji sędziego Trybunału Stanu są niezawiśli i podlegają tylko Konstytucji oraz ustawom.
Sędzią Trybunału Stanu może być tylko obywatel RP posiadający pełne prawa publiczne / cywilne, nie karany sądownie, nie zatrudniony w organach administracji rządowej.
13. KOMPETENCJE TRYBUNAŁU STANU (wykład)
Orzeka o 2 rodzajach odpowiedzial-kons i karnej
Ok.-to odp za delikt konstytucyjny-jest to czyn który spelnia łacznie 4 cechy:
-stanowi naruszenie konstytucji lub ustaw
-nie jest przestępstwem
-zostal popełniony w zakresie urzędowania danej osoby lub w związku z zajmowanym stanowiskiem
-ma charakter umysln lub nieumyslny
odpowiedzialność konstytucyjną przed Trybunałem Stanu ponoszą: Prezydent Rzeczypospolitej, Prezes Rady Ministrów oraz członkowie Rady Ministrów, Prezes Narodowego Banku Polskiego, Prezes Najwyższej Izby Kontroli, członkowie Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji, osoby, którym Prezes Rady Ministrów powierzył kierowanie ministerstwem, oraz Naczelny Dowódca Sił Zbrojnych.,ponoszą również posłowie i senatorowie w takim zakresie w jakim naruszyli zakaz prowadzenia dziala gosp polaczonej z osiaganiem korzyści z majatku skarbu panstwa lub majatku samorz terytor
Rodzaje kar orzekanych przez Trybunał Stanu określa ustawa.
Art. 2 u. TS.
1. Prezydent może być pociągnięty do odpowiedzialności przed Trybunałem Stanu za naruszenie Konstytucji, ustawy, za popełnienie przestępstwa lub przestępstwa skarbowego.
2. W okresie sprawowania urzędu Prezydenta nie biegnie przedawnienie karalności przestępstw lub przestępstw skarbowych, za które osoba sprawująca ten urząd nie została postawiona w stan oskarżenia przed Trybunałem Stanu.
3. Przepisy ust. 1 i 2 stosuje się odpowiednio do Marszałka Sejmu i Marszałka Senatu, którzy tymczasowo wykonują obowiązki Prezydenta.
4. Członkowie Rady Ministrów ponoszą odpowiedzialność przed Trybunałem Stanu za naruszenie Konstytucji lub ustaw, a także za przestępstwa lub przestępstwa skarbowe popełnione w związku z zajmowanym stanowiskiem.
4a. Jeżeli przeciwko osobom, o których mowa w ust. 4, wszczęto postępowanie przygotowawcze o przestępstwo lub przestępstwo skarbowe popełnione w związku z zajmowanym stanowiskiem, prokurator jest obowiązany niezwłocznie powiadomić o tym Marszałka Sejmu.
5. Prezydent i członkowie RM mogą być pociągnięte do odpowiedzialności karnej przed Trybunałem Stanu za przestępstwa lub przestępstwa skarbowe popełnione w związku z zajmowanym stanowiskiem, jeżeli w uchwale Sejmu o pociągnięciu do odpowiedzialności konstytucyjnej tych osób łączne pociągnięcie do odpowiedzialności konstytucyjnej i karnej uznano za celowe. W takim przypadku Trybunał Stanu przejmuje do łącznego rozpoznania sprawę, która toczy się już przed sądem.
Art. 3 u. TS.
Odpowiedzialność konstytucyjna obejmuje czyny, którymi osoby wymienione w art. 1 ust. 1, w związku z zajmowanym stanowiskiem lub w zakresie swojego urzędowania, chociażby nieumyślnie, naruszyły Konstytucję lub ustawę.
Prezydent odpowiada za przestępstwa wyłącznie przed Trybunałem Stanu (jedyny organ, przed którym prezydent ponosi odpowiedzialność za popełnienie przestępstwa)
członkowie Rządu odpowiadają przed Trybunałem Stanu za przestępstwa popełnione w związku z zajmowanym stanowiskiem
14. KARY ORZEKANE PRZEZ TRYBUNAŁ STANU (wykład)
1. Za delikt konstytucyjny Trybunał Stanu wymierza łącznie lub osobno następujące kary:
1) utratę czynnego i biernego prawa wyborczego w wyborach Prezydenta, w wyborach do Sejmu i do Senatu, w wyborach do Parlamentu Europejskiego oraz w wyborach organów samorządu terytorialnego,
2) zakaz zajmowania kierowniczych stanowisk lub pełnienia funkcji związanych ze szczególną odpowiedzialnością w organach państwowych i w organizacjach społecznych,
3) utratę wszystkich albo niektórych orderów, odznaczeń i tytułów honorowych.
Za naruszenie zakazów, TS orzeka pozbawienie mandatu poselskiego.
2. Kary dotyczące utraty praw i zakazów , mogą być orzekane na czas od 2 do 10 lat.
3. W razie uznania przez Trybunał Stanu chociażby nieumyślnego popełnienia czynów orzeka odpowiednio w odniesieniu do Prezydenta - złożenie z urzędu, a w odniesieniu do pozostałych osób,- utratę zajmowanego stanowiska, z którego pełnieniem związana jest odpowiedzialność przed Trybunałem Stanu.
4. Trybunał Stanu z uwagi na znikomy stopień społecznej szkodliwości czynu lub szczególne okoliczności sprawy może poprzestać na uznaniu winy oskarżonego.
Za czyny stanowiące przestępstwo lub przestępstwo skarbowe Trybunał Stanu orzeka kary lub środki karne przewidziane w ustawie - grzywna, ograniczenie wolności, pozbawienie wolności (górna granica 15 lat), 25 lat pozbawienia wolności, dożywotnie pozbawienie wolności
15. ZASADA USTROJOWO ORGANIZACYJNA WYMIARU SPRAWIEDL. (wykład)
Zasada sadowego wmiaru sprawie-wymiar spraw sprawuje tylko sad
Wmiar spraw w Polsce sprawuja-sad najwzszy, sady powszechne,sad adm i sady szczegolne
WYMIAR SRAWIEDLIWOŚCI:
def. podmiotowa - działalność sądów
def. przedmiotowa - działalność polegająca na rozstrzyganiu spraw cywilnych i karnych,rozstrzyganiu konfliktow wynikaja ze stosunkow prawnych
def. podmiotowo-przedmiotowa/mieszania - działalność sądów polegająca na rozstrzyganiu spraw cywilnych i karnych
to ROZSTRZYGANIE KONFLIKTÓW co do praw i obowiązkow określonej osoby lub osob. Rozstrzyga tego konfliktu polega na wdaniu wiążącego orzeczenia nie tylko dla stron konfliktu ale także dla innych sadów i org oznacza to ze ta sama sprawa nie może być ponowanie rozpatrywana przed innym sadem lub org(ekonomika procesowa-czas i koszty)doszoby do rozstrzygniec niezgodnych
Nasza konst nie przewiduje wyjątków od tej zasady
16. ZASADA PRAWA DO SĄDU - GENEZA I TREŚĆ (wykład)
W okresie prlu nie była przewidziana, wynika z zasad demokratycznego panstwa prawa
Założenia:
- prawo dostępu jednostki do sądu w ogole
- możliwość kształtowania procedury
- prawo do uzyskania orzeczenia sądowego
Podstawa zasady prawa do sądu:
- art. 14 Międzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych(1966)Pol(1977)
- art. 6 Konwencji Europejskiej o ochronie praw człowieka(1950)polska ratfi(1991)
Styczeń 1992 ZPSD obowiązuje tak stwierdzili w pakcie
Sąd:
- niezależny od organów władzy wykonawczej i uczestników postępowania
- złożony z sędziów nieodwoływalnych w każdej chwili przez organ nominujący
- gwarancje praworządności postępowania przed sądem
- ustanowiony przez ustawę
- bezstronny (nie może się identyfikować z żadną ze stron)
Konst z 1997 przewiduje PDS
Art. 45 ust. 1 Konstytucji
Każdy ma prawo do sprawiedliwego i jawnego rozpatrzenia sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki przez właściwy, niezależny, bezstronny i niezawisły sąd - ujecie poztwne
-pojecie sprawa to szerokie pojecie obejmuje wszelkie stuacje w ktorch rozstrzyga się o prawach i obowiązkach określonego podmiotu:spr karne cywilne sadowo-adm.
Art. 77 ust. 2 Konstytucji
2. Ustawa nie może nikomu zamykać drogi sądowej dochodzenia naruszonych wolności lub praw- ujecie negatqnw- zakaz stanowienia przepisu rangi ustawowej które ogranicza lob dostep do sadu
Art. 175 Konstytucji
1. Wymiar sprawiedliwości w Rzeczypospolitej Polskiej sprawują Sąd Najwyższy, sądy powszechne, sądy administracyjne oraz sądy wojskowe.
2. Sąd wyjątkowy lub tryb doraźny może być ustanowiony tylko na czas wojny.
17. GWARANCJE PRAWA DO SĄDU (wykład)
Gwarancje prawa do sądu dzielimy:
-gwarancje ustrojowe- są to pewne cechy, które powinien posiadać sąd: sąd właściwy (gwarantuje bezstronność), sąd niezależny (niezależność od innych org.), sąd niezawisły
-gwarancje procesowe- są to pewne cechy które powinno posiadać prowadzone przez sąd postępowanie rozpoznania sprawy, musi być: sprawiedliwe,publiczne,bez nieuzasadnionej zwłoki
Art. 45 ust. 1 Konstytucji
1. Każdy ma prawo do sprawiedliwego i jawnego rozpatrzenia sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki przez właściwy, niezależny, bezstronny i niezawisły sąd.
18. ZASADA UDZIAŁU CZYNNIKA SPOŁECZNEGO W SPRAWOWANIU
WYMIARU SPRAWIEDLIWOŚCI (wykład)
Jest to rozpoznawanie indywidu spraw obywateli z udzialem przedst. Społeczeństwa. Wyraz demokratyzmu. 3 formy udzialu czynnika społecznego:
-dostep obywateli do publ odbywanych rozpraw
-udzial w procesie rzecznika interesu spol czyli podmiotu rezpre interes spol
-udzial obywateli w skladzie org sadowego
W związku z 3 formami trzeba wyroznic 3 sytuacje:
organ sadowy zlozony wylacznie z urzednikow
organ orzekający składa się wyłącznie z czynnika społecznego
skład organu orzekającego jest mieszany
2 rodzaje org sadowych z udz czynn spol
-sad przysięgłych
-sad ławniczy -wyjatek a nie regula
SP-narodzil się w USA, w europie I krajem była Francja gdzie wystąpił SP, wpolscie w okresie miedzywojnym teraz go nie ma
W klasycznej wersji SP tworzył ława przysięgłych i prezydium
Ława-12 osob wbranych w drodze losowania z list obywateli. Ich zadaniem jest włącznie orzec o winie lub niewinności oskarozonego-tylko sedziami faktu SA-werdkt jednomyślny
Prezydium- tworzy sedzia zawodow jest związany werdyktem przsieglch. Wymierza kare i stosuje kwalifikacje karno-czynna.jest wyłącznie sedzia prawa
SŁ- polega na tym ze w skladzie org sadowego lawnicy zasiadaja na rowni z sedziami zawodowymi. Ławnicy SA jednoczesnie sedziami faktu i prawa. Ł maja te same prawa i obowiązki co sedziowie zawodowi
W postepowaniu karnym- ławnicy orzekaja praktycznie w sadach okregowych w sprawach o zbrodnie(1+2), o czyny zagrozone karami dożywotniego pozb wol (2+3)
W postepowaniu cywilnym-ławnicy orzekaja w niektórych sprawach dot prawa pracy(odszkodowanie z lobbing),w niektor sprawach dot. Stosunkow rodzinnych(rozwod)
Ławnik:
mająca co najmniej 30, a nie więcej niż 70 lat;
posiadająca co najmniej średnie wykształcenie;
odznaczająca się nieskazitelnym charakterem;
zamieszkała lub zatrudniona w miejscu kandydowania co najmniej od roku;
której stan zdrowia pozwala na pełnienie funkcji ławnika.
Udział obywateli w sprawowaniu wymiaru sprawiedliwości określa ustawa.
W sprawowaniu wymiaru sprawiedliwości obywatele biorą udział przez uczestnictwo ławników w rozpoznawaniu spraw przed sądami w pierwszej instancji, chyba że ustawy stanowią inaczej.
19. ZASADA NIEZAWISŁOŚCI SĘDZIOWSKIEJ - TREŚĆ I ZAKRES (wykład)
Art. 178 ust. 1 Konstytucji
Sędziowie w sprawowaniu swojego urzędu są niezawiśli i podlegają tylko Konstytucji oraz ustawom.
Temu przepisowi podlegają sędziowie, sędziowie Trybunału Konstytucyjnego, sędziowie Trybunału Stanu i podmiotowo ławnicy.
Sady sprawuja wmiar spraw na podst konst i ustaw i swego wew przekonania co oznacza ze
oprócz ustawodawcy nikt nie może wywierać wpływu na sędziego w zakresie orzekania.
Sedziowie są związani aktami prawnymi o charakterze wyk. Czyli rozporz gdy są spełnione nast. Warunki:
-rozporz zostalo wydane na podst ustawy i w celu jej wykonania
-zostalo należycie ogłoszone
-zostalo wydane przez uprawniony podmiot
-nie jest sprzeczne z ustawa
Tresc zasady NS:
-niezaleznosc w wydawaniu wszelkich rozstrzygniec zarówno tych konczacych postepowanie jak i w czasie trwania postepowania
-samodzielnosc w rozstrzy wszelkich pojawiających się wątpliwości dot. Stanu fakt i prawneg
-zakaz wywier wpływu na sędziego zarówno co do tresci orzecz jak i kierun rozpozna sprawy
-brak opow. Karnej i dyscyp za orzecz wydane w zgodzie z prawem i zgodn z wlas sumienie
Zakres zasady niezawisłości:
-podmiotowy-sedziowie wszystkich sadow TK TS ławnicy
-przedmiotowy-niezawisloscia SA objete tylko czynności ze sfery jurysdykcyjnej czyli związane z orzekaniem. Zakres niezawi nie obejmuje czynności dot adm sadowej
Sedziego nie wiaza instrukcje czy polecenia wydane przez inne org panst. Jeśli przepis ust na to zezwala sady wyjatkowo związane SA orzeczeniami innych sadow
Uchwala sady Najwyzszego rozstrzy zagadn prawne jest wiazaca dla sadu rozpat dana sprawe
W razie uchylenia przez sad odwoławczy wyroku sadu I instancji i skierowania sprawy temu sadowi do ponownego rozpatrzenia sad ponowanie rozpatrujący sprawe wiaze zapatrywania prawne i wskazowki sadu odwoławczego.
20. GWARANCJE NIEZAWISŁOŚCI SĘDZIOWSKIEJ (wykład)
Art. 178 ust. 3 Konstytucji
Sędzia nie może należeć do partii politycznej, związku zawodowego ani prowadzić działalności publicznej nie dającej się pogodzić z zasadami niezależności sądów i niezawisłości sędziów.
GWARANCJE NIEZAWISŁOŚCI SĘDZIOWSKIEJ:
USTROJOWE
odpowiedni poziom etyczno-moralny sędziów
odpowiednie wykształcenie i przygotowanie zawodowe
odpowiednie wynagrodzenie/materialna niezależność sedziego
stałość zawodu sędziego
zawodu sędziego nie wolno łączyć z innym funkcjami / stanowiskami (by nie wywierano na nim presji); sędzia może być pracownikiem naukowym
immunitet sędziowski - nie może zostać odsunięty od sprawowania wymiaru sprawiedliwości, gwarancja niezależności
samorząd sędziowski - decyduje o obsadzie stanowisk sędziowskich ( o powoływaniu i odwoływaniu)
PROCESOWE
kolegialność składów orzekających
jawność rozpraw (zewnętrzna i wewnętrzna)
tajność narady sędziowskiej (wobec stron i publiczności)
zasada swobodnej oceny dowodów
21. ZASADA KOLEGIALNOŚCI SĄDÓW (wykład)
Dot obsady składów sadzacych,polega na tym ze sad rozstrzgaja kolegialnie czyli w skladzie 3 osobowym:
-przejaw demokratyzmu
-nastepuje wzmocnienie powagi i autorytetu sadu
-jest to gwarancja niezawislosci sedziowskiej
-zmniejszenie niebezpieczeństwa bledow i uchybien
W postepowaniu karnym- koleg stracila swój dominujacy charakter(od nowelizacji-wyjatek),bo podst sklad w sadzie rejonowym i okregowym I instancji to 1 sedzia zawodowy:
- gdy szczególna zawiłość sprawy-3 sedziow zawodowych
-zbrodnie (1+2)
-kary zagrozone dożywociem (2+3)
sad II instancji - sklad kolegialny
W postepowaniu cywilnym - 1osobowe orzekanie bo nowelizacja:
-gdy szczegolna zawiłość sprawy lub jej precedensowy charkter - 3 sedziow zawodowych
-niektóre sprawy z zakresu prawa pracy(1+2)
-niektóre sprawy z zakresu stos rodzinnych (1+2)
sąd II instancji - skład kolegialny
W postepowaniu sadowo-adm - reguła jest kolegialność(3sedziow zawod)
- wyjątkiem jest 1osobowe orzekanie
22. ZASADA INSTANCYJNOŚCI / KONTROLI (wykład)
Każda decyzja org I instancyjnego podlega kontroli przez org wyższego rzedu w razie wniesienia środku zaskarżenia
Model postępowania odwoławczego:
1.dwuinstancyjny
2.trójinstancyjny
Ad2. Obowiązuje w państwach europy zachodniej-polega na tym że to samo orzeczenie w I instancji podlega podwójnym sprawdzeniu. Od wyroku w pierwszej instancji do II służy apelacja do wyroku,od II do III instancji służy kasacja. Zaleta jest to ze w większym stopniu stanowi gwarancje prawidłowego rozstrzygniecia.wada jest przedłużenie procesu
Ad1. Wystepuje w byłych państwach socjalistycznych-podlega jednokrotnej kontroli przez sad II instancji na tym tok instancji się konczy. Środkiem odwoławczym jest rewizja.
Wada: słabsze warunki do wydania prawidłowego orzeczenia
Zaleta:szybsze zakończenie postepowania
Z zasada instancyjności wiaże się skargowość-kontrola w postepowaniu odwoławczym nastepuje na wskutek wniesienia skargi.
Dewolutywność jest to przesuniecie sprawy do wyższej instancji
Postepowanie karne: wystepuje II instancyjność
-apelacja sluzy od wyrokow
-zazalenia sluza od postanowien
-srodki nadzwyczajne sluza poza tokiem instancji (najpowazniejsze uchybienia):
- kasacja
-wznowienie postepowania- wyrok sfalszowania, nowe dowody
Postepowanie cywilne: II instancyjność(do 2005 III-insancyjnosc)
-apelacja-od wyrokow
-zazalenie-od postanowien
-srodek nadzwyczajny:
-skarga kasacyjna
-wznowienie postepowania
Postepowanie sadowo-adm: II instancyjność
-zazalenie
-skarga kasacyjna
Art. 78
Kazda ze stron ma prawo wnieść srodek odwoławczy od orzeczen wydanych w I instancji. ograniczenia tego prawa okresla ustawa
Art. 176 ust. 1 Konstytucji
Postępowanie sądowe jest co najmniej dwuinstancyjne.
Art. 236 ust. 2 Konstytucji
Ustawy wprowadzające w życie art. 176 ust. 1 w zakresie dotyczącym postępowania przed sądami administracyjnymi zostaną uchwalone przed upływem 5 lat od dnia wejścia w życie Konstytucji. Do czasu wejścia w życie tych ustaw obowiązują przepisy dotyczące rewizji nadzwyczajnej od orzeczeń Naczelnego Sądu Administracyjnego.
23. ZASADA OBIEKTYWIZMU(wykład)
Jest pojeciem szerszym od bezstronności. Sad powinien zachowac bezstronny stosunek nie tylko wobec stron postepowania ale także wobec samej sprawy
-bezstronnosc wobec stron-zakaz uprzywilejowanego traktowania jednej z tych stron na niekorzyść drugiej
-bezstronnosc wobec samej sprawy-neutralny stosunek do tej sprawy
Gwarancje obiektywizmu:
-wylaczenie sędziego-jest to odsuniecie sędziego od prowadzenia danej sprawy
-z mocy prawa-automatycznie, bez potrzeby wydawania jakiejkolwiek decyzji sedzia zostaje odsuniety od danej sprawy w najbardziej rażących i jaskrawych sprawach
-na wniosek-postanowienie musi być wydane,gdy odpowiedni wniosek zostanie zlozony i gdy zachodzi okoliczność która może wywołać uzasadniona wątpliwość co do bezstronności sędziego w danej sprawie
-uwzglednienie wszelkich okoliczności przemawiających zarówno na korzysc jak i na niekorzyść dwoch stron
24. SKŁAD I KADENCJA KRAJOWEJ RADY SĄDOWNICTWA (wykład)
1989 r. - organ samorządu sędziowskiego - powołana do życia-chodzilo o zwiekszenie niezawisłości sadu
Art. 187 Konstytucji
Krajowa Rada Sądownictwa składa się z
czynnika adm:
-Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego,
-Ministra Sprawiedliwości,
-Prezesa Naczelnego Sądu Administracyjnego (powoływani na czas sprawowania swojej funkcji)
Czynnika politycznego:
-osoba powołana przez Prezydenta Rzeczypospolitej (powoływana bez określenia kadencji, Prezydent może ja odwołać w każdej chwili, jej mandat wygasa najpóźniej 3 miesiące po zakończeniu kadencji Prezydenta),
- czterech członków wybranych przez Sejm spośród posłów
-dwóch członków wybranych przez Senat spośród senatorów (4 i 2powoływani na okres kadencji Sejmu i Senatu, ich mandat wygasa najpóźniej 3 miesiące po zakończeniu kadencji Sejmu i Senatu).
Czynnika sędziowskiego:
-piętnastu członków wybranych spośród sędziów (2)Sądu Najwyższego, (10)sądów powszechnych(8-sadow okregowych,2-sadow apelacyjnych), (2)sądów administracyjnych i (1)sądów wojskowych,
2. Krajowa Rada Sądownictwa wybiera spośród swoich członków przewodniczącego i dwóch wiceprzewodniczących.
3. Kadencja wybranych członków Krajowej Rady Sądownictwa trwa cztery lata.
4. Ustrój, zakres działania i tryb pracy Krajowej Rady Sądownictwa oraz sposób wyboru jej członków określa ustawa.
Art. 4 u. KRS.
Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego, Prezes Naczelnego Sądu Administracyjnego i Minister Sprawiedliwości są członkami Rady przez okres pełnienia tych funkcji.
Art. 5 u. KRS.
1. Osoba powołana przez Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej pełni swoje funkcje w Radzie bez oznaczania okresu kadencji i może być odwołana w każdym czasie.
2. Mandat osoby powołanej przez Prezydenta wygasa najpóźniej w ciągu trzech miesięcy po zakończeniu kadencji Prezydenta.
Art. 6 u. KRS.
1. Sejm Rzeczypospolitej Polskiej wybiera spośród posłów czterech członków Rady na okres swojej kadencji.
2. Senat Rzeczypospolitej Polskiej wybiera spośród senatorów dwóch członków Rady na okres swojej kadencji.
3. Kadencja członków Rady wybranych przez Sejm i Senat upływa najpóźniej w ciągu trzech miesięcy po zakończeniu kadencji Sejmu i Senatu.
Art. 7 u. KRS.
1. Zgromadzenie Ogólne Sędziów Sądu Najwyższego wybiera spośród sędziów tego Sądu dwóch członków Rady na okres kadencji.
2. Zgromadzenie Ogólne Sędziów Naczelnego Sądu Administracyjnego wspólnie z przedstawicielami zgromadzeń ogólnych wojewódzkich sądów administracyjnych wybiera spośród sędziów sądów administracyjnych dwóch członków Rady na okres kadencji.
3. Zebranie przedstawicieli zgromadzeń ogólnych sędziów apelacji wybiera spośród sędziów sądów apelacyjnych dwóch członków Rady na okres kadencji.
4. Zebranie przedstawicieli zgromadzeń ogólnych sędziów okręgów wybiera spośród swego grona ośmiu członków Rady na okres kadencji.
5. Zgromadzenie Sędziów Sądów Wojskowych wybiera spośród swego grona jednego członka Rady na okres kadencji.