Za przedsiębiorcę należy uznać tego, kto:

• tworzy przedsiębiorstwo,

• wprowadza postęp techniczny,

• wprowadza nowe wyroby,

• zdobywa nowe rynki zbytu,

• podejmuje decyzje organizacyjne dotyczące połączeń produktów.

Przedsiębiorstwo FRAKTALNE jest jedną z form organizacji wirtualnej. Jest to nowoczesny model organizacji tworzony na bazie procesu podstawowego. Przedsię­biorstwo jako całość stanowi fraktal makro, składający się z modułów cząstkowych fraktali mikro. Fraktal makro steruje procesem podstawowym, natomiast fraktale mikro monitorują i realizują procesy wspierające. Fraktale cechuje samoorganizacja pozwalająca na optymalną organizację procesów, formułowanie celów oraz rela­cji wewnętrznych i zewnętrznych.

INTELIGENTNE PRZEDSIĘBIORSTWO oparte jest na sumie wiedzy, którą dysponują po­szczególni pracownicy, ciągle wzbogacanej, rozwijanej, udostępnianej przedsiębiorstwu.

PODSTAWOWE CECHY PRZEDSIĘBIORSTWA INTELIGENTNEGO

- jest zbudowane na bazie kompetencji pracowniczej,

- oparte na bazie węzłowych kompetencji niezbędnych do koordynowania no­wego przedsiębiorstwa,

- buduje modele rzeczywistości i je symuluje,

- zwraca się uwagę na te czynniki, które odpowiadają za uczenie się pracowników,

- posiada zdolność do osiągania wysokich wskaźników efektywności i wzrostu eko­nomicznego,

- ważne miejsce zajmuje inicjatywa pracowników.

CZYNNIKI WYWOŁUJĄCE SUKCESY BĄDŹ PORAŻKI W DZIAŁALNOŚCI PRZEDSIĘBIORSTW

1. Zmiany koniunktury ogólnej i zmiany prawa gospodarczego.

2. Przemienność ewolucyjnych i rewolucyjnych zmian w rozwoju organizacji.

3. Zmiany w cyklu życia wyrobów.

4. Zmiany atrakcyjności technologii, podobne w swym przebiegu do cyklu życia wyrobu, lecz zwykle kształtujące się w okresach o innej długości.

5. Zmiany chłonności i tempa wzrostu poszczególnych segmentów rynku.

6. Zmiany dostępu do zasobów i zmiany cen czynników produkcji.

7. Trafne i nietrafne decyzje zarządzających itd.

KOMPETENCJE OGÓLNEGO ZEBRANIA PRACOWNIKÓW O NAJBARDZIEJ ISTOTNYM ZNACZENIU

• uchwalanie statutu przedsiębiorstwa,

• podział zysku osiągniętego przez przedsiębiorstwo w części przeznaczonej dla załogi,

• uchwalanie planów wieloletnich.

GŁÓWNE KOMPETENCJE DECYZYJNE RADY PRACOWNICZEJ OBEJMUJĄ

• uchwalanie rocznego planu działalności przedsiębiorstwa,

• podejmowanie uchwał w sprawie inwestycji,

• wyrażanie zgody na łączenie i podział przedsiębiorstwa oraz dysponowa­nie (sprzedaż, dzierżawa i wniesienie do spółki) jego składnikami majątkowymi,

• podział dochodu wynikowego pozostającego w dyspozycji przedsiębiorstwa,

• powoływanie i odwoływanie dyrektora.

Podstawowe zasady zarządzania

1. Zasada gospodarności, inaczej racjonalnego gospodarowania

2. Zasada naukowości w kierowaniu

3. Zasada podziału pracy

4. Zasada jednoosobowego kierownictwa (jedności rozkazodawstwa)

5. Zasada jednolitości kierownictwa.

6. Zasada autorytetu

7. Zasada podporządkowania interesu osobistego interesowi ogółu

8. Zasada właściwej rozpiętości

9. Zasada równowagi zakresów zadań, uprawnień i odpowiedzialności

10. Zasada inicjatywy

11. Zasada zgrania personelu — esprit de corps

12. Zasada ładu

13. Zasada dyscypliny

14. Zasada specjalizacji

15. Zasada decydującego ogniwa

16. Zasada selektywnego wyboru

17. Zasada koncentracji środków.

18. Zasada harmonijnego rozwoju

19. Zasada wewnętrznej zgodności

20. Zasada elastyczności.

21. Zasada niesprzeczności

22. Zasada celowości,

23. Zasada optymalności,

24. Zasada ograniczonej racjonalności

Podstawowe cechy przedsiębiorstw

1. System składający się z zasobów (ludzkich, material­nych, kapitałowych, itd.) oraz procesów zachodzących na tych zasobach oraz między nimi.

2. Wyodrębnienie ekonomiczne - wydzielenie zasobów pochodzących od wła­ściciela do realizacji założonych celów, niezależność, samodzielność w warunkach gospodarki rynkowej.

3. Osobowość prawna - zdolność do działań prawnych, zaciągania zobowiązań, występowania jako odrębny podmiot w obrocie towarowym. Możliwe sytuacje:

• przedsiębiorstwo posiada osobowość prawną (np. spółka kapitałowa, spół­dzielnia),

• przedsiębiorstwo nie posiada osobowości prawnej, lecz ma zdolność prawną i sądową (np. spółka jawna),

• nie przedsiębiorstwo, lecz osoby fizyczne, dla których przedsiębiorstwo jest podmiotem ich praw (np. osoba fizyczna prowadząca działalność gospodar­czą), występują jako podmiot stosunków prawnych.

Wyodrębnienie pod względem organizacyjnym i terytorialnym. Dostosowana do zmieniających się warunków wewnętrznych i otoczenia struktu­ra, której graficznym wyrazem jest schemat organizacyjny.

Realizowana zasada gospodarności. Przedsiębiorstwo dąży do samofinansowania swojej działalności, tzn. koszty pokrywa uzyskiwanymi przy­chodami. Jest wtedy rentowne. Poziom rentowności określa stopień realizacji zasady gospodarności.

Działalność prowadzona na własne ryzyko, co oznacza, że liczy się z możliwością po­niesienia strat, zmniejszenia, a nawet utraty kapitału własnego. Każde gospoda­rowanie związane jest z ryzykiem.

Jest powoływane dla ciągłej działalności, nie dla zrealizowania jednorazowego przedsięwzięcia. W dłuższym czasie zmienia się jego wielkość, struktura we­wnętrzna, relacje z partnerami gospodarczymi i innymi instytucjami z jego oto­czenia. Jest więc systemem dynamicznym.

Przyczyny trudności w ścisłym zdefiniowaniu pojęcia przedsiębior­stwa

• ramy systemu ekonomiczno - prawnego tworzone przez państwo, warunkujące sto­pień samodzielności decyzyjnej przedsiębiorstwa

• duże zróżnicowanie przedsiębiorstw pod względem wielkości, przedmiotu działa­nia, form prawnych, własności,

• obserwowane pod koniec XX wieku istotne zmiany w przedsiębiorstwach, ich do­stosowywaniu się do bardzo szybko zmieniających się warunków otoczenia, po­wstanie wielu nowych teorii zarządczych, pojawienie się nowych form przedsiębiorstw

• istnienie wielu pokrewnych do przedsiębiorstwa pojęć, takich jak: podmiot gospo­darczy, organizacja, zakład, firma.

PODMIOT GOSPODARUJĄCY to każdy aktywny uczestnik działalno­ści gospodarczej, podejmujący samodzielne decyzje, kierujący się swoim interesem i związanym z tym ryzykiem. Do podmiotów gospodarujących zaliczyć można go­spodarstwa domowe, indywidualne gospodarstwa rolne, przedsiębiorstwa. Do podmiotów zaliczyć należy także jednostki ze sfery regulacji, czyli różne organy pań­stwa. Podmioty gospodarujące spełniają różne funkcje, w tym także konsumpcyjne, reprezentują różne interesy, mają zróżnicowane motywy działalności.

FIRMA oznacza nazwę, pod którą przedsiębiorstwo prowa­dzi działalność gospodarczą. W potocznym rozumieniu firma oznacza również przedsiębiorstwo. Pojęciem firmy określa się często przedsiębiorstwo prowadzące działalność o wysokiej jakości, mające dobrą reputację u klientów.

ZAKŁAD stanowi wyodrębnioną pod względem techniczno - produkcyjnym i terytorialnym część przedsiębiorstwa. Podstawowym zadaniem zakładu jest działalność wytwórcza w określonym zakresie, lub świadcze­nie pewnych usług. Nie ma osobowości prawnej, aczkolwiek może posiadać większą lub mniejszą samodzielność finansową.

POTRZEBA USTALANIA CELÓW PRZEDSIĘBIORSTWA WYNIKA Z NASTĘPUJĄCYCH PRZYCZYN

1. Cele stanowią wskazówkę i nadają jednolity kierunek działaniom pracujących w przedsiębiorstwie ludzi. Pozwala to zrozumieć, dokąd przedsiębiorstwo zmie­rza i dlaczego osiągnięcie zamierzonego stanu jest ważne.

2. Ustalanie celów wpływa na planowanie. Skuteczne ustalenie celów sprzyja do­bremu planowaniu, a ono z kolei ułatwia ustalanie celów przyszłych.

3. Dobrze ustalone cele mogą być źródłem motywacji dla pracowników. Jeżeli są konkretne, umiarkowanie trudne, lepiej motywują do pracy, szczególnie jeśli osiągnięcie celu jest nagradzane.

4. Ustalone cele stwarzają podstawy do oceny i kontroli działalności. Stopień osią­gania założonych celów pozwala na ocenę efektywności całego przedsiębiorstwa, jego kierownictwa i poszczególnych pracowników.

Przekroje rozpatrywania celów przedsiębiorstwa:

• z punktu widzenia szczebli zarządzania,

• wg obszarów działalności przedsiębiorstwa,

• w przekroju czasowym.

W literaturze przedmiotu jest wiele klasyfikacji celów działania przedsiębior­stwa. Wyodrębnia się przeważnie następujące, niezależnie od prowadzonej działalności:

• maksymalizacja zysku,

• rozwój przedsiębiorstwa,

• osiągnięcie zakładanego udziału na rynku,

• przetrwanie firmy,

• osiągnięcie równowa­gi finansowej,

• wzrost sprzedaży,

• maksymalizacja bogactwa właścicieli.

Mogą być to cele:

• rynkowe,

• efektywnościowe,

• finansowe,

• środowiskowe.

Na wyższych szczeblach zarządzania cele ogólne mogą być dekomponowane, wyrażane za pomocą wskaźników lub poleceń jak np.:

1. Cele rynkowe: wielkość udziału w rynku, dynamika sprzedaży, wejście na nowy rynek i jego opanowanie.

2. Cele efektywnościowe: wielkość zysku, rentowność sprzedaży, stopa zwrotu od kapitału, efektywność inwestycji.

3. Cele finansowe: zdolność kredytowa, przepływy pieniężne, płynność finansowa.

4. Cele socjalne: zadowolenie pracowników, integracja pracowników z celami przedsiębiorstwa, zapewnienie pracownikom warunków rozwojowych.

5. Cele prestiżowe i związane ze środowiskiem: niezależność, image i prestiż, misja społeczna, wpływy polityczne i społeczne.

Struktura celów powstaje w drodze wieloetapowego procesu z udziałem zarządu, właścicieli, kadry kierowniczej. Przyjęte cele muszą być akceptowane przez wyko­nawców, gdyż brak takiej akceptacji oznacza obniżenie poziomu motywacji, kon­flikt interesów między różnymi grupami pracowniczymi.

RODZAJE PRZEDSIĘBIORSTW

l. Forma prawna przedsiębiorstwa:

• przedsiębiorstwa o własności indywidualnej,

• spółki.

2. Rodzaj prowadzonej działalności. W tradycyjnej klasyfikacji wyróżnia się:

• wytwórcze,

• handlowe,

• usługowe.

3. Poziom integracji procesów i zakładów:

• integracja pionowa - wielofazowy proces wytwórczy od surowca do gotowe­go produktu, kolejne fazy działalności odbywają się w poszczególnych za­kładach,

• integracja pozioma -jednofazowy proces działalności, produkcja np. prostych wyrobów przeznaczonych dla innych przedsiębiorstw do dalszego przetworze­nia - poszczególne zakłady zajmują się tym samym rodzajem działalności.

4. Cel działalności gospodarczej:

• przedsiębiorstwa zarobkowe, nastawione na zysk - podstawowy typ,

• przedsiębiorstwa użyteczności publicznej, których podstawowym celem jest świadczenie usług komunalnych lokalnym społecznościom po minimalnych ce­nach.

5. Wielkość przedsiębiorstwa:

• małe,

• średnie,

• duże.

6. Terytorialny zasięg działania.

• regionalne,

• lokalne,

• krajowe,

• międzynarodowe,

• globalne.

Wg kryterium terytorialnego rozczłonkowania wyróżnia się przedsiębiorstwa:

• jednozakładowe,

• wielozakładowe,

• sieciowe.

7. Forma własności. W PKD wyróżnia się 2 sektory własnościowe oraz kilka form własności w każdym z nich. Klasyfikacja przedsiębiorstw jest tu następująca:

a) sektor publiczny, przedsiębiorstwa:

• państwowe,

• jednostek samorządu terytorialnego,

b) sektor prywatny, przedsiębiorstwa:

• prywatne,

• zagraniczne,

• spółdzielnie.

8. Podział zgodny z Polską Klasyfikacją Działalności (PKD) wg GUS:

• rolnictwa, łowiectwa i leśnictwa,

• rybołówstwa i rybactwa,

• górnictwa i kopalnictwa,

• przetwórstwa przemysłowego,

• wytwarzania i zaopatrywania w energię elektryczną, gaz i wodę,

• budownictwa,

• handlu hurtowego i detalicznego, naprawy pojazdów, itd.,

• hotelowe i restauracje,

• transportu, gospodarki magazynowej i łączności,

• pośrednictwa finansowego,

• obsługi nieruchomości i firm,

• administracji publicznej, obrony narodowej, ubezpieczeń,

• edukacji,

• ochrony zdrowia i opieki społecznej,

• działalności usługowej komunalnej i socjalnej,

• gospodarstw domowych zatrudniających pracowników,

• organizacji i zespołów eksterytorialnych.

Spółka cywilna powstaje w wyniku zawarcia przez wspólników umowy pisemnej, określającej istotne postanowienia co do samego powołania spółki, a ponadto jej celu gospodarczego, czasu trwania, sposobu prowadzenia działal­ności, rodzaju i wysokości wkładów, zasady udziału wspólników w stratach i zyskach oraz zasad rozwiązania spółki. Spółka cywilna nie ma osobowości prawnej; jako jedyna spośród spółek nie jest też przedsiębiorcą w rozumieniu ustawy Prawo o działalności gospodarczej. Przymiot przedsiębiorcy i zawiązane z tym prawa i obowiązki przysługują wspólnikom spółki cywilnej. Każdy wspólnik jest uprawniony i zobowiązany do prowadzenia spraw spółki; każdy też może bez uprzedniej uchwały wspólników prowadzić sprawy nie przekraczające zakresu tzw. zwykłego zarządu. Za zobowiązania spółki wspólnicy są od­powiedzialni solidarnie. Odpowiedzialność ta nie może podlegać jakiemukolwiek ograniczeniu, a każdy ze wspólników odpowiada za zobowiązania spółki do pełnej ich wysokości.

Podział spółek wg kryterium prawno-organizacyjnego

1. Spółki osobowe

• spółki jawne,

• spółki partnerskie,

• spółki komandytowe,

• spółki komandytowo-akcyjne,

2. Spółki kapitałowe:

• spółki z ograniczoną odpowiedzialnością,

• spółki akcyjne.

Szczególną formę stanowią przedsiębiorstwa będące własnością organów samo­rządu terytorialnego województw, powiatów, gmin. Są to organy założycielskie tych przedsiębiorstw, określanych często jako komunalne. Mają one charakter przedsię­biorstw użyteczności publicznej, i działają m.in. w takich obszarach jak: wodociągi i kanalizacja, komunikacja miejska, ciepłownictwo.

Spółdzielnia jest dobrowolnym i samorządnym zrzeszeniem osób fizycznych (co najmniej 10) lub prawnych (co najmniej trzech), o zmiennym składzie osobowym i zmiennym funduszu udziałowym, które w imieniu swoich członków prowadzi dzia­łalność gospodarczą. Spółdzielnie zgodnie z przyjętymi zasadami i wartościami spółdzielczymi realizują w działaniu dwa podstawowe cele:

1. gospodarcze we wszystkich przejawach i rodzajach zdarzeń ekonomiczno - organizacyjnych, jak np. produkcja, handel, usługi, bankowość, rolnictwo, itp.

2. oraz społeczno - wychowawczo - opiekuńcze.

Podstawą działania spółdzielni jest statut uchwalony przez członków założycieli, a osobowość prawną spółdzielnia uzyskuje po rejestrze sądowym.

ZGRUPOWANIE to luźniejsze lub silniejsze, formalne bądź nieformalne połączenie kilku przedsiębiorstw do realizacji określonych celów gospodarczych. Cele tworzenia zgrupowań:

1. Wspólna realizacja zadań, których nie może wykonać pojedyncze przedsiębior­stwo, np. badania i rozwój, wytwarzanie półproduktów.

2. Wspólne prowadzenie określonego przedsięwzięcia przez kilka przedsiębiorstw (konsorcjum), np. wielka budowa, wspólny zakup.

3. Wspólne ustalenie przedsięwzięć racjonalizujących, szczególnie dotyczących norm, typizacji produktów, kierunków kalkulacji.

4. Stała wymiana doświadczeń, także o cenach, wspólne wykorzystanie patentów i inne.

5. Wykorzystanie „gospodarki związków", to jest produkcyjno-technicznego połą­czenia kilku zakładów dla podniesienia efektywności.

6. Regulowanie lub wyłączenie współzawodnictwa między poszczególnymi, połą­czonymi przedsiębiorstwami przez ustalenie wiążących, jednorodnych, lub mini­malnych cen, wielkości zbytu pomiędzy przedsiębiorstwa (kartel).

7. Wspólny zbyt towarów samodzielnych przedsiębiorstw przez centralę zbytu (syn­dykat).

8. Zabezpieczenie wyrównawczego poziomu zysku w połączonych przedsiębior­stwach przez połączenie zysku, a następnie jego powtórny podział, wykorzysta­nie korzyści podatkowych.

9. Wspólna reprezentacja interesów przedsiębiorstw wobec osób trzecich.

---