POWIDOKI - efekty następcze

• Proces spostrzegania nie kończy się z chwilą pojawienia się spostrzeżenia. Bezpośrednią konsekwencją spostrzegania są efekty następcze. Pojawiają się wtedy kiedy na nasze zmysły nie działa już bodziec, który wywołał spostrzeganie.

• Efekt następczy występuje po silnej stymulacji danego receptora

• Zawsze jest przeciwstawny (w przypadku ruchu) bądź dopełniający (w przypadku barwy) do oddziaływania początkowego

WYRÓŻNIAMY:

• efekty następcze pozytywne

• efekty następcze negatywne

• efekty następcze barwy

• efekty następcze ruchu

POWIDOKI pozytywne

• pojawiają się przy zamkniętych oczach

• trwają bardzo krótko

• stanowią dokładny obraz dopiero co spostrzeżonego obiektu

• są wynikiem bezwładności procesów nerwowych odpowiedzialnych za proces spostrzegania (pobudzenie poszczególnych elementów drogi nerwowej, doprowadzającej informacje do mózgu trwa jeszcze chwilę po zakończeniu działania bodźca)

• stanowią pewną formę pamięci sensorycznej

• dzięki nim mamy złudzenie ciągłości spostrzegania, mimo iż nasze oko wrażliwe jest na bodźce świetlne tylko podczas fiksacji na pewnym punkcie, zaś w trakcie wykonywania ruchu jest zupełnie niewrażliwe.

POWIDOKI negatywne

• utrzymują się przez dłuższy czas

• stanowią przeciwieństwo, albo dopełnienie pierwotnego obrazu;

• - pod względem jasności

• te części obrazu, które dotąd były jasne teraz widziane są jako ciemne, a te które dotąd były ciemne, widziane są jako jasne

• - pod względem barwy

• w przypadku obrazu barwnego pojawiają się w powidoku barwy dopełniające.

• Są to barwy leżące naprzeciw w kole barw, np.:

• niebieska - żółta

• fioletowa - pomarańczowa

• zielona - czerwona

Z powidokami negatywowymi związane są:

• Prawo Emmerta - im bardziej oddalona jest płaszczyzna, na którą rzutowany jest powidok, tym jest on większy.

• Jeśli płaszczyzna ta nie jest prostopadła do osi widzenia to w powidoku pojawiają się zniekształcenia (prostokąt przekształca się w trapez)

• Jeśli w obrazie czegoś brakuje to w powidoku zostanie to uzupełnione.

Efekty następcze barwy

Gdy intensywnie wpatrujemy się w daną barwę

Następnie przenosimy wzrok na jednolite, np. białe tło

To obserwujemy widok barwy przeciwstawnej

Barwy dopełniające

Effects następcze ruchu

Kiedy patrzymy na jeden punkt np. wodospadu, spirali przez kilka minut

Następnie przenosimy wzrok na przedmiot o delikatnej fakturze

Obserwujemy efekt ruchu w przeciwnym kierunku

DETEKTORY RUCHU

Efekty następcze ruchu

„ złudzenie wodospadu ”

• Jeśli przez dłuższy czas wpatrujemy się w wodospad, a następnie przeniesiemy wzrok na skałę obok, możemy zobaczyć ruch wody w kierunku przeciwnym.

„ spirala ”

• Jeśli na wirownicy umieścimy tarczę zawierającą linie w kształcie spirali, a następnie wprawimy ją w ruch w taki sposób, że linie będą schodziły się do środka, to po zatrzymaniu się wirownicy zobaczymy ruch w kierunku przeciwnym - linie będą się rozchodziły.

EFEKT MC COLLOUGH (1965r.)

• Przez 5 minut badani obserwują 2 obrazy wyświetlane na przemian po 5s. Są one zbudowane z równoległych linii, czarnych i czerwonych lub zielonych

• Po 5 minutach badanym prezentuje się wzorzec kontrolny, co powoduje wywołanie wrażenia - białe paski przybierają zielony, bądź czerwony kolor, zależnie od położenia.

• MODYFIKCJA DOŚWIADCZENIA: przez 5 minut prezentuje się naprzemiennie obrazy - czarno czerwony poruszający się w górę oraz czarno zielony poruszający się w dół. Po upływie czasu i prezentacji wzorca osoba badana odczuwa efekt przeciwny - obrazy poruszające się w górę barwią się na zielono, a te poruszające się w dół na czerwono

Rezultaty

• białe linie poziome mają czerwonawy odcień, białe pionowe - odcień zielonkawy

• efekt ten jest niezwykle trwały: 8-10 godzin, czasem nawet do tygodnia

• utrzymuje się też w sytuacji postrzegania poruszających się obrazów

• ADAPTACJA DO BARWY JEST UZALEŻNIONA OD KIERUNKU

EFEKTY NASTĘPCZE

POWIDOKI

Czym są efekty następcze? Są to reakcje, których doświadczamy w formie „echa” działającego wcześniej bodźca. Można do nich zaliczyć zarówno perseweracje, w formie „chodzącej za nami” przez cały dzień jakiejś melodii lub myśli, jak również tzw. powidoki
w obrębie zmysłu wzroku, gdzie w wyniku patrzenia się na silne źródło światła obserwujemy plamy barwne lub słyszymy pogłosy w zmyśle słuchu, albo też doznania mięśniowe zmieniające nasze odczucia w wyniku wcześniejszej stymulacji.

Efekty następcze jako podstawa i przejaw integracji informacji

• Praca mózgu opiera się na oscylacyjnym integrującym mechanizmie. Mechanizm ten ma charakter czasowy i można go nazwać “zegarem mózgowym” lub szerzej, ukrytym porządkiem psychiki. 

• Integracyjny mechanizm mózgowy odpowiedzialny jest za procesy decyzyjne, za przetwarzanie informacji oraz jak twierdzi Poppel za porozumienie się ze światem
  i innymi ludźmi. Ktoś, kto “nadaje lub odbiera” informacje w innym rytmie czasowym, np. osoby z zakłóceniami mowy, ma trudności ze zrozumieniem odbieranych bodźców lub z ich nadawaniem. 

• Mózg jest zdolny określić, który bodziec był pierwszy, a który drugi dopiero wtedy, gdy przerwa między nimi wynosi około 30 milisekund. Czas ten jest taki sam dla wszystkich modalności zmysłowych, a tym samym taki sam dla wzroku jak i dla słuchu.  

• “Zegar mózgowy”, jako mechanizm integrujący i sterujący spostrzeganiem następstw oraz procesami decyzyjnymi, jak również odpowiedzialny za doświadczenie teraźniejszości, pracuje w tym samym rytmie dla wszystkich modalności zmysłowych i dla całego mózgu. W tym zjawisku mamy tu do czynienia z procesem, który przypomina holografię, gdzie pełny rytm jest obecny zarówno w całym obszarze mózgu jak i w każdej jego części.

Eksperymenty

• Eksperyment z trójkątami

• Eksperyment dotyczący systemu mięśniowego

• Efekt wodospadu

• Wirownica

Efekt McCollough

Efekt McCollough został po raz pierwszy opisany w 1965r. Wyjaśnienie tego efektu wiąże się z założeniem dotyczącym istnienia specyficznych detektorów cech w systemie spostrzegania człowieka.

EFEKTY NASTĘPCZE

POWIDOKI

JAK POWSTAJĄ EFEKTY NASTĘPCZE?

• Są następstwami silnej stymulacji

• Są zawsze przeciwstawne lub dopełniające w stosunku do oddziaływania początkowego

• Antagonistyczny układ receptorów ruchu i barw - jedna „połowa układu” ulega zmęczeniu zaburzając na dłużej układ równowagi.

EFEKT NASTĘPCZY RUCHU

• Warunek powstania: obserwator bez przerwy patrzy w jeden punkt, utrzymując w absolutnym bezruchu wzrok przez kilka minut, w czasie których trwa ruch. Jeżeli potem przeniesie wzrok na przedmiot o wyraźnej fakturze to odniesie wrażenie pozornego ruchu.

• Ruch pozorny odbywa się zawsze w kierunku odwrotnym do obserwowanego przed tym

EFEKT NASTĘPCZY BARWY

• Warunek powstania: obserwator intensywnie wpatruje się w daną barwę. Obraz następczy polega na pojawieniu się barwy dopełniającej w stosunku do poprzednio działającej (przeciwstawnej)

• Barwy następcze można traktować jako wynik zmęczenia lub adaptacji mechanizmów obwodowych, związany z wyczerpaniem się zapasów substancji chemicznej w receptorach barw siatkówki.

EFEKT MCCOLLOUGH

• Służy do zademonstrowania organizacji funkcjonalnej dwóch uzupełniających się wzajemnie systemów, wrażliwych na pewne układy cech zawarte w bodźcu wzrokowym.

EFEKTY NASTĘPCZE ŚWIADCZĄ O:

• Występowaniu specyficznych obwodów nerwowych w systemie analizy sensorycznej

• Istnieniu specyficznych detektorów ruchu i barwy

---