DEMOGRAFIA- nazwa pochodzi od 2-och słów greckich: demos= lud, grapheia= opis; nauka zajmująca się jakościowym i ilościowym badaniem populacji ludzkiej, jej struktury i rozwoju w określonych warunkach historycznych tej populacji oraz wzajemnym oddziaływaniem zdarzeń dotyczących ludzkości i środowiska, w którym człowiek żyje.

Demografia jest dziedziną wiedzy niezbędną do wszechstronnego poznania historii gatunku ludzkiego i przewidywania jego dalszych losów. Informacje demograficzne ważne są dla rządów państw, ale również dla pojedynczych osób. Informacje demograficzne podnoszą ogólną kulturę człowieka, eliminują lęk spowodowany szerzeniem się informacji na temat zdarzeń stwarzanych przez liczebny rozwój ludności. Info demograficzne powodują globalne spojrzenie na losy świata, są podstawą ustalenia strategii rozwoju poszczególnych krajów.

ZADANIA:

- bada zmiany stosunków ludnościowych

- niezbędna do przewidywania dalszych losów ludności

- informacje demograficzne:

* są ważne dla państw i rządów oraz jednostki, podnoszą kulturę człowieka, eliminacja lęku przed nadmiernym wzrostem liczebności ludzi

* powodują globalne spojrzenie na losy świata

* są podstawą ustalenia strategii rozwoju poszczególnych krajów.

Dane statystyczne są gromadzone na podstawie ustawy o statystyce publicznej.

Druki statystyczne dot wszystkich dziedzin gospodarki i życia. Ustalane są przez Główny Urząd Statystyczny. Wzory tych druków publikowane są w dziennikach ustaw. Są to tzw. karty statystyczne - ich wypełnienie musi być rzetelne. Organ wykonawczy - GUS i wojewódzkie urzędy statystyczne.

Pojawiają się poglądy mówiące o możliwościach i konieczności świadomego kształtowania procesów ludnościowych.

2 grupy demografów:

- im większa liczba ludności- większy prestiż dla państwa, większe ożywienie gospodarcze, ciężar utrzymania państwa rozłożony na więcej osób.

- małe kraje (Anglia) mocarstwa, dlatego, że mała liczba ludności. Duża l.l.- większe obciążenie dla państwa.

Nie ma to znaczenia, dlatego, że występuje zjawisko globalizmu.

Eksplozja demograficzna- zjawisko przyspieszonego wzrostu liczby ludności świata, pojęcie pojawiło się w połowie XX w.

Wpłynęły na nią wprowadzenie DDT, które zabezpieczyło przed roznoszeniem się chorób, oraz rozwój służby zdrowia, poziomu oświaty, poprawa sytuacji ekonomicznej spowodowały radykalny spadek stopy zgonów.

Geneza wiąże się z II wojną światową, gdzie gł w Azji w bazach amerykańskich było dużo zaraz- wynaleziono detergenty na insekty- spadła umieralność. (środek bakteriobójczy, rozwój służby zdrowa, poprawa sytuacji ekonomicznej- spowodowały wzrost liczby ludn.)

PODZIAŁ DEMOGRAFII

- demometria- demografia matematyczna

- demografia opisowa- naukowy opis

- demogr. historyczna - doktryny demograficzne

- demogr. społeczna- dla celów politycznych i społ.

- demogr. ekonomiczna- konsekwencje procesów ekonomicznych

- demografia matematyczna - (demometria) nauka o metodach pomiarów liczby ludności metodami matematyczno - statystycznymi

- dem naukowa - opis struktur i procesów demograficznych

- d. historyczna - podejmuje analizę zjawisk demogr należących do przeszłości, tj w okresach minionych, przedstatystyczych, oraz tych, dla których dane te są niepełne lub istniejące źródła informacji nie do końca naukowo potwierdzone

- d. potencjalna - rozpatrująca zjawiska demogr przyjmując za jednostkę liczenia nie osobę, a tzw osoborok. Dla każdego człowieka skonstruowano swoistą „wagę” pomiary i oceny procesów demogr zależną od jego wieku, płci i innych cech. Zajmuje się więc potencjałami życia osób i populacji oraz ich wykorzystywaniem

- doktryny demograficzne - kierunek podejmujący formułowanie teorii rozwoju ludności oraz badający zainteresowanie zagadnieniami ludnościowymi w odległej przeszłości

- d. ekonomiczna - podejmująca analizę wzajemnych związków i zależności fenomenów ekonom. od zjawisk ludnościowych najczęściej czynniki ekonomiczne dominują w tego typu analizach i autorzy używają nazwy „demografia gospodarcza”.

- d. społeczna - nauka o bezpośrednim i pośrednim oddziaływaniu procesów demogr na politykę społeczną dążącą do optymalizowania metod społecznych.

- d. opisowa - naukowy opis zjawisk i procesów demogr badająca stan i strukturę populacji, ruch tej zbiorowości

- d. analityczna - ustalająca prawidłowości procesów demogr i umożliwiająca dokonywanie prognoz demogr

- d. jakościowa - badająca układ cech jakościowych (intelektualnych, fiz, społ) w granicach badanej zbiorowości osób

- d. porównawcza - badająca różnice występujące w stanie strukturze i ruchach populacji ludzkich w zależności od różniących je czynników

- d. teoretyczna - zajmująca się wyjaśnianiem bądź przewidywaniem przebiegu zjawisk demograficznych i prezentacji ich następstw

- ekologia ludzka - bada terytorialne rozmieszczenie i organizację społeczeństwa

- socjodemog - bada socjologiczne uwarunkowania i aspekty postaw ludzkich w przebiegu zjawisk demogr.

Demografia powiązana jest ze wszystkimi naukami, szczególnie z socjologią, psychologią, statystyką, medycyną, ekonomią.

Demografia jako nauka interdyscyplinarna rozwija się w powiązaniu z: biologią, medycyną, genetyką, psychologią, geografią, historią, socjologią, prawem, ekologią, ekonomią, statystyką, matematyką, itp., wykorzystując w swych badaniach właściwe im metody lub zakreślone obszary poznawcze

Badamy:

- umieralność niemowląt

- umieralność z przyczyn zgonu

- płodność kobiet

Zajmuje się prawidłowościami zachodzących procesów. Podstawową jednostką jest człowiek - rodzina - gospodarstwo domowe

Strukturę ludności bada się wg wieku, płci, stanu cywilnego, cech społeczeństwa- zawodowych, wykształcenia, charakteru miejsca zamieszkania.

Zmiany w stanie i strukturze są uzależnione od naturalnego(urodzenia, zgony) i wędrówkowego (zewnętrzny) stanu migracji.

Źródłem informacji o ludności są:

- spis ludności co 10 lat

- rejestracja bieżąca ruchu naturalnego, zmiany stanu cywilnego, zmiany zamieszkania

- badania ankietowe (bieda, sytuacja rodzin w Polsce)

- PESEL= Powszechny Elektroniczny System Ewidencji Ludności

(Badania demograficzne w krajach opierają się na danych statystycznych, źródłem informacji są:

- spisy ludności co 10 lat

- rejestracja bieżąca w urzędach stanu cywilnego (urodzenia zgony, zmiany stanu cywilnego)

- dane z ksiąg meldunkowych (miejsce zamieszkania)

- specjalne badania ankietowe, tzw METODA REPREZENTACYJNA - wybrana grupa ludzi odpowiada na określone pytania

- METODA SZACUNKOWA - badanie pełne na całej populacji, badanie specjalne na fragmencie populacji

- elektroniczna technika obliczeniowa

- system państwowy PESEL - POWSZECHNY ELEKTRONICZNY SYSTEM EWIDENCJI LUDNOŚCI)

PESEL

Rejestr PESEL prowadzony jest od 1979 roku i zawiera następujące dane ewidencyjno-adresowe osób przebywających stale na terytorium RP (zamieszkujących na terytorium RP):

1) numer PESEL

2) nazwisko i imiona aktualne

3) nazwiska i imiona poprzednie

4) imiona i nazwiska rodowe rodziców

5) datę i miejsce urodzenia

6) płeć

7) obywatelstwo

8) adres i datę zameldowania na pobyt stały

9) adres zameldowania na pobyt czasowy trwający ponad 2 miesiące wraz z określeniem czasokresu
zameldowania

10) serię i numer dokumentu tożsamości (dowodu osobistego, karty stałego lub czasowego pobytu na terytorium RP) oraz oznaczenie organu, który go wydał

11) datę zgonu

12) datę sprzeciwu przeciwko udostępnianiu danych osobowych

Kto nadaje numer PESEL?

1. Numer PESEL nadaje minister właściwy do spraw administracji publicznej w formie czynności
materialno-technicznej.

2. Numer PESEL nadaje się osobom fizycznym przebywającym stale na terytorium RP, zameldowanym
na pobyt stały lub czasowy trwający ponad 2 miesiące, a także osobom ubiegającym się o wydanie
dowodu osobistego.

3. Nadanie numeru PESEL następuje na wniosek organu gminy właściwej ze względu na miejsce pobytu
stałego lub czasowego osoby podlegającej obowiązkowi jego nadania albo organu, w którym złożono
wniosek o wydanie dowodu osobistego.

4. Minister właściwy do spraw administracji publicznej może nadać numer PESEL osobom innym niż
wymienione w punkcie 2 na ich pisemny wniosek, jeżeli odrębne przepisy przewidują potrzebę posiadania numeru PESEL przez te osoby.

5. Osoby, o których mowa w punkcie 4 składają umotywowany pisemny wniosek bezpośrednio do ministra właściwego do spraw administracji publicznej

W jaki sposób tworzy się numer PESEL?

Numer PESEL jest to 11 cyfrowy, stały symbol numeryczny, jednoznacznie identyfikujący określoną osobę fizyczną.

- na pozycji 1-2 umieszczone są dwie ostatnie cyfry roku urodzenia,

- 3-4 umieszczone są dwie cyfry miesiąca urodzenia,

- 5-6 umieszczone są dwie cyfry dnia urodzenia,

- 7-10 umieszczony jest liczba porządkowa z oznaczeniem płci,

- 11 umieszczona jest liczba kontrolna.

Zmniejszenie płodności- wstrzemięźliwość seksualna. Płace na niskim poziomie.

Maltuzjanizm- ruch-później neomaltuzjanizm; po II wojnie światowej- związany z eksplozją demograficzną w krajach kolonialnych

Zwiększenie dochodu może zostać pochłonięte przez przyrost naturalny. Ograniczenie tępa przyrostu ludności na drodze represji i prewencji (maltuzjanizm), za pomocą kontroli urodzin (neomaltuzjanizm)

Minimum egzystencjalne- stosowane w pojęciu ubóstwa; żywność, dach nad głową odzież, minimum opieki lekarskiej; (zaspokojenie tylko biologicznych podstawowych potrzeb człowieka)

Minimum socjalne- poziom dochodów, który pozwala ludziom żyć na normalnym poziomi, by nie wpaść w ubóstwo. (górna granica ubóstwa)

Ubóstwo jest zawarte między min egzyst a min socjalnym.

Przyczyny:

- bezrobocie

- alkohol

- starość, kalectwo

- bezdomność

- większa na wsi - 60%ubogich to mieszkańcy wsi

- wśród ludzi o niskim wykształceniu

- wiek skorelowany z ubóstwem - im osoby młodsze bardziej narażone na ubóstwo.

Stopa ubóstwa- jaki % ludności żyje poniżej linii ubóstwa; zakres ubóstwa jest różny.

Bezrobocie jest niekorzystnym zjawiskiem w społeczeństwie.

MIGRACJE

Migracja- z łac migrato= wędrówka; proces przemieszczania się ludności, zmian miejsca zamieszkania lub pobytu ludności.

Przyczyny migracji:

Ekonomiczne, rodzinne (łączenia), religijne, kulturowe, zdrowotne, turystyczne, polityczne

Pod wzgl org.

Żywiołowe, planowe, dobrowolne, przymusowe, legalne, nielegalne.

1) zmiana stałego miejsca zamieszkania i miejsca czasowego pobytu określane są jako wędrówki lub migracje ludności

2) przemieszczanie, zmiany miejsca zamieszkania, rozsiedlenia geograficznego ludności

3) terytorialne przemieszczenia ludności zarówno w granicach kraju jak i poza jego granicami.

Pojęcie migracji związane jest z pewnymi obszarami terytorialnymi

a) wszelkie ruchy migracyjne wewnątrz ustalonego obszaru - migracje wewn

b) przepływ ludności poza granice wyznaczonego obszaru - migracje zewn

Przyczyny migracji:

- ekonomiczne (chęć poprawy warunków życia, wyższe dochody)

- rodzinne (łączenia) zakładanie rodzin jedno z innej miejscowości

- religijne - chęć przebywania wśród współwyznawców, dobrowolne, przymusowe - prześladowania

- kulturowe

- zdrowotne - mają na celu poprawę zdrowia, sezonowe wyjazdy sanatoria

- turystyczne - wyjazdy o charakterze poznawczym

- polityczne - wywołane wojnami, prześladowania zwolenników określonych poglądów w czasie pokoju

- żywiołowe - spontaniczna ucieczka wywołana wybuchem wulkanu

Migracje planowe - repatriacja - planowa akcja osiedlenia ludności na nowych terenach.

Czas trwania:

1) m. stałe - osoba zmienia na stałe miejsce pobytu

2) m. czasowe

- sezonowe - wyjeżdża na jakiś czas, np. do pracy, a potem wraca

- wahadłowe - codzienne dojazdy z miejsca zamieszkania do miejsca pracy:

* dobrowolne - z własnej woli

* przymusowe - przyczyny niezależne od osoby migrującej.

W Polsce dzielimy migrację na 5 okresów

a) II poł XIX w. do 1939r.- „za chlebem do Ameryki” po 1926-1930r. 3,5mln

b) czas wojny 39-44r. 5mln osób

c) 1944- 1970r.- zmiana granic Polski

56-70- repatriacja ze Związku Radzieckiego

d) 1970- 1980r.- emigracja w małym stopniu

e) 1981 do dziś; 81-90- na stałe 1mln Polaków.

STAROŚĆ

Biologiczna (60 lat- starzenie organizmu)

Psychologiczna

Społeczna

Okresy życia

Przedprodukcyjny- 0-17lat; produkcyjny- 17-64 mężczyźni, 17-60 lat kobiety; poprodukcyjny- 64; starczy; sędziwy.

Wpływ na życie człowieka mają: własne postępowanie, warunki genetyczne, czynniki środowiskowe, psychologiczne, biologiczne, fizyczne, chemiczne, naturalne, przyrodnicze, społeczne, służba zdrowia. Sztuczne- zagęszczenie populacji, mechanizacja; płeć, wiek, kondycja fiz i psych, dieta, aparat genetyczny.

STAROŚĆ Jest nieunikniona, starzejemy się wszyscy. Starość niezależna od jednostki i społeczeństwa przebiega w różny sposób, ma różne oblicza. Starość nie powinna być utożsamiana z chorobą, gdyż jest etapem rozwoju osobniczego następującym po okresie dojrzałości.

Starzenie oznacza stopniowe zmniejszanie rezerwy czynnościowej narządów, które zmniejszają możliwość zachowania równowagi wewnątrzustrojowej. Jest to proces ciągły i nieodwracalny.

Starzenie się ma duże znaczenie indywidualne i społeczne ponieważ zbliża człowieka do okresu starości.

Starzenie zależy od sposobu i warunków życia. Odmiennie będzie przebiegało u mężczyzn i kobiet, inaczej na wsi i w mieście.

4 okresy starości:

- 60 - 69 lat wiek początkowej starości

- 70 - 84 lata wiek przejściowy pomiędzy początkową starością a wiekiem ograniczonej sprawności fizycznej i umysłowej

- 75 - 84 lata - wiek zaawansowanej starości

- 85 i więcej - niedołężna starość

Jednakże wiek kalendarzowy nie jest jednak najwłaściwszym miernikiem nasilenia się procesów starzenia.

Cechy starości:

- znaczny spadek zdolności adaptacyjnej człowieka w wymiarze biologicznym psychospołecznym

- postępujące ograniczenie samodzielności życiowej

- stopniowe nasilenie się zależności od otoczenia

Problemy ludzi starszych: samotność, choroba, inwalidztwo, życie w ubóstwie, poczucie nieprzydatności.

WHO początek starości 60rż , wyróżnia się 3 etapy:

60 - 75 - wiek podeszły, wczesna starość

75 - 90 - wiek starczy, późna starość

90 i później - wiek sędziwy, długowieczność

Zgon - trwałe, czyli nieodwracalne ustanie czynności narządów niezbędnych do życia a w konsekwencji ustanie czynności całego ustroju.

Umieralność - nie jest zbyt dokładnym negatywnym miernikiem stanu zdrowia ludności, ponieważ prawdopodobieństwo wystąpienia zgonu nie jest jednakowe w różnych schorzeniach a wiele chorób nie kończy się śmiercią.

Współczynnik umieralności ogólnej:

(Liczba zgonów ogółem w danym czasie/ liczba ludności narażona na ryzyko w danym czasie)*1000

RUCH NATURALNY

Wydarzenia demograficzne- są to urodzenia, małżeństwa, zgony.

Ruch naturalny ludności- zjawisko wpływające na przebieg biologicznej reprodukcji społeczeństwa (urodzenia, zgony, zawieranie i rozwiązywanie małżeństw)

Wzajemne zależności między natężeniem elementów ruchu naturalnego a strukturami płci i wieku.

VII 1994

Żywo urodzony- (wg Holtzera) całkowite wydalenie lub wydobycie z ustroju matki noworodka, niezależnie od czasu trwania ciąży, który oddycha lub wykazuje jakiekolwiek czynności życia; co najmniej 500g i 25cm; Najnowsza definicja w Polsce uznawana przez WHO

Żywe urodzenia - całkowite wydalenie lub wydobycie z ustroju matki noworodka, który oddycha i wykazuje oznaki życia, w chwili urodzenia waży co najmniej 500g albo gdy nie jest znana waga urodzeniowa, ale poród nastąpił po 22tyg ciąży, długość noworodka 25cm.

Martwo urodzony- zgon płodu- zgon, który nastąpił przed całkowitym wydaleniem lub wydobyciem niezależnie od czasu trwania ciąży.

Poród- całkowite wydobycie lub wydalenie z organizmu matki produktu poczęcia po ciąży trwającej min od 22- 28 tygodni, gdyż po tym okresie ciąży normalnie ukształtowany płód określa się jako zdolny do samodzielnego życia poza organizmem. Przed 22tyg- wydalenie= poronienie.

Współczynnik urodzeń - stosunek urodzeń żywych w czasie t do liczby ludności wg stanu w połowie badanego okresu t.

Zawarcie związku małżeńskiego- 2 osoby płci odmiennej, pociąga za sobą pewne prawa i obowiązki współmałżonków. Rejestracja w księgach małżeństw. (1993r- konkordat- równouprawnienie związków cywilnych i kościelnych; obowiązek zarejestrowania związku małżeńskiego zawartego w kościele w ciągu 5-ciu dni od dnia zawarcia małżeństwa)

Rozwód- rozwiązanie związku małżeńskiego przez sąd w oparciu o akty prawne;

Formalne zawiązanie, a samoistne rozwiązanie: 60% zgon męża, 21% zgon żony, 18% rozwody.

Lata 1993-97- nadwyżka małżeństw rozwiązanych nad zawartymi.

Zakończenie małżeństwa przez:

- 60% zgon męża

- 21% zgon żony

- 19% rozwód

Współczynnik zawierania małżeństwa:

(Ogólna liczba małżeństw w okresie t do ogólnej liczby ludności na danym obszarze)*1000.

Podstawą analizy natężenia urodzeń są współczynnik rodności i płodności.

Rodność - natężenie urodzeń w badanej zbiorowości w określonym czasie

Współczynnik urodzeń (rodności) - wyraża stosunek liczby urodzeń żywych z badanej zbiorowości w badanym okresie do liczby ludności do niej zaliczanej w połowie badanego okresu lub pośredniej liczby ludności.

Wurodzeń = (Ut/Lt)*C

Ut - liczba urodzeń w okresie t

Lt - liczba ludności wg stanu w połowie badanego okresu t lub średnia liczba ludności w okresie t.

C - const (1000)

Współczynnik płodności:

Wpłodności = (Ut/K15-49)*C

Ut - liczba urodzeń żywych w okresie t

K15-49 - stan liczebny kobiet w wieku 15-49 lat w połowie badanego okresu lub średnia liczba kobiet w wieku 15 i 49lat.

C - 100 lub 1000

Urodzenia wg płci

Wśród wielu znanych prawidłowości demograf na szczególną uwagę zasługuje stosunkowa niezmienność progresji liczb urodzeń chłopców i dziewcząt na 1000 żywo urodzonych noworodków płci żeńskiej przypadało 1054 - 1075 płci męskiej (1950 - 1990)

Sezonowość urodzeń:

Fakt każdego żywego urodzenia powinien być zgłaszany w ciągu 14 dni w urzędzie stanu cywilnego

- liczba urodzeń w końcu roku często gwałtownie spada i nie mniej gwałtownie rośnie w pierwszych dniach stycznia: urodzenia jak gdyby są przenoszone na następny rok kalendarzowy

- urodzenia skupiają się nadmiernie w niektórych dniach w ciągu roku kalendarza gdy w innych dniach natężenie słabnie

- w Europie pół max żywych urodzeń: kwiecień - maj

- Zach i śr Europa: luty - kwiecień

Współczynnik zgonów

Ogólna liczba zgonów w okresie t do liczby ludności w połowie badanego okresu lub srednia liczba ludności w okresie badanym t xC (1000, 10000 lub 1000000)

W statystyce przyczyn zgonów podstawowym dokumentem jest karta zgonu wystawiana w ciągu 24h po zgonie. Obecny wzór karty zgonu zawiera trzy przyczyny zgonu: wyjściową (pierwotną), wtórną oraz bezpośrednią.

Współczynnik przyrostu naturalnego:

Liczba urodzeń w badanym okresie t - liczba zgonów/ liczba ludności w połowie badanego okresu lub średnia liczba ludności w tym okresie.

Zgon- trwałe, czyli nieodwracalne ustanie czynności narządów niezbędnych do życia a w konsekwencji ustanie czynności całego ustroju.

Umieralność- jest równoważna z poj natężenia zgonów; jest stosunkiem liczby zgonów do liczby ludności

Śmiertelność- natężenie zgonów na określoną chorobę; stosunek zmarłych osób, do osób które zachorowały na daną chorobę.

Ogólny współczynnik zgonu- element określający współczynnik przyrostu ludności

Zmniejsza się współczynnik zgonu= wydłużenie życia

Nadumieralność mężczyzn- duża liczba zgonów mężczyzn w wieku produkcyjnym przez choroby układu krążenia.

Umieralność podlega wahaniom sezonowym

Umieralność okołoporodowa- stosunek urodzeń martwych i zgonów do wszystkich urodzeń

Zgony wg przyczyn (karta zgonu do 24h- podstawowy dokument w statystyce zgonów) Stan lub proces chorobowy, uraz lub zatrucie prowadzące do śmierci.

Choroba wyjściowa- choroba lub uraz, będące bezpośrednią przyczyną śmierci

3 przyczyny: wyjściowa- początek choroby z której następuje zgon, np. żółtaczka

Wtórna- niewydolność krążenia

Bezpośrednia- krwotok z żylaków

W Polsce przyczyny zgonów: nowotwory złośliwe, wypadki, urazy, zatrucia, choroby ukł krążenia.

Zgony noworodków- stany chorobowe w okresie okołopłodowym, wrodzone wady rozwojowe, choroby ukł oddechowego.

Ogólny wzór współczynników demograficznych:

W= F/L * C (1000)

W- współczynnik demograficzny

F- ogólna liczba badanych

L- ogólna liczba ludności badanej zbiorowości

C- constans (1000)

Współczynnik płodności:

Ogólny (przypadający na 100 kobiet w wieku rozrodczym); Cząstkowy

Stan populacji- struktura ludności wg płci, wieku, wykształcenia

Struktura ludności wg płci i wieku stanowi podstawę większości analiz demograficznych, określa ona w poważnym stopniu kształtowanie się przyszłych trendów w zakresie płodności i umieralności.

Dają podstawę do określenia wieku społ ekonomicznych konsekwencji na dziś, jutro i przyszłości np. nowe miejsca pracy, potrzeby mieszkaniowe, emerytury.

Podstawowe rodzaje piramid wiekowych:

- Progresywna - cechą charakterystyczną tej struktury jest jej klasyczny kształt piramidy, której szeroka podstawa informuje o licznych rocznikach dzieci i młodzieży (duża liczebność najmłodszych kohort). Tego typy struktury są charakterystyczne dla eksplozji demograficznych.

- Zastojowa - obrazuje ona sytuację wymieralności pokoleń. Zbliżone są pod względem wartości wskaźnik urodzeń i zgonów, co przesądza o zerowym przyroście naturalnym i tendencji do starzenia się populacji

- Regresywna - obrazuje typ ludności starej oraz zawiera w sobie niebezpieczeństwo wystąpienia zjawiska depopulacji

Trzy grupy ludności: 0-14, 15-50, 60 i więcej

Proces demograficzny starzenia się społeczeństwa- stałe zwiększanie się udziału ludności w wieku poprodukcyjnym w ogólnej liczbie ludności.

Głównymi czynnikami powodującymi takie zmiany są:

- zmniejszanie się liczby urodzeń, - przedłużanie się długości życia, - przesuwanie się coraz wyżej roczników wyżowych i niżowych.

EPIDEMIOLOGIA

Wywodzi się od 3 greckich słów: epi- „na” „nad”, demos - „ludność”, logos - „nauka”.

Epidemiologia jest nauką, która zajmuje się badaniem czynników wywierających wpływ na stan ludności i jej zdrowie.

Nauka o przyczynach i prawach szerzenia się dóbr w populacji ludzkiej, o ich natężeniu i zapobieganiu im. Epidemiolodzy liczą, mierzą, analizują zjawiska zdrowotne: pozytywne i negatywne oraz czynniki ryzyka zdrowia populacji ludzkiej.

Dawniej zajmowała się przyczynami źródeł wykrywaniem i zwalczaniem. Dziś obejmuje wykrywanie przyczyn i źródeł epidemii, choroby przewlekłe, wypadki, zatrucia, oraz zwalczanie tych przyczyn.

Epidemiologia jest gałęzią nauki, która zajmuje się badaniem wpływu różnych czynników i warunków środowiskowych na częstość i rozprzestrzenianie się chorób zakaźnych i niezakaźnych lub w ogóle różnych stanów fizjologicznych wśród ludności.

Epidemiologia to nauka o rozpowszechnianiu czyli o częstości występowania i rozmieszczenia chorób, inwalidztwa, zgonów i innych zjawisk biologicznych w populacjach ludzkich oraz o czynnikach wpływających na ich rozmieszczenie lub występowanie. Nauka ta ma udział w rozszerzaniu wiedzy medycznej, określając rozmiary problematyki zdrowotnej, ustalając czynniki etiologiczne oraz służąc ocenie wyników działalności leczniczej i profilaktycznej.

Epidemiologia wg WHO badania:

1) czynnik określający częstotliwość i rozpowszechnianie chorób wśród ludzi

2) warunków występowania chorób i niepełnosprawności w grupach ludzkich oraz czynników mających na to wpływ.

Epidemiologia - nauka o rozpowszechnianiu i czynnikach, warunek występowania związanych ze zdrowiem stanów lub zdarzeń w określonych populacjach jak również jest dyscypliną służącą do kontroli problemów zdrowotnych.

3 elementy odpowiedzialne za wystapienie choroby: (TRIADA EPIDEMIOLOGICZNA)

1) czynniki gospodarza (osobnicze)

2) swoiste czynniki chorobotwórcze

3) środowisko

Czynniki gospodarza zależą od:

- dziedziczność,

- płeć, wiek,

- stan odżywiania

- uprzednie narażenie na czynniki szkodliwe

- stan odporności,

- ogólny stan zdrowia

- przebyte choroby.

(gr krwi A- zwiększone ryzyko zachorowania na raka żołądka; gr B- na wrzody dwunastnicy)

Środowisko: suma zewnętrznych czynników oddziałujących na człowieka. Otoczenie może być podzielone na: biologiczne, fizykochemiczne, społeczne.

- czynniki biologiczne: bakterie, wirusy, riketsje, grzyby.

Rezerwuary infekcji - ludzie zwierzęta gleba

Przenosiciele: stawonogi, flora, fauna, produkty żywnościowe, alergeny.

- czynniki fizykochemiczne: temperatura, wilgotność, zanieczyszczenia chemiczne powietrza gleby, szkodliwość w miejscu pracy i w domu, promieniowanie, nasłonecznienie.

- czynniki społeczne: to wzajemne relacje i oddziaływania między jednostkami i grupami ludzi, wynikają z organizacji społecznej i innych aspektów życia.

Swoiste czynniki chorobotwórcze: wirusy, bakterie, alergeny.

Triada epidem ma na celu wskazanie iż stan zdrowia populacji nie zależy od jednego wybranego czynnika lecz współzależy w różnym stopniu od wszystkich czynników.

PODZIAŁ EPIDEMIOLOGII

Epidemiologia - ogólna - badanie, opis ustalenie o ogólnie prowadzonych przyczynach i sposób rozprzestrzeniania chorób i ich natężenia; obejmuje szeroki zasięg;

- szczegółowa - w odniesieniu do danej choroby z uwzględnieniem odpowiednich metod leczniczych

- chorób zakaźnych i inwazyjnych

- zakażeń szpitalnych

- ch. zawodowych - podstawa dla medycyny pracy

- wypadków związanych z pracą

- wojenna- opisuje specjalne sytuacje zdrowotne, związane z katastrofami społecznymi

- geografia epidemiologiczna- Indie- cholera

- środowiskowa ( ocena czym? środowisko ma wpływ na zdrowie człowieka i daje podstawę do działań profilaktycznych i ochrony środowiska) wpływ czynników środowiskowych

- historyczna (w dawnych wiekach - opis chorób); ospa dur brzuszny

- genetyczna - z postępu wiedzy, hemofilia

- psychiatryczna

- medycyny pracy???

PROFILAKTYKA ZDROWOTNA:

Promocja zdrowia WHO - działania informatyczne? przez pracowników służby zdrowia umożliwia wszystkim ludziom zwiększenie kontroli swoim zdrowiem oraz stwarzanie im możliwości poprawy zdrowia aż do osiągnięcia w pełni dobrego samopoczucia.

Promocja zdrowia - działania mające na celu zmianę zachowań zdrowotnych i wychowanie zdrowotne, można to osiągnąć również przez edukację zdrowotną.

Polityka zdrowotna

Główne zadania epidemiologii w Polsce:

1) pomiar zapotrzebowania ludzi na działalność służby zdrowia

2) ocena działalności służby zdrowia

3) nadzór epidemiologiczny nad wpływem środowiska

Zadania praktyczne:

- promocja zdrowia

- szkolenia

- konieczność unifikacji metod leczenia

Medycyna, nauka o zdrowiu i chorobie:

Medycyna jest nauką o zdrowiu i chorobie jako część wiedzy o otaczającym świecie. Jako dziedzina społecznej działalności człowieka jest sztuką leczenia chorych i zapobiegania chorobom. Nauki med. zajmują się pozytywnymi i negatywnymi czynnikami wpływającymi na zdrowie, oraz likwidacją wynikających z nich przyczyn, skutków negatywnych.

Podział medycyny wg WHO: (ze wzgl na zakres działań)

1) profilaktyczna: cechy genetyczne, osobnicze, środowisko życia, profilaktyka, zaopatrzenie

2) lecznicza: zgłaszalność chorych, leczenie ambulatoryjne, leczenie szpitalne

3) rehabilitacyjna: rehabilitacja, badanie skutków choroby

Zdrowie wg WHO - to pełny dobrostan fizyczny, psychiczny, społeczny a nie tylko brak choroby lub niedomagania.

Biologia, środowisko, styl życia, opieka medyczna - czynniki warunkujące dobry stan zdrowia.

Zdrowie - to nie tylko brak choroby czy niedomagania, ale dobre samopoczucia oraz taki stopień przystosowania się biologicznego psychicznego i społecznego jaki jest osiągalny dla danej jednostki w najkorzystniejszych warunkach.

Zdrowie to stan lub zdolność organizmu ludzkiego do wykonania odpowiednich czynności w określonych warunkach środowiskowych i genetycznych.

Zdrowie to stan swoistej równowagi albo oddziaływania między układem jaki stanowi organizm człowieka a otaczającego go środowiska zewnętrznego, równowagi która umożliwia tworzenie, rozwój i reprodukcję człowieka - kryteria ewolucyjne.

Człowiek zdrowy - wiek, płeć, miejsce pobytu, warunki mieszkaniowe, klimat w pracy, tryb życia.

Zdrowie społeczeństwa ludzkiego jest to nie tylko brak choroby oraz dobry stan zdrowia fizycznego, psychicznego, społecznego jednostek składających się na społeczeństwo, ale również harmonij..., rozwój naturalny ludności oraz takie warunki otoczenia, które sprzyjają zdrowiu ludzi - prof. Korzewski.

Negatywne mierniki zdrowia populacji:

1) zachorowalność - liczba nowych przypadków choroby w analizowanym czasie (ch mające początek w tym czasie), współczesne zachorowania, ilość nowych zachorowań do populacji x1000 lub 10000, można ją obliczyć dla osób, dla przypadków

2) chorobowość - określa liczbę osób chorych w okresie badanym? osoby zachorowały wcześniej ale koniec choroby przypada na okres badań, lub zachorowały wcześniej i chore są w okresie badań (ch chwilowe, ch okresowe)

3) umieralność - wyznacza współczynnik umieralności, liczba osób narażonych na śmierć z powodu choroby w analizowanym okresie czasu

4) śmiertelność - liczba osób które zmarły w danym okresie czasu

(Zapadalność- nowe zachorowania (współczynnik), które wystąpiły w danym okresie w stosunku do średniej liczby ludności narażonej na ryzyko zachorowania

(Chorobowość- całkowita liczba osób, które chorowały w danym okresie w stosunku do średniej liczby ludności narażonej na ryzyko zachorowania

(Śmiertelność- stosunek liczby zgonów do ogólnej liczby chorych

(Umieralność- stosunek liczby zgonów do ogólnej liczby ludności)

Społeczno ekonomiczne uwarunkowania zdrowia:

1) poziom ekonomiczny (sytuacja ekonomiczna)

- styl życia

- wykształcenie

- pozycja społeczno zawodowa (czy ma pracę)

2) sytuacja materialna

3) miejsce zamieszkania (miasto - wieś)

4) stan cywilny

1975 USA uwarunkowania zdrowia ludności:

Główne czynniki odpowiedzialne za stan zdrowia.

- 53% styl życia

- 21% dziedziczność

- 16% opieka zdrowotna

- 10% środowisko

Zapobieganie chorobom:

I faza - przeciwdziałanie wystąpieniu choroby powszechnie dostępnymi metodami

Zwiększanie odporności osobniczej na zachorowanie lub zmniejszanie ekspozycji osób wrażliwych na czynniki szkodliwe.

- szczepienia ochronne w celu zapobiegania chorobom zakaźnym (np. gruźlica)

- poprawa jakości środowiska (zwalczanie zanieczyszczenia powietrza atmosferycznego)

- promocja zdrowia.

II faza - przeciwdziałanie skutkom choroby

W stadium przedklinicznym choroby polega na możliwie wczesnym wykryciu choroby i skuteczne leczenie.

- wczesne rozpoznanie i leczenie (badania przesiewowe i okresowe)

- poprawa skuteczności lecznictwa

- poprawa skuteczności rehabilitacji

III faza - przeciwdziałanie nasilaniu się inwalidztwa u tych chorych, którzy nie mogą być wyleczeni

- rehabilitacja.

ŹRÓDŁA INFORMACJI O STANIE ZDROWIA POPULACJI:

1. dane o zgonach, dane statystyczne Gusowskie zbierane na podst karty zgonu

2. dane o chorobach - zgłaszanie chorób zakaźnych, druki przekazywane do stacji sanitarno - epidem;

- dane o chorobach - karta wypisu ze szpitala, druk GUS

- zgłoszenia nowotworów złośliwych - przekazują ośrodki onkologiczne do centrum i gromadzone w skali kraju

3. absencja chorobowa pracowników w zakładach pracy

4. dane dotyczące inwalidztwa/niepełnosprawności; uzyskujemy z orzeczeń komiski orzeczniczych

Dane pośrednie

- Z masowych badań profilaktycznych - nigdy nie uzyskujemy dokładnych wyników (zasada pareto)

- inne badania organizowane w ramach masowych akcji, np. masowe badanie przeciwko osteoporozie.

PRZYCZYNY NADUMIERALNOŚCI MĘŻCZYZN W POLSCE

1) stan cywilny (osoba samotna rozwiedziona wdowcy)

2) wykształcenie (podstawowe, zawodowe)

3) miejsce zamieszkania (wieś i małe miasta)

4) charakter pracy

5) styl życia (palenie tytoniu, nadużywanie alkoholu, stres, sposób odżywiania, mała aktywność fiz)

6) wiek

7) choroby serca (choroba wieńcowa, zawał)

8) wypadki drogowe - przyczyna zewnętrzna

(samotni, bezrobotni)

W badaniach profilaktycznych wyróżniamy:

- Badania przesiewowe

- Testy przesiewowe

Badania profilaktyczne mają na celu wychwycenie zagrożenia chorobą lub wykrycie wczesnego stadium choroby

Należą do nich:

- profilaktyka raka szyjki macicy

- profi raka prostaty

- profi chorób płuc (gruźlica, rak)

- mammografia (profi raka piersi)

Testy przesiewowe są (CECHY):

- tanie

- wykonują je osoby bez specjalistycznego przeszkolenia

- nie stanowią diagnozy lecz ukierunkowują dalsze postępowanie; np. pomiar ciśnienia tt, pomiar wzrostu u dzieci.

Zasada PARETO:

80/20

Np. robimy badanie profilaktyczne kobiet w kierunku raka szyjki macicy, (były te badania rejestrowane do 99r w wojewódzkich instytutach matki i dziecka). Badaniom tym poddawało się 80% kobiet, które były zdrowe, a chore były w tych 20%, które się nie zgłosiły.

Badania obserwacyjne:

- retrospektywne

- prospektywne

b. retrospektywne - obejmują kohortę (grupę populacji która dziś jest chora na daną chorobę i badamy „retro” - do tyłu, co sprzyjało powstaniu tej choroby, czy paliły, czy wystepowały choroby, odżywianie, warunki życia i pracy; szukamy czynników wspólnych, które wpływają na zachorowanie;

jest stosunkowo tanie, bo chorych już mamy, ale ważne aby zadawać te same pytania.

b. prospektywne - bierze się gr ludzi (50tys) wydzielamy np. osoby palące i niepalące i sprawdzamy ile z nich będzie miało raka płuc.

Jest o wiele droższe. Nie wykonujemy ich w celu opisania choroby rzadkiej (takie choroby wyłapuje się w gr 2mln osób), ponieważ nie było by możliwości finansowania. Są:

- drogie

- obejmują dużą liczbę osób

- uciążliwe.

Opierają się najczęściej na ankietach i wywiadach. Dla wszystkich muszą być jednakowe pytania.

Badania kliniczne pojedynczego przypadku - lekarz może zadać dodatkowe pytania aby ten pojedynczy przypadek zdiagnozować.

Badania dzielą się na

- obserwacyjne

- eksperymentalne

Badania retrospektywne- Badanie oparte na zgromadzonej dokumentacji medycznej. W badaniu takim analizuje się przebytą w przeszłości ekspozycje chorych na domniemany czynnik, tak by stwierdzić czy pomiędzy występowaniem określonego punktu końcowego a działaniem tego czynnika występuje związek przyczynowo-skutkowy.

Badania prospektywne- Obserwacja określonych grup chorych: eksponowanych i nie eksponowanych na dany czynnik chorobotwórczy lub interwencję medyczną rozpoczynającą się w określonym momencie i trwającą przez ustalony przez prowadzącego badanie czas.

Badania epidemiologiczne:

- analityczne(nie kontrolowane)- dobór próby na skutek ekspozycji, badania prospektywne (kohortowe); przekrojowe(pomiar ekspozycji w trakcie badania), ocena ekspozycji poprzedzającej wystąpienie choroby. Badania retrospektywne(kliniczno- kontrolne)

- opisowe

- eksperymentalne(kontrolowane)- losowe badania kontrolowane, badania interwencyjne

Narodowy program zdrowia w Polsce od 1990r (NPZ). Wynikało to ze strategii światowej organizacji zdrowia (WHO) wg zasady zdrowie jest stanem statycznym i na każdym etapie życia należy je chronić i przywracać.

Cele:

1) Zwiększenie aktywności fizycznej

2)

3) Palenie tytoniu(?)

4) zmniejszenie i zmiana struktury picia alkoholu

5) walka z substancjami psychoaktywnymi i związanymi z nimi szkodami

6) poprawienie edukacji zdrowotnej

7) promocja zdrowia psychicznego

8) zmniejszenie narażenia na czynniki szkodliwe w środowisku pracy i otoczenia

9) polepszenie stanu sanitarnego

10) zmniejszenie częstości wypadków

11) zwiększenie sprawności pomocy doraźnej

12) poprawia dostępność POZ

13) poprawa sytuacji- wcześniaki i niska masa urodzeniowa

14) wcześniejsza diagnoza choroby niedokrwienia serca, nowotworów złośliwych szyjki macicy i sutka

15) pomoc niepełnosprawnym w powrocie do normalnego życia

16) zmniejszenie ryzyka zachorowań na choroby zakaźne

17) identyfikacja próchnicy zębów i chorób przyzębia

POZ

- internista

- pediatra

- ginekolog

- pielęgniarka środowiskowa

- stomatolog

Screening= badania przesiewowe- nie stawia diagnozy i nadaje kierunek dalszego leczenia, wyłapuje wczesne objawy. Pozwala wykryć chorobę, zanim wystąpią objawy; nadciśnienie może być objawem nowotworu.

- badania radiologiczne

- badania histologiczne

Warunki uzasadniające podejmowanie badań przesiewowych

1) choroba stanowi ważny problem społeczny

2) naturalna hist choroby jest znana

3) istnieją skuteczne metody leczenia choroby

4) wyst wczesne objawy choroby

5) metody diagnostyczne wczesnych stadiów choroby

6) istnieją możliwości weryfikacji diagnostycznej

7) metody badań przesiewowych są pozbawione ryzyka powikłań i będą akceptowane przez badanych

8) ustalone są zasady kogo należy zaliczyć do grupy chorych wymagających leczenia

9) wykrywanie wczesnych stadiów choroby będzie procesem ciągłym.

Analiza epidemiologiczna choroby wieńcowej serca

Choroby ukł krążenia- ok. 50% wszystkich zgonów

Niedokrwione serce i zawał serca

Nadciśnienie tętnicze

To choroby przewlekłe, ograniczające zdolność do pracy

Promowanie wiedzy o istocie ukł krążenia, choroba wieńcowa- niedostateczne ukrwienie serca, ma podłoże miażdżycowe.

Chorują mężczyźni w wieku 40-50 lat. Leczenie jest objawowe.

Retinopatia wcześniaków- spowodowana uszkodzeniem naczyń, choroba oczu, zmiany chorobowe w siatkówce; leczenie: koagulacja siatkówki, podawanie wit E.

Posocznica- ogólnoustrojowe zakażenie organizmu bakteriami

Próchnica zębów- niszczenie zębiny i szkliwa; przyczyny: bakterie, cukry, wrażliwość, kwasy, które wypłukują wapń. Struktura zęba formuje się od życia płodowego.

Występowanie: rozpowszechniona choroba jamy ustnej, w szczelinach i bruzdach zębów trzonowych i przedtrzonowych, dziewczęta wykazują większą zachorowalność, wpływ rodziny- dziedziczenie. Leczenie: początkowo obejmuje tylko szkliwo. Do mineralizacji używa się płynów, żelów, past z fluorem, dieta z redukcją słodyczy, odwiedzanie stomatologa. Na chorobę próchnicową choruje ok. 90% siedmiolatków; prowadzi do schorzeń, nieświeży oddech, brzydki uśmiech. Profilaktyka: higiena jamy ustnej, wizyty u dentysty, dieta.

Grupy etniczne gdzie wyst najmniej próchnica: Eskimosi, rasa czarna i żółta.

Rak żołądka- umiejscawia się w miejscu wpustu, odźwiernika; 90% choroby- 40-50 lat; najczęstszy rak u mężczyzn. Objawy: krwawienie, bóle w podbrzuszu, wymioty, chudnięcie. Przyczyny: może być wynikiem zakażenia bakterią Helikobacter; odżywianie( dużo soli, pokarmu wędzone, węglowodory aromatyczne- benzopiren), spożywanie zjełczałych tłuszczów, smażone potrawy, używki, azbest, nadkwaśność soku żołądkowego, przewlekłe zapalenie żołądka. Guzy- przyczyny krwotoków, azotyny znajdujące się w przenawożonych korzeniach marchwi i liściach sałaty.

EPIDEMIOLOGIA opisowa:

Zadnie:

Określenie wartości liczbowej współczynników chorobowości, zapadalności i umieralności w różnych populacjach.

Hipotezy wyjaśniające uwarunkowania stanu zdrowia populacji

Częstość występowania choroby dokonuje się wg cech odnoszących się do:

1) osób:

- wiek

* jest wykładnikiem stadium rozwojowego organizmu

* może być wykładnikiem pierwszej ekspozycji organizmu na czynnik szkodliwy

* może być wyznacznikiem kumulującego się z czasem ryzyka zachorowania

- płeć

Przyczyny różnicowania chorób wg płci:

* genetyczna

* różnice konstytucjonalne, morfologiczne i fizjologiczne

* rodzaj aktywności zawodowej

* stopień i częstość ekspozycji na czynniki środowiska

- grupa etniczna

- stan cywilny

* osoby o słabszym zdrowiu mają tendencje do pozostawania w stanie wolnym

* osoby prowadzące mniej higieniczny tryb życia narażone na czynniki chorobotwórcze w stanie wolnym

- zawód (lekarze lepiej, grupy zawodowe gorzej)

- warunki społeczno bytowe? Czyli kto zachorował?

2) czasu

- zmiany chwilowe (dzienne godzinowe)

- sezonowe

- zmiany cykliczne

- zmiany długofalowe

Kiedy zachorował?

3) miejsca:

- kraj

- miasto, wieś

- gromada

Gdzie zachorował?

BADANIA EKSPERYMENTALNE:

Teoria badań eksperymentalnych jest prosta, polega na rozlosowaniu jednostek (osób) do testowego czynnika (zabiegu) lub grupy kontrolnej.

Badania epidemiologiczne:

- opisowe

- analityczne

- eksperymentalne

Mają one na celu: stworzenie naukowych podstaw zwalczania chorób przez określone programy ochrony zdrowia społecznego.

Badania naukowe zależne od rodzaju metody badawczej:

- eksperymentalne

- nieeksperymentalne

Różnica między nimi polega na tym, że w badaniach eksperymentalnych osoba która przeprowadza badanie celowo i świadomie kontroluje określone czynniki, które są przedmiotem badania i przydziela osoby do poszczególnych grup. Nieeksperymentalne - obserwacje prowadzone sa w takich grupach ludności w jakich występują w przyrodzie.

Badania doświadczalne - polegają na wywołaniu zjawiska przyrodniczego w ściśle określonych warunkach pozwalających na jego dokładne śledzenie jest on kierowany świadomie.

Różnica miedzy badaniami eksper a doświadczal:

- w doświadczalnych - stwarza się sztuczne warunki dla wywołania zjawiska

- w obserwacji eksp - zjawisko przebiega spontanicznie w warunkach naturalnych

Populacja podstawowa (generalna) - populacja do której mają się odnosić wyniki badań w stopniu ogólnym np. wszyscy obywatele kraju.

Populacja eksperymentalna - grupa wybrana do przeprowadzenia eksperymentu może być zawężona do wieku, płci, warunków społeczno - ekonomicznych , geograf, przy wyborze należy się kierować:

- czy istnieje podobieństwo cech demogr

- czy populacja jest dostępna do badań

- czy jest wysoka zapadalność na chorobę lub zjawisko poddawane badań

- ilość grup kontrolnych i eksperymentalnych

- uzyskać zgode osób poddawanych eksperymentom

Dobór losowy:

1. losujemy jednostki do poszczególnych grup czyli …. (metoda „orzeł - reszka”) aby uzyskać jednorodność materiału osoby musza być podzielone losowo do obu grup

2. dobór poradni czyli … polega na …. dla danej jednostki z gr 1 osoby z gr 2 o takich samych cechach (wiek, płeć , zawód)

W badaniu doświadczalnym uczestniczą 3 kategorie osób:

- osoby przeprowadzające badanie

- os poddane badaniu

- os oceniające skutki

Analiza wyników (zebranie wyników z obu grup) wymaga długiego okresu obserwacji.

BADANIA:

- retrospektywne

- prospektywne

- doświadczalne

BADANIE RETROSPEKTYWNE

Opierają się na dostępnych dokumentach z poprzednich lat na starych wywiadach i ankietach. Epidemiolog zna skutki, strukturę??? umieralności, ale chce ustalić czynniki narażenia działające, czyli coś dlaczego warunkowało zwiększoną zapadalność i umieralność.

Suma tych badań jednostkowych może stanowić podstawę badań retrospektywnych. Wyniki z tej grupy badanych chorych porównuje się z grupą kontrolną.

Do tych badań wykorzystuje się dokumenty zebrane do innych celów. Niedogodność to brak niektórych danych i uznanie wiarygodności tych badań. Pozwalają ustalić wpływ przyczyn środowiskowych na zdrowie, osiągnięcia i braki … zdrowia.

BADANIA PROSPEKTYWNE

Dotyczą przyszłego ewentualnego szkodliwego wpływu czynników środowiska na zdrowie osób mieszkających w danej okolicy lub pracujących w określonych zakładach pracy. Epidemiolog przypuszcza że w środowisku występujące czynniki działają szkodliwie czyli czynniki narażania zdrowia, które po pewnym czasie oddziaływania mogą spowodować określoną chorobę. Badania trwają od 5 - 10 lat, szczegółowo planowane pod względem badań lekarskich, aparaturowych , laboratoryjnych i statystycznych. Sposób ciągły. Jeżeli w danej grupie pojawią się nowe choroby to można określić przyczynę. Jeżeli czynnik zapadalności jest wyższy niż w kontrolnej to trzeba zamknąć zakład. Są cenne, wiarygodne ale wymagają dużych nakładów finansowych, obejmują duża grupę ludzi. Opierają się na ankietach, wywiadach.

BADANIA DOŚWIADCZALNE:

Celowe i kontrolowane, sterowane jedną określoną przyczyną, pozwalające badającemu ocenić oddział tej cechy na funkcje zdrowotne organizmu. Przeprowadzane na odpowiednio dobranej populacji żyjących w naturalnych dla siebie warunkach.

2 grupy: badana i kontrolna, razem tworzą kohortę. Można badać działanie leku, nowy zabieg. Po można podjąć decyzję o wprowadzeniu nowych metod leczenia.

Cechy charakteryzujące badania doświadczalnego:

- celowy dobór osób do tych grup

- zastosowanie placebo

- zastosowanie ślepej próby

Odmiana:

Losowe badania kontrolne (skuteczność szczepionek), nieplanowane, przypadkowe, np. środki przekazywane na ….

Metody wyboru populacji:

1) przesiewowe (screening) - otrzymamy grupę z tą cechą badamy 100% populacji

2) reprezentacyjne - grupa wybrana losowo, stosuje się ja jeżeli istnieje możliwość uogólnienia

3) doboru celowego - celowy wybór o określonych cechach do … badań epidemiologicznych

BADANIE OPISOWE

Polega na opisie częstotliwości występowania choroby w populacji w zależności od cech demograficznych (wiek, płeć) i cech środowiska (klimat, charakter zawodu i zarobków). Określamy współczynnik chorobowości.

Współczynnik zapadalności - liczba nowych zachorowań do liczby populacji narażonej na zachorowania razy 100 lub 1000.

Współczynnik śmiertelności - liczba osób zmarłych na daną chorobę do liczby osób chorujących na tę chorobę.

BADANIE RETROSPEKTYWNE (kliniczno kontrolne)

Stosowane w zwalczaniu niewielkich ognisk etiologicznych. Później do …. chorób i czynnika ryzyka nad skutecznością polityki. Grupa jednorodna pod względem jednostki chorobowej. Wybierać przypadki szpitalne lub osoby pod kontrolą lekarza.

BADANIA PROSPEKTYWNE

Służą weryfikacji hipotez dotyczących etiologii chorób i skuteczności profilaktyki lub leczenia. Kohorta w zależności od ekspozycji na określony czynnik a nie wg kryterium choroby jak w b. retrospekt. Ocenia się …. tempem pojawienia nowych

Zalety

- dokładnie określić czynniki szkodliwe

- zmniejszyć błędy w pozyskiwaniu czynników

- można kilka chorób

Wady:

Koszty, trudności organizacyjne, nie przydatne dla ch o niskiej zapadalności, konieczny taki sam standard diagnostyczny

PODEKSPERYMENTALNE???

Polegają na wywołaniu jakiegoś zjawiska przyrodniczego w ściśle określonych warunkach pozwalających prześledzić przebieg tego zjawiska

Wybieramy losowo i dzielimy na uczestniczącą i nieuczestniczącą w badaniu. Potrzebna zgoda komisji bioetycznych. Dla badania trzeba sformułować cel i założenie badania. Czynnikiem doświadczalnym jest bodziec zastosowany w celu określonego jego wpływu na sytuacje doświadczalną i porównanie z efektem innego zabiegu.

Problemy natury etnicznej???? (Etycznej)

1. bezpieczeństwo, ewentual odwracalność ujemnych skutków eksperymentu

2. usprawiedliwienie z punktu widzenia etyki lekarskiej

3. usprawiedliwienie etyczne zastosowanie metod w losowym leczeniu osób

4. czy konieczne jest uzyskanie zgody

5. czy będą narażone na jakieś dolegliwości

6. czy zastosowanie placebo w grupie kontrolnej jest właściwe

7. czy w trakcie obserwacji można zastosować podwójną ślepą próbę

BADANIA PRZESIEWOWE

Do zastosowania prostych i niedrogich testów diagnostycznych. W badaniach dużych grup ludzi dla wykrycia wczesnych stadiów choroby. Wykonanie i wykrycie pozwala zmniejszyć chorobowość i umieralność i również niepełnosprawność u osób poddanych tym badaniom.

1653- Bernard …. - lepiej zapobiegać niż leczyć.

Wykrycie we wczesnym okresie pozwala doprowadzić do korzystnych zmian w przebiegu naturalnym choroby.

Dzięki badaniom przesiewowym można wykryć chorobę i zastosować leczenie.

Przykłady

- test bibułkowy

- bilans zdrowia (wykrycie skolioz, wad słuchu)

Badania przesiewowe

- masowy w całej populacji

- wielokierunkowy - stosowanie różnych metod diagnostycznych

- celowy - badanie osób narażonych na kreślone czynniki szkodliwe

- przypadkowy - przy okazji innych badań

Schemat…

Masowe badania przesiewowe w Polsce:

- badania małoobrazowe - badanie RTG wykrywało gruźlicę

- b. przesiew można wykryć cukrzycę

- bilans 2 i 4- latka

Badanie przesiewowe można stosować gdy:

- choroba występuje stosunkowo często, ma ciężki przebieg (kiła, gruźlica), z dużą śmiertelnością lub ma ważne znaczenie dla zdrowia społeczeństwa (HBV, różyczki)

- naturalny przebieg choroby

- choroba lub cecha jest możliwa do rozpoznania przy pomocy dostępnych metod diagnostycznych aparatury badawczej oraz jest możliwość leczenia dostępnymi metodami (względy etyczne)

- cechy patologiczne lub cechę badaną można wyraźnie odróżnić od stanu prawidłowego czyli gdy choroba ma okres utajony albo długi okres wczesnoobjawowy i można wprowadzić metody zapobiegawcze lub rozpocząć wczesne leczenie.

Pilotaż - badanie na małej liczbie przypadków

BADANIA PROFILAKTYCZNE:

- badanie przesiewowe,

- testy przesiewowe

Badania profilaktyczne mają na celu uchwycenie zagrożenia chorobą lub wykrycie wczesnego stadium choroby, należą do nich:

- profilaktyka raka szyjki macicy

- profi raka prostaty

- profi raka płuc

- mammografia jako profi raka piersi

Testy przesiewowe

- tanie

- wykonują je osoby bez specjalistycznego wykształcenia

- nie stanowią diagnozy lecz ukierunkowują dalsze postępowanie

Np.: pomiar ciśnienia tętniczego, pomiar wzrostu u dzieci.

CHOROBA - Jest rezultatem niekorzystnego układu zależności między środowiskiem a człowiekiem

Wielorakie czynniki powodujące jeden i ten sam rodzaj schorzenia: 1 palenie tytoniu 2 chrom azbest 3 prom jonizujące = rak oskrzeli.

---