Dr Jolanta Itrich-Drabarek
Działalność lobbystyczna władz lokalnych w Unii Europejskiej
Istnieją cztery aspekty działalności Unii Europejskiej wiążące się z władzami regionalnymi i lokalnymi:
koordynacja narodowych polityk regionalnych w celu zapewnienia ich zgodności z traktatami
rozszerzanie wspólnotowych funduszy na rzecz rozwoju regionalnego
rozwijanie wspólnotowych polityk regionalnych
formułowanie i wdrażanie polityk wspólnotowych, które rzutują na funkcjonowanie wspólnot lokalnych: prawo pracy, polityka konkurencji, polityka nt. środowiska naturalnego.
Sytuacje, w których można uzyskać dostęp do procesu podejmowania decyzji w UE są różnorodne i złożone. Rozwój grup interesu skupionych wokół Unii Europejskiej ściśle związany jest ze zmianami instytucjonalnymi, jakie dokonywały się na przestrzeni lat. Jego początki związane były z Organizacją Europejskiej Współpracy Gospodarczej (OECD), gdzie grupy interesu pełniły rolę pośrednika między organizacją a państwami. Najważniejszym ich zadaniem było informowanie poszczególnych państw o działalności OECD.
Kolejny etap następuje w chwili powstania Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali (1951r), a później Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej (1957r). Następuje znaczący wzrost ilościowy, szczególnie po powstaniu EWG, gdzie możliwości wywierania wpływu rozszerzyły się o nowe sfery, takie jak: rolnictwo, handel, usługi, przemysł. Grupy nacisku w tamtym okresie były słabo zorganizowane, jednakże nie pełniły już tylko roli informacyjnej. Starały się wpływać na proces decyzyjny. W latach 80 nastąpiły istotne zmiany w stylu i wadze europejskiego lobbingu. W związku z pogłębiającą się integracją zmienił się poziom i zakres działalności grup nacisku.
Z tego punktu widzenia ważnym wydarzeniem było uchwalenie Jednolitego Aktu Europejskiego. Zakładał on, że do 1992 roku powstanie rynek wewnętrzny obejmujący cztery swobody: przepływ osób, usług, kapitału i towarów. Pogłębił integrację i wzmocnił role parlamentu Europejskiego poprzez wprowadzenie procedury współpracy podczas procesu stanowienia prawa. Zrezygnowano również z procedury jednomyślności podczas decydowania w Radzie Ministrów (obecnie Rada Unii Europejskiej).
Dostosowanie się do nowych reguł wymagało harmonizacji przepisów prawnych. Wywołało to rozwój europejskich grup interesów, które za wszelką cenę chciały uczestniczyć w procesie tworzenia prawa wspólnotowego.
Traktaty z Maastricht i z Amsterdamu również przyczyniły się do powstania nowych grup nacisku. Coraz większa liczba spraw przeniesionych na poziom międzynarodowy, wzmocniona rola Parlamentu Europejskiego, wprowadzenie nowych polityk wspólnotowych to wszystko spowodowało potrzebę reprezentowania swoich interesów poprzez wyspecjalizowane do tego celu podmioty.
Wraz z wchodzeniem w życie poszczególnych dokumentów zaczynając od Traktatów Rzymskich poprzez Jednolity Akt Europejski i Traktat z Maastricht, aż do Traktatu Amsterdamskiego i obecnie Lizbońskiego kompetencje legislacyjne instytucji wspólnotowych ulegały zmianie. Wśród nich, najbardziej swe kompetencje legislacyjne i kontrolne rozszerzyły Parlament Europejski i Rada Unii Europejskiej a wykonawcze Komisja Europejska. Traktat z Maastricht poprzez zmniejszenie zakresu uprawnień rządów krajowych w obszarze stanowienia prawa i określania przyszłych kierunków działań na rzecz decyzji podejmowanych przez organy na szczeblu ponadnarodowym zintensyfikował tym samym bezpośrednie oddziaływanie na instytucje wspólnotowe. Pominięte zostały przez to struktury krajowe. Wspierając instytucje unijne niezbędnymi informacjami przyczyniają się do wzrostu gospodarczego oraz podniesienia stopy życia obywateli. Zwiększają również efektywność procesu decyzyjnego.
Obecnie grupy interesu obecne są w każdej instytucji unijnej, a ich działalność jest bardzo pozytywnie odbierana. Dzieje się tak, ponieważ ich obecność jest odbierana jako weryfikacja procesu decyzyjnego i ma ona stanowić pewnego rodzaju punkt odniesienia czy działania instytucjonalne są akceptowane w społeczeństwie. „Europejskie grupy nacisku uważane są za autentycznych reprezentantów określonych grup zawodowych i ruchów społecznych, korzystają z uprzywilejowanego statusu, mają formalne przedstawicielstwo na szczeblu Unii i są wpisane do oficjalnego rejestru”.
Duża liczba podmiotów zajmujących się działalnością lobbingową doprowadziła do potrzeby uregulowania relacji pomiędzy instytucjami a lobbystami. W tym celu powstał komunikat Komisji Europejskiej „Otwarty i uporządkowany dialog między Komisją a grupami interesu„ z 1992 roku .
Z kolei minimalne ramy relacji określają dokumenty:
Zielona Księga „Europejska inicjatywa na rzecz przejrzystości” (2006)
Komunikat: Zielona Księga „Europejska inicjatywa na rzecz przejrzystości” - działania następcze (2007)
Komunikat „Europejska inicjatywa na rzecz przejrzystości: Zasady dotyczące stosunków z przedstawicielami grup interesu
( rejestr i kodeks postępowania)„ (2008)
Zielona księga z 3 maja 2006 r. I komunikat z 21 marca 2007 r. Wprowadzają definicję, którą Komisja posługuje się na potrzeby europejskiej inicjatywy na rzecz przejrzystości. W dokumentach tych przez „reprezentowanie grup interesu” rozumie się „działania mające na celu wywarcie wpływu na procesy kształtowania polityki i podejmowania decyzji przez instytucje europejskie”.
Definicja odnosi się do działalności poszczególnych podmiotów, nie poruszając przy tym ich charakteru czy interesów w jakich występują. Dlatego za grupy interesu w Unii Europejskiej uznać możemy różnorodne podmioty takie jak: przedsiębiorstwa, zespoły doradcze, ruchy społeczne itp..
W celu ułatwienia kontaktów lobbystów z urzędnikami oraz zapewnienia transparentności tych relacji wprowadzono: rejestr grup interesu, kodeks postępowania oraz określono prawa i obowiązki urzędników. Przewidziano również odpowiednie sankcje za nieprzestrzeganie zasad.
Rejestr grup interesu wpłynął na relacje pracowników instytucji z lobbystami. Powstał on w celu zapewnienia dostępu do informacji dla obywateli chcących dowiedzieć się jak poszczególne interesy są reprezentowane oraz w jaki sposób lobbyści wpływają na proces decyzyjny. Dokonano klasyfikacji wszystkich grup próbujących wywrzeć wpływ na kształtowanie polityki. Grupy wpisane do rejestru podają informacje dotyczące zakresu działalności, celów oraz wybierają dziedziny , którymi są szczególnie zainteresowane.
Poprzez wpisanie do rejestru grupy interesu automatycznie zobowiązują się do zaakceptowania i przestrzegania kodeksu postępowania . Kodeks zawiera zasady, jakimi powinni kierować się lobbyści w kontaktach za urzędnikami. Są to głownie: szczerość, przejrzystość działań, uczciwość.
W przypadku złamania zasad można wystosować skargę do Komisji Europejskiej, która może podjąć stosowne kroki łącznie z zawieszeniem lub wykluczeniem danej grupy z rejestru. W stosunku do urzędników funkcjonują regulaminy pracownicze. Stosowne przepisy zawarte są również w traktatach np. Art. 213 i 287 Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską.
Złożona struktura Unii Europejskiej zmusza grupy interesu do działania na różnych poziomach instytucjonalnych. Każdy organ Unii charakteryzuje się odmienną specyfiką, dlatego też podmioty chcące wywierać wpływ na proces decyzyjny muszą dysponować odpowiednią wiedzą i zapleczem organizacyjnym. Instytucje odgrywają różne role w procesie tworzenia prawa, dlatego ważne jest odpowiednie dobranie metod w odniesieniu do każdej z nich.
Komisja Europejska to organ składający się z Przewodniczącego i komisarzy z państw członkowskich, reprezentujących interes Unii Europejskiej. Komisja odpowiedzialna jest za bieżącą politykę Unii, inicjuje polityki wspólnotowe i jako jedyna posiada prawo inicjatywy legislacyjnej. Zakres jej działań powoduje duże zainteresowanie ze strony grup interesu, ponieważ dochodzi to do zderzenia interesów prywatnych z europejskimi. Aktywność podmiotów lobbujących skierowana jest głównie na szczebel urzędniczy, gdyż właśnie tam istnieje największa możliwość uzyskania korzystnych dla siebie rozwiązań. Instytucja ta dzieli się na Dyrektoriaty, których zadaniem jest integracja politycznych i administracyjnych działań Komisji. Te podzielone są ona na działy, także żeby efektywnie wpływać trzeba nawiązać rozległe kontakty z personelem.
W obawie przed odrzuceniem lub zmodyfikowaniem projektu aktu prawnego przez Radę Unii Europejskiej uruchamia proces masowych konsultacji z rządami państw członkowskich, różnymi organizacjami pozarządowymi, innymi instytucjami Unii Europejskiej czy różnorodnymi ugrupowaniami. Takie konsultacje stają się wyśmienitym momentem dla grup lobbingowych do przedstawienia swoich opinii na dany temat, jak również zaproponowaniem odpowiednich rozwiązań. Decyzje podejmowane na szczeblu komisarzy mają charakter polityczny i ogólny, dlatego też grupy interesu skupiają się na wszelkiego rodzaju komitetach: doradczych, eksperckich czy też konsultacyjnych, a ich działania polegają na dostarczaniu informacji. Ograniczony dostęp do informacji przez urzędników Komisji stwarza możliwość korzystnego wpływania na proces tworzenia danego aktu prawnego np. Przedstawienie swoich ekspertyz.
Z punktu widzenia grup nacisku działających w Komisji Europejskiej ważne jest dobre rozeznanie w procedurze tworzenia danego dokumentu. Lobbysta musi wiedzieć, gdzie dana propozycja będzie rozpatrywana, dlatego musi dobrze znać agendę Komisji. Obszar działania jest również bardzo ważny, dlatego największe szanse na uzyskanie korzystnych rozwiązań są na etapach merytorycznych i technicznych uzgodnień.
Lobbyści muszą więc doskonalone znać procedury decyzyjne, aby móc wpływać na decyzje legislacyjne czy też polityczne. Najdogodniejszym momentem dla lobbysty jest etap przygotowywania różnych opinii i stanowisk w danej kwestii oraz poddawanie pod dyskusje rozmaitych wariantów rozwiązań. Wówczas to do zadań lobbystów należy jak najlepsze opracowanie materiałów na aktualnie rozważany temat i jak najszybsze dostarczenie ich oraz przekonanie działaczy gabinetu do swojej racji.
Parlament Europejski różni się znacznie od parlamentów narodowych, w szczególności kompetencjami. Bierze udział w tworzeniu prawa, różnego rodzaju konsultacjach i opiniowaniu aktów prawnych. Ma również swój udział przy uchwalaniu budżetu i przyjmowaniu nowych członków. Jest najbardziej otwartą instytucją, dlatego skupia wokół siebie reprezentantów poszczególnych interesów, w szczególności pozaekonomicznych.
„Momentem, w którym grupy nacisku mogą rozpocząć oddziaływanie na proces stanowienia prawa, jest moment przekazania przez Komisję Europejską projektu decyzji do konsultacji komisjom Parlamentu Europejskiego”. Aktywność grup interesu skierowana jest na podgrupy, komisje czy sprawozdawców komisji. Dlatego, aby osiągnąć najlepszy efekt, należy wpływać na deputowanych Parlamentu, a w szczególności na sprawozdawców lub przewodniczącego jednego z komitetów w momencie zapoczątkowania prac nad pisaniem raportu i dyskusji nad nimi w komitecie i w poszczególnych podgrupach. Kontakt ze sprawozdawcą komisji powinien rozpocząć się tak szybko, jak jest to tylko możliwe. Ma on ogromny wpływ na ostateczny kształt poprawek do projektu Komisji. Pełni również szczególną rolę w procesie koordynowania i negocjowania projektów legislacyjnych pomiędzy liderami poszczególnych frakcji. Nie jest on ekspertem w każdej sprawie i potrzebuje informacji.
Celem działań lobbystów w Parlamencie może być korzystne zaopiniowanie danego projektu do Komisji Europejskiej. Formą wpływania mogą być również petycje zbiorowe, gdzie grupy interesu poprzez nakłanianie ludzi do pisania petycji do PE, starają się zwrócić uwagę na pewne problemy ( np. Grupy ekologiczne ). Właśnie grupy zajmujące się ochroną środowiska oraz prawami socjalnymi i konsumenckimi wykazują się największą aktywnością w ramach Europejskiego Parlamentu.
Rada Unii Europejskiej składa się z poszczególnych ministrów państw członkowskich w zależności od tematyki obrad. Ma ona szeroki kompetencje legislacyjne, kreacyjne i kontrolne. Nadzoruje decyzje podjęte przez Komisję Europejską oraz analizuje projekty jej projekty legislacyjne. Prace merytoryczne prowadzone są w Komitecie Stałych Przedstawicieli (COREPER) oraz w grupach roboczych. W Komitecie zasiadają ambasadorowie państw członkowskich, w grupach zaś urzędnicy cywilni. „Kanał narodowy” jest najważniejszy z punktu widzenia grup interesu. Starają się wywierać wpływ na krajowych urzędników, a uwarunkowania danego państwa określają ich możliwości. Im bardziej scentralizowane państwo, tym bardziej skoordynowane jest stanowisko w sprawach europejskich, więc próby lobbingu na rząd centralny mogą być skuteczniejsze. W państwach zdecentralizowanych lobbing może nie przynieść oczekiwanych rezultatów. Jednakże przy większej centralizacji urzędnicy mają ściślejsze delegacje, a co za tym idzie mniejsze pole manewru. Więc może to być mniej użyteczne dla lobbystów.
Inne instytucje również nie są wolne od lobbingu. Organy takie jak: Komitet Ekonomiczno - Społeczny (KES) czy Komitet Regionów (KR), mimo mniejszego znaczenia w procesie decyzyjnym stanowią pożyteczne miejsca dla osób zainteresowanych kontaktami europejskimi. Wiele kwestii jest z nimi konsultowanych i pomimo nie wiążących opinii dają one pole działania dla grup interesu.
KES dzieli się na trzy podstawowe grupy reprezentujące interesy pracodawców, pracobiorców i inne środowiska gospodarczo-społeczne (w tym konsumentów). Łączy Unię Europejską z jej obywatelami, promując przy tym demokratyczne społeczeństwo europejskie. Komitet jest integralną częścią procesu decyzyjnego UE. Uczestniczy w procesie konsultowania decyzji dotyczących polityki gospodarczej i społecznej. Może on również wydawać opinie z własnej inicjatywy w innych sprawach, które uznaje za ważne.
Komitet Regionów powstał na mocy Traktatu z Maastricht. Decyzja o jego powołaniu wyrażała konieczność wzięcia pod uwagę kwestii regionalnych i lokalnych oraz zapewnienie im odpowiedniej reprezentacji. Składa się on z przedstawicieli wspólnot terytorialnych posiadających legitymację społeczności regionalnych w swoich państwach. Dzięki niemu samorządy lokalne mogą zabierać głos w sprawach europejskich i brać udział w kształtowaniu polityki. Jest organem doradczym, z którym konsultowane są decyzje podejmowane na szczeblu wspólnotowym. W Traktacie z Maastricht było pięć takich dziedzin: edukacja, kultura, ochrona zdrowia, polityka spójności społecznej i transeuropejskie sieci infrastrukturalne. Traktat amsterdamski rozszerzył ten katalog o: zatrudnienie, politykę społeczną, Europejski Fundusz Społeczny, kształcenie ustawiczne i zawodowe, politykę transportową oraz środowisko naturalne. Zaś „traktat lizboński rozszerzył zakres zaangażowania Komitetu Regionów jeszcze bardziej, dodając do listy dziedzin strategii politycznych, w związku z którymi należy się konsultować z KR-em, ochronę ludności, zmiany klimatu, energię i usługi świadczone w interesie ogólnym”.
Jego działalność skupia się na harmonijnym rozwoju jednostek terytorialnych oraz zapewnieniu im odpowiednich środków finansowych potrzebnych do należytego funkcjonowania. Obowiązek konsultacji z Komitetem ma Komisja, Parlament oraz Rada UE. Może on również wydawać opinię z własnej inicjatywy. Działalność konsultacyjna wywiera określony wpływ na instytucje wspólnotowe, a co za tym idzie na kształt uchwalanego prawa. Komitet stwarza miejsce do dyskusji na najróżniejsze kwestie, które stanowią przedmiot zainteresowania jednostek regionalnych. Reprezentacja interesu regionalnego w Komitecie Regionów nie jest doskonała, zważywszy na ograniczoną rolę tego organu. Jednakże stanowi on jeden z kanałów przedstawiania spraw regionalnych, zaś jego członkowie znają poglądy i problemy społeczności lokalnych, które reprezentują.
Europejskie grupy nacisku
„Wśród rzeczników interesów działających w Unii Europejskiej można wyróżnić tych, dla których lobbing jest jedynie jedną z form aktywności (są to np. Związki zawodowe, stowarzyszenia regionalne), jak też organizacje lub też inne podmioty (np. Niektóre ugrupowania biznesu, agencje governmental relations) powstałe właśnie w celach praktykowania lobbingu”. Struktura organizacyjna Unii Europejskiej sprawia, że stała się ona miejscem krzyżowania się różnorodnych interesów. Dlatego też odnaleźć tam możemy wiele grup nacisku walczących o korzystne dla siebie rozwiązania. Skuteczne grupy interesu prezentują zawsze spójne stanowisko, prezentowane w odpowiednim miejscu i czasie. Są otwarte na współpracę z innymi podmiotami, która to może zapewnić im realizację swoich postulatów.
Grupy interesu różnią się między sobą w zależności od środowiska w jakim funkcjonują. Podmioty działające w państwach swoją działalność skierowują na organy władzy publicznej. Specyfika danej grupy decyduje o ośrodku, na który będzie wpływać, jak i o metodach przez nią wykorzystywanych. Mają one przeważnie charakter: gospodarczy, zawodowy albo społeczny.
Europejskie grupy interesu często składają się z podmiotów krajowych, zrzeszonych w ponadnarodowe struktury. Jednakże mogą to być również narodowe grupy, jak i podmioty z sektora prywatnego. W każdym przypadku dążą jednak do wywierania wpływu na ośrodki władzy. W przypadku Unii Europejskiej działania lobbystów skierowane są w stronę instytucji i urzędników wspólnotowych. Metody różnią się od działań krajowych. Rozróżnia się działania oficjalne i nieoficjalne. Te pierwsze polegają na dostarczaniu informacji, udziale w konferencjach prasowych czy organizowaniu spotkań tematycznych. Nieoficjalny lobbing polega zaś na prywatnych spotkaniach z urzędnikami podczas rozmaitych przyjęć i imprez.
Unia Europejska stwarza szerokie możliwości do działania grup interesu. Muszą one dostosować swoje działania do wymogów proceduralnych. Skuteczny lobbing warunkują następujące czynniki:
Odpowiednia znajomość mechanizmu podejmowania decyzji
Rozległa, specjalistyczna wiedza merytoryczna w zakresie reprezentowanych przez lobbystę zagadnień
Dostęp do informacji i utrzymywanie ścisłych kontaktów z urzędnikami
Spójność decyzyjna
Przestrzeganie zasad kultury politycznej.
Unia w stosunku do grup interesu przyjmuje stanowisko otwartości i przejrzystości. Wiąże się to z chęcią zapewnienia obywatelom jak najszerszego dostępu do informacji. Skomplikowany system Unii Europejskiej daje bardzo duże możliwości oddziaływania na proces decyzyjny. Uczestnictwo grup interesu w tym obszarze jest naturalne. „System ten przyczynił się do powstania tzw. Wielopoziomowego rządzenia (ang. Multi-level governance), którego istotą jest uczestnictwo w rządzeniu obok instytucji wymienionych w traktatach i państw członkowskich rozmaitych aktorów prywatnych”.
Podmioty lobujące w UE różnią się od siebie w zależności od celu i charakteru podejmowanych działań. Zróżnicowanie możemy ująć na różne sposoby. Wymienia się tu co najmniej 3 takie podejścia: podmiotowe, przedmiotowe oraz terytorialne, które różnią się między sobą metodami i zasięgiem działań.
Niezwykle ważny jest również sposób organizacji podmiotów lobbujących. Przekłada się to bezpośrednio na ich skuteczność. W literaturze przedmiotu znaleźć możemy sześć czynników wywierających szczególny wpływ na ogólną siłę grup interesu. Są to: „dojścia” do strategicznych ośrodków władzy, aspekt finansowy, merytoryczny, symboliczny, mobilizacja oraz baza strukturalna. Wszystko to składa się na efektywność przedstawiania swojego stanowiska i możliwość uzyskania korzystnych dla siebie rozwiązań. „W ramach europejskiej przestrzeni politycznej odnotowuje się wpływ grup interesu (…) oraz nowych partnerów uczestniczących w dialogu społecznym”.
Wpływ ten widoczny jest w poszczególnych państwach. Jednakże najlepszym jego przykładem jest Unia Europejska, gdzie reprezentacja interesów jest wynikiem wielopoziomowego procesu decyzyjnego.
Do grup interesów zalicza się regiony. Region jest pojęciem wieloznacznym, w zależności od dyscypliny naukowej. Może to być składowa cześć państwa federalnego, jak i obszar charakteryzujący się pewną odrębnością-językową, historyczną czy geograficzną. W państwach jako region określa się jednostkę podziału administracyjnego, wyodrębniona przez ustawodawcę. Charakter i stopień autonomii decyzyjnej władz regionalnych zależy od rozwiązań ustrojowych danego państwa. Na obszarze Unii Europejskiej istnieją regiony o różnym stopniu zaludnienia, warunkach geograficznych czy wskaźnikach ekonomicznych. Pojęcie to nie definiowane przez prawo wspólnotowe .
W celu systematyzacji Wspólnota Europejska na potrzeby polityki regionalnej wprowadziła Nomenklaturę Jednostek Terytorialnych do Celów Statystycznych (NUTS). NUTS jest ustalany przez Urząd Statystyczny Wspólnot Europejskich, który współpracuje z krajowymi urzędami. „Klasyfikacja NUTS jest hierarchiczna - dzieli każde państwo członkowskie na jednostki terytorialne poziomu NUTS 1, z których każdy dzieli się na jednostki terytorialne poziomu NUTS 2, a te z kolei dzielą się na jednostki terytorialne poziomu NUTS 3. Polskimi odpowiednikami są w przypadku: NUTS 1 - regiony; NUTS 2 - województwa; NUTS 3 - podregiony; NUTS 4 - powiaty i miasta na prawach powiatu; NUTS 5 - gminy”.
Tendencje do regionalizacji pojawiły się w Europie drugiej połowie XX wieku. Proces ten wciąż postępuje. Regiony zapewniają sobie coraz silniejszą pozycję w Unii Europejskiej. Większe znaczenie ma świadomość regionalna i chęć skuteczniejszego zarządzania swoim obszarem. Proces integracyjny przyczynił się do zwiększenia dysproporcji pomiędzy poszczególnymi regionami. Wynika to z różnorodności państw członkowskich Unii Europejskiej. Dysproporcje w rozwoju wynikają m.in. Z: historii, peryferyjnego położenia, niekorzystnej struktury gospodarki, niskiego poziomu kwalifikacji zawodowych ludności czy słabej infrastruktury. Mechanizmem wyrównywania tych różnic jest polityka regionalna. Zakłada ona dążenie do spójności gospodarczej i społecznej poprzez zmniejszenie różnic w poziomie życia i rozwoju gospodarczym między najbiedniejszymi a najbogatszymi regionami państw członkowskich. Nadmierne różnice wpływają nie korzystnie na dalsze procesy integracyjne.
Polityka regionalna kształtowała się od Traktatów Rzymskich (znalazł się tam zapis, że jednym z celów Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej jest harmonijny rozwój i wyrównywanie różnic między różnymi jej regionami). Potrzeba wspólnej polityki regionalnej stała się szczególnie wyraźna w 1973 roku, po poszerzeniu Wspólnoty o Danię, Wielką Brytanię i Irlandię. Pogłębiała się integracja ekonomiczna, co powodowało, że nie mogło być dużych dysproporcji pomiędzy regionami. 1 lipca 1975 powołano Fundusz Rozwoju Regionalnego, który miał przyczynić się do korygowania głównych dysproporcji regionalnych we Wspólnocie spowodowanych dominacją rolnictwa , głębokimi przekształceniami w przemyśle i strukturalnym bezrobociem.
Jednolity Akt Europejski traktatowo usankcjonował istnienie polityki regionalnej (wprowadzono do Traktatu o WE Tytuł V "Spójność ekonomiczna i socjalna”). Jej rozwój uznano za jedno z najważniejszych zadań Wspólnoty. Na mocy Traktatu z Maastricht utworzono Fundusz Spójności. „Dążenie do zapewnienia zrównoważonego postępu ekonomicznego i socjalnego uznano za jedno z głównych zadań Unii”. Powołano również .Komitet Regionów, organ doradczy składający się z przedstawicieli władz regionalnych i lokalnych.
Agenda 2000 - na rzecz silnej i rozszerzonej Unii stanowiła propozycję zmian w polityce regionalnej Wspólnoty w związku z planem wspierającym 2000-2006 oraz z przyszłym rozszerzeniem.
Reprezentacja interesów regionalnych jest skomplikowaną kwestią. Dzieje się tak, gdyż poziom terytorialny służy również jako droga do załatwiania prywatnych interesów. Kolejną kwestią jest znaczne zróżnicowanie regionów. Regiony mają interesy, o których realizację zabiegają, a UE stwarza dogodne warunki do ich reprezentacji. To w jaki sposób funkcjonują zależy w dużej mierze od struktur państwowych. Lobbing jest powszechnie akceptowany, a władze lokalne działają na poziomie wspólnotowym z trzech powodów: chęci uzyskania legitymacji, chęci uzyskania funduszy oraz wpływu na polityki wspólnotowe.
Wszystkie regiony muszą implementować prawo wspólnotowe, dlatego naturalną sprawą jest, że są zainteresowane wpływaniem na jego kształt. Używają do tego różnych formalnych i nieformalnych metod działania. Dysponują rozmaitymi środkami, których mogą używać, aby zwiększyć swoją wartość dla instytucji będących przedmiotem ich działań oraz które mogą być użyte jako rodzaj karty przetargowej:
- informacja i wiedza specjalistyczna: - instytucje UE potrzebują informacji, zwłaszcza informacji specjalistycznej, pomagającej im w formułowaniu polityk wspólnotowych i tworzeniu prawa. Komisja Europejska jest szczególnie zależna od specjalistycznych źródeł informacji, podczas przygotowywania raportów, w fazie poprzedzającej formalne przedstawienie jej propozycji a wkład wniesiony na początku procesu może mieć duży wpływ na określenie agendy polityki wspólnotowej oraz zdefiniowanie debaty i tym samym posiadać spora wartość;
- siła ekonomiczna - jeśli na danym terenie mieści się przemysł wskazujący na duże dochody lub w którym pracuje dużą część miejscowej ludności, to istnieje możliwość wykorzystania tych okoliczności do wzmocnienia swojej pozycji jako lobbysty;
- legitymizacja - wiele instytucji tworzących politykę wspólnotową dąży do zdobycia demokratycznej legitymacji. Np. Komisja Europejska która jest kierowana przez urzędników nie pochodzących z wyborów Im rozleglejsza baza członkowska grupy lobbystycznej oraz im bardziej ich poglądy są postrzegane jako reprezentatywne tym wartościowsza staje się ona jako źródło legitymizacji Komisji tym bardziej prawdopodobne jest przeprowadzenie z nią konsultacji oraz jej wysłuchanie. Jest to szczególnie ważne dla władz lokalnych, którym może z trudnością przychodzić gromadzenie innych środków podwyższających ich status oraz których wartość w oczach instytucji UE jest tym większa, im bardziej są one krytykowane za swój niedostatecznie demokratyczny charakter.
- pozycja - np. Komisja Europejska jest szczególnie zainteresowana włączaniem w krąg swojego politycznego oddziaływania lobbystów o wysokim statusie. Istnieją różne sposoby zdobywania pozycji: siła ekonomiczna, zaludnienie, bogactwo, demokratyczna legitymizacja.
- możliwości implementacyjne - jeżeli jest prawdopodobne, że jakaś szczególna grupa będzie zaangażowana w realizację polityki wspólnotowej , to do tych, którzy uczestniczą w formułowaniu takiej polityki (przeważnie jest to Komisja) ma sens przeprowadzenie konsultacji z taką grupą w studium jej opracowania, bo wtedy jest bardziej prawdopodobne, że polityka będzie wdrażana. Władzom lokalnym nadaje to oczywiście silniejszą pozycję w stosunku do pewnych polityk wspólnotowych, a słabszą wobec innego, ale ważne jest, aby za bardzo nie zawężać nowego spojrzenia.
Decyzje instytucji europejskich o konsultacjach z przedstawicielami grup interesu rzadko są podejmowane w wyniku dobrze przemyślanych, racjonalnych procesów, a raczej zdarzają się na skutek zbiegu dwóch okoliczności: wiedzy poszczególnych urzędników o określonej grupie interesów oraz przedstawiania przez tę grupę swoich argumentów w atrakcyjny sposób.
Władze lokalne i regionalne prowadzą lobbing na poziomie europejskim w trzech powodów:
a) chęci uzyskania legitymizacji
b) chęci zdobycia funduszy
c) chęci uzyskania wpływu na polityki wspólnotowe.
Ad. a Legitymizacja
Niektóre z regionów Unii Europejskiej zaczęły postrzegać Unię Europejską a głównie Komisję Europejską jako źródło wartościowej legitymizacji. Przez to, że w Unii Europejskiej dąży się do bezpośredniego dialogu z regionami, uważa się, że Unia Europejska nadaje regionom znaczenie polityczne. Np. Baskonia i Katalonia w Hiszpanii lub Szkocja w Wielkiej Brytanii uważają, że ograniczane przez ich rządy centralne. W związku z tym potrafią wykorzystywać fundusze europejskie nie tylko dla rozwoju gospodarczego, lub kulturowego po to by podtrzymać odrębną tożsamość regionalną.
Np. w broszurach Unii Europejskiej na temat Szkocji, Walii i Anglii, jedynie w przypadku Szkocji położono nacisk na:
odrębność historii Szkocji pod względem stosunków z Europą,
gospodarcze, kulturalne, prawne, oświatowe i wyznaniowe więzi Szkocji z Europą kontynentalną.
Podkreślono, że przyszłość Szkocji związana jest z Europą oraz zamieszczono w broszurze o Szkocji wzmianki o korzyściach dla szkockiego bezpieczeństwa i kultury, wynikających z sojuszy z innymi krajami europejskimi.
Ad. b Pozyskiwanie funduszy
Fundusze regionalne stanowią około 30 procent budżetu Unii Europejskiej. W 80% do 2004 roku skoncentrowane były na Irlandii, Portugalii, Hiszpanii i Grecji. Faktyczny lobbing finansowy na poziomie europejskim opiera się na współpracy międzyregionalnej. W wielu państwach członkowskich rządy narodowe łączą ze sobą różne obszary (głownie na papierze)w pewnego rodzaju struktury regionalne, które mają szanse ubiegać się o pomoc UE. Rzadko te struktury mają trwały charakter. Udany przykład lobbingu tego typu to: Kampania Społeczności Zagłębi Węglowych (grupy z Niemiec, Wielkiej Brytanii, Francji, Belgii I Hiszpanii), która zachęciła Komisję Europejską do utworzenia RECHAR - programu finansowania regionalnego. Była to odpowiedź Komisji na żądanie regionów.
Ad c) wpływ na politykę wspólnotową
Władze lokalne w Unii Europejskiej korzystają z następujących sposobów dostępu do szczebla europejskiego:
poprzez instytucje Unii Europejskiej
osobiste kontakty.
Ad. a kontakty instytucjonalne
Na przestrzeni wielu lat wytworzyły się pewne kanały funkcjonowania między Komisją Europejską a podmiotami regionalnymi. Urzędnicy Komisji regularnie odwiedzają regiony w celu konsultacji Zielonych Ksiąg i funduszy strukturalnych. Kontakty te z jednej strony stanowią cenne źródło informacji dla Komisji Europejskiej a z drugiej zaś strony władze lokalne nawiązują kontakty i wymieniają opinie z urzędnikami. Komisja Europejska stymuluje także współprace regionów, np. w 1991 roku, aby pobudzić dialog między regionami Komisja doprowadziła do spotkania przedstawicieli 60 regionów RETI (Regiony z Technologią Przemysłową), bo sama RETI nie była zdolna do zorganizowania takiego spotkania.
Ad. b Kontakty osobiste
Regiony próbują budować relacje z urzędnikami europejskimi na podstawie kontaktów osobistych. Niektóre regiony próbują tworzyć poczucie tożsamości dla środowisk urzędniczych pracujących w instytucjach europejskich poprzez:
- sporządzanie książki teleadresowej mieszkańców regionów pracujących w Brukseli,
- utrzymywanie stałych i dobrych kontaktów z poszczególnymi urzędnikami zajmującymi stanowiska kluczowe,
- powoływanie pełnomocników ds. europejskich w regionach. Ich zadaniem jest przeprowadzenie oceny wyników odnośnie działań na poziomie europejskim, doradzanie w jaki sposób najlepiej postępować z instytucjami Unii Europejskiej oraz podtrzymywanie harmonijnych stosunków z ważnymi osobami,
- samodzielna obecność władz lokalnych w Brukseli w postaci biura.
Lobbyści w UE mogą korzystać z różnych metod, które zwiększają ich środki lub zapewniają, że będą one wykorzystywane z maksymalnym skutkiem. Jedną z najważniejszych metod jest założenie „bazy” w Brukselii. Około 55% z 3000 grup interesu zajmujących się lobbingiem w UE ma siedzibę w Brukseli, a wśród publicznych grup interesu odsetek ten wzrasta do około 82%.
Należy od razu zastrzec, że istnieje dość słaby związek pomiędzy uzyskiwanymi pieniędzmi a posiadanym biurem. Decyzja władz lokalnych o utworzeniu biura ma głównie znaczenie polityczne. Wszystkie regiony o zdecydowanej politycznej i kulturowej tożsamości mają biura w Brukseli, a prawdopodobieństwo istnienia takiego biura wzrasta wraz z istnieniem konfliktu między regionem a rządem.
Biura regionalne w Brukseli wykonują zadania takie jak: promowanie regionu, forsowanie korzystnych dla regionów rozstrzygnięć czy też monitorowanie prac instytucji wspólnotowych.
Biura regionalne podzielić można na cztery rodzaje:
Klasyczne przedstawicielstwa władz lokalnych - regiony z państw federalnych i unitarnych (z zachowaniem różnic pomiędzy nimi) np. Polska, Francja
Przedstawicielstwa z udziałem konsorcjum publiczno-prywatnego. Połączenie dwóch elementów: przedstawicielstwa władz lokalnych oraz interesów prywatnych. Wariant wybierany głownie przez regiony o dużych ambicjach ekonomicznych )
Biura krajowych stowarzyszeń władz subcentralnych - Sytuacja taka ma miejsce wtedy, gdy jednostki terytorialne z danego państwa zakładają wspólne biuro, ale nie jest to biuro regionu, gdyż w danym państwie nie występują one albo są słabe politycznie
Biura regionów prowadzących współpracę transgraniczną - tworzone przez regiony z rożnych państw członkowskich
W zależności od państwa, z którego pochodzą biura różnią się strukturą. Mogą być mniej lub bardziej rozbudowane, ale ich rola pozostaje jednakowa. Mają zapewnić odpowiednie przedstawicielstwo władzom lokalnym. „Instytucjonalne możliwości wpływania na procesy decyzyjne wykorzystują głównie regiony wchodzące w skład federacji, natomiast regiony w państwach unitarnych należą do sieci współpracy regionalnej w UE”.
Działalność ta realizowana jest również poprzez współpracę z innymi lobbystami. Biura zbierają również informacje przydatne dla regionu oraz udzielają odpowiedniego wsparcia przedstawicielom regionu podczas ich wizyt w Brukseli. Uproszczają komunikację między władzami regionu i instytucjami europejskimi. Dostarczają odpowiednie informacje dotyczące procesów decyzyjnych, co jest niewątpliwie jedną z największych zalet posiadania przedstawicielstwa w Brukseli. Informacja dociera szybko i bezpośrednio, a władze lokalne maja odpowiednio dużo czasu na skuteczne zareagowanie, adekwatne do sytuacji. Zapewniają one również dopływ informacji z regionu na szczebel wspólnotowy, co jest ważne z perspektywy działalności organów UE.
Przedstawicielstwa regionalne wpływają również na promocję obszaru, który reprezentują. Regiony europejskie zabiegają o intratne inwestycje, dlatego przedstawiciele danego regionu często lobbują na jego rzecz, przedstawiając go jako najlepsze miejsce na inwestycje. Organizuje się również koncerty, konferencje, wystawy promocyjne oraz często propaguje się działalność podmiotów gospodarczych związanych z danym obszarem. Wystawy o tematyce regionalnej oraz przyjęcia służą nie tylko przedstawieniu potencjału kulturalnego i ekonomicznego regionu, ale również stają się doskonałą okazją do nawiązania nowych lub też zacieśnienia istniejących już kontaktów.
Biura często prowadzą działalność lobbingową wobec instytucji unijnych . Swoje działania kierują głównie w stronę Komisji Europejskiej, która uczestniczy w procesie legislacyjnym oraz decyduje o wielu programach istotnych z punktu wiedzenia władz lokalnych. Przedstawicielstwa regionalne mogę brać udział w konsultacjach, gdzie mają okazję przedstawiać swoje propozycje dotyczące omawianych tematów. Większość spraw opracowywana jest na stosunkowo niskim szczeblu, dlatego ważny jest kontakt osobisty z danym urzędnikiem. Bardzo skutecznym sposobem jest formułowanie dobrze udokumentowanych i uzasadnionych opinii na temat istotnych inicjatyw prawotwórczych KE, jak również dokumentów przygotowujących postępowanie legislacyjne (Białe i Zielone Księgi). Szybkość i profesjonalizm prezentacji zwiększa wiarygodność organizacji a tym samym jej skuteczność. Informacja musi być wtedy spójna, treściwa i przedstawiona jednoznacznie.
Parlament Europejski oraz Rada Unii Europejskiej również leżą w kręgu zainteresowania przedstawicieli regionalnych. W PE w celu zapewnienia korzystnych dla siebie rozwiązań pierwsze działania skierowane są wobec europosłów wybranych z danego regionu. Ważną kwestia jest również budowanie koalicji narodowych, jeśli ranga sprawy tego wymaga. Główna aktywność skierowana jest w stronę komisji, gdzie odbywa się zasadnicza praca. Dlatego lobbyści starają się uzyskać do nich dostęp, jak również nawiązać kontakt ze sprawozdawcą.
W RUE główną rolę odgrywają interesy narodowe. Obrady odbywają się za zamkniętymi drzwiami, dlatego lobbyści mają ograniczony dostęp. Okazją do zaprezentowania swoich poglądów są spotkania ekspertów narodowych, dlatego przedstawiciele regionalni zabiegają o możliwość uczestniczenia w nich.
Odpowiednią reprezentację interesów podmioty regionalne zapewniają sobie również poprzez stowarzyszenia regionów. Reprezentacja zbiorowych interesów przynosi często lepsze rezultaty niż działalność biur regionalnych czy też działania w Komitecie Regionów. Skupiają one przedstawicieli poszczególnych regionów. „Instytucjonalne możliwości wpływania na procesy decyzyjne wykorzystują głównie regiony wchodzące w skład federacji”. Poprzez zbiorowe działania mogą w łatwiejszy sposób uzyskać status partner społecznego, a co za tym idzie brać udział w konsultacjach. Stowarzyszenia mają różny charakter. Z zależności od charakteru danej organizacji wymienić można: stowarzyszenia ogólne oraz wyspecjalizowane. Te pierwsze otwarte są na każdą „europejską jednostkę danego rodzaju (region, gmina, miasto)”, drugie zaś skupiają członków wyróżniających się daną cechą.
Do otwartych organizacji zaliczyć można: Zgromadzenie Regionów Europy, Radę Gmin i Regionów Europy, zaś charakter wyspecjalizowany mają np.: Konferencja Zgromadzeń Regionalnych o Uprawnieniach Legislacyjnych, Cztery Motory Europy. Regiony zrzeszone mają większą możliwość obrony swoich kluczowych postulatów.
Stowarzyszenia regionów, tak jak inne podmioty opisane w tej pracy, koncentrują swoje działania na instytucjach wspólnotowych. Starają się wpływać na wczesne fazy procesu decyzyjnego, gdyż tam są największe możliwości przeforsowania swojego stanowiska. Dostarczają odpowiednie analizy, wykorzystują swoich ekspertów czy tworzą koalicję stowarzyszeń, aby móc współtworzyć prawo wspólnotowe. Komisja Europejska zdecydowała się na stworzenie systematycznego dialogu z europejskimi stowarzyszeniami władz regionalnych i lokalnych we wczesnym stadium kształtowania polityki. Miało to zapewnić ulepszenie prawodawstwa oraz zrozumienie polityk wspólnotowych, tak aby były one bardziej przejrzyste i przekonywujące dla obywateli.
Siłą regionów jest współpraca, dlatego często zawierane są różne koalicje. Wyróżnić możemy dwa rodzaje sojuszy regionalnych na szczeblu międzynarodowym: szczytowe oraz szczegółowe.
Sojusze szczytowe działają ponad podziałami interesów, gdyż grupują wiele regionów o bardzo różnorodnych oczekiwaniach. Jako przykład podać można Radę Gmin i Regionów Europy. Organizacja stara się kształtować przyszłość Europy poprzez zwiększenie udziału lokalnych i regionalnych w polityce europejskiej. Zapewnia wymianę doświadczeń na poziomie lokalnym i regionalnym oraz współprace z partnerami z innych części świata. Działa w wielu obszarach takich jak: polityka regionalna, transport czy ochrona środowiska. Poprzez współpracę z instytucjami dąży do zapewnienia swoim członkom korzystnych rozstrzygnięć na jak najwcześniejszym etapie procesu legislacyjnego. „Organizuje szereg konferencji i seminariów związanych z tematyką współpracy partnerskiej oraz wydaje broszury informacyjne i publikacje na ten temat”. Drugim rodzajem współpracy są sojusze szczegółowe. Partnerzy posiadają wspólny interes. Dobierani są pod względem jakiejś konkretnej cechy . Stowarzyszenie EUROCITIES zrzesza obecnie 130 dużych miast z 34 krajów europejskich. Członkami Stowarzyszenia EUROCITIES są w tej chwili wszystkie miasta należące do UMP (w listopadzie 2005 roku dołączyły do Stowarzyszenia także Białystok, Bydgoszcz i Rzeszów). Jego misja jest reprezentacja miast wobec instytucji Unii Europejskiej. Wspiera także współpracę i wymianę doświadczeń i dobrych wzorów pomiędzy miastami członkowskimi.
Należy pamiętać, że dysproporcje międzyregionalne w UE są większe niż różnice między państwami. W „starej” UE dzięki prowadzonej kilkudziesięcioletniej polityce regionalnej różnice coraz bardziej były ograniczane - po wejściu kolejnych państw po 2004 roku bardziej się pogłębiły. Regiony nowych państw członkowskich UE charakteryzują się pod względem rozwoju gospodarczego dwoma cechami: znacznie niższym poziomem rozwoju oraz większym zróżnicowaniem. Z wyjątkiem czterech regionów - czeskiej Pragi, słowackiej Bratysławy, węgierskiego Közép-Magyaroszag oraz państwa regionu - Słowenii, wszystkie regiony w „12” należą do regionów opóźnionych w rozwoju gospodarczym (PKB na 1 mieszkańca jest niższe niż 75% średniej tego wskaźnika dla całej UE).
Jak wynika z danych, najsilniejszy gospodarczo region Hrabstwa Wielkiego Londynu niemal dziesięciokrotnie przewyższa poziom najsłabszego regionu, np. woj. lubelskie. W Polsce najlepszym regionem jest województwo mazowieckie - o 2,2 razy lepsze od woj. lubelskiego.
Realizacja polityki regionalnej UE opiera się na następujących zasadach:
- zasada koncentracji środków - skupienie działań na ograniczonej liczbie priorytetów,
- zasada partnerstwa:
a) partnerstwo instytucjonalne - zakłada ścisłą współpracę między Komisją Europejską a władzami państwowymi, regionalnymi i lokalnymi w każdym kraju członkowskim
b) partnerstwo publiczno-prywatne - współpraca między władzami publicznymi a organizacjami społecznymi i podmiotami gospodarczymi publicznymi i prywatnymi
- zasada programowania - odejście od finansowania pojedynczych projektów na rzecz kompleksowych, długofalowych programów rozwoju regionalnego (strategicznych i szczegółowych)
- zasada dodawalności - środki wsparcia nie mogą zastąpić całkowicie krajowych czy regionalnych, lokalnych środków publicznych lecz je uzupełniają. Zdaniem polityki regionalnej nie jest wspieranie krajowych czy regionalnych budżetów, a zmniejszanie dysproporcji międzyregionalnych,
- zasada subsydiarności - polityka regionalna jest głównie zadaniem państwa i regionu, a UE włącza się tylko, gdy istnieje możliwość skuteczniejszego osiągnięcia celów.
Ocena polityki regionalnej: przeważają oceny pozytywne, bo w wyniku transferu pieniędzy zmniejszały się dysproporcje, istnieją poglądy, że polityka regionalna, nastawiona na wyrównywanie różnic międzyregionalnych, osłabia konkurencyjność całej UE na rynku światowym wobec USA, Japonii czy Chin. Polityka regionalna przynosi zagrożenia wewnętrzne w postaci napięć w budżecie państwa i w budżetach samorządowych.
Ocena regionów w raporcie OECD (Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju) XI 2008
- podział między wschodnie województwa peryferyjne i resztę kraju, w szczególności obszary miejskie, poszerzał się w ciągu ostatniego dziesięciolecia jeśli chodzi o PKB na mieszkańca i udział w tworzeniu PKB.
- bogatsze województwa notują wyższe wskaźniki wzrostu PKB na mieszkańca od roku 1995
- bazując na danych z 2005 roku raport OECD stwierdza, że pięć województw wschodnich (podkarpackie, lubelskie, podlaskie, warmińsko-mazurskie i świętokrzyskie) generowało zaledwie 15,4 % PKB całego kraju, czyli mniej niż w 1995 roku kiedy województwa te wytwarzały 16,9%. Tymczasem „lokomotywy” Polski czyli Mazowsze, Śląsk, Wielkopolska, Dolny Śląsk wytwarzały 59,2 krajowego PKB (reszta czyli 25,4% przypadała na pozostałe: łódzkie, opolskie, kujawsko-pomorskie, lubuskie i zachodniopomorskie)
- OECD zauważa, że dysproporcje w rozwoju rosną w ramach jednego regionu szczególnie na Mazowszu, a wynikają z rosnącej przepaści między obszarami miejskimi a wiejskimi
- pod względem dysproporcji między regionami Polska plasuje się na 21 miejscu
- tak słabe wyniki rozwoju gospodarczego ściany wschodniej wynikają z dominacji mało wydajnego rolnictwa - 30,02 % całkowitego zatrudnienia w 5 województwach
- najszybciej ucieka województwo mazowieckie, ale także jego rozwój gospodarczy jest nierównomierny - stopa bezrobocia w Warszawie 3%, a w Radomiu 20%.(80 km od Warszawy). Większe różnice w obrębie jednego regionu zanotowano tylko w Turcji, w regionie Kocaeli oraz w W. Brytanii w regionie Londynu.
- Przyczyny: według rządu w l. 2004-2006 środki unijne były podzielone dość równomiernie pomiędzy wszystkie polskie województwa, a znaczna ich część poszła na infrastrukturę techniczną i ochronę sropdowiska
- w latach 2007-2013 pojawia się Program Operacyjny Rozwój Polski Wschodniej - 2,3 mlfd euro i jest związany z konkurencyjnością gopppspodarczą np. na budowę szerokopasmowego Internetu czy budowę kompleksu naukowo-dydaktycznego w Zalesiu przez Uniwersytet Rzeszowski.
-
Polski lobbing w Unii Europejskiej
1 maja 2004 roku Polska wstąpiła do Unii Europejskiej. Było to ukoronowaniem wieloletniego procesu negocjacji i dostosowywania się do unijnych reguł . Polska zyskała bezpieczeństwo gospodarcze, pomoc strukturalną, zbliżyła się bardziej do Europy Zachodniej. Przed wejściem do Unii polskie przedsiębiorstwa, samorządy czy związki rolnicze nie mogły bezpośrednio wpływać na decyzje tam podejmowane.
Przystąpienie Polski do UE zmieniło tą sytuację. Wiązało się to jednak z szeregiem czynności dostosowawczych w sferze finansów publicznych, prawa czy rolnictwa. Dlatego, aby czerpać korzyści z członkostwa w strukturach Unii trzeba było włożyć dużo pracy w proces przystosowania kraju do systemu Unii Europejskiej. W 2004 roku Polska stając pełnoprawnym członkiem UE zyskała możliwość wpływania na jej kształt, aby odpowiadała ona lepiej naszym potrzebom, dążeniom czy uwarunkowaniom. Mogła aktywniej działać w reprezentacjach unijnego biznesu, rolników i regionów i próbować łagodzić niekorzystne dla siebie i kraju inicjatywy unijnych grup interesu w Brukseli.
Unia Europejska posiada skomplikowany system instytucjonalny, który stwarza możliwości wpływania na proces decyzyjny. Oprócz działań stricte politycznych możemy zauważyć polski lobbing prywatny i regionalny. Polska jak wszyscy członkowie Unii Europejskiej stara się jak najbardziej wpływać na decyzje tam podejmowane. Państwa należące do UE charakteryzują się wielką różnorodnością, dlatego istotną kwestia jest kształt uchwalanego prawa wspólnotowego. Kraje członkowskie obsadzają stanowiska swoimi urzędnikami, aby mieć jak największe możliwości kontrolowania procesu legislacyjnego. Prowadzą działania polityczne zawierając przy tym rozmaite ponadnarodowe koalicje. Bywają one często sprzeczne z punktu widzenia większości, jednakże mogą być istotne dla danego państwa.
Unia stwarza wiele możliwości oddziaływania na kształt podejmowanych tam decyzji, a po akcesji Polski również ona może z tego skorzystać. Nowe możliwości zyskały władze regionalne, jednakże nie tylko pomioty państwowe mogę współdecydować o kształcie prowadzonej w Brukseli polityki. Również przedsiębiorcy prywatni, organizacje pozarządowe czy też inne grupy zainteresowane obecnością na szczeblu wspólnotowym mają okazję reprezentować tam swoje interesy.
Polski lobbing polega na monitorowaniu europejskiej polityki. Odbywa się ona poprzez Stałe Przedstawicielstwo oraz Ambasadę w Belgii. Stałe Przedstawicielstwo jest placówką dyplomatyczną reprezentującą interesy Rzeczypospolitej Polskiej. „Nie jest to jednocześnie klasyczna placówka dyplomatyczna jak wszystkie dwustronne ambasady, lecz raczej agenda administracji rządowej zagranicą(…)”. Jej głównym zadaniem jest analiza działalności UE pod kątem interesu państwowego oraz lobbing na korzyść dogodnych dla Polski rozwiązań. Jednakże realizuje ono wiele innych istotnych funkcji takich jak: promocja kraju, nawiązywanie współpracy z partnerami europejskimi czy analizowanie ustawodawstwa pod kątem wpływu na krajowe pomioty gospodarcze lub społeczne.
Wejście Polski do Unii otworzyło również nowe możliwości przed władzami lokalnymi, związane przede wszystkim z kreacją prawa wspólnotowego. Jednak, aby skutecznie wpływać na proces legislacyjny trzeba zapewnić odpowiednią reprezentację interesu regionalnego. Unia stwarza ku temu odpowiednie warunki, dlatego w obliczu akcesji regiony musiały przystosować się do nowego wyzwania, jakim jest aktywność na szczeblu wspólnotowym. „Władze regionalne, reprezentujące polskie województwa, zaczęły zabiegać o utworzenie polskich przedstawicielstw regionalnych(…)”.
Bezpośrednie monitorowanie procesu decyzyjnego zwiększa szanse władz lokalnych na korzystniejsze rozstrzygnięcia np. w kwestii programów pomocowych. Realizowane jest to za pomocą biur regionalnych. Pierwszym polskim przedstawicielstwem w Brukseli było Biuro Informacyjne Województwa Lubelskiego i Podlaskiego założone w 1999 roku . Obecnie każde województwo dysponuje swoim biurem regionalnym. Struktury polskich przedstawicielstw są mniej lub bardziej rozbudowany. Warunkowane jest to środkami jakimi dysponują oraz funkcją, którą mają pełnić. Polskie jednostki funkcjonują: w ramach Urzędu Marszałkowskiego, jako jednostki budżetowe lub jako partnerstwo regionalne. W zależności od struktury administracyjnej kraju regiony mają reprezentację indywidualną bądź grupową. Polskie biura zatrudniają od 1 do 4 osób i pełnią typowe funkcje dla biur lokalnych - promocja regionu, monitorowanie procesu decyzyjnego, reprezentowanie interesu regionów itp. Swoją aktywność kierują w stronę instytucji wspólnotowych. Współpracują z komisarzami unijnymi czy polskimi posłami w Parlamencie Europejskim.
Aby działanie były skuteczne muszą współpracować one z innymi jednostkami. Dlatego ważna sprawą jest rozwijanie swoich zasobów oraz aktywne uczestnictwo w europejskich sieciach (European Network). Biura regionalne ściśle współpracują ze Stały Przedstawicielstwem, które wspiera ich działania. Wymieniają informacje ciekawe z punktu widzenia interesu lokalnego i regionalnego. Prowadzone są cykliczne spotkania z przedstawicielami misji, jak również organizuje się spotkania z zagranicznymi gośćmi czy reprezentantami instytucji wspólnotowych oraz innych organizacji.
L. Graniszewski, C. Piątkowski, Grupy interesu w Unii Europejskiej, Warszawa 2004, s. 13
http://www.europolityka.pl/doc/documents/jednolity_akt_europejski.pdf, 20.04.2010
Ibidem, s. 14-15
S. Gozi, System zarządzania w Unii Europejskiej, Kraków 2004
R. van Schendelen, Machiavelli w Brukseli. Sztuka lobbing w Unii Europejskiej, Gdańsk 2006, s. 304
U. Kurczewska, Lobbing w Unii Europejskiej , „Biuletyn Polskiego Instytutu Spraw Międzynarodowych”, nr 15 , 2001, s.153 w: http://www.pism.pl/biuletyny/files/015.pdf, 12.12.2010
http://ec.europa.eu/civil_society/interest_groups/index_pl.htm, 9.12.2009
Ibidem
Dotyczy pracowników Komisji Europejskiej. Pracownicy są niezależni w swoich działaniach. Nie mogą przyjmować instrukcji krajowych. Podczas pełnienia swojej funkcji nie mogą prowadzić żadnej zarobkowej lub niezarobkowej działalności zawodowej.
20Członkowie instytucji Wspólnoty, członkowie komitetów, jak również urzędnicy i inni pracownicy Wspólnoty są zobowiązani, również po zaprzestaniu pełnienia swoich funkcji, nie ujawniać informacji objętych ze względu na swój charakter tajemnicą zawodową; a zwłaszcza informacji dotyczących przedsiębiorstw i ich stosunków handlowych lub kosztów własnych.
R. Herbut , Proces integracji europejskiej - strukturalny i funkcjonalny kontekst powstania Unii Europejskiej , [w:] R. Herbut (red. ), Polska a Unia Europejska . Proces przystosowania do „Wspólnej” Europy . Stan i perspektywy , Wrocław 1999 , s. 28
J. Greenwood, Reprezentacja interesów w Unii Europejskiej, Łódź 2005, s. 195
C. Ross, Władze lokalne a lobbing w Unii Europejskiej, Warszawa 2000, s. 15
D. R. Mastromarco, A. P. Saffer, Sztuka lobbing w Polsce, Warszawa 1995, s. 15
R. Wiszniowski, Europejska przestrzeń polityczna, Wrocław 2008, s. 86
K. Michałowska-Gorywoda, Grupy nacisku a Parlament Europejski, Nowe Życie Gospodarcze nr 18 2003, s. 44
U. Kurczewska, Lobbing …, op. cit.,, „Biuletyn Polskiego Instytutu Spraw Międzynarodowych” nr 15, 2001, s. 150
C. Ross, Władze lokalne …,, op. cit.,, Warszawa 2000, s. 21
http://www.eesc.europa.eu/index_pl.asp, 30.11.2009
http://www.cor.europa.eu, 9.04.2010
Ibidem
Deklaracja misji Komitetu Regionów z dnia 21.04.2009
http://www.cor.europa.eu, 9.04.2010
U. Kurczewska , Lobbing … , op. cit. , s. 141
www.ebib.info/, 20.04.2010
K. Tarnowska, Reprezentacja interesów na poziomie UE. Logika członkostwa i logika wpływu, w: www.univ.rzeszow.pl/ekonomia/Zeszyt8/46_tarnawska.pdf, 28.12.2009
R. Wiszniewski, Europejska …, op. cit., s. 83
J. Sroka, Proces decyzyjny w układzie przetargów przemysłowych, [w:] L. Habuda (red.), Administracja i polityka. Proces decyzyjny w administracji publicznej, Wrocław 2000, s. 157-158
R. Wiszniewski , Europejska …, op. cit., s. 89
F. Skawiński, Reprezentacja interesów regionów w Unii Europejskie, Warszawa 2009, s. 18
http://www.funduszeeuropejskie.gov.pl/Slownik/Strony/NUTS.aspx, 30.03.2010
J. Przemyslańska, Polityka regionalna UE, w: http://www.psz.pl/index2.php?option=com_content&do_pdf=1&id=13566, 30.03.2010
A. Sauer, E. Kawecka - Wyrzykowska, M. Kulesza, Polityka regionalna Unii Europejskiej a instrumenty wspierania rozwoju regionalnego w Polsce, Warszawa 2000, s. 127
Traktat ustanawiający Wspólnotę Europejską, art. 160
Komitet Regionów zostanie opisany w dalszej części pracy.
B. Woszczyk, Zjawisko…, op. cit., s. 87-88
C. Ross: Władze lokalne a lobbing w Unii Europejskiej, Warszawa 2000, ss. 9-10
F. Skawiński, Reprezentacja …, op. cit., s. 195-196
http://www.exporter.pl/bazy/Info_obszerne/142.php, 23.04.2010 (Rozmowa z Bogdanem Golikiem, posłem do Parlamentu Europejskiego)
http://www.bruksela.lubuskie.pl/, 17.05.2010
http://www.mazovia.pl, 19.05.2010
www.umwd.dolnyslask.pl, 19.05.2010
F. Skawiński, Reprezentacja …, op. cit., s. 223
U. Kurczewska, Lobbing …, op. cit., s. 147, 3.04.2010
F. Skawiński, Reprezentacja …, op. cit., s. 224
Ibidem, s. 232
http://www.twinning.org/pl/page/rada-gmin-i-region%C3%B3w-europy.html, 15.04.2010
M. Molęda-Zdziech, Ku skuteczniejszym regulacjom lobbingu na forum Unii Europejskiej, [w:] Deficyt…, op. cit. s.129-131
http://www.brukselaeu.polemb.net/index.php?document=15, 23.04.2010
Ibidem, 12.04.2010
Ibidem
http://www.pomorskie-eu.pl/pl/dokumenty/Polskie%20Biura%20Regionalne.pdf, 12.04.2010