Integracja gospodarcza w Unii Europejskiej

1. Czym jest integracja gospodarcza?

Jest to proces polegający na zacieśnianiu współpracy gospodarczej, poprzez stopniową eliminację barier ograniczających współprace gospodarczą.

Koncepcje europejskiej integracji walutowej do połowy lat 80-tych

Pierwszym przedsięwzięciem współczesnej integracji gospodarczej w Europie było powołanie w 1951 roku Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali (EWWiS), w skład której weszło 6 państw Europy Zachodniej (Francja, RFN, Belgia, Holandia, Luksemburg, Włochy). Te same państwa, na mocy Traktatów Rzymskich z 25 marca 1957 roku ustanowiły Europejską Wspólnotę Gospodarczą (EWG) oraz Europejską Wspólnotę Energii Atomowej (EURATOM).

Na szczycie w Hadze w 1969 roku podjęto decyzję o konieczności budowy unii gospodarczej i walutowej. Przygotowaniem harmonogramu prac zajął się powołany do tego komitet pod przewodnictwem Pierre'a Wernera, premiera i ministra finansów Luksemburga. W 1970 r. przedstawił on raport zwany Raportem Wernera, w którym określono trzy etapy na drodze do utworzenia unii gospodarczej i walutowej. Plan Wernera zakładał utworzenie UGW w ciągu 10 lat i proponował wprowadzenie konwergencji między gospodarkami i walutami sześciu krajów EWG.

Wzrastająca inflacja, napięcia w międzynarodowym systemie walutowym oraz pogłębiające się rozbieżności w rozwoju gospodarczym poszczególnych krajów sprawiły, że ostatecznie plan Wernera zakończył się niepowodzeniem. Odpowiedzią na rosnące wahania w kursach wymiany pomiędzy walutami Państw Członkowskich stało się utworzenie w 1979 r. Europejskiego Systemu Walutowego. W ramach systemu wprowadzono mechanizm walutowy, za pośrednictwem którego ustalono dwustronne kursy wymiany walut pomiędzy poszczególnymi krajami. Ich zmiana mogła się dokonywać tylko w ramach wyznaczonego przedziału zmienności zwanego wężem walutowym, wynoszącego nie więcej niż +/- 2,25%. W ramach Europejskiego Systemu Walutowego stworzono także nową walutę ECU (European Currency Unit). Była ona tzw. walutą koszyka, czyli średnią ważoną wszystkich walut wchodzących w skład ESW oraz stanowiła jednostkę odniesienia, w stosunku do której ustalano stopień wahań poszczególnych walut.

Kolejnym krokiem do realizacji UGW stało się podpisanie w 1986 roku Jednolitego Aktu Europejskiego. Zakładał on utworzenie do końca 1992 roku strefy o wolnym przepływie towarów, usług, osób i kapitału, czyli zakładał powstanie "wewnętrznego rynku". Dzięki zapisowi o wolnym przepływie kapitału nastąpiło zwiększenie zbieżności polityki monetarnej państw członkowskich.

W czerwcu 1988 r. Rada Europejska ponowiła inicjatywę utworzenia unii gospodarczej i walutowej. Warunkami jej powstania oraz propozycjami poszczególnych etapów dochodzenia do UGW, zajął się komitet pod przewodnictwem Jacques'a Delorsa - ówczesnego przewodniczącego Komisji Europejskiej. Raport Delors'a proponował trzyetapowy plan realizacji, nie precyzując jednak konkretnych dat rozpoczęcia poszczególnych etapów. Daty te ustalono później - na szczycie Rady Europejskiej w Madrycie (1989) oraz w Maastricht (1991).

Etapy dochodzenia do Unii Gospodarczej i Walutowej

Etap pierwszy (1990 - 1993)

Etap pierwszy rozpoczął się 1 lipca 1990 roku. Zakładał utworzenie jednolitego rynku europejskiego opartego na tzw. zasadzie czterech swobód (swobodzie przepływu ludzi, towarów, usług i kapitału na terenie UE).

W celu realizacji drugiego i trzeciego etapu należało zmienić Traktat ustanawiający Europejską Wspólnotę Gospodarczą, wprowadzając niezbędną strukturę instytucjonalną. W grudniu 1991 roku zakończono uzgodnienia nad
Traktatem o Unii Europejskiej, który został podpisany w Maastricht 7 lutego 1992 r. Traktat z Maastricht powoływał Unię Europejską i ustanawiał nowe obszary wspólnego działania, rozszerzając zakres prowadzonych polityk m.in. o Unię Gospodarczą i Walutową. Zgodnie z Traktatem, waluty krajowe miały być zastąpione wspólną walutą europejską, przy założeniu, że poszczególne kraje spełnią pewne kryteria ekonomiczne, zwane kryteriami konwergencji lub kryteriami z Maastricht. Traktat ten wprowadzał też m.in.: Protokół w sprawie Statutu Europejskiego Systemu Banków Centralnych i Europejskiego Banku Centralnego oraz Protokół w sprawie Statutu Europejskiego Instytutu Walutowego. Traktat z Maastricht wszedł w życie 1 listopada 1993 roku.

Etap drugi (1994 - 1998)

Etap drugi budowy UGW rozpoczął się 1 stycznia 1994 roku. Powołano Europejski Instytut Walutowy, którego zadaniem było zacieśnianie współpracy banków centralnych i koordynacja polityki pieniężnej oraz przeprowadzenie niezbędnych przygotowań do ustanowienia Europejskiego Systemu Banków Centralnych (ESBC) i utworzenia wspólnej waluty na obszarze Unii. EIW stał się prototypem przyszłego Europejskiego Banku Centralnego, nie dysponował jednak kompetencjami władczymi i funkcjonował jedynie jako ciało doradcze krajowych banków centralnych.

W grudniu 1995 r. Rada Europejska uzgodniła nazwę nowej waluty europejskiej "Euro" i potwierdziła jej wprowadzenie z dniem 1 stycznia 1999 r. W 1997 roku nastąpił rozruch systemu płatniczego TARGET, umożliwiający automatyczne przeliczanie walut narodowych na euro. W czerwcu 1997 roku w Amsterdamie Rada Europejska przyjęła też Pakt Stabilności i Wzrostu, mający gwarantować utrzymanie dyscypliny budżetowej w ramach Unii Gospodarczej i Walutowej, a także ustanowiła nowy mechanizm wymiany walut ERM II.

Europejski Mechanizm Kursowy ERM II jest to mechanizm, według którego ustalane są kursy pomiędzy euro a walutami krajów UE nie będącymi członkami unii walutowej. Maksymalne dopuszczalne odchylenia kursów walut w ramach ERM II wynoszą +/- 15% w stosunku do kursu centralnego euro. Uczestnictwo w mechanizmie kursowym ERM II przez okres co najmniej dwóch lat jest jednym z kryteriów konwergencji, jakie kraje pozostające poza strefą euro muszą spełnić, by stać się pełnym członkiem UGW.

1 czerwca 1998 roku, w drodze porozumienia między krajowymi bankami centralnymi, powstał
Europejski Bank Centralny (EBC). Konsekwencją tego kroku była likwidacja walut narodowych w ramach Eurosystemu (obejmującego początkowo 11 krajowych banków centralnych) oraz wprowadzenie w ich miejsce wspólnej waluty euro.

Etap trzeci (po 1999 r.)

Wprowadzenie z dniem 1 stycznia 1999 roku wspólnej waluty euro, najpierw w systemie płatności bezgotówkowych, a od 2002 roku w "normalnym" obiegu, wraz z ustaleniem kursów wymiany walut państw członkowskich, które przystąpiły do Unii Walutowej jako pierwsze oraz przekazanie kompetencji w zakresie prowadzenia wspólnej polityki pieniężnej Europejskiemu Bankowi Centralnemu, zapoczątkowało realizację trzeciego i ostatniego etapu tworzenia Unii Gospodarczej i Walutowej.
Liczba uczestniczących w unii walutowej 11 państw członkowskich (Belgia, Niemcy, Hiszpania, Francja, Irlandia, Włochy, Luksemburg, Holandia, Austria, Portugalia i Finlandia) w styczniu 2001 roku powiększyła się o Grecję, która spełniła kryteria konwergencji, czyli wymagane warunki wprowadzenia euro.

1 stycznia 2007 r. do strefy euro przystąpiła
Słowenia, stając się trzynastym uczestnikiem unii gospodarczo-walutowej i pierwszym państwem z nowych krajów członkowskich UE, które przyjęło wspólną europejską walutę. Wydarzenie to poprzedził opublikowany w maju 2006 r. na żądanie Słowenii i Litwy
Raport o Konwergencji, pokazujący przygotowanie tych dwóch państw do wejścia do strefy euro. Niestety Litwa nie spełniła jednego z kryteriów z Maastricht (kryterium stabilności cen). Kraj ten, podobnie jak reszta państw członkowskich UE (poza Wielką Brytanią i Danią) nie będących w strefie, posiada status państwa z derogacją.

W dniu 10 lipca 2007 r. Ministrowie Finansów UE podjęli decyzję o przyjęciu od 1 stycznia 2008 r. Malty i Cypru do strefy euro. Poprzedziła ją pozytywna opinia Komisji Europejskiej i Europejskiego Banku Centralnego, które w Raportach o konwergencji (
Malta,
Cypr) z dnia 16 maja 2007, stwierdziły, że oba kraje spełniają kryteria z Maastricht i mogą przyjąć wspólną europejską walutę. Jednocześnie ustalono ostateczny kurs wymiany walut narodowych Malty i Cypru w stosunku do euro.

Bazując na doświadczeniu poprzednich rozszerzeń strefy euro oraz biorąc pod uwagę odmienne założenia przyjęcia wspólnej waluty przez kolejne Państwa Członkowskie, w dniu 10 stycznia 2008 r. Komisja Europejska opublikowała
zalecenie dotyczące środków ułatwiających przyszłe przejście na euro. Zawiera ono wytyczne w zakresie przygotowania obywateli do przejścia na euro oraz wskazuje działania, jakie należy podjąć, w celu przeciwdziałania niewłaściwym praktykom sztucznego zawyżania cen.

W
Raporcie o konwergencji z maja 2008 r. przygotowanym przez KE, "zielone światło" do wstąpienia do strefy euro dostała Słowacja. Z dniem 1 stycznia 2009 r. stała się ona szesnastym państwem, który zamienił walutę krajową na euro.

2. Etapy (formy) integracji gospodarczej i walutowej (unia gosp - walutowa! Jakby pytał)

Integracja gospodarcza państw Unii Europejskiej obejmowała pięć podstawowych

etapów:

Strefa wolnego handlu

Polega na likwidacji ceł i ograniczeń ilościowych w obrotach handlowych między krajami członkowskimi, z równoczesnym zachowaniem przez te kraje pełnej autonomii w zakresie polityki celnej i handlowej w stosunkach z krajami spoza strefy. Odmiennie są zatem traktowane towary pochodzące z krajów strefy, podlegające swobodnemu obrotowi oraz towary pochodzące z krajów trzecich. Przykładem takiej organizacji jest Europejskie Stowarzyszenie Wolnego Handlu EFTA czy NAFTA (USA, Kanada, Meksyk).

Unia celna

Polega na likwidacji ceł i ograniczeń ilościowych w obrotach między krajami członkowskimi, ale z równoczesnym wprowadzeniem przez te kraje wspólnej, zewnętrznej taryfy celnej oraz ujednoliconej polityki handlowej wobec krajów trzecich.

Wspólny rynek

Łączy elementy unii celnej ze swobodnym przepływem dóbr i usług oraz obejmuje swobodny przepływ czynników produkcji (pracy i kapitału).

Unia gospodarcza

Obejmuje wszystkie elementy wspólnego rynku, a ponadto w jej ramach następuje pełna koordynacja lub unifikacja różnych dziedzin polityki gospodarczej, np.: polityki rolnej, przemysłowej, monetarnej, fiskalnej, transportowej, a także ustawodawstwa gospodarczego. Wiąże się to zwykle z ustanowieniem w unii gospodarczej instytucji czy organów o kompetencjach ponadpaństwowych.
Jeśli w ramach unii gospodarczej ma miejsce również pełna koordynacja polityki kursowej i walutowej, utworzenie wspólnych rezerw walutowych, wspólnego banku centralnego oraz wprowadzenie wspólnej waluty - czyli utworzenie unii walutowej - można wtedy mówić o unii gospodarczej i walutowej.

Unia gospodarcza i polityczna

Obejmuje wszystkie elementy unii gospodarczej i walutowej, w której ponadto ma miejsce pełna koordynacja lub unifikacja podstawowych dziedzin polityki wewnętrznej, zagranicznej, ewentualnie też polityki obronnej oraz ustanowienie organów ustawodawczych i wykonawczych o kompetencjach ponadpaństwowych.

MODELE I MECHANIZMY INTEGRACJI GOSPODARCZEJ

Pojęcie modelu integracji oznacza całościowy obraz układu integracyjnego obejmujący zespół jego głównych właściwości, w tym podziału kompetencji między organami międzynarodowymi a rządami państw członkowskich oraz między centralnymi ośrodkami władzy gospodarczej w poszczególnych krajach a przedsiębiorstwami.

A więc model integracji obejmuje przede wszystkim zasady podejmowania decyzji dotyczących powiązań międzynarodowych.

Mechanizm integracji natomiast jest pojęciem węższym niż model. Obejmuje zasady funkcjonowania rynku międzynarodowego oraz jego związki z rynkami poszczególnych członków.

W tak rozumiany zakres pojęcia mechanizmu integracji wchodzą przede wszystkim zagadnienia związane z funkcjonowaniem pieniądza, cen, rozliczeń międzynarodowych, kursów walut itp. Zarówno w obrębie grupy integracyjnej jako całości, jak i w obrębie poszczególnych państw członkowskich.

Modele i mechanizmy integracyjne są różne w zależności od rodzaju gospodarki państw członkowskich: rynkowej lub centralnie planowanej.

• MODELE INTEGRACJI GOSPODARCZEJ W GOSPODRCE WOLNORYNKOWEJ

W gospodarce wolnorynkowej występują dwa modele integracji gospodarczej: model integracji międzynarodowej oraz model integracji ponadnarodowej.

W modelu integracji międzynarodowej (nazywanego też modelem integracji liberalnej lub nie regulowanej) rola międzynarodowych ośrodków integracji oraz rola państw członkowskich jest ograniczona. Państwo jest przede wszystkim stróżem porządku w skali poszczególnych krajów. Jego zadaniem jest utrzymanie praworządności i porządku publicznego, stosuje środki przymusu dla ochrony zgodnych z prawem umów i kontaktów prywatnych oraz pielęgnuje wolny rynek i wolną konkurencję. Ośrodki międzynarodowe pełnią tę samą funkcję w skali ugrupowania integracyjnego. Wszystkie decyzje, dotyczące ustanowienia międzynarodowych więzi o podstawowym znaczeniu dla przebiegu całego procesu integracji oraz te, od których w sposób bezpośredni zależy realizacja bieżących przedsięwzięć w skali międzynarodowej, powinny być podejmowane wyłącznie przez przedsiębiorstwa w krajach członkowskich. Tego typu model integracji i mechanizm, z nim związany są konstrukcją teoretyczną, postulatywną, celem, do którego - zdaniem jego zwolenników - powinna zmierzać integracja w gospodarce rynkowej. Z modelem tym koresponduje system wolnego rynku i wolnego handlu. Tylko rynek powinien informować i pobudzać przedsiębiorstwa do takiej produkcji, jakiej wymagają konsumenci

Alternatywnym rozwiązaniem jest model integracji ponadnarodowej (zwany też modelem integracji regulowanej lub instytucjonalnej). W tym modelu zarówno ośrodek ponadnarodowy, jak i ośrodki narodowe uzyskują oddziaływują na procesy integracyjne w obrębie ugrupowania. Wszystkie decyzje dotyczące powiązań międzynarodowych są podejmowane przez przedsiębiorstwa, ale rola państwa i ośrodka międzynarodowego wykraczają daleko poza funkcje stróża porządku. Mają one możliwość bezpośredniego oddziaływania na decyzje przedsiębiorstw za pomocą subwencji, ceł, ograniczeń parataryfowych i pozataryfowych, polityki kursu walutowego, stopy procentowej, polityki budżetowej itp. Modelowi temu odpowiada mechanizm rynkowy sprzężony z interwencjonizmem państwowym (rozwiązania stosowane w praktyce w gospodarce rynkowej np. UE).

PRÓBY INTEGRACJI W GODPODARCE WOLNORYNKOWEJ

Zupełnie inny model integracji i mechanizm z nim związany powstał w krajach o gospodarce centralnie sterowanej np. w Europie Środkowej i wschodniej, gdzie w 1949 r. powołano Radę Wzajemnej Pomocy Gospodarczej (RWPG).

Model ten nazwano policentrycznym, gdyż zarówno decyzje dotyczące ustanawiania międzynarodowych więzi o podstawowym znaczeniu dla przebiegu całego procesu integracyjnego, jak i decyzje , od których w sposób bezpośredni zależy realizacja bieżących operacji gospodarczych w skali międzynarodowej, skupiono w wielu równorzędnych ośrodkach narodowych. Ośrodek międzynarodowy pełni tylko funkcje koordynacyjne, których wyniki były przekazywane krajom członkowskim w formie zaleceń, jest pozbawiony jakiegokolwiek prawa do podejmowania decyzji.

Cechą tego modelu jest jednocześnie brak mechanizmu rynku międzynarodowego, którego uczestnikami byłyby przedsiębiorstwa z krajów członkowskich, uprawnione do podejmowania samodzielnych decyzji. Wszelkie kontakty między przedsiębiorstwami maja tylko charakter wykonawczy.

W modelu tym powiązania, jakie próbowano zbudować pomiędzy państwami członkowskimi mają charakter wyłącznie administracyjny np. umowy międzynarodowe, koordynacja planów gospodarczych, procedura konsultacyjna na różnych szczeblach administracji państw członkowskich. Takie narzędzia mechanizmu ekonomicznego, jak ceny, kursy walut, pieniądz, rozliczenia, nie odgrywały w typ procesie aktywnej roli.

W przypadku RWPG rozwiązanie takie nie doprowadziło jednak do rozwoju powiązań integracyjnych w obrębie państw członkowskich. Wręcz przeciwnie, utrzymywały się tendencje do autarkii. Państwa członkowskie nadal rozbudowywały wszystkie rodzaje produkcji, traktując import jedynie jako źródło towarów niezbędnych, których u siebie nie mogły wyprodukować, eksport natomiast miał być źródłem dewiz niezbędnych do wyrównywania bilansu handlowego. Rozwój specjalizacji o koordynacji produkcji następował powoli. W szczątkowej formie dokonywano przepływu czynników produkcji (pracy i kapitału). W 1990 r. RWPG została formalnie rozwiązana, udział handlu wzajemnego gwałtownie się obniżył, a szczątkowe więzi specjalizacyjne i kooperacyjne przerwano.

INSTYTUCJE

Europejski System Banków Centralnych

ESBC tworzą banki centralne wszystkich krajów Unii i Europejski Bank Centralny.

Nie wszystkie banki wchodzące w skład ESBS mają te same prawa i obowiązki. Banki centralne krajów, których walutą jest euro, stanowią tak zwany Eurosystem, będący częścią ESBC, którego zadaniem jest kszztałtowanie polityki monetarnej strefy euro. Banki krajów pozostających poza strefą euro wchodzą w skład Systemu, ale nie mogą uczestniczyć w podejmowaniu decyzji w sprawach dotyczących polityki monetarnej strefy euro, mogą za to samodzielnie kształtować swoją politykę pieniężną.
EBC i ESBC zostały utworzone na mocy traktatu z Maastricht (wszedł w życie w 1993 r., obecnie zmieniony na podstawie Traktatu Lizbońskiego z 2007 r., nosi nazwę Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej).

ESBC zaczął funkcjonować do 1 stycznia 1999 r., natomiast Europejski Bank Centralny siedem miesięcy wcześniej, tj. 1 czerwca 1998 r. Banki centralne strefy euro zobowiązane zostały do przekazania części swoich rezerw walutowych, którymi od tej pory razem zarządzają, wspólnie interweniują na rynkach walutowych, razem zarządzają systemem płatniczym. Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej gwarantuje ESBC niezależność od rządu - władzom banków wchodzących w skład Systemu nie wolno więc przyjmować żadnych instrukcji od rządów i - odpowiednio - EBC od władz wspólnotowych.

ESBC nie posiada osobowości prawnej. Zarządzany jest on zatem przez Europejski Bank Centralny, w którego strukturze znajdują się trzy organy decyzyjne: Rada Prezesów, Zarząd i Rada Ogólna (ten ostatni organ składa się z prezesa i wiceprezesa EBC oraz z prezesów wszystkich banków centralnych Unii Europejskiej, w tym Narodowego Banku Polskiego). Głównym organem decyzyjnym jest Rada Prezesów, skupiająca członków Zarządu i prezesów krajowych banków centralnych państw strefy euro. Odpowiedzialna jest ona m.in. za kształtowanie polityki pieniężnej Eurolandu (w tym ustalenie wysokości stóp procentowych), natomiast wykonawcami jej decyzji w tym zakresie jest Zarząd i krajowe banki centralne. Sześcioosobowy Zarząd odpowiedzialny jest także za bieżące sprawy EBC. Zgodnie z zapisami Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej oraz Statutu ESBC i EBC, prezes, wiceprezes oraz członkowie Zarządu EBC są mianowani przez Radę Europejską stanowiącą większością kwalifikowaną, na zalecenie Rady (przyjęte również większością kwalifikowaną) i po konsultacji z Parlamentem Europejskim oraz Radą Prezesów EBC. Kandydata - który musi być obywatelem państwa członkowskiego należącego do strefy euro - wybiera się spośród osób o uznanym autorytecie i doświadczeniu zawodowym w dziedzinie pieniądza lub bankowości. Jego kadencja trwa osiem lat i jest nieodnawialna. Natomiast zadania Rady Ogólnej mają charakter głównie doradczy i badawczy: zbiera dane statystyczne, przygotowuje coroczny raport EBC, ustala standardy rachunkowości dla narodowych banków centralnych, ma wpływ na ustalenie ostatecznego kursu, po jakim krajowa waluta państwa przystępującego do Eurolandu zostanie przeliczona na euro).

1. Europejski Bank Centralny

Europejski Bank Centralny (EBC) z siedzibą we Frankfurcie nad Menem (Niemcy) zarządza euro - wspólną walutą UE - i zapewnia ochronę stabilności cen w Unii.

EBC odpowiada również za kształtowanie i wdrażanie polityki gospodarczej i pieniężnej UE.

Europejski Bank Centralny (EBC) jest jedną z instytucji UE. Jego główne cele to:

• utrzymanie stabilnego poziomu cen (kontrola nad inflacją), zwłaszcza w krajach, których walutą jest euro

• utrzymanie stabilności systemu finansowego - poprzez zapewnienie właściwego nadzoru nad rynkami i instytucjami finansowymi.

Bank współpracuje z bankami centralnymi 27 krajów UE. Wszystkie one tworzą Europejski System Banków Centralnych (ESBC).

Zadania

Zadania EBC obejmują:

• ustalanie podstawowych stóp procentowych
  dla strefy euro i kontrolowanie podaży pieniądza,

• zarządzanie rezerwami walutowymi strefy euro oraz w razie potrzeby sprzedaż lub zakup walut, aby utrzymać równowagę kursów wymiany,

• pomaganie organom krajowym w sprawowaniu odpowiedniego nadzoru nad rynkami i instytucjami finansowymi oraz w zapewnieniu sprawnego funkcjonowania systemów płatniczych,

• zezwalanie bankom centralnym w strefie euro na emisję banknotów euro,

• monitorowanie trendów cenowych i ocena związanego z nimi ryzyka dla stabilności cen.

Struktura

Europejski Bank Centralny posiada następujące organy decyzyjne:

• Zarząd - nadzoruje bieżące zarządzanie. Składa się z sześciu członków (prezesa, wiceprezesa oraz czterech innych członków) mianowanych na ośmioletnią kadencję przez przywódców państw strefy euro.

• Rada Prezesów - wytycza politykę pieniężną strefy euro i ustala stopy procentowe, po których banki komercyjne mogą uzyskać środki z EBC. W jej skład wchodzą Zarząd i prezesi 16 banków centralnych krajów strefy euro.

• Rada Ogólna - wspomaga działania koordynacyjne i doradcze EBC oraz pomaga w przygotowywaniu przystąpienia nowych państw do strefy euro. W jej skład wchodzą prezes i wiceprezes EBC praz prezesi banków centralnych wszystkich 27 państw UE.

EBC jest instytucją w pełni niezależną. Ani EBC, ani żaden inny narodowy bank centralny Eurosystemu, ani też żaden z członków ich organów decyzyjnych nie może zwracać się do żadnej instytucji o instrukcje ani przyjmować takich instrukcji. Zasady tej muszą przestrzegać również wszystkie instytucje UE oraz rządy państw członkowskich.

Niezależność EBC i poszczególnych krajowych banków centralnych UE przejawia się w czterech aspektach jako:

Niezależność funkcjonalna polega na formalnej i materialnej zgodności statutowych kompetencji krajowych banków centralnych z postanowieniami Traktatu w kwestii celów i zadań ESBC.

Niezależność instytucjonalna Europejskiego Systemu Banków Centralnych jest zagwarantowana w art. 130 Traktatu o funkcjonowaniu UE. Zgodnie z nim ani EBC, ani KBC, ani członek któregokolwiek z ich organów decyzyjnych wykonując swoje uprawnienia, zadania i obowiązki nie mogą zabiegać o żadne instrukcje, ani przyjmować sugestii od instytucji, organów ani jednostek organizacyjnych Unii, rządów Państw Członkowskich lub innych organów. Jednocześnie artykuł zobowiązuje instytucje i organy Unii oraz rządy Państw Członkowskich do nie wywierania wpływu na członków organów decyzyjnych EBC i KBC przy wykonywaniu ich zadań. Jest to naczelna zasada, której należy przestrzegać bezwzględnie.

Niezależność personalna oznacza samodzielność organów decyzyjnych w ESBC przy wykonywaniu zadań ESBC. Gwarantuje ją sposób powoływania i odwoływania członków organów kierowniczych oraz odpowiednio długa kadencja sprawowanych przez nich funkcji. Kadencja członków Zarządu EBC trwa osiem lat i nie podlega przedłużeniu, zaś prezesów krajowych banków centralnych nie mniej niż pięć lat.

Niezależność finansowa polega na zapewnieniu EBC i KBC niezbędnych środków do realizacji zadań ESBC. Prowadzenie samodzielnej polityki pieniężnej przez ESBC wymaga uniezależnienia go od wpływu władz politycznych, które mogłyby uzależniać dopływ środków od podejmowanych decyzji.

Szeroka niezależność ESBC wzbudza obawy, nie oznacza to jednak, iż jest pozbawiona kontroli zewnętrznej. EBC ma obowiązek opracowywania i publikowania sprawozdań z działalności ESBC przynajmniej raz na kwartał. Skonsolidowane zestawienie ESBC jest publikowane co tydzień. EBC przedstawia corocznie sprawozdanie z działalności ESBC i polityki walutowej za rok poprzedni i bieżący Parlamentowi Europejskiemu, Komisji Europejskiej, Radzie UE i Radzie Europejskiej. Kontrolę sądową nad EBC w zakresie zgodności aktów EBC z prawem oraz ochrony jego praw pełni Trybunał Sprawiedliwości UE.

Trybunał Obrachunkowy

Europejski Trybunał Obrachunkowy kontroluje finanse UE. Jego rola polega na usprawnianiu zarządzania finansami UE i przygotowywaniu sprawozdań na temat wykorzystywania środków publicznych. Trybunał został utworzony w 1975 roku i ma siedzibę w Luksemburgu.

Cel:

Trybunał Obrachunkowy jest uprawniony do weryfikacji (kontroli) każdej osoby lub organizacji dysponującej środkami UE, aby zapewnić podatnikom UE najlepszy stosunek wartości do ceny. Trybunał często przeprowadza kontrole na miejscu. Ustalenia Trybunału są przedmiotem sprawozdań przekazywanych Komisji oraz rządom krajowym UE.

Trybunał Obrachunkowy nie posiada uprawnień w zakresie egzekwowania prawa. Jeżeli kontrolerzy wykryją nadużycia lub nieprawidłowości, informują o tym OLAF - Europejski Urząd ds. Zwalczania Nadużyć Finansowych.

Zadania:

Jednym z kluczowych zadań Trybunału jest przedkładanie Parlamentowi Europejskiemu i Radzie corocznego sprawozdania za poprzedni rok budżetowy (coroczna procedura udzielania absolutorium). Przed podjęciem decyzji w sprawie zatwierdzenia wykonania budżetu przez Komisję Parlament szczegółowo analizuje sprawozdanie Trybunału.

Trybunał wydaje również opinie dotyczące przepisów prawa UE w kwestiach finansowych oraz wspierania działań UE związanych ze zwalczaniem nadużyć.

Kontrolerzy często przeprowadzają inspekcje w instytucjach UE, państwach członkowskich oraz krajach otrzymujących pomoc od UE. Chociaż praca Trybunału w znacznej mierze dotyczy pieniędzy, za które odpowiada Komisja, w praktyce 80% tych dochodów i wydatków pozostaje w gestii organów krajowych.

W skład Trybunału wchodzi po jednym członku z każdego państwa UE. Członkowie są mianowani przez Radę na sześcioletnią odnawialną kadencję. Członkowie wybierają spośród siebie prezesa na trzyletnią (również odnawialną) kadencję.

Europejskie Stowarzyszenie Wolnego Handlu (ang. - EFTA, European Free Trade Association, pol. - ESWH)

EFTA została założona 3 maja 1960 roku dla promowania wolnego handlu i współpracy gospodarczej pomiędzy wchodzącymi w jej skład państwami.

Członkami założycielami zostało siedem państw - Austria, Dania, Norwegia, Portugalia, Szwecja, Szwajcaria i Wielka Brytania. Obecnie do Stowarzyszenia należą tylko cztery państwa - Norwegia, Szwajcaria, Liechtenstein i Islandia. Pięciu członków założycieli wystąpiło z EFTA wstępując do EWG/UE.

Naczelnym organem jest Rada EFTA, złożona z przedstawicieli rządów. Wszystkie rządy mają jeden głos, decyzje zapadają jednak jednomyślnie, co nie jest trudne w przypadku tak małej instytucji.
EFTA ściśle współpracuje z UE. Trzy kraje Stowarzyszenia (Islandia, Liechtenstein i Norwegia) wspólnie z 27 krajami UE tworzą Europejski Obszar Gospodarczy (ang. EEA, European Economic Area), który został powołany do życia w 1994 roku. Na terenie całego EOG obowiązują cztery wolności przepływu kapitału, dóbr, usług i osób. Szwajcaria postanowiła podpisać bilateralne umowy o współpracy z UE.
Poza współpracą z UE, EFTA zawarła porozumienia o wolnym handlu oraz współpracy z 20 państwami i obszarami terytorialnymi.

Europejski Bank Inwestycyjny (ang. - EIB, European Investment Bank; pol. - EBI)

EIB jest instytucją finansową Unii Europejskiej (UE). Bank powstał już w 1958 roku na mocy Traktatu Rzymskiego. Jego celem jest wspieranie integracji europejskiej poprzez finansowanie inwestycji, głównie w słabiej rozwiniętych regionach UE. Bank nie udziela grantów ani dotacji, finansując rozmaite projekty przez pożyczki.
Akcjonariuszami EIB jest 27 państw członkowskich UE. Ich przedstawiciele zasiadają w dwóch radach - Radzie Gubernatorów, składającej się z ministrów finansów lub gospodarki oraz Rady Dyrektorów, której członkowie są delegowani przez rządy i Komisję Europejską (28 osób). Na czele Banku stoi Komitet Zarządzający składający się z prezesa i ośmiu wiceprezesów.

Europejski Bank Inwestycyjny został stworzony, aby finansować projekty sprzyjające jedności krajów tworzących Wspólnoty Europejskie. Zgodnie ze swoim statutem wspiera finansowo wysiłki w kierunku "integracji, zrównoważonego wzrostu i spójności społecznej" krajów członkowskich. W tym celu pozyskuje środki z rynków finansowych i przeznacza je na wybrane projekty, zgodne z celami Unii Europejskiej. EIB finansuje tez projekty realizowane poza UE, w ramach pomocy dla krajów rozwijających się.

 

Historia Europejskiego Banku Inwestycyjnego sięga początków integracji europejskiej. Powstał na mocy Traktatu Rzymskiego w 1958 roku i z czasem stał się wielką, międzynarodową instytucją finansową, operującą w 150 krajach świata. Razem z utworzonym w 1994 roku Europejskim Funduszem Inwestycyjnym (EIF) tworzy Grupę EIB.

 

Klientami banku mogą być zarówno firmy prywatne, jak i publiczne. EIB pożycza z reguły tylko połowę kapitału koniecznego do zrealizowania projektu, reszta musi być pozyskana z innych źródeł. Pożyczki są zwykle długoterminowe - na okres od 4 do nawet 20 lat.

W ramach UE, kredyty udzielane są przede wszystkim na projekty służące sześciu priorytetom planu operacyjnego EIB:

• spójność społeczna i gospodarcza w UE,

• wsparcie dla małych i średnich przedsiębiorstw,

• zrównoważona, konkurencyjna i bezpieczna energia

• europejskie sieci transportowe TEN,

• ochrona środowiska i zrównoważony rozwój,

• wsparcie dla innowacji (wdrożenie inicjatywy Innowacje 2010.

Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju (ang. - EBRD, European Bank for Reconstruction and Development, pol. - EBOiR)

EBOiR został powołany do życia w 1991 roku z inicjatywy Francois Mitteranda jako forma wsparcia dla przemian gospodarczych krajów postkomunistycznych. Wśród 39 członków założycieli znalazła się też Polska. Obecnie udziałowcami EBOiR jest 61 krajów, a także Wspólnota Europejska i Europejski Bank Inwestycyjny. Od lipca 2008 r. prezesem banku jest Thomas Mirow.

EBOiR został powołany w celu wspierania rozwoju gospodarczego Europy Środkowej i Wschodniej, propagowania prywatyzacji i gospodarki rynkowej oraz ochrony środowiska naturalnego. Zakres działalności EBOiR uległ rozszerzeniu i obecnie projekty służą wsparciu przemian gospodarczych w krajach od Europy Środkowej po Środkową Azję.

Bank udziela pożyczek firmom prywatnym (do 45 proc. wartości inwestycji) i państwowym (do 35 proc. wartości), uczestniczy w prywatyzacji własności państwowej, udziela gwarancji kredytowych, tworzy fundusze celowe. Większość funduszy przeznaczonych jest na finansowanie inwestycji prywatnych. EBOiR systematycznie zwiększa zaangażowanie w projekty ochrony środowiska (m.in. odnawialne źródła energii).

Jest to jedno z trzech kryteriów o charakterze moneJakby zapytał czy jezeli bedziesz uwazac ze trzeba to opisac

Kryteria konwergencji (przyjecia euro):

Inflacja

W odniesieniu do osiągnięcia wysokiego poziomu trwałej zbieżności traktat głosi, że jednym z warunków jest[2]:

„	osiągnięcie wysokiego stopnia stabilności cen; będzie to wynikało ze stopy inflacji zbliżonej do istniejącej w co najwyżej trzech Państwach Członkowskich, które mają najlepsze rezultaty w dziedzinie stabilności cen	”
— Artykuł 140 traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej

Jest to jedno z trzech kryteriów o charakterze moneJakby zapytał czy jezeli bedziesz uwazac ze trzeba to opisac

tarnym. Konkretne wskaźniki brane pod uwagę zawarte są w artykule 1 Protokołu w sprawie kryteriów konwergencji[3]. Zgodnie z jego treścią poziom inflacji danego państwa w ciągu roku poprzedzającego badanie nie może przekraczać 1,5 pkt. procentowego inflacji trzech państw Unii Europejskiej[5] o najbardziej stabilnym poziomie cen. Inflację tę mierzy się wskaźnikiem HICP, nie zaś CPI[4].

Sytuacja fiskalna

Zgodnie z treścią traktatu kolejne kryterium dotyczy sytuacji finansów publicznych danego państwa członkowskiego. W myśl artykułu 2 Protokołu państwo członkowskie nie może być:

„	objęte decyzją Rady zgodnie z artykułem 126 ustęp 6 wspomnianego Traktatu, stwierdzającą istnienie nadmiernego deficytu	”
— Artykuł 2 Protokołu w sprawie kryteriów konwergencji

Państwo członkowskie nie może być zatem objęte procedurą nadmiernego deficytu (EDP), która związana jest z przekroczeniem wskaźników odnoszących się do sektora instytucji rządowych i samorządowych (ang. general government)[6]. Wskaźniki te wynoszą 3% PKB w odniesieniu do deficytu oraz 60% PKB w odniesieniu do zadłużenia, jednak w praktyce przy ocenie uwzględnia się raczej tendencję, nie zaś poziom wartości referencyjnych w jednym określonym momencie. Ponadto uwzględnia się m.in. wyzwania stojące aktualnie przed budżetem danego państwa, jak np. podejmowanie określonych reform[4].

Kurs walutowy

Drugim kryterium o charakterze monetarnym jest kryterium kursu walutowego. Zgodnie z artykułem 3 Protokołu państwa członkowskie zobowiązane są do uczestnictwa w europejskim mechanizmie kursowym przez minimum dwa lata, bez poważnych napięć. Ocena pomyślności pozostawania w mechanizmie wydawana jest przez Europejski Bank Centralny. W okresie przebywania w ERM II zakazana jest samowolna dewaluacja waluty krajowej względem euro. Obecnie maksymalne dopuszczalne pasmo wahań kursowych wynosi +/- 15% odchylenia względem wyznaczonego kursu centralnego[4].

Stopy procentowe

Ostatnim kryterium związanym z polityką monetarną jest kryterium stóp procentowych, ściśle określone w artykule 4 Protokołu[3]. Przy ocenie jego wypełnienia brane są te same trzy państwa, co przy kryterium inflacyjnym. Kryterium głosi, że w ciągu roku przed badaniem średnia nominalna długoterminowa stopa procentowa nie może przekraczać stopy procentowej wspomnianych państw o więcej niż 2 pkt. procentowe. Przy ocenie brane są pod uwagę obligacje skarbowe[4].

---