Wprowadzenie do nauki o języku
Fonologia- zajmuje się charakterystyką repertuaru fonemów w danym języku (systemie)
Ala czyta książkę.
Ola czyta książkę.
[A] vs. [O]
2. Dwoistość systemu językowego- w systemie języka są elementy znaczące, takie jak wyrazy i zdania, jak i elementy nieznaczące to jest fonemy, które w danym języku służą do zróżnicowania znaczeń wyrazów.
3. Fonem - zespół współwystępujących cech brzmieniowych głoski, które w danym języku służą do różnicowania znaczeń wyrazów.
[TOM] - [DOM] : Opozycje fonologiczne- istnieją dzięki cechom odróżniającym fonemy, czyli cechom dystynktywnym. ( dźwięczne- bezdźwięczne)
[TAM]- [DAM] , [OLA]-[ALA] , [TAK]-[TIK], [LOK]-[ROK]
FONEM JEST TO KLASA GŁOSEK GO REPREZENTUJĄCYCH
4. [T] [t] [tʼ]- wariant poboczny , [ṭ] -wariant udziąsłowiony.
[D] [d] [dʼ] [ḍ]
[ź] [ź]- tylko wariant główny
Palatum- podniebienie twarde- miękkość głoski.
[źima] - [śano] , [zʼik]- [sʼinus] Realizacje dźwiękowe wyrazów.
5. [L] [l] [lʼ] [l̦ʼ] [l̦] - wariant osłabionej dźwięczności (bezdźwięczne)
[l̦śnić] - [rytm̦]
6. Fonem jest to klasa głosek go reprezentujących np. na fonem [t] składa się jego wariant główny [T] oraz warianty poboczne [tʼ] i [ṭ]. Fonem może mieć swoją jedną realizację np. [ś], [ź] ale może mieć także więcej swoich konkretyzacji np. fonem [l], który ma 4 realizacje.
Jeśli idzie o inwentarz fonemów w języku polskim jest ich od 35 do 42, a więc według koncepcji minimalistycznej do maksymalistycznej Stiebera oraz istnienie tzw. Fonemów kontrowersyjnych np. [pi], [bi], [fi], [wi], [mi].
7. Wariant udziąsłowiony
<trzeba> [ṭšeba]
<trzy> [ṭšy] przednio-językowo-dziąsłowa
[tam] zębowa
Fonemy jako jednostki systemu języka, można rzec, że są duszą dla której ciałem są głoski, a więc głoska jest konkretyzacja fonemu w konkretnych tekstach mówionych czy pisanych.
8. Systemy znaków- umowne:
- znaki drogowe
- flagi
-gesty
System językowy jest człowiekowi dany wraz z jego naturą. Człowiek uczt się języka poprzez naśladownictwo w procesie akwizycji.
9. GŁOSKA- typ dźwięku, który powstaje w procesie mówienia, słyszenia, a wyposażony jest w zestaw właściwych mu cech: akustycznych, artykulacyjnych, funkcjonalnych i percepcyjnych. Graficzny obraz głoski to litera. Nie każdy dźwięk jest głoską.
Budowa narządów mowy oraz kryteria klasyfikacji głosek polskich.
Układy biorące udział w powstawaniu głosek:
- układ nerwowy
-układ mięśniowy
- układ oddechowy
- aparat artykulacyjny
Powietrze- materiał fonacyjny do powstawania głosek
Do ćwiczeń fonacyjnych (fazy wdechu i wydechu) możemy wykorzystać głoski szczelinowe np. s, z , sz, ż, f, h.
Głoski jednofazowe- ich cechy fonetyczne nie zmieniają się w czasie artykulacji.
Ćwiczenia aparatu artykulacyjnego- ruchome narządy artykulacyjne (dolna szczęka, wargi, masa języka, podniebienie miękkie wraz z języczkiem)
Mechanizm powstawania głosu ludzkiego- jest procesem niezwykle skomplikowanym , w którym biorą udział wymienione narządy, układy, człowiek jako jedność duszy i ciała. Emisji głosy służą systematyczne ćwiczenia, zarówno relaksacyjne mięśni, fonacyjne i fonacyjno-artykulacyjne z uwzględnieniem usprawniania ruchomych narządów artykulacyjnych.
FAZY POWSTAWANIA GŁOSU
I FAZA FONACJI
Płuca →tchawica→krtań
II KRTAŃ
Modyfikacja strumienia powietrza
III FAZA ARTYKULACJI
Nasada- miejsce lokalizacji poszczególnych narządów artykulacyjnych.
W krtani zlokalizowane są wiązadła głosowe, które odpowiedzialne są za powstanie głosek dźwięcznych i bezdźwięcznych
W jamie ustnej zlokalizowane są zarówno ruchome jak i stałe narządy artykulacyjne.
Zasadniczy ruch masy języka → ku podniebieniu twardemu palatum. Decyduje o różnicowaniu głosek na twarde, miękkie i zmiękczone.
Daleko → blisko
Narządy artykulacyjne:
Zęby
Dziąsła
Wargi
Istotny jest stopień zbliżenia narządów artykulacyjnych. Kanał głosowy może być szeroko otwarty (bez zwarć, szczelin), wówczas powstają głoski otwarte, którymi są samogłoski. Jeżeli, w którymś miejscu powstaje inny stopień zbliżenia, powstają tzw. Głoski półotwarte (m, n). Inny stopień zbliżenia kanału to szczelina oraz zwarcie, które może zakończyć się wybuchem (p, b).
Miejsce artykulacji:
Jama gardłowa- „r” uwularne (gardłowe) j. francuski
Głoski tylnojęzykowe- p, b, g, k
Głoski środkowojęzykowe- miękkie ś, ć, ź, dź, ń [depalatalizacyjne - nie miękkie a zmiękczone]
Głoski przedniojęzykowo - zębowe
Głoski przedniojęzykowo-dziąsłowe
Głoski wargowe- dwuwargowe lub wargowo-zębowe
Kryteria klasyfikacji głosek polskich z uwzględnieniem samogłosek.
Kryterium akustyczne- w opisie głosek polskich bierze się pod uwagę właściwości fizyczne fali dźwiękowej. Według ustaleń akustyków:
→ SAMOGŁOSKI - przebiegi regularne, powstają w przedziale nie mniej niż 50, nie więcej niż 7000 drgań podwójnych na sekundę Tony <50, 7000>
→ SPÓŁGŁOSKI - przebiegi nieregularne, powstają poniżej 50 i powyżej 7000 drgań Szmery >50, <7000
Kryterium audytywne (percepcyjne)- w opisie głosek polskich bierze się pod uwagę ich cechy , które można odebrać uchem człowieka, a więc barwa dźwięku, jego wysokość, tempo mówienia. Decyduje to o wyróżnieniu
→ Samogłosek
Jasnych np. e, i
Ciemnych np. o, u
→ Spółgłoski ocenia się jako:
Szumiące: sz, rz, cz, dż [š, ž, č, ǯ]
Syczące: s, z, c, dz [ s, z, c, ʒ]
Ciszące: ś, ź, ć, ń, dź [ ś, ź, ć, ń, ʒ͗]
Kryterium funkcjonalne- bierze się pod uwagę funkcję jaką głoska pełni w sylabie:
[lʼist]
[ńe]
[ma-ma]
→ Samogłoski- zasadniczo zgłoskotwórcze, tworzą sylabę
→ Spółgłoski- niezgłoskotwórcze, nie pełnią tej funkcji
Podział ten jest pewną konwencją opisu, jako że w języku polskim istnieją przykłady wyrazów, w których samogłoski nie pełnią funkcji zgłoskotwórczej.
[e|u|ro] [eṷro] - niezgłoskotwórczość
[auto] [aṷ|to]
[eṷ|ro|pa]
Czasem wyrazy są oparte na spółgłoskach → grupa wyrazów dźwiękonaśladowczych onomatopeje np. br, ts, pst, pr.
Kryterium artykulacyjne - opis genetyczny głosek polskich (funkcje ułożenie narządów artykulacyjnych)
Ze względu na udział wiązadeł głosowych
GŁOSKI
DŹWIĘCZNE BEZDŹWIĘCZNE
Samogłoski →dźwięczne
Ze względu na udział podniebienia miękkiego wraz z języczkiem
GŁOSKI
USTNE USTNO-NOSOWE m, n, ń
Podniebienie miękkie podniebienie miękkie wraz z języczkiem
Z języczkiem Przylega jest odchylone od tylnej ściany jamy gardłowej
Do tylniej ściany jamy powietrze wypływa częściowo przez usta, częściowo
Gardłowej i powietrze wypływa przez nos
Przez usta.
Ze względu na ruch masy języka ku palatum
→ głoski TWARDE- położenie języka na dnie jamy ustnej
→ głoski ZMIĘKCZONE- podwyższenie się języka ku palatum
→ głoski MIĘKKIE- wyraźne wysklepienie masy języka ku palatum
Ze względu na stopień zbliżenia narządów mowy
→ OTWARTE (samogłoski)
→ PÓŁOTWARTE (m, n, r, l, j, ł)
→ SZCZELINOWE (s, sz, ś, f, w, z , ż, ź, ch, h)
→ ZWARTE kończące się wybuchem (p, t, k, g, b,)
→ ZWARTO-SZCZELINOWE (cz, dz, dż, c, ć)
Ze względu na miejsce artykulacji
Gardłowe „r” uwularne
Tylnojęzykowe
Środkowojęzykowe
Przedniojęzykowo- dziąsłowe (sz, ż, dż, cz, l, r)
Przedniojęzykowo- zębowe (s, z, c, dz, d, t, ł, n)
Wargowo- zębowe (f, w)
Dwuwargowe (p, b)
W opisie samogłosek bierze się pod uwagę:
- udział wiązadeł głosowych
- udział podniebienia miękkiego wraz z języczkiem
- stopień zbliżenia narządów mowy
Oraz
→ pionowe ruchy masy języka
( wysokie, niskie, średnie)
→ poziome ruchy masy języka
(przednie, środkowe, tylne)
→ stopień opuszczenia dolnej szczęki
(wąskie, średnie, szerokie)
→ stopień zaokrąglenia warg
( płaskie, obojętne, okrągłe)
Trójkąt samogłoskowy T. Benniego
Podaj cechy artykulacyjne następujących głosek polskich:
[š] sz- spółgłoska, bezdźwięczna, ustna, szczelinowa, twarda, przedniojęzykowo-dziąsłowa
[ś] ś- spółgłoska , bezdźwięczna, ustna, miękka, szczelinowa, środkowojęzykowa
[p] - spółgłoska, bezdźwięczna, tylnojęzykowa, twarda, zwarta, dwuwargowa
[e]- samogłoska, dźwięczna, ustna, otwarta , średnia, przednia, płaska
2. Sklasyfikuj według różnych kryteriów [i]
- przebieg regularny ton
- samogłoska jasna
- zgłoskotwórcza
- dźwięczna, ustna, otwarta, wysoka, przednia, wąska, płaska
WYBRANE CECHY WYMOWY Z PUNKTU WIDZENIA OGÓLNEJ NORMY WYMAWIANIOWEJ
Dźwiękowa realizacja ortograficznego ą <ą>
[ idoṋ z matkoṋ] rezonans nosowy
[idą̌ z matką̌]
[idom z matkom] norma niższa, potoczna
[idoṷ z matkoṷ]
[ido z matko] denalizacja odmiana gwarowa
Dźwiękowa realizacja ortograficznego ę <ę>
[ide(ṋ)]
[gḙiś] rezonans twardy
[ṋ] , [ł] , [l͗͗ʼ]
[začoṋ] , [začelʼi] dentalizacja- odnosowienie
Hiperpoprawność - wymowa literowa
<ANS>
<ONS>
<ENS>
<INS>
<UNS>
<YNS>
Samogłoska → nosowa→ szczelinowa
<trz, drz>
[ (ṭšy) ( ṭšeba) ( ḍževo)]
[ (čšy) (čšeba) ( ǯževo)]
Dż
[ǯem]
Regionalne różnice nie mieszczą się w normie wymawianiowej
Krakowsko- poznański warszawski
Udźwięczniającej Nieudźwięczniającej
PŁASZCZYZNA MORFOLOGICZNA
Morfologia- zajmuje się charakterystyką morfemu oraz ich realizacjami tekstowymi.
Słowotwórstwo- część morfologii zajmująca się budową nowych wyrazów.
Słowotwórstwo/ derywacja- Część morfologii zajmująca się strukturą morfemów i tworzeniem wyrazów, a więc technikami wzbogacania zasobu leksykalnego polszczyzny.
Fleksja- dział morfologii zajmujący się funkcjonowaniem jednostek językowych na płaszczyźnie tekstu, a więc w realizacjach tekstowych
MORFOLOGIA
FONOLOGIA SŁOWOTWÓRSTWO FLEKSJA
Derywacja Odmiana
MORFONOLOGIA
- Morfonologia- zajmuje się obocznościami fonemów jakie zachodzą w morfemach.
- Alternacje- wymiany fonemów w morfemach
Np. mucha- musze
Ręka-ręce- ręcznik [k]:[c]:[č]
Morfologia słowotwórcza:
Morfem- najmniejsza jednostka systemu języka posiadająca znaczenie !
Leksem a wyraz
- Człowiek człowiekowi wilkiem = 2 leksemy
- Przyjaciele naszych przyjaciół są naszymi przyjaciółmi = 3 leksemy (przyjaciół, nasz, być)
Wyrazy mogą być równe:
→ fonemom np. a , o , i
→ morfemom np. nie, oraz, ale
→ strukturom morfemów, w których wyróżniamy kombinacje morfemów rdzennych (leksykalnych) i gramatycznych (fleksyjnych).
Dom-Ø
Dom|ek - Ø
→ kombinacjom morfemu rdzennego i słowotwórczego
Biał|o
Wyrazy w języku polskim mogą być
Podzielne Niepodzielne
Morfologicznie morfologicznie
Fleksyjnie Fleksyjnie i słowotwórczo Słowotwórczo
Przyporządkuj wyrazy: ujęcie tabelaryczne
Wyrazy niepodzielne morfologicznie |
Wyrazy podzielne morfologicznie |
||
|
Fleksyjnie |
Fleksyjnie i słowotwórczo |
Słowotwórczo |
Ach Acha Więc I lub |
Las Mama Woda Kot Tata Myśl Koło Mądry |
Płacobiorca Płacodawca Głupota Mądrość Białość Wodny Tatuś lasek |
Smutno pusto |
Wyrazy podzielne fleksyjnie są wyrazami podstawowymi niepochodnymi słowotwórczo
Wyrazy podzielne fleksyjnie i słowotwórczo lub tylko słowotwórczo są wyrazami pochodnymi od podstawowych, a więc derywatami, inaczej formacje słowotwórcze
Kot - Ø
Morfem leksykalny rdzenny morfem gramatyczny
Temat fleksyjny Końcówka fleksyjna
Kot | ek - Ø
Morfem leksykalny morfem słowotwórczy
Podstawa słowotwórcza formant słowotwórczy
Koc | ur - Ø
Morfem leksykalny morfem słowotwórczy morfem gramatyczny
Temat fleksyjny końcówka fleksyjna
[t]:[c]
Prac | o | daw | c - a
Podstawa słowotwórcza wrostek podstawa słow. Przyrostek końcówka fleksyjna
Formacja złożona praca+ dawać
Kart - a
Temat fleksyjny końcówka fleksyjna
Morfem leksykalny morfem gramatyczny
Karci | arz - Ø
Morfem leksy. Morfem słow. Morfem gram.
Temat fleksyjny „kart” wychodzi od derywatu jako jego podstawa słowotwórcza. Mamy do czynienia z alternacją [t]:[c], a więc „karci” jest WARIANTEM MORFEMU.
Zbudowanie PARAFRAZY SŁOWOTWÓRCZEJ omówienie wyrazu, sensu na podstawie budowy słowotwórczej.
Np. bydgoszczanka- „kobieta bydgoszczanin”- żeńskie nazwy pochodzą od nazw męskich.
DERYWATY REGULARNE SEMANTYCZNIE- to taki typ derywatów, których znaczenie słowotwórcze wynikające z budowy derywatu jest takie samo jak znaczenie leksykalne (słownikowe)
Np. kotek, domek
DERYWATY NIEREGULARNE SEMANTYCZNIE- to takie derywaty, w których znaczenie leksykalne zawiera jeszcze inne treści (tzw. Nadwyżki znaczeniowe) w stosunku do znaczenia słowotwórczego.
Np. pisać - pisarz = literat , tworzy utwory poetyckie
„ten kto pisze”
Karciarz
„ten kto ma związek z kartami” wykonuje czynność związaną z kartami
= gra namiętnie w karty
Funkcje formantów słowotwórczych:
STRUKTURALNA- każdy formant ją pełni, bo każdy tworzy nowy wyraz
SYNTAKTYCZNA- polega na tym, że wyraz pochodny w stosunku do wyrazu podstawowego nie ma zmienionego znaczenia, a następuje jedynie przeszeregowanie derywatu do innej kategorii części mowy niż wyraz podstawowy.
SEMANTYCZNA
Przedmiotowa- derywat ma zmienione znaczenie w stosunku do wyrazu podstawowego; może następować przeszeregowanie syntaktyczne ( do innej kategorii części mowy), ale nie musi
Modyfikacyjna- polega na modyfikowaniu przez derywat pewnych treści znaczeniowych wyrażonych w wyrazie bazowym; nie następuje przeszeregowanie do innej kategorii części mowy
*********************************************
Pis|arz-Ø Wartość kategorialna „ten kto wykonuje czynności” (nazywaną w podstawie słowotwórczej)
Bieg|acz-Ø Kategoria słowotwórcza: nazwy wykonywanych czynności
Śpiew|ak- Ø
WARTOŚĆ KATEGORIALNA- pewien wspólny element znaczeniowy, który można wyabstrahować z danego derywatu na podstawie jego budowy formalnej.
KATEGORIA SŁOWOTWÓRCZA- zbiór derywatów mających tę samą wartość kategorialną
TYP SŁOWOTWÓRCZY- tworzą derywaty mające tę samą wartość kategorialną (należące do jednej kategorii słowotwórczej) , ale nadto wyróżniające się tym samym formantem słowotwórczym (wykładnikiem formalnym).
Klasy derywatów (wyróżnione na podstawie funkcji formantów)
Derywaty tautologiczne- formant pełni tylko funkcję strukturalną np. strona- stronica, głębia- głębina, kępa- kępina
Derywaty transpozycyjne- formant, oprócz funkcji strukturalnej, pełni funkcję syntaktyczną, polegającą na przeszeregowaniu nowo powstałego wyrazu do innej kategorii części mowy niż wyraz go motywujący np. biegać- bieganie, pisać- pisanie
Derywaty mutacyjne- formant pełni funkcję strukturalną oraz semantyczną tzw. Przedmiotową, może, ale nie musi pełnić funkcji syntaktycznej są znakami nowych obiektów, nowych pojęć, w stosunku do wyrazu je motywującego np. karciarz, biegacz, brodacz
Derywaty modyfikacyjne - formant pełni funkcję strukturalną, semantyczną tzw. Jakościową, nie pełni funkcji syntaktycznej. Nie są znakami innych desygnatów niż ich podstawy słowotwórcze, wnosząc jedynie informację modyfikującą, tj. o małości, wielkości, żeńskości np. kotek, piesek, domek
Sklasyfikuj derywaty:
Bogacz- mutacyjny
Bogactwo- transpozycyjny
Białość- transpozycyjny
Pisanie- transpozycyjny
Kawiarnia- mutacyjny
Kawiarenka- modyfikacyjny
Bydgoszczanin- mutacyjny
Bydgoszczanka- modyfikacyjny
Złośliwość- transpozycyjny
Bestialstwo- transpozycyjny
Czytelnia- mutacyjny
Czytelnik- mutacyjny
Wykładowca- mutacyjny
Brodacz- mutacyjny
Karciarz- mutacyjny
Psisko- modyfikacyjny
Kocisko- modyfikacyjny
Analiza derywatu „bogacz”
„ten kto + bogaty” bogat-y cięcie tematu
Temat fleksyjny końcówka fleksyjna
Bog |acz - Ø
Podstawa słowotwórcza| formant słowotwórczy
Morfem leksykalny | morfem słowotwórczy morfem gramatyczny
Funkcje formantów: → strukturalna
→ semantyczna przedmiotowa
→ syntaktyczna
Derywat mutacyjny- kategoria słowotwórcza nazywana nosicielem cech.
Derywacja (sufiksalna) przez dodanie formantu słowotwórczego.
WYBRANE PROBLEMY Z ZAKRESU PŁASZCZYZNY SYNTAKTYCZNEJ
Wypowiedzenie- nadrzędna jednostka opisu składniowego, wyodrębnioną w tekście pisanym graficznie, w tekście zaś mówionym prozodycznie, zawierającą określone treści i w sposób samodzielny informujące o rzeczywistości pozajęzykowej.
Typy wypowiedzeń
Werbalne Niewerbalne
ZDANIE Dopuszczające Niedopuszczające
- orzeczenie wprowadzenie orzeczenia wprowadzenia orzeczenia
Czasowo osobowe RÓWNOWAŻNIKI ZDAŃ
-nieosobowe (oznajmienie) ZAWIADOMIENIA
-funkcje czasownika -funkcje fleksyjne forma nagłówkowa
No, to czasownika „być” WYKRZYKNIENIA
-czas. Modalne - no, jasne, owszem - O ja nieszczęsna!
-czas. Momentalne (bęc) -O rety!
* Sklasyfikuj jednostki składniowe
- nauczyciel pisze list - zdanie
- w szkole wybito szybę - zdanie
- Szczyt w Brukseli na euro- zawiadomienie
- żal mi tych dzieci -równoważnik/ zdanie
- można się wybrać do kina- zdanie
- szkoda czasu i atłasu- równoważnik/ zdanie
- napisano znakomite opowiadanie- zdanie
- trzeba wziąć się za porządki wiosenne- zdanie
- to mój brat- oznajmienie
- czy pójdziesz dzisiaj do kina? - zdanie
- Tak. - oznajmienie
- Owszem- oznajmienie
- Warto uczyć się języków obcych- zdanie
- bęc go w łeb- zdanie
- Słoń a sprawa syjamska- zawiadomienie
- Marsz niepodległości- zawiadomienie
3. Składnik syntaktyczny- najmniejsza jednostka opisu składniowego. Funkcje składnika mogą pełnić zarówno pojedyncze wyrazy, jak i połączenia wyrazowe różnego typu. Np. zestawienia konstrukcji liczebnikowych; a także stałe jednostki językowe- frazeologizmy, przysłowia.
4. W wypowiedzeniach, można również rozpoznać:
→ WSKAŹNIK ZESPOLENIA tzw. Element obudowy
Funkcje syntaktyczne pełnią tylko składniki syntaktyczne (funkcje podmiotu, orzeczenia, przydawki, okoliczników, dopełnienia).
Przede wszystkim - obudowa
Jednak - obudowa
Na wiosnę- składnik syntaktyczny
W 1959 roku- składnik syntaktyczny
Anna Kowalska- składnik syntaktyczny
Niespodziewanie- składnik syntaktyczny
Szereg a związek składniowy
Dwa lub więcej składników jeśli są powiązane z sobą współrzędnie (bezspójnikowo lub spójnikowo) zwie się SZEREGIEM
SZEREG ŁĄCZNY np. Bracia, siostry i kuzyni spoglądali na siebie zdziwieni.
SZEREG ROZŁĄCZNY (albo, bądź, czy) np. Paweł pojedzie na wakacje do Zakopanego albo do Krynicy.
SZEREG PRZECIWSTAWNY np. Paweł jest zdolny, ale nieco leniwy.
SZEREG WYNIKOWY (więc) np. Spotkajmy się we wtorek, więc pojutrze.
SZEREG WŁĄCZNY (czyli) np. Zapytam Ewę, czyli jego siostrę.
Jeśli z dwóch składników połączonych stosunkiem syntaktycznym, jeden jest nadrzędny czyli OKREŚLANY , a drugi podrzędny czyli OKREŚLAJĄCY wówczas taki stosunek syntaktyczny niewspółrzędny zwie się ZWIĄZKIEM
GŁÓWNY POBOCZNE
Ma charakter konstytutywny związki zgody, rządu i
(zdaniotwórczy) dlatego zachodzi zawsze przynależności
Między podmiotem a orzeczeniem.
ZWIĄZKI POBOCZNE
W związku zgody składnik PODRZĘDNY dostosowuje funkcję fleksyjną do składnika nadrzędnego a więc zgoda zachodzi w zakresie przypadku, liczby i rodzaju.
W związku rządu składnik NADRZĘDNY dopuszcza tylko użycie jednej z wielu form składnika PODRZĘDNEGO, a więc mówi się że składnik nadrzędny rządzi składnikiem podrzędnym.
W związku przynależności brak jest formalnego podporządkowania składnika poprzedzającego składnikowi nadrzędnemu.
Np.
Studenci uniwersytetu zdają egzaminy końcowe w sesji letniej
Studenci zdają - związek główny, związek zgody
Studenci uniwersytetu- związek rządu
Egzaminy końcowe- związek zgody
Zdają w sesji- związek przynależności
W sesji letniej- związek zgody
GRUPA PODMIOTU GRUPA ORZECZENIA
Studenci zdają
Podmiot gramatyczny M orzeczenie czasownikowe
Uniwersytetu egzaminy w sesji
Przydawka rzeczowna dop. Dop. Bliższe okolicznik czasu
Końcowe letniej
Przydawka przymiotna przydawka przymiotna
Bieganie boso po trawie latem jest bardzo przyjemne
GRUPA PODMIOTU GRUPA ORZECZENIA
Bieganie (podm. Gram. M) jest przyjemne (orzeczenie imienne) łącznik orzecznik
Boso po trawie latem bardzo
Przydawka przyd. Przysł. Przyd. Przysł. Okolicznik stopnia i miary
Przysłówkowa
TYPOLOGIA WYPOWIEDZEŃ WSPÓŁRZĘDNIE ZŁOŻONYCH.
ŁĄCZNE- takie, których treści obydwu wypowiedzeń składniowych po prostu łączą się ze sobą i są ujmowane jako równorzędne.
Np. Kupiłam gazetę i przyniosłam mleko. Trochę sobie poczytam, a później pójdę do sklepu.
1 … 2
PRZECIWSTAWNE- treści wypowiedzeń pod jakimś względem przeciwstawiają się sobie.
Np. Pojechali w Tatry, ale nie wzięli ze sobą lin.
Przygotowałem się do egzaminu lecz go nie zdałem
1 …2
ROZŁĄCZNE - w których treści wypowiedzeń składowych, wykluczają się wzajemnie
Np. Dzisiaj pójdę do kina lub wybiorę się do teatru.
Odczep się ode mnie albo zaraz wyjdź.
Jest zdolny albo ma dużo szczęścia
1<…>2
WYNIKOWE - treść jednego z wypowiedzeń składniowych wynika z poprzedniego wypowiedzenia.
Np. nie chciało nam się wracać piechotą, więc zabraliśmy się z nimi samochodem.
Nie ma pasterza to i owce są głodne
O wszystkim już wiem, zatem przestań kłamać.
Przygotowali się do egzaminu toteż zdali go bardzo dobrze.
…>2
WŁĄCZNE (synonimiczne)- takie, których treść jednego wypowiedzenia składowego włącza się w zakres treści wypowiedzenia poprzedzającego, mamy do czynienia z równoznacznością drugiego wypowiedzenia z pierwszym.
np. Jest środa popołudniu, czyli mamy połowę tygodnia.
Wynik się nie zgadza, znaczy gdzieś jest błąd.
Pies szczeka głośno, słowem wrócił do zdrowia.
1= = = = 2
TYPOLOGIA WYPOWIEDZEŃ PODRZĘDNIE ZŁOŻONYCH
PODMIOTOWE - pełni funkcję niewyrażonego lub ogólnie wskazanego podmiotu wyrażenia nadrzędnego. Tradycyjnie za podmiotowe uważa się wypowiedzenia, które odpowiadają na pytania mianownika oraz występują po wypowiedzeniach nadrzędnych zawierających jako orzeczenia wyrazy typu: prawda, nieprawda, wiadomo, należy, szkoda, trzeba, wydawało się
Np. Ktokolwiek jesteś, odezwij się.
Kto pod kim dołki kopie, sam w nie wpada.
Okazało się, że wszyscy byli zaskoczeni.
ORZECZNIKOWE- pełnią funkcje niewyrażonego lub ogólnie wskazanego orzecznika wypowiedzenia nadrzędnego.
Np. Nie jestem tym, za kogo mnie masz.
Jaki pan, taki kram.
Taka praca nie jest taka, jak sobie wyobrażasz.
DOPEŁNIENIOWE- pełnią funkcję niewyrażonego lub ogólnie wskazanego dopełnienia wypowiedzenia nadrzędnego, odpowiadają na pytania przypadków zależnych.
Np. Nie rozumieją, co do nich mówisz.
Obawiał się, że nic tu już nie pomoże
Matka powiedziała, że wróci dzisiaj nieco później.
PRZYDAWKOWE- pełnią funkcję niewyrażonej lub ogólnie wskazanej przydawki wypowiedzenia nadrzędnego.
Np. Nadszedł dzień, którego wszyscy niecierpliwie oczekiwali.
Ten kraj urasta w potęgę, która zagraża światu.
OKOLICZNIKOWE- pełnią funkcję niewyrażonego lub ogólnie wskazanego okolicznika wypowiedzenia nadrzędnego; dzielimy je podobnie jak okoliczniki
→ czasu : nie czas żałować róż, gdy płoną lasy
1
2
→ miejsca: gdzie się pojawili, witano ich serdecznie.
Wracajcie, skąd przyszliście.
→ sposobu: Jak sobie pościelisz, tak się wyśpisz
→ stopnia: Rozgrzewał się tak, że aż głos drżał mu dziwnie.
Zrobiłem to tak starannie jak było mnie stać
→ celu: Przyszła do nas, aby zapytać o adres.
→ przyczyny: Nie przyjechał na urodziny, bo był bardzo zmęczony.
→ warunku: Jeżeli będę miała trochę czasu, odwiedzę cię.
→ przyzwolenia: Mimo, że się nie uczył, zdał egzamin.
ROZWIJAJĄCE - charakteryzują się tym, że nie uzupełniają ani nie zastępują żadnego składnika wypowiedzenia nadrzędnego. Rozwija i kontynuuje treść zdania nadrzędnego.
Np. Dom, do którego weszli, był całkiem odnowiony
Jeżeli będziesz miał czas, żeby napisać do mnie dłuższy list to opowiedz mi w nim, jak spędziłaś wakacje, czego jestem bardzo ciekaw.
Analiza składniowa wypowiedzenia złożonego
Ponumeruj wypowiedzenia składowe i narysuj wykres wypowiedzi.
Czterokrotnie złożone(przecinki), 5 wypowiedzeń
_ _ _ _3
4
5
Określ typy wypowiedzeń składniowych
→ 3 podrzędnie złożone okolicznikowe czasu
3→ 1 podrzędnie złożone przydawkowe
4→ 3 podrzędnie złożone dopełnieniowe
5 →4 podrzędnie złożone rozwijające.