Organami władzy wykonawczej w Polsce są Prezydent i Rada Ministrów. Sposób powoływania, zakres kompetencji oraz odpowiedzialność prawna organów zostały określone W odpowiedzi na Konstytucji, która weszła w życie 2.04.1997r.<?xml:namespace prefix = o ns = "urn:schemas-microsoft-com:office:office" />
PREZYDENT
Przepisy związane urzędem prezydenckim zawiera rozdział IV Konstytucji RP. Prezydent jest organem jednoosobowym, pełni funkcję głowy państwa i równocześnie najwyższego organu władzy wykonawczej. Konstytucji stwierdza, Art.126.1 : "Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej jest najwyższym przedstawicielem RP i gwarantem ciągłości władzy państwowej. 2.Prezydent czuwa nad przestrzeganiem Konstytucji, stoi na straży suwerenności bezpieczeństwa państwa oraz nienaruszalności i niepodzielności jego terytorium."
Prezydent jest wybierany przez naród w wyborach powszechnych, na 5-letnią kadencję. Wzmacnia to jego rolę jako arbitra jak i najwyższego przedstawiciela RP, gdyż może się on powołać na bezpośredni mandat narodu.
Jednak ustrój polityczny Polski jest zorganizowany według zasad systemu parlamentarno-gabinetowego i władzę wykonawczą realnie sprawuje Rada Ministrów. Kompetencje Prezydenta w stosunku do władzy wykonawczej ograniczają się do następujących funkcji:
- desygnuje i powołuje Radę Ministrów za zgodą Sejmu, który udziela rządowi wotum zaufania
- przyjmuje dymisję Rady Ministrów i powierza jej tymczasowe spełnianie obowiązków
- odwołuje ministra wobec, którego Sejm wyraził wotum nieufności
- kieruje do Sejmu wniosek o pociągnięcie do odpowiedzialności przed Trybunałem Stanu Prezesa lub członka Rady Ministrów
- może zwołać posiedzenie Rady Gabinetowej czyli Rady Ministrów obradującej pod przewodnictwem Prezydenta
Prezydent posiada również rozległe kompetencje w zakresie władzy ustawodawczej:
- zarządza wybory do Sejmu i Senatu
- posiada inicjatywę ustawodawczą
- podpisuje ustawy, ma także prawo ich zawetowania( weto może być oddalone przez Sejm większością 3/5 głosów)
- w razie wątpliwości prawnych wysyła ustawę do zbadania przez Trybunał Konstytucyjny
- ma możliwość skrócenia kadencji Sejmu( i automatycznie Senatu) w razie niezdolności Sejmu do powołania rządu lub uchwalenia budżetu
- zarządza ogłoszenie ustawy lub umowy międzynarodowej w Dzienniku Ustaw
- zarządza referendum ogólnokrajowe po uzyskaniu zgody Senatu
- występuje z orędziem do Sejmu, Senatu i Zgromadzenia Narodowego
Kompetencje Prezydenta wobec władzy sądowniczej to przede wszystkim wpływ na obsadę ważnych stanowisk. Prezydent powołuje :
- pierwszego prezesa Sadu Najwyższego i prezesów jego izb
- prezesa i wiceprezesa Trybunału Konstytucyjnego
- prezesa i wiceprezesów Naczelnego Sadu Administracyjnego
- sędziów (na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa)
- swojego przedstawiciela do składu Krajowej Rady Sądownictwa
W zakresie polityki międzynarodowej Prezydent:
- ratyfikuje i wypowiada umowy międzynarodowe
- mianuje i odwołuje ambasadorów
Prezydent jest również najwyższym zwierzchnikiem sił zbrojnych RP. W okresie pokoju zwierzchnictwo nad wojskiem sprawuje za pośrednictwem Ministra Obrony Narodowej.
W sytuacji zagrożenia zewnętrznego Prezydent zarządza całkowitą lub częściową mobilizację i mianuje Naczelnego Dowódcę Sił Zbrojnych. Prezydentura w Polsce ma charakter arbitrażowy, gdyż Prezydentowi został przypisany arbitraż ustrojowy: możliwość skracania kadencji Sejmu i zwoływania Rady Gabinetowej, udział w procesie tworzenia rządu oraz arbitraż polityczny: rozwiązywanie wewnętrznych konfliktów klasy politycznej oraz konfliktów społecznych. Prezydent stabilizuje więc działania pozostałych władz.
RADA MINISTRÓW
Rada Ministrów to kolegialny organ władzy wykonawczej kierujący bieżącą polityką państwa i nadzorujący administrację rządową. W skład Rady Ministrów wchodzą Prezes i Ministrowie. Powoływani mogą być również wiceprezesi i przewodniczący komitetów określonych w ustawach. Przedstawicielem Rady Ministrów w województwie jest wojewoda.
Rada Ministrów ponosi polityczną odpowiedzialność przed Sejmem. Sejm może uchwalić wotum nieufności i zmusić Radę do podania się do dymisji.
Rząd ponosi również odpowiedzialność konstytucyjną przed Trybunałem Konstytucyjnym. Odpowiedzialność ta ma charakter indywidualny. Wynika ona z naruszenia przez prezesa lub członka Rady Ministrów Konstytucji RP lub innych ustaw, bądź popełnienia przez nich innych przestępstw w związku z zajmowanym stanowiskiem. Wniosek może wysunąć prezydent lub co najmniej 115 posłów. Uchwałę o pociągnięciu do odpowiedzialności podejmuje sejm większością 3/5 głosów ustawowej liczby posłów.
Rada Ministrów jest powoływana przez Prezydenta i zatwierdzana przez Sejm na drodze nazywanej potocznie "zasadą trzech kroków":
I Prezydent po zasięgnięciu opinii przywódców większości sejmowej desygnuje kandydata na Prezesa Rady Ministrów, który proponuje skład Rady. Prezydent formalnie powołuje rząd. Prezes w ciągu 14 dni przedstawia Sejmowi program działania wraz z wnioskiem o udzielenie wotum zaufania. Sejm uchwala wotum zaufania bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów.
II W ciągu 14 dni Sejm wybiera Prezesa i proponowanych przez niego ministrów. Tak wybraną Radę powołuje prezydent.
III Prezydent znów przedstawia kandydata na szefa rządu, desygnuje go powołuje rząd. Jeśli Rada nie uzyska wotum zaufania Prezydent rozwiązuje Sejm i zarządza nowe wybory.
Rząd jest powoływany w ramach określonego układu sił politycznych. Jeśli jedna partia nie dysponuje większością parlamentarną to powstaje rząd koalicyjny.
Ministrowie kierują określonymi działami administracji rządowej lub wypełniają zadania wyznaczone im przez premiera. Minister wydaje rozporządzenia, które Rada może na wniosek Prezesa uchylić.
Konstytucja 1997r. umocniła pozycję Prezesa Rady Ministrów jako szefa władzy wykonawczej. Formalnie na scenie politycznej zajmuje on drugie miejsce po prezydencie, ale w obszarze bieżącego zarządzania państwem jest najważniejszą osobą w kraju. Premier może udzielić dymisji każdemu ministrowi, z którego pracy nie jest zadowolony. Ponadto Prezes Rady Ministrów jest zwierzchnikiem wszystkich pracowników administracji rządowej oraz korpusu służby cywilnej.