Maŕe i rednie przedsi«biorstw, Prace dyplomowe


SPIS TREŚCI

WSTĘP

Transformacja systemowa w Polsce w 1989 roku polegająca na zastąpie­niu gospodarki centralnie planowanej gospodarką rynkową, dała nowe szanse
i możliwości powstawania oraz rozwoju istniejących przedsiębiorstw prywat­nych. Ze względu na państwową własność środków produkcji w gospodarce pla­nowa­nej małe i średnie przedsiębiorstwa stanowiły niewielką część potencjału pro­dukcyjnego, ale jednocześnie były one wysoce rentowne. Status ekonomiczny właścicieli prywatnych firm był relatywnie wysoki. Taka pozycja drobnej przed­siębiorczości nie jest jednak naturalna w warunkach gospodarki rynkowej, której główną cechą jest dominacja własności prywatnej. Dlatego też, po rozpoczęciu procesów typowych dla gospodarki rynkowej, uległa zmianie pozycja małych
i średnich przedsiębiorstw. Nastąpił proces przekształcania dotychczas istnieją­cych firm i proces tworzenia nowych tj. sektora małych i średnich przedsię­biorstw.

Tematem niniejszej pracy są małe i średnie przedsiębiorstwa w strukturze gospodarki polskiej. Praca ma na celu pokazanie realiów funkcjonowania tego typu przedsiębiorstw - przepisów regulujących działalność, wielkość zjawiska, czynników hamujących rozwój tego sektora oraz źródeł finansowania.

Pierwszy rozdział pracy został poświęcony ogólnej charakterystyce sek­tora małych i średnich firm w gospodarce rynkowej. Zostały tu wyjaśnione pod­stawowe pojęcia takie, jak: „małe i średnie przedsiębiorstwo”, „przedsiębiorca” oraz „przedsiębiorczość”. Definicje tych pojęć zostały zaprezentowane według różnych poglądów znanych ekonomistów jak, np. Schumpetera, Knighta czy Druckera. W rozdziale tym zostały również umieszczone informacje dotyczące roli, stanu oraz funkcjonowania małych i średnich przedsiębiorstw w strukturze gospodarczej.

Drugi rozdział obejmuje zagadnienia dotyczące uruchomienia działalności gospodarczej. Scharakteryzowano tu podmioty gospodarcze w formie spółek prawa handlowego i cywilnego oraz opisano formalne procedury prawno-ad­mi­nistracyjne, jakie stoją przed przyszłym przedsiębiorcą na drodze tworzenia wła­snej firmy. Ponadto rozdział ten przedstawia podatkowe i niepodatkowe ob­ciąże­nia firmy. Scharakteryzowane zostały podatki od przedsiębiorstw zasilające bu­dżet państwa (podatek dochodowy od osób prawnych, podatek dochodowy od osób fizycznych, podatek od towarów i usług oraz podatek akcyzowy), a także zobowiązania wobec Zakładu Ubezpieczeń Społecznych.

Rozdział trzeci natomiast poświęcony jest barierom ograniczającym roz­wój sektora małych i średnich przedsiębiorstw. Jest to bardzo istotne zagadnie­nie, gdyż bariery mają duży wpływ na funkcjonowanie przedsiębiorstwa, a nie­jednokrotnie nawet przesądzają o jego istnieniu. Zostały tu opisane bariery ryn­kowe i społeczne, finansowe, bariery wynikające z polityki rządu, bariery prawne, bariery informacyjne, bariery związane ze stanem infrastruktury, a także bariery specyficzne dla okresu przedakcesyjnego.

Rozdział czwarty ostatni prezentuje różne źródła finansowania zarówno bieżącej działalności przedsiębiorstwa, jak i działalności inwestycyjnej. Rozdział ten zawiera opis kapitałów własnych z uwzględnieniem ich podziału na we­wnętrzne i zewnętrzne oraz kapitały obce krótko- i długoterminowe.

ROZDZIAŁ I: Małe i średnie przedsiębiorstwa w gospodarce

rynkowej.

1. Pojęcie małych i średnich przedsiębiorstw, przedsiębiorczości

i przedsiębiorcy.

W literaturze ekonomicznej jak i społeczno-gospodarczej problematyka małych i średnich przedsiębiorstw zajmuje ważne miejsce.

Przez wiele lat pojawiały się takie określenia jak: drobna wytwórczość, przemysł drobny, pozarolnicza indywidualna działalność gospodarcza, small bu­isness, miało to związek z reformą gospodarczą w naszym kraju, kiedy to nastą­piła transformacja polskiej gospodarki, czyli przejście z gospodarki centralnie planowanej do gospodarki rynkowej. Owa transformacja przyczyniła się do zmian w obszarze stosunków własnościowych tzn. likwidowanie własności pań­stwowej i zastąpienie jej własnością prywatną. Następowało to wskutek stopnio­wego wypierania przez prywatne podmioty gospodarcze podmioty państwowe przez tworzenie nowych jednostek gospodarczych bądź przekształcanie już ist­niejących.

W literaturze spotykamy różne definicje małych i średnich przedsię­biorstw i tak np. określamy terminem „małe i średnie” te przedsiębiorstwa, które:

  1. obsługują niewielką część rynku, na którym działają;

  2. zarządzane są przez swoich właścicieli lub współwłaścicieli w sposób bezpo­średni;

  3. są niezależne w tym sensie, że nie są częścią wielkiego przedsiębiorstwa,
    a właściciel-menadżer przy podejmowaniu zasadniczych decyzji nie może być uzależniony od nadzoru z zewnątrz.

W polskim prawie zdefiniowano pojęcie małych i średnich firm zgodnie z zale­ceniami Komisji Unii Europejskiej z dnia 3 kwietnia 1996 roku.

Małe przedsiębiorstwa to takie, które w poprzednim roku obrotowym:

  1. zatrudniały poniżej 50 pracowników;

  2. osiągnęły przychód netto ze sprzedaży towarów, wyrobów, usług i opera­cji finansowych nie przekraczający 7mln euro lub suma aktywów ich bi­lansu sporządzonego na koniec poprzedniego roku obrotowego nie prze­kroczyła
    5 mln euro.

Natomiast za średnie uznaje się przedsiębiorstwa nie będące małym przedsię­biorstwem, które w poprzednim roku obrotowym:

  1. zatrudniały poniżej 250 pracowników;

  2. osiągnęły przychód netto ze sprzedaży towarów, wyrobów, usług i opera­cji finansowych nie przekraczający 40 mln euro lub suma aktywów ich bilansu sporządzonego na koniec poprzedniego roku obrotowego nie prze­kroczyła
    27 mln euro.

Nie uważa się jednak za małe i średnie przedsiębiorstwo, w którym przedsię­biorcy inni niż mali i średni posiadają:

  1. więcej niż 25% wkładów, udziałów lub akcji;

  2. prawa do ponad 25% udziału w zysku;

  3. więcej niż 25% głosów w zgromadzeniu wspólników (akcjonariuszy).

Obecnie małe i średnie przedsiębiorstwa możemy podzielić ze względu na kate­gorie wielkości:

  1. przedsiębiorstwa (podmioty) najmniejsze zatrudniające do 5 pracowni­ków;

  2. przedsiębiorstwa małe zatrudniające w granicach 6-50 pracowników prze­myśle i budownictwie i 6-20 pracowników w pozostałych działach gospo­darki narodowej;

  3. przedsiębiorstwa średnie zatrudniające w granicach 51-500 pracowników prze­myśle i budownictwie i 21-500 pracowników w pozostałych działach go­spodarki narodowej.

GUS przyjmuje, że przedsiębiorstwa małe zatrudniają od 5 do 50 osób zaś śred­nie od 51 do 500 osób.

W gospodarce rynkowej dominuje realizacja prywatnej przedsiębiorczości i zapewnienie absolutnego bezpieczeństwa własności prywatnej i swobody trans­akcji. Drobna wytwórczość jest to działalność, która opiera się na małych zakła­dach produkcyjnych, produkcyjno-usługowych bądź usługowych. Pojawia się jednak problem co do kryteriów, które pozwoliłyby definiować drobną wytwór­czość. I. Przychocka podaje kilka definicji takich autorów jak: B. Trąpczyński (1970) do drobnej wytwórczości zaliczał całą sferę usług przemysłowych oraz pracy nakładczej; W. Goetting określa „drobną wytwórczość” jako wytwarzanie na małą skalę i zalicza do niej: przemysł drobny, chałupnictwo, rzemiosło, prze­mysł do­mowy, ludowy i artystyczny; C. Niewadzi (1988) definiuje z kolei drobną wytwórczość jako zdekon­centrowaną, pozarolniczą działalność na nie­wielką skalę, obejmującą zarówno produkcyjne jak i usługowe jednostki gospo­darcze umownie zaliczane do prze­mysłu drobnego oraz jego tradycyjnych form (rzemiosło, przemysł domowy, lu­dowy i artystyczny), a ponadto niewielkich rozmiarów przedsiębiorstwa, szcze­gólnie te, które funkcjonują w sferze budow­nictwa, gastronomii oraz transportu osobowego i bagażowego.

Transformacja systemowa gospodarki polskiej na gospodarkę rynkową sprzyja działaniom przedsiębiorczym i takich oczekuje od ogółu społeczeństwa. Przedsiębiorczość jest atrybutem człowieka i podmiotu gospodarczego. To wła­śnie ona sprawia, że jednostki gospodarcze nie zachowują się biernie lecz są ini­cjatorami działań, które nie boją się angażować swojego wysiłku, pracy, energii
i środków w ryzykowną działalność.

Przedsiębiorców powinny wyróżniać takie cechy jak:

Przez pojęcie przedsiębiorcy możemy zatem rozumieć osobę, która pro­wadzi przedsiębiorstwo i spełnia w stosunku do niego funkcje kreatora i organi­zatora działań gospodarczych, kreatora i inspiratora postępu technicznego oraz kreatora nowych produktów i pozyskiwanie dla nich rynków zbytu. Pojęcie przedsiębiorcy możemy różnie definiować i interpretować, i tak dla przykładu podam definicje przedsiębiorcy w ujęciu Schumpetera i Knighta. Otóż repre­zen­towali oni odmienne poglądy odnośnie tego kogo możemy określić mianem przedsiębiorcy. Kwestie sporne dotyczyły istoty działań przedsiębiorczych oraz roli kapitalisty w finansowaniu i kierowaniu przedsięwzięciem. Jeśli chodzi
o istotę działań przedsiębiorczych to wg Schumpetera są to tylko takie działania, które są podejmowane w nowej dziedzinie, są oparte na nowych pomysłach oraz stanowią nowe rozwiązania, a nie są imitacją już istniejących. Do takich działań możemy np. zaliczyć utworzenie nowej firmy, wytwarzanie nowych produktów, tworzenie nowych rynków. Osoby, które realizują przedsięwzięcia w dziedzinach już znanych, nawet jeżeli wiąże się to z tworzeniem i prowadzeniem nowej firmy nie są przedsiębiorcami, a ich działania nie są przedsiębiorcze. Produkują oni bowiem produkty, które są już znane, stosują znane technologie, funkcjonują na istniejących rynkach, a więc należą do grupy imitatorów, a nie innowatorów. Mimo, że ich działania wiążą się z niepewnością co do osiągania przyszłych wy­ników, to samo ryzyko w podejmowaniu działalności nie wystarcza, aby można nazwać ich przedsiębiorcami. Zupełnie innego zdania jest Knight, dla którego istota działań przedsiębiorczych wiąże się z niepewnością, a nie z innowacyjno­ścią. Wg Knighta przedsiębiorcą jest każda osoba, która realizuje działania ob­ciążone ryzykiem, nawet wówczas, gdy dotyczą one znanych wcześniej wyro­bów i usług, wykorzystują znaną technologię czy działają na dotychczasowych rynkach.

Jeśli zaś chodzi o rolę kapitalisty w finansowaniu i kierowaniu przedsię­wzięciem to wg Schumpetera występuje wyraźny podział między funkcjami ka­pitalisty finansującego działania przedsiębiorcze a funkcją przedsiębiorcy, który realizuje te działania. Natomiast Knight uważa, że te obie funkcje się przeplatają. Określa on przedsiębiorcę jako osobę, która sama finansuje swoją działalność oraz sama podejmuje związane z tą działalnością ryzyko finansowe. A zatem nawet osoby które same się zatrudniają byłyby wg Knighta przedsiębiorcami, ponieważ sprawują kontrolę nad swoim miejscem pracy i podejmują ryzyko
w celu przejęcia części przychodów. Nie koniecznie są oni przedsiębiorcami
w ro­zumieniu Schumpetera, z uwagi na to, że wielu z nich działa w tradycyjnych fir­mach.

Wyjaśnijmy jeszcze pojęcie przedsiębiorczości, które również może mieć kilka definicji i tak np.: P. Drucker upatruje istotę przedsiębiorczości w ścisłym związku działań przedsiębiorczych i innowacyjnych, za pomocą których zmierza się do sukcesu na rynku. Zdaniem P. Druckera, człowiek przedsiębiorczy zawsze poszukuje zmiany, reaguje na nią i wykorzystuje jako okazję. Podobnie przedsię­biorczość definiuje J. Skuła (1989) uważa on, że „we wszystkich dzie­dzinach i branżach niezbędna jest przedsiębiorczość, na którą składa się aktyw­ność i energia w działaniu, inicjatywa twórcza w koncepcjach i pomysłach, ini­cjatyw i rzutkość, a także umiejętność wychodzenia obronną ręką z opresji”.

Najbardziej jednak znaną w ekonomii definicję pojęcia przedsiębiorczości zawdzięczamy J. A. Schumpeterowi, który wiąże przedsiębiorczość głównie
z innowacyjnością. Jego zdaniem przedsiębiorczość cechuje ludzi pełnych pomy­słów, inicjatyw i wytrwałości w pokonywaniu barier, łamaniu stereotypów, uod­pornionych na stresy i porażki. Obszary zastosowania przedsiębiorczości wg
J. Schumpetera to: wprowadzenie nowego wyrobu lub technologii, otwarcie no­wego rynku, pozyskanie nowych źródeł surowców, wprowadzenie nowej organi­zacji. Celem nowych rozwiązań gospodarczych i instytucjonalnych mają być lep­sze efekty od dotychczas osiąganych.

2. Rola, stan oraz funkcjonowanie małych i średnich przedsiębiorstw

w gospodarce rynkowej.

Proces powstawania małych i średnich przedsiębiorstw jest bardzo zło­żony i przebiega różnymi fazami. Po pierwsze może to być powstanie szeregu małych zakładów w wyniku przeprowadzenia restrukturyzacji dużych przedsię­biorstw, które cechują się wytwarzaniem długich serii standardowych wyrobów, są one za mało elastyczne co sprawia, że w nowych warunkach stają się mało konkurencyjne.

Następnie może to być proces dynamicznego tworzenia się małych pod­miotów gospodarczych, najczęściej na skutek pojawiających się nowych instru­mentów prawno-ekonomicznych. Nowe zakłady powstają jako samodzielne jed­nostki gospodarcze bądź w wyniku impulsów napływających z dużych firm ma­cierzystych. Powiązane są wówczas nimi na zasadzie udziałów kapitałowych, powiązań produkcyjnych, kooperacyjnych lub usługowych.

W teorii ekonomi oraz w praktyce gospodarek narodowych zwraca się uwagę na małą oraz średnią skalę gospodarowania ze względu na to, iż posiadają one:

W szczególności, jeśli chodzi o małą skalę gospodarowania, to podkreśla się, iż jest ona:

Istotną zaletą małych firm jest to, iż posiadają one umiejętność szybkiego wchłaniania innowacji tzn. wyprodukowanie nowych wyrobów bądź udoskona­lenie już istniejących, stworzenie nowego rynku czy nowej działalności. W wy­niku możliwości penetracji nowych obszarów wytwórczości są one w stanie
w szybkim okresie czasu wprowadzić nowoczesne technologie produkcji. Małe firmy wychodzą naprzeciw potrzebom klientów, łatwiej dostosowują się do zmieniających się postaw konsumpcyjnych. Częstokroć lepiej mogą zaspokoić różnorodne gusty i wymagania konsumentów. Są w stanie szybko reagować na zmiany popytu, a w razie jego zwiększenia - wypełnić braki na rynku. Zna­czącą funkcją małych przedsiębiorstw jest ich duża elastyczność co sprawia, że posiadają możliwość przeprowadzenia stosunkowo szybko zmian struktury pro­dukcji.

W Polsce MSP przyczyniły się w pewnym stopniu do odbudowy równo­wagi rynkowej, gdyż wykazały znaczną mobilność do zmian struktur asorty­mentowych, produkcji i handlu oraz przyczyniły się do ukształtowania działań przedsiębiorczych powiązanych z ryzykiem i zgłaszanymi potrzebami rynku.

Było to możliwe, ponieważ dobrze zarządzane i zorganizowane małe
i średnie firmy w Polsce mają:

  1. niższe koszty;

  2. są ruchliwsze technologicznie i rynkowo;

  3. są zdolne do kooperacji z dużymi firmami;

  4. podejmują ryzyko wytwarzania nowych wyrobów;

  5. podejmują ryzyko uruchamiania nowych form handlu;

  6. podejmują ryzyko organizowania nowych więzi kapitałowych i zagranicz­nych;

  7. są bardziej elastyczne w uwzględnieniu wymagań ekologicznych.

Prywatna działalność gospodarcza obejmuje jednostki, które są zróżnico­wane pod względem potencjału, struktury działalności i spełnianych funkcji.
W związku z powyższym została dokonana szczegółowa klasyfikacja prywatnej działalności gospodarczej. W Polsce do 31 grudnia 1993 roku obowiązywała Klasyfikacja Gospodarki Narodowej (KGN) i ma ona charakter podmiotowy co oznaczało, że jednostką klasyfikacyjną jest podmiot gospodarczy.

Zgodnie z Zarządzeniem Nr 83 Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego z 31 grudnia 1990 roku wprowadzona jest Europejska Klasyfikacja Działalności (EKD), która obowiązuje w Polsce od 1 stycznia 1994 roku. Europejska Klasyfi­kacja Działalności ma charakter podmiotowy, tzn. jednostką klasyfikacyjną jest rodzaj działalności gospodarczej prowadzonej przez podmioty gospodarcze.

Zasadniczymi rodzajami barier hamujących rozwój sektora MSP są:

Bariery rynkowe przejawiają się w pogorszeniu koniunktury wewnętrznej, ograniczonym popycie a co za tym idzie spadek dochodów przedsiębiorstw naj­mniejszych - szczególnie silny w przypadku firm przemysłowych, budowlanych i handlowych. W przypadku firm handlowych sytuacja najmniejszych firm po­gorszyła się nie tylko poprzez coraz silniejszą konkurencję ze strony dużych przedsiębiorstw, lecz również wskutek ekspansji przedsiębiorstw średnich. Prze­ciwdziałanie tej ekspansji i rozwojowi sieci supermarketów jest trudne, gdyż ich budowa napotyka się z aprobatą przeważającej liczby konsumentów.

Barierą społeczną jest nadal utrzymująca się, niechęć niektórych grup pra­cowników do podejmowania pracy w małych prywatnych firmach. Odnosi się to głównie do osób, które posiadają niższe wykształcenie, to właśnie ta grupa pra­cowników jest dominująca na rynku pracy. Kolejną barierą jest niska mobilność pracowników, niższy prestiż osób prowadzących własne przedsiębiorstwa od pracy noszącej znamiona służby społecznej (lekarz, nauczyciel, sędzia).

Barierą, która hamuje rozwój sektora MSP jest mentalność właścicieli firm, ich defensywne nastawienie do rynku. W warunkach gospodarki rynkowej niezbędne jest nastawienie przedsiębiorców na rozwój firmy, co daje szansę jej przetrwania.

Każdy właściciel małej firmy powinien zdać sobie sprawę, że droga do sukcesu nie jest pozbawiona ryzyka. Do powodów upadku firmy możemy zali­czyć:

  1. brak umiejętności prowadzenia firmy;

  2. brak strategii produkcyjnej;

  3. nadmierny optymizm;

  4. nieodpowiedni czas rozpoczęcia działalności;

  5. pomylenie gotówki z zyskiem;

  6. zła lokalizacja;

  7. nieumiejętne zarządzanie ludźmi.

Wśród barier finansowych możemy wymienić wysokie oprocentowanie kredytów, trudności w pozyskaniu środków finansowych, ale również na skutek słabej znajomości przepisów nasi przedsiębiorcy w niewielkim stopniu korzy­stają z kredytów zagranicznych.

Zasadniczym jednak problemem dla sektora małych i średnich firm
w Polsce są utrudnienia jeśli chodzi o zaciąganie kredytów. Wynikają one głów­nie z tego, że nasi przedsiębiorcy nie są w stanie dorównać wymaganiom banków żądających zabezpieczeń kredytowych.

Małe i średnie firmy poza wysokością kosztów wskazują na następujące bariery utrudniające korzystanie z usług bankowych:

  1. niska jakość obsługi ( kolejki, wolna obsługa, mała liczba placówek, długie terminy rozliczeń, zbyt mała sieć bankomatów, brak parkingów);

  2. zbyt skomplikowane procedury, zawiłe przepisy bankowe, zbyt wąskie pro­wizje i opłaty bankowe;

  3. zbyt małe kompetencje pracowników;

  4. niskie oprocentowanie depozytów w porównaniu z kosztem kredytu.

Bariery prawne wynikają głównie z dostosowania prawa polskiego do ustawodawstwa Unii Europejskiej, nieprecyzyjności regulacji prawnych, a także z obciążeń administracyjnych obowiązujących przedsiębiorców (obowiązek zło­żenia całorocznych deklaracji dotyczących wpłacania składek na ubezpieczenie społeczne).

Bariery związane z polityką gospodarczą kraju uwidaczniają się w braku instrumentów ograniczania bezrobocia zorientowanych na współpracę z przed­siębiorcami, kolejnym hamulcem jest wysoki koszt ubezpieczenia społecznego pracowników oraz niewystarczająca znajomość zasad reformy ubezpieczeń spo­łecznych i zdrowotnych.

Poważną barierą, która ogranicza w Polsce rozwój sektora małych i śred­nich przedsiębiorstw są regulacje dotyczące prawa pracy. Przepisy wprowadzone w ostatnich latach spowodowały obciążenie pracodawców dodatkowymi poza­płacowymi kosztami.

Istotną barierą w rozwoju przedsiębiorczości stanowią obciążenia podat­kowe. Nadmierne obciążenia produkcji i wyników finansowych podatkami,
w warunkach obniżającego się poziomu rentowności, prowadzi do zubożenia finan­sowego, nieterminowej realizacji zobowiązań, braku środków finansowych na działalność rozwojową, a w wielu przedsiębiorstwach do utraty zdolności kre­dytowej i zagrożenia upadłością.

Barierą informacyjną, której skutki mogą okazać się szczególnie dotkliwe dla małych i średnich przedsiębiorstw, jest znikomy zakres informowania o kon­sekwencjach wdrożenia do polskiego systemu prawnego dyrektyw Unii, bezpo­średnio oddziałujących na prowadzenie przedsiębiorstwa.

Kolejną barierą rozwoju sektora MSP są ograniczenia związane ze stanem infrastruktury wynikające z jej jakości i dostępności. Do infrastruktury technicz­nej zaliczamy przeważnie takie działy infrastruktury ekonomicznej jak:

Wskaźnik długości dróg w Polsce w przeliczeniu na km2 i na jednego mieszkańca jest niższy niż w większości państw Unii Europejskiej. Podstawo­wym problemem jest modernizacja i poprawienie jakości sieci dróg, głównie dróg gminnych, brak oczyszczalni ścieków zwłaszcza na terenach wiejskich, utylizacja odpadów. Stan telekomunikacji w Polsce również odbiega od standar­dów europejskich. Przejawia się to w długim oczekiwaniu na podłączenie linii telefonicznej oraz niskim wskaźnikiem obrazującym liczbę abonentów telefo­nicznych. Stan infrastruktury energetycznej ma szczególnie niekorzystny wpływ na rozwój MSP na obszarach wiejskich, a elektryfikacja wsi z punktu wi­dzenia przedsiębiorczości jest elektryfikacją pozorną. Sieć energetyczna na wsi nie spełnia zasadniczych wymogów. Podstawowym brakiem są trudności w ko­rzystaniu z prądu elektrycznego o napięciu 380V.Wymusza to niejednokrotnie inwestycji, których wartość powoduj, że przedsiębiorcy zaczynają kalkulować czy opłaca im się podejmować działalność gospodarczą. Wadą jest również awa­ryjność tych sieci - przerwy w dostawie energii są dziesięciokrotnie częstsze na wsi a niżeli w mieście. Poza tym często dochodzi do sytuacji, że prąd jest o niż­szym napięciu niż 220V.

W regionach słabiej zagospodarowanych o słabo rozwiniętej infrastruktu­rze oraz niskim poziomie wykształcenia ludności małe przedsiębiorstwa mają dużą szansę rozwoju. Mogą one być szczególnie ważnym czynnikiem aktywiza­cji ludności i poprawy stopy życiowej oraz łagodzenia dysproporcji w poziomie zasobności poszczególnych warstw społeczeństwa. MSP nie wymagają bowiem tak znacznych nakładów na ich uruchomienie, jak duże zakłady pracy.

Gospodarka rynkowa cechuje się głównie tym, że występuje dominacja własności prywatnej oraz znaczący udział małych i średnich firm w działalności produkcyjnej oraz usługowej. Rola MSP w gospodarce rynkowej jest zależna od wielu czynników za­równo ekonomicznych jak i pozaekonomicznych. Sektor ten ma wyjątkowe zna­czenie dla takich żywotnych dla gospodarki spraw jak:

Dwie pierwsze funkcje szczególnie mocno są akcentowane w przypadku krajów mniej uprzemysłowionych lub nawet rozwijających się, gdzie zakłada się, że sektor MSP:

MSP w swoim działaniu są bardziej elastyczne, często tworzą otoczenie dużych firm, sprzyjają otoczeniu regionu i całej gospodarki. Przejawia się to
w tym, że wspomagają one m.in. rozwój konkurencji, umożliwiają uzyskiwanie równowagi rynkowej, kształtują popyt, eksport, zatrudnienie. Odgrywają znaczną role w tworzeniu nowych technologii.

Małe firmy posiadają korzystne właściwości. Stanowiska pracy, które są uruchamiane w przedsiębiorstwach sektora MSP są o wiele mniej kapitało­chłonne niż w dużych firmach. Pracownicy małych firm muszą się wykazywać zdolnościami o charakterze uniwersalnym. Łatwiej przyswajają zasady działania firmy na wolnym rynku. MSP powoli stają się kuźnią kadr dla gospodarki, to właśnie z nich w znacznej mierze rekrutują się przyszli szefowie nowych małych i średnich firm.

Dla krajów rozwiniętych sektor MSP jest sposobem na wyprowadzenie gospodarki ze stanu „nasycenia rynku”. W znacznym stopniu to małe innowa­cyjne przedsiębiorstwa tworzą i rozwijają nowe dziedziny wytwórczości, nowe branże i gałęzie przemysłu oparte na nowych technologiach.

Małe i średnie przedsiębiorstwa są gotowe do ponoszenia ryzyka oraz są elastyczne. Małe przedsiębiorstwa, dzięki swojemu silnemu zorientowaniu na klienta, dorównują w wielu obszarach działalności, większym konkurentom.

Podkreślając jak ważną rolę pełnią MSP w gospodarce nie możemy jed­nak zapomnieć, że różnią się one od siebie pod wieloma względami. Otóż nie możemy stawiać na równi przedsiębiorstw produkcyjnych i eksportujących swoje wyroby (firmy elektroniczne) z przedsiębiorstwem zajmującym się np. małą gastronomią. Z tego wnioskujemy, że istnieje konieczność wyboru kryte­riów, które pozwolą nam wybrać grupę firm innowacyjnych od których tak na­prawdę zależy potencjał gospodarczy kraju i regionu.

Wyjaśnijmy co rozumiemy przez pojęcie „innowacyjne przedsiębior­stwo”. Jest to pojęcie względne i w dużym stopniu zależy od charakteru regionu, w którym firma działa. W regionach uprzemysłowionych za innowacyjne przed­siębiorstwa uznaje się takie, które:

„... zdolne są do zmian technologicznych albo przez wewnętrzny rozwój nowych produktów i produkcyjnych procesów lub przez zakup nowych maszyn, licencji itp. i które wcielają najnowszą technologię; rzeczą, która wyróżnia te przedsiębiorstwa spośród innych, jest zarządzanie i strategia rozwojowa...”.

Firmy innowacyjne cechuje ponadto ich determinacja w dążeniu do kon­frontacji z innymi firmami w zakresie zmian technologicznych, co znajduje od­zwierciedlenie w ich strukturze organizacyjnej. Przedsiębiorstwa te są otwarte na absorbowanie napływającego z zewnątrz know-how. Zawsze dążą do zdoby­cia potrzebnej informacji oraz wyrażają duże zainteresowanie eksportem, wynika to z faktu, że są bardziej wyspecjalizowane niż inne firmy. Im większy stopień specjalizacji tym większe zainteresowanie rynkiem międzynarodowym.

Najważniejszą funkcją sektora małych średnich przedsiębiorstw w gospodarce rynkowej jest stymulowanie wzrostu gospodarczego. W Polsce rola tego sektora z każdym rokiem jest coraz większa, stanowi on główny filar gospodarki wolnorynkowej. Jego kondycja oraz perspektywy rozwojowe w dużej mierze zależą od uwarunkowań makroekonomicznych. Podstawowym warun­kiem rozwoju tego sektora jest prowadzenie przez państwo stabilnej polityki ma­kroekonomicznej, która zapewniłaby długookresową równowagę gospodarczą oraz prowadziłaby do stopniowego obniżania podatków.

Sytuacja sektora MSP nie jest najlepsza. Właściciele - menadżerowie, którzy zarządzają tymi firmami mają problemy z zaplanowaniem strategii działa­nia. Wynika to z tego, że nie ma długofalowych ustaleń dotyczących, np. skal podatkowych, które byłyby aktualne przez kilka kolejnych lat.

Poza tym polscy przedsiębiorcy czują się niejednokrotnie samotni
w swoich działaniach nie mają oni bowiem skutecznego zabezpieczenia przed kon­kurencją, której sami nie potrafią skutecznie stawić czoła. Na zachodzie Eu­ropy firmy przez dziesiątki lat dochodziły do swojej aktualnej pozycji, natomiast pol­skie przedsiębiorstwa miały zaledwie kilkanaście lat na to, aby przygotować się do konkurowania z firmami z obszaru Unii Europejskiej. Panuje opinia, że
w zbyt szybkim tempie otwieramy nasz rynek, bo jesteśmy zalewani towarami
z importu, a przedsiębiorstwa zachodnioeuropejskie bez przeszkód pozbywają się krajowych konkurentów. Aktualnie większość banków jest w posiadaniu zagra­nicznych inwestorów i trudno jest znaleźć w 100% polską firmę, która funk­cjo­nowałaby na naszym rynku.

Sektor małych i średnich firm w Polsce wymaga szybkich zmian w pra­wodawstwie, co w znacznym stopniu ułatwiłoby i wspomogło podejmowanie
i prowadzenie działalności gospodarczej. MSP mają wiele wad, które przesądzają o tym, że są one mniej konkurencyjne w stosunku do firm zachodnioeuropej­skich.

Do wad MSP możemy zaliczyć małą wydajność pracy, większość z nich posiada znikome doświadczenie jeśli chodzi o międzynarodowy obrót gospodar­czy, słaba znajomość języków obcych, nawet wśród kadry technicznej i zarzą­dzającej, a także niezadowalający stan infrastruktury.

Obok wad występują również zalety do, których możemy zaliczyć mło­dość wielu firm oraz ich nowoczesne wyposażenie, elastyczność form działania większości tych przedsiębiorstw, zdolności zdobywania niekonwencjonalnych rozwiązań, znacząca poprawa jakości zarządzania, szybki rozwój techniki
i umiejętności w zakresie komputeryzacji.

Przystąpienie Polski do Unii Europejskiej będzie się wiązało z zaostrze­niem konkurencji i koniecznością dostosowania się do norm i standardów tech­nicznych, weterynaryjnych, fitosanitarnych nie tylko po to aby móc eksportować do krajów członkowskich Unii Europejskiej, ale również w celu uzyskania moż­liwości sprzedaży na rynku krajowym, który stanie się częścią Jednolitego Rynku Europejskiego. Polska jest również zobowiązana do przyjęcia zewnętrznej taryfy celnej UE oraz zasad wspólnej polityki handlowej obowiązującej w handlu
z krajami trzecimi.

Jeżeli małe i średnie przedsiębiorstwa uzyskałyby, takie wsparcie, aby nie były zmuszone zwalniać pracowników oraz aby mogły generować znacznie wię­cej nowych miejsc pracy, to uzyskano by dobrą sytuację wyjściową do walki
z bezrobociem, które w Polsce staje się problemem społecznym. Obecnie jedynie małe i średnie przedsiębiorstwa stanowią główny rezerwuar nowych miejsc pracy i tendencja ta będzie coraz silniejsza, z tego względu, że coraz to więcej między­narodowych korporacji część działań zleca podwykonawcom.

Warunki w Polsce do prowadzenia własnej działalności sprawiają, że przedsiębiorcy czują się zniechęceni w podejmowaniu własnej inicjatywy. We­dług przeprowadzonych przez Bussines Centre Club badań, blisko 80% polskich przedsiębiorców negatywnie ocenia otoczenie biznesu, a 17% uważa je za wy­soce niekorzystne. Żaden z badanych nie ocenił owego otoczenia jako wysoko korzystne. Najczęściej jako przeszkody rozwoju firmy przedsiębiorcy wyliczają prawo podatkowe, zmienność przepisów prawa gospodarczego i kodeks pracy. Wśród rzeczy najbardziej utrudniających prowadzenie firmy większość właści­cieli wymienia VAT, a następnie podatek dochodowy od osób fizycznych.

Oprócz przeszkód hamujących rozwój firm, przedsiębiorcy wymieniają także powody, które mogą przyczynić się do pogorszenia sytuacji firmy. Są nimi:

W 2001 roku zostało przeprowadzone badanie wśród polskich przedsię­biorców na temat ogólnej sytuacji małych i średnich przedsiębiorstw. Opinie zo­stały zestawione w formie raportu i są one następujące:

Małe i średnie przedsiębiorstwa w Polsce mimo różnych barier muszą po­dejmować nowe inwestycje i rozwijać się. Właściciele tych firm muszą natomiast wykazywać się pomysłowością i kreatywnością w pozyskiwaniu nisz rynko­wych oraz nowych możliwości. Zaś tworzenie przez rząd sprzyjających warun­ków dla rozwoju sektora małych i średnich firm powinno stać się podstawowym celem polityki makroekonomicznej.

3. Małe i średnie przedsiębiorstwa jako podstawowy czynnik ograniczania

bezrobocia.

MSP stanowią ważny czynnik ograniczania bezrobocia, które stanowi główny problem naszego kraju, uznawany już za problem społeczny.

W lutym 2002 roku bezrobocie wynosiło 18,1%, jest to wynik złej sytu­acji finansów publicznych, malejących inwestycji i niskiej dynamiki rozwoju.
W 1999 r. zanotowano ogólny 2,1%-owy spadek liczby pracujących w rynko­wym sektorze gospodarki narodowej. Jednak o ile w dużych przedsiębiorstwach spa­dek ten wyniósł 5,9%, to w sektorze MSP było to tylko 0,9%. Pod koniec tego samego roku pracowało w MSP 65,5% ogółu zatrudnionych w sektorze rynko­wym w porównaniu z rokiem poprzednim nastąpił wzrost o 1,2%.

A zatem MSP stanowią główny rezerwuar nowych miejsc pracy. W każ­dym kraju o ugruntowanej gospodarce wolnorynkowej sektor MSP zatrudnia większość pracowników i wypracowuje większość produktu krajowego.

W Polsce oprócz konieczności wprowadzenia przepisów, które ułatwiłyby rozwój i funkcjonowanie sektora MSP, istotnym elementem polityki gospodar­czej jest dokończenie prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych.

Prywatyzowane firmy państwowe, w porównaniu z firmami sektora MSP, nie posiadają tak dużego udziału w tworzeniu nowych stanowisk pracy jak no­woczesne przedsiębiorstwa. Zmiany takie nie prowadzą do powstania takiej ilo­ści miejsc pracy, która wyrównałaby ubytki wynikające z koniecznych procesów dostosowawczych zachodzących w przedsiębiorstwach. W ramach prywatyzacji dużych przedsiębiorstw państwowych sporadycznie dochodzi do zwiększenia zatrudnienia. Procesy prywatyzacji rozumianej jako przekształcenie własno­ściowe sektora przedsiębiorstw państwowych nie mogą prowadzić nie tylko do zwiększenia, ale nawet do utrzymania stanu zatrudnienia przed zmianami. Ukrytym założeniem jest niższa elastyczność firm państwowych, a jednym ze sposobów jej poprawy jest eliminacja przerostów zatrudnienia w firmach. Dla­tego też pożądanym sposobem prywatyzacji jest taki jej rodzaj, który nie tylko przekształci sektor państwowy, ale zbuduje sektor prywatny poprzez tworzenie
i rozwój nowych przedsiębiorstw prywatnych, w których należy się dopatrywać głównego źródła nowych miejsc pracy i swego rodzaju bufora amortyzującego wstrząsy powstałe z przekształceń sprywatyzowanych przedsiębiorstw.

W trzech kolejnych pięcioleciach, aż do 2005 roku, przyrost zasobów osiąga 778-855 tys. osób. Największy napływ młodzieży zaczął się w 2001 roku i może potrwać do 2005.

Przyrost zasobów pracy w Polsce w latach 1991-2010 stanowi 36% całego przyrostu w Europie i ponad 50% przyrostu w stosunku do pozostałych krajów Europy (bez Polski).

Obfitość zasobów pracy jest szansą polskiej gospodarki, gdyż umożliwia przyspieszenie rozwoju gospodarczego i wzrost dobrobytu, z warunkiem stwo­rzenia nowych stanowisk pracy. Jeżeli ilość nowych stanowisk pracy będzie niż­sza od podaży pracy, to pojawi się dalszy gwałtowny wzrost bezrobocia, które jeszcze bardziej obciąży budżet państwa i spowoduje, że zmniejszenie obciążeń podatkowych przedsiębiorstw stanie się niemożliwe. To z kolei będzie ograni­czało wzrost i rozwój przedsiębiorstw, które już istnieją, oraz tworzenie nowych MSP, czyli nowych miejsc pracy. Taka sytuacja będzie się przyczyniała do coraz trudniejszej sytuacji w kraju oraz dalszego wzrostu bezrobocia.

Da się zauważyć, że sektor małych i średnich przedsiębiorstw odgrywa istotną rolę na rynkach pracy w krajach wysoko rozwiniętych. Dotychczasowe doświadczenia naszego kraju w transformacji gospodarczej, trendy demogra­ficzne oraz sytuacja na rynku pracy jednoznacznie wskazują na potrzebę promo­wania zatrudnienia przez rozwój MSP. Dostęp do kapitału i zasobów oraz infor­macji i szkoleń ułatwiłby uruchomić dodatkowe stymulatory do podejmowania działalności gospodarczej. Małe i średnie przedsiębiorstwa mogą nie tylko po­prawić sytuację na rynku pracy, ale przyczynić się również do poprawy bilansu handlowego.

Podsumowując należy powiedzieć, że podstawową a zarazem najważniej­szą funkcją sektora małych i średnich przedsiębiorstw w gospodarce rynkowej jest stymulowanie wzrostu gospodarczego. W Polsce rola tego sektora z każdym rokiem jest coraz większa i stanowi on główny filar gospodarki wolnorynkowej.

Udział małych i średnich przedsiębiorstw w ich ogólnej liczbie w krajach rozwiniętych przekracza 95%, najczęściej oscyluje wokół 99%. W Polsce liczba wszystkich małych i średnich przedsiębiorstw w 1998 roku wynosiła 1 722 616, co stanowi 99,8% wszystkich przedsiębiorstw, z tego 99,3% to przed­siębiorstwa zatrudniające do 50 pracowników. Udział małych i średnich przedsię­biorstw w tworzeniu PKB jest równie istotny i w 1998 roku wyniósł 48,1%, z tego małych przedsiębiorstw 38,5%, a średnich 9,6%. Zapewniają one również miejsca pracy większości zatrudnionym. Pod koniec 1998 roku praco­wało w nich 7 098 tys. osób, co stanowiło 62,5% wszystkich zatrudnionych.

Małe i średnie przedsiębiorstwa dominują obecnie w takich dziedzinach gospodarki jak handel -95% i budownictwo -85%. Natomiast dużo mniejszy udział MSP jest w przemyśle -26% oraz transporcie -30%.

Tak wysoki udział sektora małych i średnich przedsiębiorstw w strukturze polskiej gospodarki (ponad 99%) pozwala nam śmiało stwierdzić, że to właśnie te małe i średnie przedsiębiorstwa stanowią najważniejszy aspekt i czynnik roz­woju gospodarczego, a właściwie siłę napędową naszej gospodarki. W rzeczywi­stości tych wielkich tworów mamy bardzo niewiele, natomiast cała gospodarka to małe i średnie przedsiębiorstwa.

ROZDZIAŁ II: Uruchomienie działalności gospodarczej.

    1. Przedsiębiorczość jako główny czynnik podejmowania działalności gospo­darczej.

Podejmowanie działalności gospodarczej na własny rachunek jest marze­niem coraz to większej liczby ludzi i coraz to większej liczbie ludzi to się udaje. Należy jednak podkreślić, że większe szanse na skuteczne podjęcie i prowadzenie działalności gospodarczej mają tzw. ludzie przedsiębiorczy.

Przedsiębiorczość jest ideą, która ma doprowadzić do istotnych zmian
w systemie gospodarczym kraju. Jest to kierunek myślenia, który pomaga w roz­wiązywaniu problemów przede wszystkim ekonomicznych, przyznający ludziom prawo do podmiotowości, czyli uczestniczenia w tworzeniu i prze­kształcaniu gospodarki, w której nie są biernymi wykonawcami ale inicjatorami działań. Zmieniające się warunki działalności gospodarczej, w tym duża swo­boda w jej podejmowaniu i prowadzeniu, sprzyjają działaniom przedsiębior­czym. To wła­śnie jednostki przedsiębiorcze podejmują i rozwijają działalność gospodarczą lub wyróżniają się sukcesami.

Działania przedsiębiorcze w latach dziewięćdziesiątych stały się dla wielu Polaków szansą zrobienia kariery przedsiębiorcy, menedżera, inwestora bądź osiągnięcia sukcesu zawodowego. Transformacja systemowa gospodarki polskiej na gospodarkę rynkową sprzyja działaniom przedsiębiorczym i takich oczekuje od ogółu społeczeństwa. Przedsiębiorczość jest zatem atrybutem człowieka
i podmiotu gospodarczego. Utożsamiamy ją zwykle z dużą aktywnością, zaradno­ścią, bystrością oraz systematycznością, ale również z pomysłowością
i inicja­tywą oraz ze szczególną umiejętnością radzenia sobie z rzeczywistością spo­łeczno-ekonomiczną. Przedsiębiorczym jest zatem człowiek operatywny, za­radny, a przy tym wykazujący się sprawnością intelektualną i odwagą. W tym ujęciu przedsiębiorczość działalności gospodarczej definiowano jako zdolność do zorganizowania i zarządzania czynnikami wytwórczymi.

Obecnie działalność gospodarcza wymaga nieco odmiennej przedsiębior­czości, a wynika to z tego, że jest ona związana z gospodarką rynkową, dużą konkurencją na rynku oraz stałym postępem technicznym, organizacyjnym
i ekonomicznym. Aktualna rzeczywistość wymusza dokonywania stałego po­stępu, ciągłych zmian na lepsze, wyższej wydajności i efektywności, dlatego dzisiaj przedsiębiorczość definiujemy jako zdolność do tworzenia nowej dzia­łalności lub jej zmiany na podstawie innowacji. Istotą przedsiębiorczości jest zatem szukanie nowych dziedzin działalności na bazie autentycznych innowacji bądź ich twórczego naśladownictwa.

Uhonorowaniem takiej przedsiębiorczości jest stworzenie nowego rynku i nowego klienta. Celem przedsiębiorczości jest natomiast własna aktywność, nastawiona na realizację szeroko pojętych własnych interesów według określo­nego programu działania. Człowiek przedsiębiorczy nie jest nastawiony na bierne czerpanie z zasobów społecznych, lecz pragnie być ich źródłem i przy­czyniać się do ich zwiększania.

Prawdziwa przedsiębiorczość wiąże się ze wzrostem dochodu i zysku, ale następuje to na wskutek działań pro rynkowych i poużytkowych oraz wymaga określonego czasu. Właściwa przedsiębiorczość polega na szukaniu zmian, re­agowaniu na nie i wykorzystaniu ich jako okazji do innowacji. Zasadnicza me­todą działania przedsiębiorczego jest zatem innowacja. Innowacja jest to zmiana polegająca na zastosowaniu czegoś jakościowo nowego w danej dziedzinie. Wielu autorów z dziedziny zarządzania określa innowacje jako przekształcenie nowego pomysłu w nową firmę, nowy wyrób, nową usługę, nowy proces albo nawą metodę produkcji. Historyk ekonomii Joseph Schumpeter, uważał, innowa­cję za źródło sukcesów w gospodarce rynkowej, pogląd ten znalazł potwierdze­nie w zmiennym i konkurencyjnym środowisku dnia dzisiejszego. Każda innowa­cja przynosi określone korzyści i jest efektywna a zatem przedsiębior­stwo, które nie jest twórcze i innowacyjne może nie przetrwać. Innowacja może się przejawiać w różnych dziedzinach życia społeczno-gospodarczego. Dla przy­kładu innowacje podnoszą jakość produktów, ułatwiają pracę, obniżają koszty zwiększają produkcję, pozwalają zastosować inną technologię, zwiększają wyko­rzystanie produktu itp.

Przedsiębiorczość nie występuje w izolacji lecz w określonym otoczeniu, które niewątpliwie ma duży wpływ na jej funkcjonowanie. W otoczeniu działają siły mające wpływ na możliwości rozwojowe oraz na udaną współpracę z oto­czeniem.

Otoczenie wspomagające oraz uzupełniające działalność gospodarczą sta­nowią:

Wyżej wymienione instytucje i przedsiębiorstwa stanowią otoczenie rynkowe firmy, a to z kolei możemy podzielić na mikro- i makrootoczenie.

Na mikrootoczenie składają się konsumenci, dostawcy, pośrednicy ryn­kowi oraz konkurenci i instytucje publiczne.

Dostawcami są osoby fizyczne oraz przedsiębiorstwa, odbiorcami nato­miast są indywidualne osoby prowadzące gospodarstwa domowe, jednostki pro­dukcyjne, organizacje handlowe i inne, administracja publiczna i samorządowa oraz odbiorcy zagraniczni. Pośrednikami rynkowymi są podmioty, które wspo­magają przedsiębiorstwo w zakresie promocji sprzedaży, dystrybucji, transportu, składowania. Tymi pośrednikami są np. brokerzy, hurtownicy, przewoźnicy, agencje usług marketingowych, instytucje finansowe (banki, agencje ubezpie­czeniowe).

Otoczenie konkurencyjne stanowią inne przedsiębiorstwa, które mogą być zagrożeniem dla danej firmy. Należy jednak podkreślić, że na rynku trudno jest znaleźć takie miejsce, gdzie nie ma konkurentów bądź rywalizacja jest osłabiona.

Otoczenie publiczne stanowią instytucje oraz organizacje, które działają
w środowisku. Do najważniejszych w tym otoczeniu możemy zaliczyć: instytu­cje finansowe, agencje rządowe i samorządowe, mass media, organizacje konsu­menckie, pracowników firmy. To właśnie one decydują w znacznym stopniu o tym jaką pozycję na rynku zajmie dana firma.

0x08 graphic

0x08 graphic

0x08 graphic

Rys.1. Otoczenie przedsiębiorstwa.

Źródło: S. Chudy, Ekonomika i organizacja firmy handlowej, Poznań 1997, s. 32.

Makrootoczenie stanowi otoczenie naturalne, polityczne, społeczne demogra­ficzne, ekonomiczne i technologiczne.

Otoczenie, w którym człowiek funkcjonuje oddziałuje na niego w sposób bezpośredni jak i pośredni. Chcąc efektywnie działać, należy w pełni identyfi­kować się z otoczeniem oraz dostosowywać się do zachodzących w nim zmian. Otoczenie jest bardzo ważnym źródłem informacji niezbędnej do oszacowania swoich możliwości. Analizując wpływ otoczenia na działalność gospodarczą bę­dziemy dostrzegali zarówno szanse wynikające ze zmian korzystnych jak i za­grożenia stanowiące wynik zmian dla nas niekorzystnych.

Francuski ekonomista J. B. Say upatrywał istotę przedsiębiorczości w ta­kim przedsiębiorcy, który „... przenosi ekonomiczne zasoby z obszaru o niższej do obszarów o wyższej wydajności i zwiększa wytwarzanie”.

Przez pojęcie przedsiębiorcy rozumiemy osoby fizyczne, osoby prawne oraz nie mające osobowości prawnej spółki prawa handlowego, które zawodowo we własnym imieniu podejmują i wykonują działalność gospodarczą. Równocze­śnie za przedsiębiorców uznaje się wspólników spółki cywilnej w zakresie wy­konywanej przez nich działalności gospodarczej.

„Działalność gospodarcza w świetle ustawy jest to zarobkowa działal­ność wytwórcza, handlowa, budowlana, usługowa oraz poszukiwanie i eksplo­atacja zasobów naturalnych, wykonywana w sposób zorganizowany i ciągły”.

Działalność gospodarczą wyróżniają zatem następujące cechy:

Firma natomiast jest nazwą pod jaką kupiec rejestrowy czyli spółka prawa handlowego prowadzi przedsiębiorstwo. Daje ona możliwość odróżnienia danego przedsiębiorstwa od innych występujących na rynku. Pod firmą przed­siębiorca może zarówno pozywać inne podmioty do sądu jak i być pozywanym. Firma jest imieniem własnym spółki handlowej wpisanej do rejestru, ponadto nie powinna ona wprowadzać w błąd odbiorców, odnośnie tożsamości z innym przedsiębiorstwem konkurencyjnym funkcjonującym na rynku.

2. Rodzaje podmiotów gospodarczych.

Pod względem form prawnych można podzielić przedsiębiorstwa na re­gulowane przepisami prawa cywilnego i przedsiębiorstwa regulowane przepi­sami prawa handlowego. Pierwsza grupa przedsiębiorstw to przedsiębiorstwa jednoosobowe i spółki cywilne, a druga to spółki handlowe.

Przedsiębiorca działający jednoosobowo oraz jako wspólnik.

Przedsiębiorstwo jednoosobowe niezależnie od liczby pracowników na­leży do jednego właściciela, będącego osobą fizyczną. Prowadzone jest i reprezentowane przez właściciela, który jest przedsiębiorcą. Odpowiada on w sposób wyłączny i bez ograniczeń za wszelkie zobowiązania swojej firmy, i to zarówno jej majątkiem, jak i majątkiem osobistym. Podaje się następujące korzy­ści i niekorzyści płynące z prowadzenia firmy jednoosobowej:

Korzyści:

1. łatwość założenia i ewentualnie zamknięcia firmy;

2. poczucie bycia „swoim własnym szefem”;

3. poczucie dumy z własności;

4. pozyskiwanie całego zysku z firmy;

5. brak jakiegokolwiek dodatkowego opodatkowania.

Niekorzyści:

1. ryzyko strat;

2. nieograniczona odpowiedzialność;

3. trudności w zarządzaniu;

4. ogromne obciążenie czasowe;

5. skromne świadczenia socjalne;

6. ograniczenia rozrostu firmy wynikające z bariery kapitałowej;

7. konieczność liczenia wyłącznie na własne siły;

8. ograniczony okres funkcjonowania firmy.

Prawo działalności gospodarczej uznaje za przedsiębiorcę również wspól­nika spółki cywilnej w zakresie wykonywanej przez niego działalności gospo­darczej. Każdy ze wspólników spółki cywilnej jest przedsiębiorcą, działającym zawodowo we własnym imieniu.

Firma wolnego zawodu oraz rodzinna firma prywatna

Według art. 14a ustawy z dnia 26 lipca 1991 roku o podatku dochodowym od osób fizycznych, za przychody uzyskane z wykonywania wolnego zawodu uważa się przychody z osobiście wykonywanej działalności, a zwłaszcza: lekarzy wszystkich specjalności, techników dentystycznych, felczerów, położnych, pie­lęgniarek, prawników, ekonomistów, inżynierów, architektów, techników bu­dowlanych, geodetów, rzeczników patentowych, tłumaczy oraz księgowych. Podstawową cechą firmy wolnego zawodu jest to, że osoba posiadająca wyma­gane prawem kwalifikacje do wykonywania wolnego zawodu, powinna osobiście wykonywać ten zawód. Jeżeli firmą jest spółka osób wykonujących wolny za­wód, to każda z tych osób powinna ten zawód wykonywać osobiście. Kodeks spółek handlowych daje możliwość tworzenia spółki partnerskiej w celu wyko­nywania wolnego zawodu. Natomiast prowadzenie rodzinnej firmy prywatnej przejawia się w praktyce w różnych powiązaniach majątkowych, kapitałowych, organizacyjnych, cywilno-prawnych lub pracowniczych. Taką firmę może pro­wadzić oraz reprezentować na zewnątrz jeden członek rodziny, a inni członkowie mogą mu pomagać jako osoby współpracujące. Rodzinna firma prywatna może być prowadzona w formie spółki cywilnej bądź spółki handlowej.

Spółka cywilna

Uregulowania prawne spółki cywilnej są zamieszczone w przepisach art. 860-875 Kodeksu Cywilnego. Powstaje w drodze zawarcia pisemnej umowy przez wspólników, którzy zobowiązują się dążyć do realizacji wspólnego celu gospodarczego. Wspólnicy działają w sposób określony w umowie, ponadto każdy z nich wnosi do spółki wkład kapitałowy w formie gotówkowej bądź rze­czowej czyli aportu. Powstały w ten sposób majątek jest nie podzielny przez cały okres istnienia spółki co oznacza, że każdy wspólnik jest współwłaścicielem ca­łego majątku, a nie tylko tej części, którą wniósł do spółki w chwili jej powsta­wania.

Należy zaznaczyć, że od 1 stycznia 2001 roku spółki cywilne utraciły status przedsiębiorcy i od tego czasu za przedsiębiorców uważa się wspólników spółki, a nie spółkę. Oznacza to, że pod szyldem spółki cywilnej jest prowadzo­nych tyle rodzajów działalności gospodarczej ilu jest wspólników, przy czym mogą oni występować w obrocie gospodarczym razem, jako spółka. Wprowa­dzona zmiana nie oznacza wcale likwidacji spółek cywilnych, otóż wspólnicy nadal będą mogli stosować tę formę do prowadzonej działalności, a nabywając prawa mogą posługiwać się nazwą spółki, tzn., że te prawa i obowiązki każdy wspólnik nabył proporcjonalnie do swoich udziałów w zyskach i stratach spółki.

Powstała spółka cywilna będzie więc mogła być chociażby płatnikiem po­datku VAT bądź pracodawcą, a pod jej szyldem wspólnicy mogą wspólnie kupo­wać i sprzedawać towary i usługi. Skoro przedsiębiorcami są wspólnicy
a nie spółka, to każdy z nich oddzielnie zobowiązany jest dokonać wpisu do reje­stru działalności gospodarczej na takich samych zasadach jak osoby, które pro­wadzą samodzielnie działalność gospodarcza. W przypadku istniejących spółek cywilnych wspólnicy dokonują rejestracji na nowych zasadach, jako oddzielni przedsiębiorcy.

Zgodnie z art. 26 paragrafu 4 Kodeksu Spółek Handlowych sp. cywilna powinna być przekształcona w spółkę jawną, jeżeli jej przychody netto ze sprze­daży towarów i usług w każdym z dwóch kolejnych lat obrotowych osiągnęły równowartość w walucie polskiej co najmniej 400 000 euro.

Spółki osobowe

W spółkach osobowych ważniejsi są wspólnicy a nie kapitał tzn. jeżeli np. adwokaci otwierają kancelarie, wówczas najważniejsza jest wiedza i renoma. Spółka osobowa to związek wspólników, którzy kierują spółką, to oni a nie spółka, która nie ma osobowości prawnej zaciągają zobowiązania i uzyskują do­chody. W konsekwencji płacą oni podatek od osób fizycznych ale nie płacą po­datku od osób prawnych. Z reguły wspólnicy wnoszą nie tylko kapitał ale rów­nież angażują swoja pracę. Ponoszą oni odpowiedzialność całym swoim mająt­kiem za zobowiązania spółki wobec wierzycieli. Jeśli chodzi o udziały w tego rodzaju spółkach to zasadniczo ich się nie zbywa. Spółkami osobowymi są: spółka jawna, komandytowa, komandytowo-akcyjna oraz spółka partnerska.

Spółka jawna

Spółka jawna jest zaliczana do spółek osobowych, prowadzi ona przed­siębiorstwo pod wspólną firmą. Umowa tej spółki powinna być zawarta na pi­śmie pod rygorem nieważności. Obowiązkiem wspólników jest wnoszenie wkła­dów. Każdy wspólnik może reprezentować spółkę na zewnątrz, natomiast przy­padku spraw przekraczających zwykły zakres wymagana jest zgoda wszystkich wspólników. Odpowiedzialność wspólnika za zobowiązania spółki jawnej ma charakter subsydialny. Oznacza to, że ponosi on odpowiedzialność wobec wie­rzycieli za zobowiązania spółki całym swoim majątkiem osobistym solidarnie
z innymi wspólnikami oraz ze spółką. Wierzyciel natomiast może prowadzić eg­ze­kucję z majątku osobistego wspólnika dopiero wtedy, gdy egzekucja z majątku spółki okaże się bezskuteczna.

Majątek spółki jawnej stanowi wszelkie mienie wniesione jako wkład lub nabyte przez spółkę w czasie jej istnienia. Prowadzenia spraw spółki nie można powierzyć osobom trzecim. Udział kapitałowy wspólnika odpowiada wartości wkładu zamieszczonego w umowie. Każdemu wspólnikowi przysługuje prawo do równego udziału w zyskach i uczestniczy w stratach w tym samym stosunku nie zależnie od rodzaju oraz wysokości wkładu.

Spółka komandytowa

Spółka komandytowa jest to również spółka osobowa mająca na celu prowadzenie przedsiębiorstwa pod własną firmą. W spółce komandytowej wy­stępują dwie kategorie wspólników, a mianowicie co najmniej jeden wspólnik tzw. komplementariusz odpowiada wobec wierzycieli za zobowiązania spółki całym swoim majątkiem osobistym, natomiast co najmniej jeden wspólnik tzw. komandytariusz odpowiada wobec wierzycieli w sposób ograniczony z reguły jego odpowiedzialność ograniczona jest do tzw. sumy komandytowej. Suma ta zwykle stanowi wartość wniesionego wkładu. Komandytariusz posiada prawo reprezentowania spółki jedynie na zasadzie pełnomocnictwa, ma prawo domaga­nia się odpisu rocznego bilansu oraz przeglądania ksiąg i dokumentów celem sprawdzenia rzetelności, a także ma prawo do udziału w zyskach i stratach.

Umowa spółki powinna być zawarta w formie aktu notarialnego i po­winna ona określać:

Spółka komandytowa powstaje z chwilą wpisu do rejestru sądowego, a rozwiązuje się z chwilą wykreślenia z tego rejestru.

Spółka komandytowo-akcyjna

Spółka ta jest adresowana przede wszystkim do tych przedsiębiorców, którzy zamierzają dekapitalizować dobrze egzystującą spółkę bez narażenia się na niebezpieczeństwo tzw. wrogiego przejęcia. Ten rodzaj spółki może mieś za­stosowanie zwłaszcza w ustabilizowanych firmach rodzinnych, gdy nie chce się tracić kontroli nad spółką. W spółce tej co najmniej jeden wspólnik jest akcjona­riuszem, a co najmniej jeden wspólnik jest komandytariuszem.

Minimalna wysokość kapitału zakładowego to 50 000 złotych. Spółka komandytowo-akcyjna jest tworzona tak jak spółka akcyjna tzn. musi być spo­rządzony statut, który podpisywany jest przez założycieli.

Zasadnicze różnice między spółką komandytową-akcyjną a spółką ko­mandytową są następujące:

      1. spółka komandytowo-akcyjna ma prawo emitowania akcji;

      2. umowa spółki komandytowo-akcyjnej powstaje w formie statutu;

      3. istnieją organy w spółce komandytowo-akcyjnej takie jak w spółkach kapitałowych, czyli występuje: walne zgromadzenie w którym występują obie kategorie wspólników, natomiast rada nadzorcza jest obligatoryjna wówczas, gdy w spółce komandytowo-akcyjnej jest co najmniej 25 akcjonariuszy.

Spółka partnerska

Jest to spółka zakładana przez wspólników zwanych partnerami w celu wykonywania wolnego zawodu. Firma tej spółki powinna zawierać nazwisko co najmniej jednego partnera, wskazanie, że jest to spółka partnerska, a także okre­ślenie wykonywanego lub wykonywanych wolnych zawodów.

Decydujące znaczenie ma określenie jakie wolne zawody mogą być wy­konywane w spółce partnerskiej. Jeśli chodzi o zawody prawnicze są to: nota­riusz, adwokat i radca prawny. Jeśli chodzi o zawody medyczne są to: lekarz, lekarz stomatolog, lekarz weterynarz, pielęgniarka i położna. Jeśli chodzi o za­wody związane z finansami są to: biegły rewident, rzeczoznawca majątkowy, broker ubezpieczeniowy. Jeśli chodzi o inne zawody są to: architekt, tłumacz przysięgły.

Charakterystyczną cechą spółki partnerskiej jest to, że partner nie ponosi odpowiedzialności za błędy w sztuce popełnione przez innego partnera.

Umowa spółki powinna być sporządzona w formie aktu notarialnego. Spółka podlega wpisowi do rejestru sądowego. Każdy z partnerów tej spółki może reprezentować ją samodzielnie chyba, że umowa stanowi inaczej tzn. pro­wadzenie spraw spółki oraz jej reprezentowanie może być powierzone zarządowi spółki. Przedstawicieli zarządu powołują i odwołują partnerzy spółki.

Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością

Jest to spółka kapitałowa, posiada ona osobowość prawną co oznacza, że może być podmiotem praw i obowiązków. Może zostać utworzona w drodze umowy przez dwie lub więcej osób albo na podstawie aktu założycielskiego przez jedną osobę. Forma sp. z O.O. nie może znaleźć zastosowania w odniesie­niu do banków, zakładów ubezpieczeń, giełd, towarzystw funduszy inwestycyj­nych oraz krajowego depozytu papierów wartościowych. Natomiast forma
sp. z o.o. obok formy S.A. zastrzeżona jest dla tworzenia spółek z udziałem ka­pitału zagranicznego dla prywatyzowanych przedsiębiorstw pań­stwowych i ko­munalnych oraz w zakresie gier liczbowych.

Aby powstała sp. z o.o. należy zawrzeć umowę spółki, zebrać cały kapitał zakładowy, ustanowić władze spółki oraz zarejestrować spółkę w Sądzie Reje­strowym.

Do utworzenia spółki z ograniczoną odpowiedzialnością potrzebny jest minimalny kapitał w kwocie 50 000 złotych, natomiast wartość nominalna udziału nie może być niższa niż 500 złotych. Kapitał zakładowy powstaje
z wkładów właścicieli, którzy w zamian za to uzyskują w spółce udziały. Wkład może mieć charakter pieniężny, niepieniężny lub też mieszany. Jeżeli wkłady mają charakter tylko pieniężny, to mówi się wówczas zwykłym założeniu spółki. Kapitał zakładowy musi być wyrażony w złotych polskich, co oznacza koniecz­ność przeliczania na walutę krajową wkładów wniesionych w walucie obcej.

Umowa spółki powinna być sporządzona w formie aktu notarialnego pod rygorem nieważności i powinna ona określać:

1. firmę i siedzibę spółki;

2. przedmiot działalności spółki;

3. czas trwania spółki jeżeli jest oznaczony;

4. wysokość kapitału zakładowego;

5. czy wspólnik może mieć jeden czy większą ilość udziałów;

6. ilość i wysokość udziałów objętych przez poszczególnych wspólników.

Sp. z o.o. posiada organy, które są powoływane przez wspólników przez ustanowienie ich w umowie spółki albo w odrębnej ustawie. Najwyższym orga­nem spółki jest zgromadzenie wspólników. Organ ten powstaje i działa z mocy umowy spółki i Kodeksu Spółek Handlowych. Jego skład tworzą wspólnicy dys­ponujący głosami w zależności od udziałów w kapitale zakładowym. Obligato­ryjnym organem spółki jest zarząd składający się z jednej, dwóch, trzech lub więcej osób. Mogą to być osoby spośród wspólników lub spoza ich grona. Orga­nem fakultatywnym jest rada nadzorcza. Zamiast lub obok niej może być powo­łana komisja rewizyjna.

Spółka akcyjna

Spółka akcyjna jest to spółka kapitałowa. Uregulowania prawne tej spółki są zawarte w Kodeksie Spółek Handlowych. Spółkę akcyjną może zawiązać jedna lub kilka osób, ale nie może ona być utworzona przez jednoosobową spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością. Założyciele spółki akcyjnej nazywani są akcjonariuszami i podpisują oni statut spółki, sporządzony w formie aktu nota­rialnego.

Kapitał zakładowy dzieli się na akcje o równej wartości nominalnej, która nie może być niższa niż 1 złoty. Kapitał zakładowy powinien wynosić co naj­mniej 500 000 złotych. Kapitał może zostać zebrany w drodze objęcia akcji przez założycieli i osoby przez nich wskazane lub w drodze publicznej subskrypcji. Może on być pokryty gotówką lub aportem.

W Polsce formę spółki akcyjnej wykorzystywano do prywatyzacji i ko­mercjalizacji przedsiębiorstw państwowych.

Cechy charakterystyczne tej spółki to:

    1. możliwość objęcia znacznej liczby akcjonariuszy, których niewielkie nawet wkłady łącznie pozwalają na prowadzenie działalności gospodarczej
      w znacznym zakresie;

    2. kapitał zakładowy dzieli się na akcje, które przez swą zbywalność i możli­wość notowania na giełdzie dają poczucie posiadania rzeczywistych wartości majątkowych i udziałów w grze kapitałowej.

Władzami spółki akcyjnej są: walne zgromadzenie akcjonariuszy, zarząd, rada nadzorcza lub komisja rewizyjna. Zarząd jest to organ zarządzający, który prowadzi sprawy spółki oraz reprezentuje ją na zewnątrz. Zarząd może liczyć jedną lub kilka osób i mogą to być osoby zarówno spośród akcjonariuszy jaki
i spoza ich grona. Członków zarządu powołuje i odwołuje rada nadzorcza, chyba, że statut stanowi inaczej. Nadzór nad działalnością spółki we wszystkich sferach jej działalności sprawuje rada nadzorcza lub komisja rewizyjna, albo oba te or­gany równocześnie. Najważniejszym jednak organem spółki jest walne zgroma­dzenie akcjonariuszy, to właśnie podczas ich zgromadzenia zapadają uchwały dotyczące wszystkich sfer działalności spółki. Na walnym zgromadzeniu akcja daje prawo do jednego głosu. Akcjonariuszom przysługuje prawo do udziału
w zysku określonym w sprawozdaniu finansowym, zbadanym przez biegłego rewi­denta, zgodnie z uchwałą walnego zgromadzenia akcjonariuszy. Zysk roz­dziela się w stosunku do dokonanych wpłat na akcje. Spółka akcyjna może być rozwią­zana z przyczyn przewidzianych w statucie, na podstawie uchwały wal­nego zgromadzenia o rozwiązaniu spółki albo o przeniesieniu siedziby za gra­nicę, w razie ogłoszenia upadłości spółki oraz innych przyczyn przewidzianych prawem. W czasie likwidacji spółka zachowuje osobowość prawną.

    1. Procedury formalno-prawne i administracyjne założenia działalności go­spodarczej.

Podmioty gospodarcze rozpoczynające działalność gospodarczą podlegają rejestracji w powszechnym systemie rejestrowania podmiotów występujących w gospodarce, nazywanym systemem REGON. Na podstawie wniosku sporzą­dzonego na specjalnym formularzu, kierowanego do wojewódzkiego urzędu sta­tystycznego, każdy podmiot gospodarczy otrzymuje swój statystyczny numer identyfikacyjny REGON, który jest potwierdzony zaświadczeniem (w formie wydruku komputerowego) terenowego urzędu statystycznego. Uzyskanie nu­meru REGON jest konieczne w celu podawania go w pieczęciach firmowych
i drukach urzędowych, a także przy dokonywaniu zgłoszeń do urzędów skarbo­wych oraz przy zakładaniu firmowego rachunku bankowego. Regon jest niepo­wtarzalnym numerem identyfikacyjnym. W przypadku, gdy dany podmiot zo­staje wykreślony z rejestru podmiotów jego REGON przechowywany jest
w zbiorze historycznym i nie jest wykorzystywany do identyfikacji innego pod­miotu. Numerem tym posługujemy się również wtedy, gdy przekazujemy infor­macje, które są wykorzystane w celach statystycznych, ponadto powinien on być ujmowany w ewidencji i dokumentacji z prowadzonej działalności.

Postępowanie w sprawie nadania numeru REGON rozpoczyna się od zło­żenia właściwego wniosku RG-1 wraz z dołączeniem kserokopii dokumentów potwierdzających wpis do właściwej ewidencji, przy zgłaszaniu spółek będzie to odpowiednio umowa spółki bądź akt notarialny w przypadku jednoosobowej spółki kapitałowej, jeśli chodzi o osoby fizyczne prowadzące działalność gospo­darczą to muszą one podać numer PESEL (przy spółce cywilnej niezbędne jest podanie numerów PESEL wszystkich wspólników). Urzędy Statystyczne wydają podmiotom wpisanym do rejestru zaświadczenie o nadanym im numerze identy­fikacyjnym łącznie z zakodowanymi cechami i opisem tych cech, nie później niż w ciągu 14 dni od daty otrzymania wniosku.

Następny krok to uzyskanie Numeru Identyfikacji Podatkowej tzw. NIP. Numer ten jest przyznawany przez Urząd Skarbowy w ramach Krajowej Ewidencji Podatników. Ewidencja ta jest tworzona przez Ministra Finansów, natomiast całą dokumentację potrzebną do uzyskania NIP pobiera się z Urzędów Skarbowych, które taką dokumentację gromadzą.

Nadanie podmiotom gospodarczym numeru NIP ma służyć:

  1. gromadzeniu oraz weryfikacji danych, które wynikają ze zgłoszeń identyfika­cyjnych i aktualizacyjnych podatników;

  2. porównaniu danych wynikających ze zgłoszeń podatników z innymi reje­strami urzędowymi w celu ustalenia podatników, którzy naruszyli przepisy ustawy.

Obowiązkowi ewidencyjnemu podlegają osoby fizyczne, osoby prawne, jednostki organizacyjne nie mające osobowości prawnej oraz inne podmioty, które są podatnikami oraz płatnikami podatków, a także składek na ubezpiecze­nia społeczne lub ubezpieczenia zdrowotne.

Zgłoszenia identyfikacyjnego dokonuje się jednokrotnie, nie zależnie od rodzaju i liczby opłacanych przez podatnika podatków, formy opodatkowania, liczby i rodzaju prowadzonej działalności gospodarczej oraz liczby prowadzo­nych przedsiębiorstw.

Podatnicy podatku VAT oraz podarku akcyzowego są zobowiązani doko­nać zgłoszenia identyfikacyjnego przed dokonaniem pierwszej czynności, wy­magającej opodatkowania.

Formularze za pomocą których dokonuje się zgłoszenia identyfikacyjnego:

  1. NIP 1 - zgłoszenie osób fizycznych, na formularzu tym zamieszcza się takie informacje jak: imię, nazwisko, imiona rodziców, data oraz miejsce urodze­nia, płeć, nazwisko rodowe, obywatelstwo, adres zamieszkania, adres stałego bądź tymczasowego miejsca zameldowania, numer dowodu osobistego oraz PESEL;

  2. NIP 2 - zgłoszenie osób, które nie są osobami fizycznymi, na tym formularzu podaje się pełną i skróconą nazwę oraz formę organizacyjno-prawną prowa­dzonej działalności, adres siedziby firmy, numer REGON, organ rejestrowy lub ewidencyjny i numer nadania przez ten organ, wykaz rachunków banko­wych, adres miejsca przechowywania dokumentacji rachunkowej oraz przedmiot wykonywania działalności sformułowany zgodnie z obowiązują­cymi klasyfikacjami, natomiast w przypadku:

Do wyżej wymienionych formularzy należy dołączyć akta stałe przedsię­biorstwa, a mianowicie: