Teorie Rozwoju Sensorycznego i Percepcyjnego

3 Procesy; Odbieranie Wrażeń (wykrywanie i różnicowanie informacji sensorycznej), Spostrzeganie (interpretowanie wrażeń), Uwaga (selektywność percepcji)

Teoria Uczenia się - (Herb) Dziecko buduje wrażenia percepcyjne poprzez skojarzenia. Wydaje mu się że nie ma związku miedzy elementami; ucho, usta.., gdy się widok powtarza dziecko składa tek obraz w jedno tworząc twarz. Dzięki doświadczeniu kojarzy dźwięki z obrazami, dotyk z widzeniem (twarz-głos). Niektóre komórki mózgowe są np. wrażliwe na linie, inne na kąty, linie pionowe.., i jeśli jakiś bodziec wielokrotnie aktywizuje grupy takich komórek (dziecko patrzące na kwadrat), następuje wzmocnienie powiązań miedzy nimi. W końcu funkcjonowanie tych komórek ulega synchronizacji i człowiek widzi cały kwadrat, a nie kombinacje linii i przekątnych. Komórki nie aktywizowane giną. Rozwój polega na tym, iż niemowlęta uczą się poprzez doświadczenie, budowania coraz bardziej szczegółowych i złożonych spostrzeżeń na podstawie pojedynczych informacji sens.

Teoria Etologiczna - (Gipson i Spelke)) Podkreśla naturalne wyposażenie, które zostało wypracowane w toku ewolucji w celu gromadzenia informacji z otaczającego świata. Nie zgadza się z poprzednią teoria odnośnie łączenia się dzięki doświadczeniu, fragmentów odbieranych informacji. Zakłada, że obiekty mieszczące się w otaczającym świecie wydzielają naturalnie ustrukturalizowaną energię fizyczną, która może być percypowana w całości. Rozwój Percep. Polega na zwiększaniu wrażliwości na strukturę tej energii, oraz wzrastaniu umiejętności określania, które cechy przedmiotów i ludzi pozostają stałe, a które się zmieniają. Zakłada ona, że ludzie percypują informację sensor ze zrozumieniem, jako całe zdarzenie, a nie oddzielane dane pochodzące z oczu, uszu...które muszą zostać połączone. Niemowlęta patrzące na ludzi dostrzegają brak synchronizacji pomiędzy ruchem warg a dochodzącym dźwiękiem. Rozwój polega na, wzroście wrażliwości na strukturę napływającej informacji, oraz na to, które cechy pozostają stałe, a które się zmieniają.

Teoria Poznawcza - (Bruner i Goodman) Podkreśla rolę wiedzy w interpretowaniu świata przez ludzi. Wartość przepisywana przez ludzi danym obiektom może wpływać na to jak je spostrzegamy. Człowiek nie może spostrzec jakiegoś obiektu dopóki nie jest w stanie go skategoryzować. Np. wybieranie pieniążka większego, ze względu na prawdopodobna jego większą wartość. Sposób spostrzegania świata przez dziecko zależy od jego poziomu rozwoju poznawczego. W niemowlęctwie postępuje integracja poszczególnych dróg percepcji, np. Przedmiot dotykany i widziany jest tym samym przedmiotem.

Percepcja Dotykowa - aktywne, eksploracyjne wykorzystywanie dotyku. W 2 miesiącu poczęcia reaguje na uderzenie po stronie ust (zwiastun reakcji odruchu ryjkowego, posługującego się przez dziecko po urodzeniu). Wrażliwość wzrasta w ciągu kilku pierwszych dni życia. Ręka położona na klatce piersiowej - może uciszyć płaczącego noworodka, lekki klepnięcie uspokoić wcześniaka. Pod koniec 1 r.ż. niemowlę jest zdolne do rozpoznania znanego przedmiotu, wykorzystując wyłącznie dotyk. Z wiekiem percepcja ulega usprawnieniu.

Zmysł Równowagi - odczuwanie przyciągania ziemskiego i ruchów własnego ciała. Pomaga w utrzymaniu pozycji ciała. Wrażliwość widać w uspokajających efektach kołysania i bujania płaczących dzieci. Skuteczność zależy od tego jak długo trwają i jak prędko postępują. Dzieci są bardziej czujne w pozycji pionowej niż poziomej. Np. Umieszczono dziecko w pokoju w którym ściany się poruszały a podłoga była nie ruchoma. Gdy ściany poruszały się, dane wzrokowe dziecka mówiły mu, że porusza się do przodu, a dane z narządu równowagi wskazywały, że jest nieruchome. Zwyciężały doznania wzrokowe, gdyż dzieci często upadały do tyłu.

Węch - noworodki odwracają głowę do nieprzyjemnie pachnącego kawałka waty. Np. Pogodny wyraz twarzy na truskawki, a grymas na ryby. Węch staje się czulszy w ciągu kilku pierwszych dni życia. W 1 tygodniu rozróżniają zapachy Matki od Innej Kobiety.

Smak - Wrażliwe od urodzenia. Posłodzony płyn niemowlę ssie intensywniej. Noworodki potrafią różnicować smaki. W wieku 2 godzin mają odmienny wyraz twarzy , gdy podaje im się roztwory słodkie i niesłodkie, gorzkie, kwaśne i słone. W wieku około 4 miesięcy wykazują preferencję dla smaku słonego, który wykazywał reakcje awaryjną.

Słuch - Pomiary aktywności elektrycznej mózgu wykazały, że płód odbiera dźwięki już w 25 tygodniu po poczęciu. Płód po 28 tygodniach prawie zawsze reaguje ruchem powiekami na dźwięk(zbadano ultrasonografem). Noworodki poniżej 4 dni odróżniają głos swojej matki, od głosu obcych. Noworodek cechuje się mniejszą wrażliwością słuchową niż dorośli. Może on usłyszeć jedynie dźwięki głośniejsze niż szept z odległości 135 cm. Wrażliwość zmienia się wraz z ich częstotliwością. Wrażliwość słuchowa wzrasta tylko do 10 lat. Niemowlęta wcześnie są zdolne do dostrzegania różnic w intensywności dźwięków. Gdy 6 mies. Dziecko przyzwyczai się do dźwięku odpowiadającej normalnej rozmowie słyszanego z odległości 90 cm , to nawet niewielki wzrost głośności powoduje istotną zmianę w rytmie bicia serca. Dzieci w wieku 3-8 mies. odróżniają niewiele różniące się tony. Niskie tony lepiej uspokajają dzieci, a wysokie obniżają ich nastrój. Sam płacz bywa zaraźliwy, kiedy widzą jak inne dzieci płaczą. Niemowlęta w 4-7 mies. życia dostrzegają różnicę miedzy kołysanką a piosenką przeznaczona dla dorosłych. Niemowlęta wykazują szczególna wrażliwość na cechy dźwięku które są ważne dla percepcji języka. Zauważają różnice w czasie trwania dźwięków, odróżniają dźwięki które mają tę samą częstotliwość, oraz intensywność, ale różnią się pod względem osiągania maksimum intensywności. Chętniej wsłuchują się w częstotliwość głosu ludzkiego. Różnicuje dźwięk mowy już w wieku miesiąca. Noworodki wyróżniają ogólny kierunek , z którego pochodzi dźwięk. Zwracają głowę i oczy w kierunku źródła dźwięku (głos ludzki, grzechotka). W ciągu pierwszego 1,5 roku dziecko uczy się rozróżniać przestrzeń słuchową. Aby osiągnąć tą umiejętność musi dokonać właściwej rekalibracji (adekwatna lokalizacja dźwięku zależna w dużej mierze od uchwycenia różnicy w czasie docierania do dźwięku do jednego i drugiego ucha).

Wzrok - Noworodki widzą. W ciągu pierwszych kilku dni po urodzeniu potrafią dostrzegać intensywność światła. Otwierają oczy w ciemności i zamykają przy ostrym świetle. Już od urodzenia szczególnie lubią widzieć ruch. Noworodki lubią patrzeć na obiekty tworzące jakiś wzór, niż na obiekty nie stanowiące wzoru. Badacze stwierdzili że ostrość wzroku noworodka wynosi 20/400 - 20/800 przy normalnej ostrości dorosłych wynoszącej 20/20. W wieku 3 mis. 20/100, w wieku 12 mies. poziom jak u osób dorosłych. Zdolność do AKOMODACJI (automatyczne przystosowanie soczewki oka w celu wywołania zogniskowanego obrazu jakiegoś obiektu na wrażliwej na światło powierzchni dna oka) wzrasta pomiędzy 1a3 r.ż. i osiąga poziom dorosłych około 6 miesiąca. Widzenie Perfekcyjne (percepcja danych wzrokowych znajdujących się poza obszarem, na który patrzy jednostka) miesięcznego dziecka jest o wiele mniej obszerne od tego, które występuje u dorosłych, znaczny rozwój następuje w wieku 3 mies. Małe dzieci wykazują tendencje do patrzenia na kolorowe przedmioty. Noworodki odróżniają czerwony od zielonego. W wieku 2 mies. funkcjonują wszystkie receptory barw, w wieku 3 mies. wolą barwę żółtą i czerwoną, od niebieskiej i zielonej.

Widzenie Obuoczne (zdolność dwóch oczu do równoczesnego widzenia tych samych aspektów danego obiektu) zaczyna rozwijać się w wieku 3,5 mies. Noworodki patrzą najpierw na wysoko skontrastowane krawędzie, np. tam gdzie styka się białe i czarne, a następnie przesuwają wzrok do tyłu i do przodu po tych kontrastujących krawędziach. W miarę wzrostu dzieci patrzą dłużej na wzorce których elementy są rozmieszczone gęściej. Dzieci wolą obrazy zawierające największą liczbę szczegółów, jaką są zdolne spostrzec na danym poziomie wieku. Aktywność wzrokowa we wczesnym niemowlęctwie odpowiada kalendarzowi biologicznemu, nakazującemu dziecku utrzymanie aktywności komórek mózgowych na wysokim poziomie. Kierowanie uwagi dziecka na najbardziej informacyjne części świata wzrokowego. Twarz zawiera układ elementów, którym dzieci są najbardziej zainteresowane. Niemowlęta nie rozróżniają układu elementów tworzącego twarz od przypadkowego układu tych samych elementów przed wiekiem 3-4 mies. Najbardziej przyciągają uwagę; oczy, następnie oczy i nos, wreszcie oczy, nos, usta. W wieku 5 tygodni patrzą na silnie skontrastowane brzegi twarzy. 2 tygodnie starsze patrzą na wewnętrzne elementy twarzy, szczególnie na oczy. Kiedy dorosły mówi dziecko patrzy się na jego oczy a nie na usta. W wieku 7 mies. potrafią różnicować wyraz szczęścia i zaskoczenia, strachu.

Spostrzeganie obiektów - Obrazy wzrokowe wywołane przez obiekty zmieniają się wraz z odległością, oraz z powodu oświetlenia. Stymulacja proksymalna (energia fizyczna docierająca do receptorów zmysłowych), Cechy dystalne (rzeczywiste cechy danego obiektu - barwa, wielkość). Właściwości dystalne pozostają stałe, stymulacja proksymalna docierająca do danej osoby zmienia się wraz z odległością, oświetleniem i pozycją obiektu. Stałość wielości - (wielkość fizyczna obiektu pozostaje taka sama, nawet wówczas gdy wielkość obrazu rzucanego na oko przez ten obiekt zmienia się), Dzieci poniżej 3 mies. nie występuje stałość wielkości, 5-7 mies. dostrzegają stałość wielkości. Stałość kształtu - (fizyczny kształt obiektu pozostaje taki sam, nawet wówczas, gdy kształt obrazu rzucanego na oko zmienia się), Dzieci w wieku 5-8 tygodni częściej odwracają głowę w obecności znanego kształtu w innym położeniu niż w obecności nowego kształtu. Stałość jasności - (fizyczna jasność obiektu pozostaje taka sama, nawet wówczas, gdy ilość światła którą odbija on od oka zmienia się - z powodu cienia), występuje w wieku 7 tygodni. Stałość barwy - (barwa obiektu pozostaje taka sama nawet wówczas gdy długość fal świetlnych odbijanych od oka zmienia się z powodu zmian oświetlenia), jedynie częściowo dostępna dzieciom 4 mies. Niezmienność - (stałość w stosunkach pomiędzy niektórymi cechami obiektu, niezależna od zmian innych cech), Niemowlęta są zdolne do tworzenia kategorii psychologicznych np. twarz, ptak. Sztywność i odkształcanie przedmiotu - w wieku 3-5 mies. dostrzegają wykorzystując wyłącznie wzrok, różnicę pomiędzy przedmiotem sztywnym giętkim. Niemowlęta potrafią wykorzystać ruch dla uzyskania informacji o cechach przedmiotów oraz dla organizowania swojej percepcji kształtów. Ciągłość przedmiotu - niemowlęta dokładniej spostrzegają układy dynamiczne niż statyczne. Aby były w stanie wywnioskować, że jakiś obiekt częściowo zasłonięty przez inny obiekt jest ciągły i całościowy, muszą widzieć ruch tego obiektu. Głębia i odległość - Paralaksa ruchowa (obiekt bliższy przemieszcza się przez pole widzenia szybciej niż obiekt dalszy, w sytuacji gdy oba obiekty poruszają się ta sama prędkością). Niewielkie ruchy głowy informują dziecko o względnej odległości głębokiej części urwiska wzrokowego. Dostrzegają głębie na wzrokowym urwisku około 2-3 mies. strach przed głębią rozwija się jak zaczynają raczkować. Podczas pierwszego 1,5 roku organizują przestrzeń i znajdujące się w niej obiekty, odnosząc je do własnego ciała. Później pojawia się umiejętność wykorzystywania wskazówek mieszczących się w polu wzrokowym. To osiągniecie rozwojowe pozwala dziecku na stwierdzenie, że obiekty zajmują stałą lokalizację, niezależną od jego pozycji.

Powiązania Intermodalne - Lokalizacje przestrzenną obiektów oceniamy poprzez liczne modalności zmysłowe; wzrok, słuch, dotyk, węch. Związki miedzy modalnościami i maja znaczenie ewolucyjne. Nie są ustalone na zawsze, muszą zostać potwierdzone i wzmocnione przez doświadczenie. Noworodek lokalizuje dźwięk i patrzy na obiekt, który wywołuje dźwięk, ale czyni to z nie wielką dokładnością. Usprawnienie osiągnięć zależy od powtarzającego się doświadczenia i poprawiania błędów. Istnieją wrodzone powiązania pomiędzy modalnościami zmysłowymi.

Rozwój Uwagi - Pozytywna i negatywna UWAGA - odruch orientacyjny (naturalna reakcja na nowy bodziec, która wzmacnia przetwarzanie bodźca i zawiera ukierunkowanie oczu i uszu w celu optymalizacji odbioru stymulacji). Noworodki przejawiają ten odruch, gdy kierują uwagę na poruszające się światła, zmieniające się dźwięki, dźwięki o niskiej częstotliwości. Odruch obronny (Naturalna reakcja na nowy bodziec, której rola polega na ochronie organizmu przed dalszą stymulacją, a która może zawierać ukierunkowanie receptorów stymulacji w inną stronę niż źródło stymulacji oraz różne zmiany fizjologiczne). Niemowlęta zamykają oczy, i podwyższa się rytm serca przy zwiększonej stymulacji fizycznej lub gdy zmienia się ona gwałtownie. Od urodzenia do 3 mies. - zwracają uwagę na wzorce zawierające kontur i ruch, w wieku 3-12 mies. zwracają uwagę na rzeczy, które wydają się im zaskakujące lub niezgodne z tym co już wiedzą.

Uwaga Selektywna - kontrola uwagi - zwiększa się zakres uwagi i zmniejsza się jej podatność na rozproszenie (poniżej 2,5 roku oglądających telewizję, rozpraszają zabawki w pokoju). Adaptacyjność uwagi - zwrócenie uwagi na jakimś zadaniu, nie zajmując się przy tym innymi nieistotnymi rzeczami. Planowość - np. w raz z wiekiem dzieci są bardziej systematyczne i porównują, po kolei wszystkie szczegóły znajdujące się na obrazkach. Umiejętność stosowania odpowiednich strategii uwagi - Np. doświadczony czytelnik zmienia tępo czytania zależnie od poziomu trudności, młody czytelnik czyta w tym samym tępię. Usprawnienie uwagi przez dostarczanie odpowiednich opowiadań , udoskonalające osiągnięcia pamięciowe.

Percepcja i Działanie - są ściśle ze sobą powiązane. Odruchy noworodka wpływają na percepcję wzrokową. Narzędziami do poszukiwania danych wzrokowych dysponują już w chwili urodzenia i wykorzystują je dostarczyć sobie stymulacji poprzez oglądanie silnie skontrastowanych krawędzi. Niemowlęta budują oczekiwania co do powtarzających się wydarzeń. To pozwala im sprawować do pewnego stopnia kontrolę nad własnymi działaniami. Kontrola nad własnymi ruchami w przestrzeni przyczynia się do zmieniających się warunków percepcji i działania.

Rozwój Pojęcia JA

System Ja - (układ powiązanych wzajemnie procesów - samowiedzy, samooceny, samoregulacji składających się na JA), Samowiedza, samoświadomość (obejmująca wiedzę o samym sobie), Samoocena (obejmuje opinie o sobie i własnych zdolnościach), Samoregulacja (obejmuje samokontrolę)

Podejście poznawczo - rozwojowe - Samowiedza - Model Selmana - Model rozwoju świadomości Ja u dzieci, obejmuje stadia; 1) Poziom 0 - (okres niemowlęcy 1-2 r.ż.) Rozumieją fakt swego fizycznego istnienia, lecz nie są świadome swojej odrębności psychicznej. Dziecko nie potrafi odróżnić zachowania od towarzyszących mu uczuć. 2) Poziom 1 - (okres wczesnodziecięcy 3-5 r.ż.) Dziecko oddziela poznanie od zachowania i wierzy, że myśl może kontrolować działanie. Jednak dzieci w tym wieku są przekonane o tym, że wewnętrzne myśli i uczucia są bezpośrednio odzwierciedlane w zachowaniu i wyglądzie zewnętrznym, czyli że można poznać czyjeś Ja, obserwując działania i stany danej osoby (uśmiecha się-szczęśliwa). 3) Poziom 2 - (środkowa faza dzieciństwa 6-9 r.ż) dziecko zdaje sobie sprawę z tego że motywy i uczucia mogą różnić się od zachowań, zatem Ja może być w pewnym stopniu ukryte przed innymi, nie może jednak być ukryte przed samym sobą. 4) Poziom 3 - (okres poprzedzający dorastanie 10-13 r ż) rośnie przekonanie że Ja stanowi trwały element osobowości. Wierzą że człowiek może obserwować i oceniać swoje wewnętrzne Ja, co mogło by oznaczą, że umysł (obserwujący) jest czymś innym niż Ja (obserwowany). 5) Poziom 4 - (dorastanie, powyżej 12-14 r ż.) Dorastający nabiera ostatecznie przekonania, że Ja nie może być w pełni poznane, gdyż pewne aspekty osobowości pozostają a sferze nieświadomości. Model Przetwarzanie Informacji - Każdy z nas rozwija SCHEMAT JA (wew. poznawczy autoportret służący do organizowania informacji dotyczących własnego Ja). Schematy są stale przebudowywane. Dzieci z wysoka samoocena wyraźnie dostrajają się do informacji spójnych z ich samooceną, natomiast dzieci z niska samooceną są bardziej świadome informacji potwierdzających, a może nawet utrwalających ich negatywny obraz samych siebie.

Teorie Uczenia się - Samoocena - (Bandura). Oparte o Poczucie Skuteczności Własnego Działania - subiektywna ocena własnych zdolności wykonywania różnych działań i zachowań. Niemowlęta i małe dzieci nie w pełni rozumieją procesy przebiegające w ich fizycznym i społecznym otoczeniu, niewiele wiedzą o swoich własnych umiejętnościach i zdolnościach. Liczne doświadczenia prób i błędów, słowne instrukcje rodziców, pomagają dzieciom stopniowo poznawać granice swoich zdolności i umiejętności, właściwie oceniać swoją skuteczność. Rozwojowi adekwatnego oceniania skuteczności własnych działań sprzyjają mechanizmy; modelowanie - szacowanie prawdopodobieństwa osiągnięcia sukcesu, uświadomienie sobie wew. reakcji własnego organizmu. Dzieci interpretują odczucia towarzyszące pobudzeniu emocjonalnemu (napięcie) jako wskaźniki zaniepokojenia i uczą się używać ich do przewidywania zbliżającej się porażki. Silniejsze poczucie skuteczności własnego działania skłania do większego wysiłku, oraz wytrwałości i ostatecznie prowadzi do wyższego poziomu wykonania.

Teoria Etologiczna - (Bowlby) Poczucie własnego Ja zaczyna rozwijać się w toku interakcji miedzy dzieckiem i opiekunem, a sprzyja mu czuła troska opiekuna. Mało badań na ten temat.

Samowiedza - Postrzeganie Przestrzenne - najwcześniejsza samoświadomość pojawia się około 4 mies. życia. Miedzy 4-10 mies. życia dzieci widzą świat w sposób egocentryczny, rozumiejąc świat tylko w relacji do siebie. Dzieci używają siebie jako punktu odniesienia przy szukaniu przedmiotów. Podmiotowość - poczucie własnej podmiotowości, świadomość że może byś podmiotem czy sprawcą zdarzeń następujących w jego świecie (porusza zabawkami, stuka klockami..). Jest świadome zarówno swojej odrębności od tych przedmiotów, jak i możliwości robienia z nimi czegoś. Niemowlęta najpierw uczą się wykonywać jakąś czynność na sobie lub mówić do siebie, a dopiero potem są w stanie kierować te reakcje do matek. Wzrokowe rozpoznanie siebie - Badanie przy użyciu lustra. W ciągu 1 r ż. dzieci uśmiechają się i wokalizują do swojego odbicia w lustrze. W 2 r ż. pojawia się zainteresowanie skutkami, które może wywoływać, zwłaszcza gdy harmonizują one z wykonanymi przez dziecko czynnościami. Zainteresowanie lustrami w tym wieku nie świadczy o tym że się rozpoznają. Dopiero około 24 mies. pojawia się ta zdolność (badanie ze znaczkiem na twarzy, jako rozpoznanie w nim własnego odbicia)

Opisy samych siebie - Pomiar samowiedzy na podstawie analizy ich opisów samych siebie (wywiady, kwestionariusze). W wieku 2 lat wykazują znajomość podstawowych swoich cech np.; dziewczynka czy chłopiec, dziecko czy dorosły. Okres przedszkolny - samoopisy dotyczą cech wyglądu zew., posiadanych rzeczy, upodobań (ma rower, piegi) Skupiają się na opisach o właściwościach przedmiotowych, występujących tu i teraz. Środkowa faza dzieciństwa - samoopisy przechodzą do myślenia operacyjnego. 6-10 lat zaczynają mówić o cechach mniej namacalnych (emocje, zdolności), przypisują sobie przynależność do pewnej kategorii (Harcerz), rzadziej ograniczają się do wypowiedzi tu i teraz, oraz do cech fizycznych. Porównują się z innymi dziećmi, opisują swoje umiejętności, uzdolnienia w odniesieniu do podobnych właściwości kolegów. Wzrasta ścisłość podawanych informacji. Dorastanie - posługuje się operacjami formalnymi myśli i opisuje siebie w kategoriach bardziej abstrakcyjnych i hipotetycznych. Skupia się w treści samoopisów na postawach (patriota), atrybutach osobowości, osobistych przekonaniach. Mają większą gotowość opisywania swoich negatywnych cech pośród innych, pozytywnych.

Samoocena - zależy od czynników poznawczych oraz społecznych. Opinie o sobie maja związek z samoakceptacją, czy poczuciem własnej wartości. Metodą badania samooceny są kwestionariusze, których pytania wydobywają ocenę siebie badanej osoby w różnych sytuacjach i aspektach. Dzieci nie są w stanie oceniać siebie w podobny sposób we wszystkich obszarach. Młodsze dzieci poniżej 8 r ż. nie są w stanie określić poczucia własnej wartości, jednak u starszych jest ono oparte na tym jak ich zdaniem są oceniane przez innych i jak same siebie oceniają. We wczesnym okresie szkolnym poziom samoakceptacji jest ustabilizowany, z niewielką tendencja do wzrostu. Dorastanie 11-12 r ż. Poziom akceptacji obniża się, wzrost dopiero w szkole średniej. Na okresowe pogorszenie się samoakceptacji ma wpływ samoświadomość związana z uwzględnieniem opinii innych osób o sobie. Do pewnego czasu widzimy samych siebie tak, jak myślimy że inni nas widzą. Rosnąca samoświadomość prowadzi do bardziej krytycznych samoocen, a w konsekwencji do spadku samoakceptacji.. Innymi czynnikami są; zmiany biologiczne związane z dojrzewaniem płciowym, zmiana o charakterze środowiskowym.

Pojęcie Ja w roli Ucznia - ocena własnych zdolności do nauki, kompetencji. Poczucie własnych kompetencji szkolnych jest najwyższe u przedszkolaków, stopniowo się pogarsza przynajmniej do 4 klasy. Jedna z przyczyn tego spadku może być świadomość dzieci, że nie należy się przechwalać, z tego wynika umiar w opisywaniu własnych zdolności. Dziewczęta w tym wieku wyrażają więcej negatywnych samoocen niż chłopcy. Wyuczona bezradność - (Nabyte poczucie braku zdolności, umiejętności, na skutek doświadczenia powtarzających się niepowodzeń). Rodzaj otrzymywanych informacji zwrotnych oraz sposób ich interpretowania przez dzieci może silnie oddziaływać na obraz własnej osoby. Nabyte poczucie braku własnych kompetencji, będzie oddziaływać na dalszą pracę dziecka w szkole. Wyuczona bezradność gdy się pojawia to wcześniej u dziewcząt. Przyczyną różnicy istnieje w sposobie udzielania przez nauczycieli informacji zwrotnych (chłopcy - nie dość się starali - brak wysiłku, dziewczęta - źle odpowiadały - brak zdolności). Wyuczoną bezradność można częściowo pokonać, przez zmianę charakteru informacji zwrotnych. „porażki nie oznaczają koniecznie brak zdolności”. Porównania społeczne - (porównanie własnych zdolności ze zdolnościami innych osób). Przedszkolaki zwracają uwagę na to co robią lub mówią inne dzieci, aby zaprzyjaźnić się lub dowiedzieć jak to się robi. Początkowe klasy szkoły podstawowej - coraz częściej przedmiotem porównań staje się powodzenie w nauce, porównania do oceny własnych kompetencji. W 2 klasie dzieci nisko oceniające swoje kompetencje dokonują mniejszej liczby porównań społecznych. Dobrzy uczniowie wykazują większe zainteresowanie porównywaniem swoich osiągnięć z wynikami kolegów z klasy, a także znajdowaniem prawidłowych rozwiązań zadań. Rozwój a środowisko - Jacquelynne Eccles, twierdzi że większość szkół nie jest odpowiednio przygotowana do zaspokajania rozwojowych potrzeb dorastających dzieci, czego rezultat stanowi słabe dopasowanie stadium rozwojowego i środowiska. (Nauczyciele w starszych klasach kładą nacisk na kontrolowanie uczniów, utrzymanie dyscypliny, Nauczyciele dają wyraz swojemu zniechęceniu i poczuciu braku skuteczności, grupowanie ze względu na zdolności, przenoszenie z klas do klas). Dzieci, które uważają się za zdolne, są silniej motywowane do osiągania sukcesów, bardziej wytrwałe i ambitne. Dziecko nisko oceniające swoje zdolności maja słabszą motywacje do pracy. Pozytywny obraz wzmacnia dążenie do sukcesu, negatywny je osłabia - nawet u dzieci bardzo zdolnych, które nietrafnie oceniają swoje zdolności.

Samoregulacja - jej znamieniem jest kontrola wew. W okresie dzieciństwa regulacja większości zachowań dziecka odbywa się za pośrednictwem poleceń oraz wzmocnień pochodzących od rodziców i innych osób. Stopniowo jednak coraz więcej czynności dziecko zaczyna wykonywać pod wpływem swoich własnych poleceń, wskazówek, udzielanych samemu sobie nagród i kar. Rozwój samoregulacji stanowi ważne osiągniecie rozwojowe, świadczące o przechodzeniu od zewnętrznej kontroli, sprawowanej przez otoczenie, do regulacji wewnętrznej. We wczesnym okresie niemowlęcym samoregulacja jest dość prymitywna i dotyczy przede wszystkim mimowolnych reakcji biologicznych (mrużenie oczu). W 2 r ż. dzieci uczą się wielu zachowań dowolnych i potrafią już oddziaływać na swoje otoczenie w celowy sposób. Podejmuje działanie po to aby cos zrobić, osiągnąć jakiś cel. Daje pierwsze dowody stosowania się do poleceń lub życzeń (aprobata zachowań lub dezaprobata). W wykonywaniu poleceń widzą przyjemność. Samokontrola pojawia się po raz pierwszy w 3 r ż. gdy dziecko zaczyna protestować przeciwko robieniu wszystkiego za nie i obstaje przy swoim pragnieniu robienia czegoś samodzielnie. Ostateczny krok następuje, gdy dziecko uwewnętrznia kontrolę, kierując swoim zachowaniem bardziej za pośrednictwem myśli niż mowy. Po ukończeniu 3 r ż. jego samokontrola szybko staje się bardziej precyzyjna. Strategia opierania się wielu pokusom. Uczą się odraczania gratyfikacji, nabywają dodatkowe techniki kierowania swoim zachowaniem w różnych jego aspektach.

Model Wygotskiego - dobrym sposobem poznania rozwoju małych dzieci jest obserwowanie ich w sytuacjach rozwiązywania problemów. Podczas rozwiązywania zadania dzieci często używają mowy egocentrycznej (mowa do siebie i dla siebie). Mowa prywatna wyrasta z ich interakcji z rodzicami i innymi dorosłymi, z którymi wykonują wspólnie różne zadania. W takich sytuacjach rodzice mówią w sposób kierujący dzieckiem, lub udzielają wskazówek. Stopniowo dziecko zaczyna samo się kontrolować naśladując mowę rodziców, a następnie prywatna mowa zostaje przekształcona w myśli. W milczeniu formują zadania, które wcześniej głośno wypowiadały. Uważa on, że samoregulacja rozwija się w trakcie interakcji społecznych dziecka, w procesie socjogenezy (proces nabywania wiedzy lub umiejętności za pośrednictwem interakcji społecznych). Rozwój mowy egocentrycznej następuje w pierwszych latach życia. Począwszy od środkowej fazy okresu dzieciństwa dzieci coraz częściej mówią do siebie szeptem, stopniowe uwewnętrznienie się mowy. Model Łurii - interesuje się rolą mowy w kontrolowaniu zachowań małych dzieci. Miedzy 18 mies. a 3 r ż. tylko wypowiedzi osób dorosłych mogą wpływać na reakcje dziecka; werbalizacje dziecka są nieskuteczne. Polecenie może zainicjować zachowanie, ale nie jest w stanie go powstrzymać. W wieku 3-4,5 roku mowa zew. jest w stanie kontrolować rozpoczynanie, jak i powstrzymanie się od pewnych zachowań. Dzieci zaczynają brać pod uwagę znaczeniowy aspekt poleceń. Dzieci 5 letnie potrafią kontrolować swoje zachowanie za pośrednictwem mowy egocentrycznej. Odporność na pokusy - Niemowlęta nie maja żadnej samokontroli w tym zakresie i natychmiast ulegają wszystkiemu co je pociąga. Jedynym środkiem zaradczym jest kontrola rodziców. Najczęstszą metoda badania odporności na pokusy wykorzystuje technikę zabronionej zabawki. Dziecko jest pozostawione samo z atrakcyjną zabawką, którą nie wolno mu się bawić. Badacze stwierdzili, że na zdolność opierania się pokusom wpływa wiele czynników; właściwe sformułowane autoinstrukcje, modelowanie, dobre uzasadnienie istnienia zakazu, oraz strategie powstrzymania się od wykonywania zabronionych czynności. Odraczanie Gratyfikacji - Podejściem do badania samokontroli jest technika odraczania gratyfikacji - badanie zdolności dzieci do rezygnowania z mniejszej bezpośrednio dostępnej nagrody po to aby otrzymać później większą. Wśród czynników decydujących o długości czasu oczekiwania na nagrodę wymienia się mowę egocentryczną, różne metody odwracania uwagi od kuszącej, bezpośrednio dostępnej nagrody. Znajomość skutecznych strategii odraczania jest coraz lepsza w miarę rozwoju dziecka. Dzieci które jako przedszkolaki lepiej radziły sobie w sytuacji odraczania gratyfikacji, są wyżej oceniane przez rodziców jako mające największe osiągnięcia szkolne i najlepsze kontakty z rówieśnikami, najlepiej radzące sobie z problemami, najwięcej wiary we własne siły, najbardziej niezależne.

Rozwój Emocjonalny

Lęk - stan emocjonalny pojawiający się jako reakcja na zagrożenie, którego źródło nie jest dokładnie znane lub gdy jednostka nie może zagrożeniu przeciwdziałać, im większe możliwości zapobiegania zagrożeniu lub usuwania jego skutków - tym lęk jest mniejszy, wzrasta gdy jednostka nie ma dostatecznej wiedzy na temat sytuacji i sposobów uniknięcia niebezpieczeństwa, a także gdy własne kompetencje ocenia jako niewystarczające do poradzenia sobie z problemem, może stanowić trwałą cechę osobowości, przejawiającą się stałą podwyższoną gotowością do reagowania lękiem.

Koncepcja wg Freuda - Lęk - jest przykrym stanem subiektywnym, w który popada się przez percepcję narastającego podniecenia organizmu, jakim jest wywiązanie się jakiegoś afektu np. agresywność, nienawiść. Lek w odróżnieniu od strachu charakteryzuje poczucie bezradności wobec niebezpieczeństwa. Lęk Realny - reakcja na postrzeżenie niebezpieczeństwa, związany z odruchem zmierzającym do ucieczki, uzewnętrznienie popędu samozachowawczego (strach, obawa). Przeżywanie lęku jest celowe, ma swój sens mobilizuje organizm do walki lub ucieczki. Lęk Neurotyczny- jest przykrym stanem subiektywnym, wyzwalanym stanem napięcia fizjologicznego jednostki, które rozpoznaje ona jako coś groźnego. Napięcie wywołuje nie rozładowana energia instynktów czy popędów seksualnych. Niebezpieczeństwo jest wyobrażone. Lęk bliżej nieokreślony - lęk oczekiwania, osoby odczuwające go przewidują zawsze najstraszniejszą ze wszystkich możliwości, interpretują każdy przypadek jako zwiastuna nieszczęścia. Ludzie starają się w sposób, z którego nie zdają sobie sprawy, dorabiać do tego nieokreślonego niepokoju, lękliwego oczekiwania jakieś względnie racjonalne powody zaczerpnięte z sytuacji codziennego życia. Fobia - odczuwanie nieproporcjonalnie silnego lęku przed pewnymi przedmiotami lub przed pewnymi sytuacjami. Odmiany fobii; 1) lęk przed sytuacjami, mającymi w sobie jakiś element niebezpieczeństwa, ale bardzo mały (jazda kolejką, przechodzenie przez most), 2) lęk przez sytuacjami i przedmiotami których bały się całe pokolenia jeszcze w zaraniu ludzkości (ciemność, węże) 3) związanie się bliżej nieokreślonego lęku z jakimś przedmiotem, sytuacją, która wiąże się z czymś ważnym, cennym, ale zostało jej zabronione, z jakimś impulsem który jednostka musiała wyprzeć, stłumić (myszy)

Koncepcja wg Halla - Lęk - przykre emocjonalne przeżycie, wyzwalane przez pobudzenie wewnętrznych części organizmu. Wyzwolenie pobudzenia może dokonać się pod wpływem działania strumieni bodźców z wew. i zew. jednostki i jest sterowane przez działanie autonomicznego układu nerwowego. 3 Rodzaje Lęku; 1) Realny - przykre emocjonalne przeżycie, spowodowane percepcją jakiegoś niebezpieczeństwa, grożącego z zew. Zdolność do percepcji i do wyzwalania się napięcia jest wrodzona. Napięcie fizjologiczne i poczucie bezradności będzie sygnałem zew niebezpieczeństwa., 2) Neurotyczny - przykra reakcja emocjonalna, wyzwalana przez percepcję niebezpieczeństwa ze strony własnych instynktów i popędów jednostki. Płynny (stan lękliwego oczekiwania, że stanie się coś złego, że zagraża jakieś nieokreślone niebezpieczeństwo), Fobie (nieproporcjonalny w stosunku do realnie istniejącego niebezpieczeństwa), Reakcje paniczne (reakcje spowodowane dużym napięciem długo trzymanym na uwięzi. Pojawiają się nagle pozornie bez żadnej prowokacji), 3) Moralny - przykre emocjonalne przeżycie, które określa się jako poczucie winy lub wstyd za swoje zachowanie. Nieustannie usprawiedliwia się, gwałtownie i przesadnie oskarża się przed sobą i przed innymi.

Koncepcja wg Karen Horney - Lęk jako emocjonalna reakcja na niebezpieczeństwo, której towarzyszą reakcje fizjologiczne takie jak; pocenie się, drżenie, gwałtowne bicie serca. Rozróżnia lęk od strachu którego charakteryzuje; że jest on emocjonalną reakcją na niebezpieczeństwo grożące jednostce, istniejące realnie oraz to, że jest to reakcja proporcjonalna do wielkości grożącego jednostce niebezpieczeństwa. Lęk jest reakcja na niebezpieczeństwo ukryte, subiektywne, a strach jest reakcją na niebezpieczeństwo widoczne, istniejące obiektywnie. Objawy Leku - 1) lękowe sny, uwrażliwienie na sytuacje które odbiegają od codziennej rutyny. 2) fale nieokreślonego niepokoju, ataku lęku. Występowanie w nieokreślonych sytuacjach, przy wykonywaniu określonych czynności. Odczuwanie lęku, trwa ciągle, wobec dręczącego leku człowiek jest bezradny, bezradny wobec czegoś co wydaje mu się irracjonalne. Broniąc się przed przykrymi przeżyciami człowiek stosuje różne techniki obrony przed lękiem i różne mechanizmy obronne. 4 techniki Obrony - 1) RACJONALIZACJE - jednostka broniąc się przed irracjonalnością inwazji lęku wynajduje, nie zdając sobie z tego sprawy, jakiś względnie logiczne i racjonalne powody, tłumaczące w jej oczach lęk o siebie lub jakieś drogie jej rzeczy lub osoby. Racjonalizacje zmniejszają poczucie bezkarności jednostki. 2) Mechanizmy Obronne (wypieranie, tłumienie) - Wyparcie leku, powoduje że wyraża się on za pomocą innych reakcji organizmu np. dreszcze, pocenie się, przyspieszenie rytmu serca, duszności, wymioty, biegunka, nacisk do częstego oddawania moczu. Bezsenność, poczucie że człowiek jest pędzony na przód przez jakąś siłę lub czuje się jak sparaliżowany. 3) NARKOTYZOWANIE - zażywanie jakiegoś narkotyku, który chwilowo oszałamia i zmniejsza reakcje lękowe np. picie alkoholu. Inną formą, jest rzucenie się w wir aktywności dla innych ludzi. Oszałamianie się pracą. Przesadnie długie i częste spanie. Intensywne onanizowanie się lub intensywne życie seksualne. 4) UNIKANIE - wszystkich sytuacji, myśli, uczuć które mogą wyzwolić reakcje lękowe; unikanie wykonania jakiejś czynności, która wyzwala reakcje lękowe, kierując się jakimiś innymi powodami niż świadomie przeżytą chęcią uniknięcia lęku; ujawnianie reakcji zahamowania.

Koncepcja wg Cattela - oparta jest na badaniach eksperymentalnych różnych grup ludności różnymi testami i metodami, które oceniają i mierzą reakcje lękowe lub reakcje towarzyszące reakcją lękowym. Reakcje lękowe; 1) pojawiają się w codziennym życiu, które można obserwować lub o których mówią badane osoby, 2) o których możemy wnioskować na podstawie badania kwestionariuszami i inwentarzami osobowości lub na podstawie zeznań introspekcyjnych osób badanych. 3) pojawiające się w badaniach laborat. gdzie stosuje się aparaty i przyrządy i ocenia głównie reakcje fizjologiczne oraz wykonanie jakichś konkretnych zadań, których wykorzystanie można obiektywnie zmierzyć. Reakcje lękowe i neurotyczne - oczekiwanie i przewidywanie przez badanego różnych przykrości, jakie mogą go spotkać w najbliższej przyszłości, wydawanie ostrych sądów, szybkie tępo ruchów ciała, ujawnianie wahliwości i zwlekania podejmowanych decyzji, duża podatność na urazy psychiczne, duża gotowość do przyznawania się i uznawania własnych niepowodzeń.

Czysty Lęk - wyznawanie własnych słabości. Większa podatność na przejmowanie się przeciwnościami życiowymi, ujawnianie mniejszego zaufania do własnych możliwości działania, zwiększony krytycyzm, posiadanie nielicznych przyjaciół, zwiększona wrażliwość na kłopoty życiowe, ujawnianie większego pobudzenia emocjonalnego w słowach na bodźce nieemocjonalne, ujawnianie wyższego statusu etycznego e testach badających postawy etyczne. Reakcje składające się na czynnik czystego lęku związane są z reakcjami fizjologicznymi; Wzrost ciśnienia krwi, częstości uderzeń serca, częstości oddychania, wzrost podstawowej i bieżącej przemiany materii, obniżenie elektrycznej odporności skóry, wzrost wydzielania 17 - OH ketosteronów, obniżenie poziomu alkaliczności śliny, obniżenie poziomu cholinesterazy w organizmie, wzrost histidiny w moczu. Lęk jako stan - rozległy obszar jednolitych schematów reagowania powtarzających się w mniej więcej podobnej postaci, niezależnie od tego przez jakie bodźce zostały wywołane. Lęk jako cecha - jest to grupa tych samych reakcji lękowych, ale występująca u danego osobnika względnie stale dającą się ocenić za pomocą kilkakrotnych powtarzających się badań. Jego zdaniem lękliwość jest zdeterminowana temperamentem, aniżeli czynnikami kulturowymi. Ludzie o niskim statusie ekonomicznym są bardziej lękliwi ni z ludzie o wyższym statusie.

Koncepcja wg Konarskiego - „strach”-„lęk”. 2 odruch obronne - 1) reakcja obrony czynnej - ucieczka, 2) reakcja obrony biernej - znieruchomienie. Reakcje strachu mają na celu uniknięcie głównie bodźców bólowych, bólu, ale istnieją wrodzone reakcje strachu u zwierząt i u ludzi wrodzona gotowość do reagowania strachem na inne bodźce bólowe. U dzieci strach wywołują z reguły bodźce; silny nagły hałas, przenikliwy krzyk bólu trwogi pochodzący od innej osoby, widok zakrwawionego i okaleczonego ciała. Reakcje strachu i lęku są wrodzone (wrodzona gotowość do reagowania), Reakcje strachu są sterowane w układzie nerwowym prawdopodobnie przez 2 ośrodki mózgu emocjonalnego; przez określone punkty podwzgórza i przez jądro migdałowate. Reakcje strachu i lęku są wyzwalane przez jakieś bodźce chemiczne działające z wnętrza ciała na mózg. Obrona czynna polega na tym, że pod wpływem niebezpiecznych bodźców działających na organizm , na ośrodki sterujące zachowaniem lękowym człowieka, zaczyna intensywniej pracować układ sympatyczny; rozszerzają się źrenice, wzrasta częstość uderzeń serca, zwiększa się wydzielanie nadnerczy, może występować drżenie mięśni, jeżeli napięcie nie znajduje ujścia w ruchu, Organizm jest zdolny do wielkich wysiłków. Gwałtownie wzrasta wrażliwość oczu, uszów, powonienia. Nawet słaby bodziec jest percypowany jako silny. Obrona bierna. (znieruchomienie) Występuje gdy niebezpieczeństwo jest tuż i nie można go już inaczej uniknąć Polega ona na tym, że wzmaga się prawdopodobnie działalność układu parasympatycznego; zwolnienie tętna, oddawanie moczu i kału, spadek ciśnienia krwi. Działanie bodźców chemicznych polega na tym, że niektóre z neuronów znajdujących się w śródmózgowej powierzchni posiadają swoje własne receptory chemiczne położone prawdopodobnie na ich dendrytycznych rozgałęzieniach, które reagują na specyficzne molekuły zawarte we krwi, na chłód, ciepło, osmotyczne ciśnienie.

Koncepcja wg Murraya - Skłonność do reagowania lękiem jest wrodzona. Bezwarunkowym bodźcem wywołującym lęk jest ból. Innymi bodźcami wywołującymi reakcje lękowe są; każdy bodziec nowy, dziwny lub pojawiający się nagle; otwarta przestrzeń, nowe miejsce, gdzie nagle znajdzie się dziecko; niezaspokojone potrzeby fizjologiczne mogą wyzwalać reakcje lęku. Uczenie się lęku polega na - rodzice dziecka nieświadomie wystawiają je na działanie tych bodźców, które wyzwalają reakcje lękowe i sprawiają przez to że jedno dziecko może być częściej, inne rzadziej narażone na przeżywanie reakcji lękowych. Dziecko przeżywające reakcje lękowe szuka spontanicznie pewnych bodźców które zmniejszają jego napięcie lękowe. Jedni rodzice dostarczają więcej, inni mniej okazji do takich kontaktów które rozładowują lęk, dostarczają mniej lub więcej sytuacji, które można by nazwać sytuacjami zmniejszającymi niepokój. Stwarzanie takich sytuacji w których dziecko uczy się zachowań konfliktowych. Redukowanie lęku - małego dziecka przez ssanie, a zmniejszenie leku przez sytuację w której matka przytula dziecko, kołysze je, gładzi, przemawia uspokajająco. Redukują go kontakty w których dziecko wyczuwa przywiązanie rodziców, akceptację siebie, opiekę. Częstotliwość kontaktów fizycznych dziecka z matką (sama obecność matki). Kontakt z osoba bliską.

AUTORZY

Lęk - jest przykrym emocjonalnym stanem dla którego charakterystyczne jest wyraziste, uporczywe odczuwanie specyficznej przykrości, której towarzyszy poczucie bezradności i irracjonalności. Stanowi temu towarzyszy fizjologiczne napięcie organizmu; przyspieszenie pracy serca, wzrost ciśnienia krwi, wzrost szybkości przemiany materii, zmiany chemiczne w moczu i krwi, zwiększenie ogólnej mobilizacji ustroju, lub reakcje przeciwne; spadek ciśnienia krwi, zwolnienie tętna, parcie na mocz, znieruchomienie ciała, zahamowanie reakcji motorycznych. Grupy reakcji lękowych - 1) wyzwalane percepcją jakiegoś niebezpieczeństwa działającego z zewnątrz organizmu (lęk realny, strach). 2) wyzwalane działaniem jakiegoś niebezpieczeństwa działającego z wewnątrz organizmu (lęk, lęk neurotyczny). Cecha lęku - względnie trwały spoisty sposób zachowania lękowego, który odróżnia daną osobę od innych, lub dyspozycję hipotetyczną siłę organizującą określone reakcje lękowe. Dyspozycja do reagowania lękiem i strachem jest właściwością wrodzoną. Uczenie się lęku czy strachu następuje kiedy zadziałają na dziecko odpowiednie bodźce wyzwalające pierwsze silniejsze reakcje strachu. Lęk - trwające pewien czas grupy reakcji emocjonalnych, wyzwalanych w przeważającej części przez bodźce działające z wewnątrz organizmu. Lęk - jako hipotetyczna siła organizująca, pod wpływem działania bodźców z zewnątrz lub wewnątrz organizmu, zespoły reakcji lękowych.

Charakterystyka reakcji lękowych; 1) mają specyficzne, przykre zabarwienie, które zna się z doświadczenia, 2) jednostka doświadcza je jako coś natrętnego i uporczywego, przykrego, czego nie można się pozbyć, 3) większość ludzi czuje się wobec nich bezradna i ma poczucie ich irracjonalności, 4) są związane z reakcjami fizjologicznymi, ze zwiększeniem ogólnej mobilizacji ustroju.

Konsekwencje braku lęku; 1) Trwałe zmiany osobowości, 2) choroby psychosomatyczne (choroby skóry), 3) nerwica, lęk ulega skanalizowaniu - przemieszczenie do wew, Natręctwa (ciągłe mycie rąk) 4) Histeria, 5) alkoholizm, zabójstwa, samobójstwa, 6) bezsenność, zaburzenia snu i czuwania

Zaburzenia - niski lęk - przecenianie niebezpieczeństwa, odruch zahamowania reakcji na karę, psychopaci (sam dostarcza sobie reakcji lękowych)

Rozwój Rój związanych z Płcią

Wpływ czynników Biologicznych na rozwój płci

Dymorfizm płciowy - biologiczne zróżnicowanie przedstawicieli płci męskiej i żeńskiej w celu reprodukcji.

Oddziaływanie czynników genetycznych - Osobniki żeńskie (X - 46 XX'), Osobniki męskie (X i Y - 46 XY). Komórka rozrodcza człowieka „Gameta”, Gameta żeńska (22 autosomy i chromosom płciowy X), Gameta męska (22 autosomy i chromosom X lub Y). W chwili poczęcia od ojca zależy płeć dziecka (wyznaczenie płci chromosomalnej). Jeśli płeć genotypowa embrionu jest męska (XY) to chromosom Y powoduje przekształcenie części zarodka w gonady męskie „Jądra”, Jeżeli embrion jest płci żeńskiej, chromosomy płciowe nie wywołują żadnych zmian przez pierwsze 6 tygodni od zapłodnienia. W 10-12 tyg jeden z chromosomów X powoduje wyodrębnienie się ze struktury zarodka gonad żeńskich „Jajników”.

Zaburzenia chromosomowe

Zespół Turnera - Komórka jajowa jest zapłodniona przez plemnik, który nie zawiera CHromosomów, lub gdy plemnik zawierający CH X zapładnia komórkę jajową nie mającą CH. Powstały zarodek ma tylko jeden CH X i jest oznaczony jako 45 XO. (w większości nie jest w stanie się rozwinąć w macicy albo ulega poronieniu). Cechy - wygląda jak dziewczynka ale nie ma jajników, i nie wytwarza chormonów niezbędnych do różnicowania się płci. Kobietom nie rozwijają się piersi, nie ma menstruacji, Są niskie, nietypowa budowa klatki piersiowej i szyi. Wysokie zdolności werbalne i bardzo niskie zdolności przestrzenne.

Zespół Klinefeltera - komórka jajowa o podwójnym CH X zapłodniona przez plemnik przenoszący CH Y i jest oznaczony jako 47 XXY. Cechy - dziecko ma wygląd chłopca, nieco sfeminizowane ze względu na niski poziom męskiego hormonu płciowego. Mężczyźni mają długie ręce, bardzo słabo owłosione ciało,

Zespół 47 - plemnik przenosi dwa CH Y - powstaje zarodek męski karlotypie 47 XYY. Cechy - mężczyźni mają potężną budowę ciała, bardzo męskie cechy osobowości. Stanowią oni wysoki odsetek pensjonariuszy instytucji psychiatrycznych i więzień. Mniej tolerancyjni na frustrację i bardziej impulsywni.

Genami powiązanymi z Płcią - pewne geny obecne tylko w CHromosomach płciowych lub nazywane genami powiązanymi z X, gdyż prawie zawsze są zawarte w CH X. Zespół kruchego X - zaburzenia genów powiązanych z CH X, ujawniające się znacznie częściej u mężczyzn powodujące upośledzenie rozwoju umysłowego, mowy, zaburzenia zachowania oraz pewne charakterystyczne cechy wyglądu zewnętrznego (wydłużona twarz).

Cechy ograniczone do jednej płci - Geny, które wpływają na mężczyzn i kobiety w odmienny sposób, a nie są przenoszone przez chromosomy płciowe. Zdarza się, gdy do ujawnienia jakiejś cechy niezbędny jest określony poziom hormonów płciowych.

Oddziaływania czynników hormonalnych - Po upływie 3 mies od zapłodnienia wew organy płciowe płodu mogą przekształcić się w organy męskie lub żeńskie. Rozwijające się pod wpływem CH Y gruczoły płciowe - jądra, wydzielają hormony zwane ANDROGENAI, które z kolei powodują wzrost męskich wew organów rozrodczych. Jeśli w 3 mies nie są wydzielane androgeny, wówczas wew organy płciowe a później zew rozwijają się jako organy żeńskie. W 5 mies zaczynają się rozwijać zewnętrzne organy płciowe, jeśli wydzielane androgeny - męskie narządy (prącie i worek mosznowy), Miedzy 3 - 8 mies od chwili poczęcia hormony oddziałują na rozwój i organizację mózgu płodu. Hormonami produkowanymi przez jajniki - estrogeny i progesteron (hormony o działaniu feministycznym). Lateralizacja mózgu stronna organizacja mózgu człowieka w której lewa i prawa półkula pełnią odmienne funkcje. Zróżnicowane proporcje hormonów płciowych u płodów wpływają najpierw na rozwój podwzgórza - struktury mózgu, która reguluje funkcjonowanie przysadki mózgowej. Gruczoł u osób dorosłych kontroluje produkcję hormonów przez gonady. Hormony podtrzymują niektóre funkcje organizmu, pobudzają do pewnych zachowań społecznych, zachowań macierzyńskich, aktywności seksualnej. Zaburzenia hormonalne - Zespół nadnerczo - płciowy (AGS) - spowodowany nadmiernym wydzielaniem androgenów w okresie ciąży, przyczyna jest dziedziczny niedobór enzymu co powoduje że gruczoł nadnerczy produkuje androgeny bez względu na to czy zostały wykształcone jądra czy nie. Osobowość kobiet z tym zespołem pozostaje męska nawet po zastosowaniu leczenia chirurgicznego i hormonalnego. Mężczyźni wykazują nieco bardziej uwypuklone cechy męskie, Niewrażliwość na androgeny - brak reakcji płodu na obecność hormonu męskiego. Wada genetyczna, Jądra płodu XY produkują hormony, lecz ani wew, ani zew męskie narządy płodowe nie rozwijają się. Osobowość mężczyzn jest sfeminizowana.

Lateralizacja mózgu - mózg człowieka jest podzielony na 2 półkule, spełniające odmienne funkcje. Lewa - kontroluje prawą stronę ciała, odbiera informacje z prawej strony (ucho, ręka, noga, oko), odpowiedzialna za mowę i język. Prawa - odbiera sygnały z lewej strony i kontroluje lewą stronę, odpowiedzialna za zdolności matematyczne i przestrzenne. Mężczyźni są silniej zlateralizowani niż kobiety, ich prawe i lewe półkule funkcjonują bardziej niezależnie. Lateralizacja mózgu odgrywa rolę w powstawaniu różnic międzypłciowych. W wieku 2-3 lat dzieci obu płci zaczynają przetwarzać bodźce werbalne poprzez prawe ucho, a bodźce niewerbalne przez lewe ucho. Funkcje językowe u kobiet rozmieszczone są w obydwu półkulach, a u mężczyzn bardziej skupione w lewej półkuli.

Osobowość Androgyniczna (obupłciowa) - typ osobowości łączący właściwości pożądane w osobowości męskiej i kobiecej. Uważa się że najzdrowsze psychicznie są osoby posiadające mieszankę cech pożądanych zarówno u kobiet jak i u mężczyzn. (Cechy pożądane u mężczyzn; niezależność, ambicja, wiara we własne siły; u kobiet ekspresja uczuć, współczucie, wrażliwość ciepło).

Rozwój psychiczny dziecka przed narodzinami

Rozwój Układu Nerwowego - w 20 dniu zostają uformowane związki mózgu i rdzenia kręgowego, 33 dniu - formowanie kory mózgowej (35 - widocznych 5 pęcherzyków mózgowych). 7 tyg - mózg wysyła impulsy, które koordynują funkcje niektórych organów, W 41 dniu - odruchy nerwowe, 43 dniu - pierwsze fale mózgowe, pierwotne doświadczenie świadomości. W 3 miesi mózg odznacza się aktywnością. Miejscem powstania fal mózgowych jest pień mózgu. W 4 miesi mózg ma możliwość reagowania różnymi stanami świadomości, podobnymi do stanów snu i czuwania. Po 6 miesi liczba zwojów nerwowych i wyposażenie mózgu w substancję szarą osiąga maksimum. W 7 mies 6 warstw kory mózgowej jest już łatwo rozpoznawalnych. Trwa proces wykształcania osłonki mielinowej (dzięki niej wzrasta prędkość przebiegu impulsów elektrycznych). Między 28 - 32 tyg, kora mózgowa jest na tyle dojrzała, by podtrzymać świadomość i stanowić podstawę pamięci, myślenia, uczuć.

Współpraca układu nerwowego i mięśniowego - NARZĄDY ARTYKULACYJNE - Od samego poczęcia wykazuje aktywność, której formy zmieniają się wraz z rozwojem. Ruchy początkowo są wolne i nieregulowane. W 6 tyg spontaniczne ruchy, pracują mięśnie i nerwy. W 12 tyg wykonuje szereg ruchów, które nie są stymulowane działaniem bodźca (kopie nogą, obraca stopą, zamyka i otwiera palce rąk i nóg, obraca głową, rusza biodrami, otwiera i zamyka usta, oczy, połyka, zezuje, ściąga brwi reaguje na dotyk). Rozpoczynają swą pracę mięśnie potrzebne w okresie postnatalnym (do chwytania, oddychania, wydawania dźwięków, ssania). Mięśnie jeszcze słabe, spontaniczny odruch podciągania, podnoszenia górnej wargi (wstęp do odruchu ssania). Od 17 tyg potrafi uwypuklać i wysuwać wargi do przodu, ćwiczy ruchy ssące warg. W 29 tyg ruchy ssania dobrze ukształtowane, często ssie swój palec. NARZĄDY FONACYJNE - Po koniec 12 tyg są ukształtowane struny głosowe, zdolne do reakcji płaczu. Połykanie wód płodowych (nabieranie i wypieranie wód, ruchy potrzebne przy oddychaniu i mówieniu), - wrażliwe na smak. W 13 tyg spontaniczne, próbne ruchy oddychania - skurcz klatki piersiowej. W 19 tyg ruchom klatki piersiowej towarzyszy skurcz i rozkurcz mięsni przepony i brzucha. W kolejnych tygodniach wzrasta siła i amplituda skurczów i rozkurczów. W 23 tyg zdolne od skutecznego samodzielnego oddychania przez jakiś czas po urodzeniu. Oddychaniu towarzyszy płacz wysokiej tonacji.

Normalne życie organizmu płodu jest życiem czynnym, w którym można odnotować różne formy aktywności. Rzadko obserwuje się aby nie przejawiały jakiejś formy ruchu przez dłużej niż 10 minut. Płód wykazuje regularne cykle aktywności. Około 24 tyg nabywa umiejętności bycia w dwóch stanach - snu i czuwania. Pojawienie się fazy REM w 23 tyg. Jest to okres marzeń sennych, pogrążenia się we własnych uczuciach, zapamiętywania, porządkowania zasobów pamięciowych i integracji informacji. Faza konieczna do normalnego rozwoju. Aby prawidłowo się rozwijać dziecko musi ćwiczyć swój mózg, zaś neurologiczna aktywność w czasie fazy REM jest takim ćwiczeniem. Nadmierna ruchliwość, aktywność dziecka w macicy, może po urodzeniu być odbierana jako nerwowość, drażliwość, mogą mieć trudności w osiągnięciu odprężenia, szybko reagują niepokojem.

Rozwój Zmysłów

Zmysł Równowagi - Podstawą poczucia równowagi są pobudzenia przedsionka w aparacie słuchowym. Odruchy błędnikowe występują już w 4 mies płodowym, zaś reakcje związane z działalnością kanałów półkolistych - pod koniec rozwoju prenatalnego. Pierwszym zjawiskiem odbieranym są zjawiska rytmiczne, związane z kolebaniem się w czasie poruszania się i chodu matki.

Zmysł Dotyku - 6 - 7 tyg nerwy i mięśnie zaczynają pracować wspólnie. Górna warga staje się wrażliwa na dotyk. Do 10 tyg powierzchnią wrażliwą jest okolica szczękowa i żuchwowa. W połowie 11 tyg rezultatem drażnienia dłoni jest jej zamkniecie, później stymulacja powierzchni ramienia powoduje jego rozciągnięcie i ruch barków, dotknięcie górnej powieki wywołuje skurcz mięśni oczu, a podeszwy - zgięcie palców. Około 11 tyg w zamknięciu dłoni bierze już udział kciuk, skurcz mięsni oka drażniąc okolice brwi. Między połową 14 - 15 tyg prawie cała powierzchnia jest wrażliwa na dotyk, Zanika prawie całkowicie reakcja uogólniona i seria reakcji w odpowiedzi na jednorazowy dotyk (dotyk warg powoduje tylko ich zamknięcie), W 15 tyg pojawia się chwytanie, w 27 tyg mięśnie są na tyle silne, że potrafi utrzymać w jednej ręce cały ciężar swojego ciała, w 29 tyg ruchy ssania są dobrze ukształtowane, w 33 tyg język wysuwa się szukając bodźca, dotykając lekko dolna wargę.

Zmysł Bólu - płód wcześnie reaguje na ból i zmianę temperatury. Receptory dotykowe skóry są aktywne w odbieraniu zmian ciśnienia wód płodowych i wrażenia uciskowe są elementem prenatalnym doświadczenia dziecka. Reaguje zwiększoną aktywnością, jak matka pije coś zimnego lub bierze zimny prysznic.

Zmysł Smaku - Od 7 tyg zaczynają się rozwijać kubki smakowe, w 12 tyg różnicują podstawowe smaki, w 14 tyg zaczyna połykać wody płodowe w ilości około 1 l dziennie, wrażliwe na smak. W 5 mis ilość kubków smakowych oraz gruczołów wzrasta i narząd smaku jest funkcjonalnie sprawny. Gdy wody płodowe są słodkie zwiększa się ich połykalność dwukrotnie, gdy są gorzkie lub kwaśne ustaje połykanie.

Zmysł Wzroku - w 3 tyg zaczątki oka, 7 tyg kończy się rozwój soczewki, W 16 tyg dziecko reaguje na światło słoneczne, Bezpośrednie oświetlanie brzucha matki - przyspieszenie częstości uderzeń serca, zmiana pozycji ciała, zwiększenie aktywności, odwrócenie głowy, w 24 tyg złożone ruchy gałką oczną patrzy w górę, dół, na boki, w 32 tyg następuje szczyt dojrzałości, po którym następuje powolna degeneracja tego narządu.

Zmysł Słuchu - w 3 tyg zauważa się pęcherzyki słuchowe, w 5 tyg kończy się formować ucho wewnętrzne, w 7 tyg małżowina uszna ma specyficzny kształt odziedziczony po rodzicach. Miedzy 4 - 5 mis (13-20 tyg) Płód zaczyna reagować na bodźce akustyczne. Wibracje pralki powodują zmiany w aktywności dziecka. Od 21 tyg reaguje silnie na dźwięki (krzyk) przez wzmożenie ruchów. Od 25 tyg dziecko dostosowuje swą aktywność do dźwięków. Uczy się rytmu serca swej matki staje się on symbolem stałości. Podobnie uspokajająco działa tykanie zegara, stukanie maszyny do pisania, dźwięk wentylatora.

Dziecko reaguje na dźwięki mowy ludzkiej. Przyswaja cechy prozodyczne języka i po urodzeniu łatwiej uczy się tego języka, którym otoczenie mówiło przed jego narodzinami. Szczególnie dobrze słyszy i rozpoznaje głos matki, oraz uderzenia jej serca. Reaguje na dźwięki o różnej charakterystyce jako na bodźce, nie mając wyrobionego pojęcia dźwięku ani świadomości różnicy zachodzącej między nimi. Dziecko w prenatalnej fazie swego życia może uczyć się znaczenia dźwięków i adaptować się do nich. Zwraca się uwagę na potrzebę psychoprofilaktyki płodowej, która polega na wykorzystaniu muzyki instrumentalnej o niskiej częstotliwości drgań (Muzyka Vivaldiego i Mozarta - działa uspokajająco i rozluźniająco). Niebagatelne znaczenie ma śpiew matki, intonacja jej głosu, przemawianie do dziecka, oraz rodzaj dźwięków otoczenia w którym matka przebywa.

Odruchy wrodzone - Między 2 i 4 mies - odruch chwytny, Między 4 i 5 mies - pływanie, Między 4 i 8 mies - połykanie, Między 8 i 9 mies - odruch Moro. Większość odruchów służy zachowaniu postawy, czynności wydzielniczej i obronnej.

Układ Płciowy - w zależności od rozwoju układu nerwowego i hormonalnego formuje się typ temperamentu seksualnego. Hormony wywierają wpływ na zróżnicowaną płciowo ekspresję zachowania i socjalizację. Prawdopodobnie pod koniec okresu łonowego pod wpływem hormonów następuje maskulinizacja i feminizacja mózgu.

Pamięć - Między 7 i 8 mies pierwsze uchwytne oznaki przechowywania informacji. Dziecko między 7 i 9 mies jest zdolne przeżywać różne stany emocjonalne (radość, niepokój), zdobywa doświadczenia, które stanowi predyspozycje osobowościowe do otwartości, zaufania, poczucia bezpieczeństwa i optymizmu.

Psychika NOWORODKA

Zdolność Uczenia się - Uczenie się definiuje się jako zmianę zachowania, która narasta z czasem jako rezultat doświadczenia. Dzieci wykazują zdolność uczenia się przy użyciu wszystkich sposobów. Klasyczne Warunkowanie - zapoczątkowane przez Pawłowa. Poprzez powtarzające się próby zestawiające bodziec bezwarunkowy (neutralny) z warunkowym (naturalnym) uczono dzieci reagowania na b. neutralny występujący pojedynczo. Instrumentalne Warunkowanie - (przez wzmocnienie) Niemowlęta uczą się szybciej kiedy pożądane zachowanie jest nagradzane. Habituacja (tworzenie nawyków) - tendencja do coraz słabszego reagowania na ten sam bodziec. Reakcje dzieci na nowe i znane słowa, dźwięki, zapachy, smaki w serii prezentacji są potwierdzeniem zdolności rozróżniania, pamięci i uczenia się. Naśladownictwo - noworodki przejawiają nieoczekiwane zdolności naśladowania gestów i mimiki dorosłych. Godzinę po porodzie potrafią naśladować dorosłych pokazujących język, szeroko otwierających usta. Już w 36 godzin po urodzeniu rozróżniają i naśladują wyrażenie szczęścia, smutku i zdziwienia, wskazuje na kompetentne łączenie możliwości społecznych, percepcyjnych, poznawczych i sensoryczno - motorycznych w szybkiej i efektywnej komunikacji. Impriting (drukowanie) - opisuje on uczenie się w sytuacjach krytycznych i urazowych. Silne, jednorazowe uczenie się stwierdza się u ludzi, którzy skoczyli z mostu, przeżyli i w ciągu kilku sekund dokonała się przemiana. Nagłe zmiany pozytywne i negatywne, w następstwie wielu doświadczeń na granicy życia i śmierci. Stwierdzono istnienie związków między fizycznymi i psychicznymi problemami pacjentów, a ich urazami porodu jaki przeżyli. Radość w uczeniu się - dzieci czerpią przyjemność z pociągania sznurka, by wprawić zabawkę w ruch, z kopania by włączyć projektor. Radość uczenia się lub kontroli nad czymś ze środowiska zewnętrznego jest wyrażona poprzez śmiech, gruchanie, gaworzenie w momencie, kiedy dziecko uświadomi sobie jak to robić. Stymulacja dziecka - Naturalne głaskanie, rozmowa i dobrze przemyślane i zaaranżowane doświadczenia sensoryczne, przyspieszają rozwój. Izolacja jest zastąpiona kontaktem. Niemowlęta otrzymujące dodatkowe ilości opieki i zainteresowania, wykazują oznaki lepszego usposobienia, większej inteligencji po upływie miesięcy w porównaniu do dzieci odizolowanych w żłobkach.

Zdolności Pamięci - dowody kompetentnego uczenia się noworodków, są dowodem kompetencji pamięci, jako że pamięć jest potrzebna do uczenia się. Pamięć Proceduralna - jest sposobem opisania tego co umożliwia zachowanie i przypomnienie sobie wyuczonych związków między bodźcem i reakcją. System przypominania sobie, dotyczący wzorów mięśniowych i koordynacji mięśniowej jak np. przy siadaniu. Pamięć jest nieświadoma i automatyczna. Pamięć Semantyczna - dotyczy świata słów, wewnętrznych nastrojów, nieobecnych percepcyjnie. Typ pamięci bardziej świadomej niż automatycznej. Noworodki są w stanie rozwijać i przetwarzać mowę. Pamięć Epizodyczna - jest pamięcią - zgodną z naszym o niej wyobrażeniem - autobiograficzną i angażującą bardzo osobisty rodzaj świadomości. Wcześniaki 35 tyg mogą rozróżniać i zapamiętać nieznane dotychczas układy barw. Noworodki rozpoznają nowe formy i pamiętają informacje wizualne. Stany emocjonalne uznaje się również za decydujące dla pamięci. Uczucia stanowią same w sobie system językowy. Żywotne emocje wpływają bezpośrednio z kontaktów z ludźmi i dotyczą subtelnych aspektów natężenia, ruchu i rytmu. Emocje są często związane procesami życiowymi jak oddychanie, zasypianie, budzenie się, przewijanie, ubieranie. Fale emocji mogą być wywołane słuchaniem muzyki, wstrząsami spowodowanymi hałasem. U starszych niemowląt trwałość pamięci jest bardzo silna, pomimo prób świadomego zakłócania poprzez wmieszanie mylących lub nieistotnych treści. Pamięć Porodowa - „Pamięć Kliniczna”, niektóre wspomnienia porodowe ujawniają się spontanicznie.

temat				dziewczęta	chłopcy
Wyjaśnienie etologiczne i biologiczne				Większa opiekuńczość w stosunku do młodych	Silniejsze dążenie do eksploracji i większa agresywność
Osobnicy płci męskiej i żeńskiej różnią się pod względem anatomicznym, odmienne role w procesie reprodukcji. Podejście biospołeczne sugeruje, że pewne elementy biologiczne (geny i hormony) uruchamiają proces różnicowania się płci, muszą jednak być zachowane warunki środowiskowe dla podtrzymania i zakończenia procesu
Podejście poznawczo - rozwojowe				Zachęcanie do zabawy lalkami Zwracanie uwagi na informacje napływające np., z telewizji odnoście reklamy nowych lalek	Zachęcanie do gry w piłkę Zwracanie uwagi na zainteresowanie się wynikami meczu podawanych w wiadomościach
Skupia się na zdolności dziecka do rozumienia pojęcia męskości i żeńskości, oraz do utożsamiania się z którąś płcią. Ciągłość płci - świadomość, że płeć jest taka sama przez całe życie. Tożsamość płciowa - zdolność kategoryzowania siebie jako osoby płci męskiej lub żeńskiej. Niezmienność Płci - świadomość że płeć danej osoby jest trwała i nie może zmienić się pod wpływem powierzchownych zmian. Stałość płci - wiedza o tym, że płeć stanowi integralną i trwałą część naszego Ja. Schemat płci - struktura służąca do organizowania informacji odnoszących się do własnej płci, Schematy są rezultatem działania 2 czynników; wrodzonej tendencji dziecka do organizowania i klasyfikowania informacji napływających ze środowiska, oraz wiąże się z tym, że kultura wymusza na nas wprowadzenie wyróżników płci, dzięki którym płeć jest łatwa do identyfikacji.
Teoria Uczenia się					Będą zachowywali się w tradycyjny sposób, ponieważ spotkają się ze społeczną aprobatą takich zachowań
Role płciowe jako wyuczone wzory zachowania, nabywane poprzez doświadczenie, oraz kształtowane przez środowisko. Wiele zachowań typowych dla danej płci stanowi efekt działania znanych reguł uczenia się, wzmocnienie zachowań, uczenie się przez obserwację. Jeśli typowe dla płci zachowania są wyuczone to mogą zostać oduczone lub ulec modyfikacji pod wpływem zmian zachodzących w środowisku dziecka lub w jego otoczeniu.
Modelowanie	Wolą naśladowanie dorosłych kobiet, ale i naśladują dorosłych mężczyzn, co może być odzwierciedleniem ich spostrzeżenia że w naszej kulturze mężczyźni mają wyższy status i są bardziej nagradzani. W środkach masowego przekazu przedstawiane przy wykonywaniu codziennych zajęć domowych, przy opiece nad dziećmi. Ojcowie troszczą się oby były kobiece, Matki traktują je podobnie				Jeśli nawet Chłopiec jest przekonany o kobiecości zachowania, to raczej nie będzie go naśladować, nawet jeśli modelem był mężczyzna. W środkach masowego przekazu przedstawiani w sytuacjach związanych z pracą zawodową poza domem. Ojcowie troszczą się aby byli męscy. Matki traktują ich podobnie
Dzieci poświęcają więcej uwagi obserwowanym, modelom tej samej płci, lepiej przypominają sobie zachowania tych modeli i w większym stopniu je naśladują. Modelowanie zaczyna się w domu, (dzieci obserwują rodziców zajmujących się tradycyjnymi dla danej płci pracami), Środki masowego przekazu (telewizja dostarcza informacji o społecznych zwyczajach i zachowaniach), Książki i lektury szkolne. Matki i ojcowie zachowują się w inny sposób wobec syna i córki. Ojców
Typizacja płciowa			Okres niemowlęcy (pierwsze 2 lata) Są na ogół zdrowsze i bardziej zaawansowane w rozwoju, są nieco mniejsze i lżejsze, słabiej umięśnione, bardziej wrażliwsze na ból, koordynacja ciała oraz układu nerwowego lepsza, dłużej i częściej utrzymują kontakt wzrokowy. Dziewczynki więcej wokalizują, szybciej zaczynają mówić. Doświadczają bogatszej stymulacji słownej ze strony otoczenia, matki utrzymują wyższy poziom wymiany językowej Wiek Przedszkolny (3 - 5 r.ż.) Wolą zabawę lalkami, strojenie się, zajęcia artystyczne, prace domowe, preferują czynności siedzące (czytanie), szerszy zakres zainteresowań, chętniej podejmują działania preferowane przez płeć przeciwną. Bawią się w grupach jednorodnych ze względu na płeć (wcześniej uczestniczą), Bawią się w grupach 2,3 osób, Skłonne trzymać się bliżej osób dorosłych, W interakcjach widoczne dążenie do większego wyrównania i wymienności pozycji wszystkich członków grupy. Wychowawcy nie maja nic przeciwko dziewczynkom wykazującym chłopięce zainteresowania, spotykają się z niewielką dezaprobatą dla podejmowania przez nie męskich czynności.		Okres niemowlęcy (pierwsze 2 lata) Bardziej aktywni ruchowo i mniej śpią, bardziej pobudliwi, drażliwi. Więksi, bardziej umięśnieni, mniej wrażliwi na ból, Później zaczynają mówić, częściej występują różnego rodzaju choroby, dolegliwości i nieprawidłowości. Chłopcy są bardziej zachęcani do raczkowania i chodzenia, jak również są ogólnie intensywniej stymulowani fizycznie Wiek Przedszkolny (3 - 5 r.ż.) Większe zainteresowanie klockami, pojazdami do zabawy, przedmiotami którymi można manipulować. Angażują się w różne formy aktywności ruchowej całego ciała, zawierającej w sobie fizyczną agresję, mocowanie i popychanie. Więcej czasu spędzają z rówieśnikami, osobami spoza rodziny. Bawią się w grupach jednorodnych ze względu na płeć, bronią wstępu do grupy, Bawią się w większych grupach, zazwyczaj w miejscach publicznych poza zasięgiem wzroku rodziców, Interakcje są nacechowane dominacją i walką o zdobycie pozycji przywódcy. Wychowawcy częściej okazują dezaprobatę i krytyczny stosunek wobec podejmowania czynności odpowiednich dla płci przeciwnej, okazują niechęć do chłopców, którzy biorą się do dziewczęcych zajęć. Nie mogą odstępować od tradycyjnie męskich zachowań bez negatywnych konsekwencji
Typizacja płciowa - proces w którym dzieci rozwijają postawy i zachowania uważane za odpowiednie dla ich płci. Segregacja płciowa - dziewczynki i chłopcy bawią się w grupach jednorodnych ze względu na płeć. W trakcie interakcji z niemowlętami rodzice zachęcają do wybierania zabawek neutralnych lub stosowanych dla płci. Rodzice życzliwie reagują na te zachowania i zabawy swoich dzieci, które są stosowane do ich płci, natomiast negatywnie się odnoszą do zachowań uważanych za charakterystyczne dla płci przeciwnej.
Rozwój a Środowisko		Reagują na rozwód mniej negatywnie. Wstrząs emocjonalny wywołany rozpadem rodziny ustępuje zazwyczaj szybciej u dziewczynek, najczęściej w ciągu 2 pierwszych lat. Wychowywane bez ojca bardzo niewiele zaburzeń dotyczących roli płciowej ujawnia się przed okresem dorastania. U nastolatek może pojawić się kilka wzorów zachowań problemowych. Mają większe trudności w kontaktach z chłopcami w ich wieku. niektóre stają się nieśmiałe i wycofujące, inne nadmiernie ekstrawaganckie i pragną zwrócić na siebie uwagę			Reagują na rozwód bardziej negatywnie. Często przeżywanym przez nich problemom towarzyszą zaburzenia zachowania w domu i szkole. Agresja i nieposłuszeństwo, utrzymują się czasami nawet przez kilka lat po rozwodzie. Rozwój roli jest często zaburzony przy wychowywaniu się bez ojca, zwłaszcza jeśli rozstanie nastąpiło w okresie niemowlęcym lub wczesnego dzieciństwa. Tacy chłopcy ujawniają ogólnie mniej typowych dla ich płci zachowań i postaw niż chłopcy żyjący w pełnych rodzinach
Rozwód może wywołać wiele szkodliwych skutków dla rozwoju dzieci, a także dla rozwoju ról płciowych.
Świadomość ról płciowych				4 latki kojarzą z kobietami - różowy, lawendowy.	4 latki kojarzą kolory z mężczyznami - niebieski, brunatny, kasztanowy.
W wieku 3 lat - wszystkie dzieci ujawniają już tożsamość płciową, około 4 lat - pojęcie ciągłości płciowej, około 5 lat - niezmienność płci. Około 2 lat dzieci potrafią prawidłowo pogrupować na dwie strony obrazki przedstawiające mężczyzn i kobiety, oraz typowe akcesoria, w wieku 3 lat - etykietowanie zabawek wg płci. Niewiele dzieci poniżej 5 lat potrafi kategoryzować cechy zachowań jak agresja, dominacja, uprzejmość, emocjonalność jako bardziej męskie czy kobiece. Zdolność narasta z wiekiem. Dzieci wykazują tendencje do uczenia się i zapamiętywania najpierw treści stereotypu własnej płci, a potem stereotypu płci przeciwnej, do uczenia się najpierw stereotypu roli męskiej,(jaśniej zdefiniowany) a później kobiecej. Pojęcie stałości płci (znajomość roli płciowej) powinno wyprzedzać wystąpienie zachowań związanych z rolą płciową. Wiedza o roli płciowej powinna korelować z zachowaniem związanym z ta rolą, Zmiany w sposobie rozumienia roli , jeśli się uda to powinna się także uwidocznić zmiana zachowania i preferencji w tym zakresie. Prawdopodobnie dzieci uczą się Etykietowania - dzięki wzmocnieniom i modelowaniu, sposobie wykonywania czynności opatrzonych etykietą. Etykietowanie ze względu na płeć ma wpływ na zachowanie dzieci. Gdy czynności lub przedmioty są uważane za właściwe dla którejś płci, dzieci wybierają tą przypisywana własnej płci, a unikają tych które są odpowiednie dla płci przeciwnej.
Wpływ rodziny na rozwój ról płciowych
Status społeczno - ekonomiczny - wyższy status rodziny sprzyja mniej stereotypowym , ze względu na płeć przekonaniom i zachowaniom dzieci. Dzieci wychowywane w niepełnej rodzinie wykazują mniejszą stereotypowość zachowań związanych z płcią, niż dzieci wychowywane w pełnych rodzinach. Dzieci pracujących matek ujawniają w swych postawach, preferencjach i zachowaniach mniej stereotypów płciowych, niż dzieci matek pozostających w domu. Postawy i zachowania rodziców odnoszące się do płci wpływają na związane z płcią przekonania i zachowanie dzieci.

Różnice poznawcze
Język i zdolności werbalne	Małe dziewczynki ujawniają większe zdolności w nabywaniu większości umiejętności werbalnych. Niemowlęta wydają w młodszym wieku więcej dźwięków, wcześniej zaczynają używać słów i mają początkowo większy ich zasób, lepszy rozwój językowy pod względem gramatycznym, znaczna przewaga w wieku 2 lat							W okresie niemowlęcym wydają mniej dźwięków, Pod względem zdolności rozumienia - pojmowanie znaczenia słów są lepsi
Zdolności matematyczne	Zazwyczaj wcześniej zaczynają liczyć i posługiwać się liczbami. W początkowych klasach szkoły podstawowej są lepsze w zadaniach rachunkowych. Traktują matematykę jak przedmiot dla chłopców, mniej się nią interesują.			Lepsi w zadaniach matematycznych wymagających rozumowania. W okresie dorastania ujawniają coraz większe zdolności matematyczne. Zwłaszcza na wyższym poziomie uzdolnień. Nauczyciele bardziej zachęcają do nauki. Używają częściej komputera do odrabiania prac domowych i do zabawy. Częściej zapisują się na kursy komputerowe, wyjeżdżają na obozy informatyczne.
Zdolności przestrzenne	Małe dzieci są zniechęcane do podejmowania czynności sprzyjających rozwojowi umiejętności przestrzennych, przez to zaniedbują ją		Systematyczna przewaga w zdolnościach przestrzennych. Zachęcani do podejmowania czynności sprzyjających rozwojowi umiejętności przestrzennych, przez co doskonalą je. Mają biologiczną przewagę w zakresie niektórych umiejętności przestrzennych, spowodowaną przez mechanizmy biologiczne.
Procesy Poznawcze	Lepiej wykorzystują strategie organizowania materiału pomocne w zadaniach pamięciowych. lepiej wypadają w zadaniach wymagających przypominania sobie liter alfabetu niż położenia elementów w przestrzeni. Przewaga pod względem zdolności werbalnych						Przewaga pod względem pamięci jako takiej
Różnice społeczne i osobowościowe
Aktywność i eksploracja	Gdy matki nie reagują na zabawę, dzieci są mniej skłonne poznawać otoczenie i oddalać się od matki. Tylko wtedy gdy matki często włączą się do samotnej zabawy córek, wzrasta dążenie dziecka do samodzielnego badania otoczenia. Potrzebują więcej zachęty, aby odważyć się wyjść.				Bardziej aktywni, bardziej lubią manipulować przedmiotami i eksplorować swoje otoczenie. Spędzają więcej czasu na wolnym powietrzu, wykorzystują znacznie więcej fizycznej przestrzeni i częściej wdają się w potyczki. Stają się bardziej niezależni wtedy, gdy matki pozwalają im pozostawać samym i nie wtrącają się do ich zabawy. Mogą być bardziej biologicznie predysponowani do eksploracji
Wpływ Społeczny	Bardziej skłonne stosować perswazję słowną lub w ogóle zaniechać konfliktu. Rozwiązywanie konfliktów w oparciu o argumentację lub kompromis. Są bardziej podatne na wpływ społeczny, łatwiej dają się przekonać do zmiany swoich poglądów.					Próbując rozwiązać konflikt lub skłonić kogoś do zrobienia czegoś , postępują mniej delikatnie, często używając gróźb i siły fizycznej. Konflikty są często rozwiązywane przy użyciu siły. Mało podatni na wpływ społeczny i trudniej dają się przekonać do zmiany swych poglądów.
Agresja	Mniej agresji	Ujawniają więcej agresji. W wieku przedszkolnym i młodszym szkolnym ujawniają więcej agresji fizycznej, są oceniani przez swoich rówieśników jako bardziej agresywnych. Natężenie tych zachowań zmiesza się wraz z wiekiem, w ich miejsce mogą pojawić się inne formy agresji.
Różnice fizyczne	Są mniejsze, słabsze ich mięśnie są słabiej rozwinięte, wykazują lepsza koordynację mięsni, zdolne do prac wymagających większej zaradności					Są wyżsi, bardziej muskularni i odznaczają się większa siłą mięśni. Mogą wykonywać czynności wymagające większej siły fizycznej.

---