Rozdział 2

Teorie rozwoju

Teorie psychoanalityczne

• Freud, Carl Jung, Alfred Adler, Erik Eriksona, Jane Loevinger

• Objaśnienie ludzkiego zachowania przez zrozumienie leżących u jego podstaw procesów zachodzących w psyche

Freudowska teoria rozwoju psychoseksualnego

• Freud zakładał, ze zachowaniem rządzą procesy nie tylko świadome, lecz również nieświadome

• Libido - najbardziej podstawowy popęd, od urodzenia jest motywacją dla prawie wszystkich działań

• Mechanizmy obronne: wyparcie, zaprzeczenie rzeczywistości, projekcja

• Struktura osobowości: id (jego trzonem jest libido), ego (wykonawczy el. osobowości, superego (normy). Nie wszystkie z tych elementów pojawiają się w chwili narodzin!

• Id- niemowlę jest nim owładnięte

• Ego - rozwija się w wieku 2-4 do 5 lat

• Superego - przed rozpoczęciem edukacji szkolnej

• Fazy rozwoju psychoseksualnego (pierwsze 5-6 lat znaczącym procesem)

Faza	Wiek	Strefy erogenne	Główne zadania rozwojowe (potencjalne źródła konfliktów)	Pewne cechy dorosłych zafiksowane na tym etapie
oralna	0-1	Usta, język, wargi	Odstawienie od piersi	Zachowania oralne, palenie tytoniu i objadanie się, bierność i łatwowierność
analna	2-3	Odbyt	Trening czystości	Zorganizowanie, skąpstwo, upór lub ich przeciwieństwa
falliczna	4-5	Genitalia	Kompleks Edypa	Próźność, beztroska lub ich przeciwieństwa
latencji	6-12	Brak	Rozwój mechanizmów obronnych	brak
genitalna	13-18	Genitalia	Dojrzała intymność seksulana	Dorośli, którym udało się zintegrować poprzednie etapy, powinni dotrzeć do poziomu szczerego zainteresowania innymi i do dojrzałej seksualności

• Okres latencji przez Freuda nie jest etapem psychoseksualnym, bo libido nie było inwestowane w ciało

• Konflikt Edypa -3-4 lata, w jej trakcie „chłopiec naiwnie pragnie przy uzyciu nowo odkrytego źródła przyjemności zadowolić swoje najstarsze źródło przyjemności - matkę”, zaczyna więc zazdrościć ojcu, postrzega go jako potężnego - to ma moc kastracyjną, boi się go. Procesem obronym jest tu identyfikacja - chłopiec stara się dopasować swoje zachowanie do zachowania ojca.. to, co przejmuje od ojca - „wewnętrzny ojciec'' jest rdzeniem dla superego.

• U dziewczynek podobny konflikt, z tym że są zazdrosne o ojca. Mechanizm obronny to identyfikacja z matką.

Teorie stadiów rozwoju psychospołecznego według Eriksona

• Erikson w przeciwieństwie do Freuda uważał, zę rozwój wnika z interakcji pomiędzy wewnętrznymi instynktami a zewnętrznymi kulturowymi wymogami

• Rozwój trwa przez całe życie - rozwój poczucia tożsamości

wiek	Rozwijana cecha ego	Potencjalna zyskana siła	Niektóre zadania i działania w tym stadium
0-1	Podstawowa ufność a nieufność	Nadzieja	Ufność w matkę lub innego głównego opiekuna. Kluczowy element wczesnego bezpiecznego przywiązania
2-3	Autonomia a wstyd i zwątpienie	Wola	Nowe umiejętności fizyczne dają możliwość wolnego wyboru, pojawia się trening czystości, dziecko uczy się kontroli, ale jeśli jest nieodpowiednio traktowane, może nabawić się wstydu
4-5	Inicjatywa a poczucie winy	Zdecydowanie	Organizacja działań w jakimś celu, podwyższenie poziomu asertywności i agresji, edypalny konflikt z rodzicem tej samej płci wzbudza poczucie winy
6-12	Pracowitość a poczucie niższości	Kompetencja	Przyswojenie podstawowych kulturowych umiejętności i norm wraz z umiejętnościami szkolnymi i sposobem użycia narzędzi
13-18	Tożsamość a niepewność roli	Wierność	Przystosowanie pojęcia siebie samego do zmian związanych z pokwitaniem , dokonuje się wyboru pracy, osiąga dorosłą tożsamość seksualną poszukuje nowych wartości
19-25	Intymność a izolacja	Miłość	Nawiązuje się intymne stosunki wykraczające poza miłość młodzieńczą, założenie rodziny
26-65	Kreatywność a zainteresowanie sobą i stagnacja	Opiekuńczość	Rodzi się i wychowuje dzieci, skupia uwagę na osiągnięciach zawodowychi/lub kreatywności i szkoli następne pokolenie, porzuca się zainteresowanie sobą na rzecz innych
65 i więcej	Integralność ego a rozpacz	mądrość	Integrujei godzi z tożsamością się poprzednie etapy. Akceptacja samego siebie

• Prawidłowe rozwiązanie wymaga doświadczeń negatywnych i pozytywnych

Inni teoretycy psychoanalizy:

Model Przywiązania Johna Bowlby'ego

• bazował na freudowskim przekonaniu, ze korzenie osobowości tkwią w pierwszych nawiązanych przez dziecko stosunkach społecznych

• stąd zainteresowanie relacją z matką (bo najwcześniejsze i być może najważniejsze)

• inspirowany teorią etologii (zachowanie zwierząt) postuluje, że efektem ewolucji jest wyposażenie nowonarodzonego dziecka w pewien zestaw instynktownych zachowań zmuszających otoczenie do poieki nad nim: płacz, uśmiech, kontak wzrokowy

• również matka odpowiada na „zaczepki” dziecka reagując na płacz, mówiąc wyższym głosem

• tak na zasadzie bodziec- reakcja rodzi się więź

Teoria rozwoju ego Jane Loevinger

• skupiła się na ego

• rozwój człowiek z dzieciństwa dod dorosłości to 10 etapów, które w przeciwieństwie do eriksonowskiej i freudowskiej teorii nie mają nic wspólnego z wiekiem (!)

• nie wszyscy więc osiągną ten sam poziom i nie wszyscy dokonają tego w jednakowej perspektywie

• każdy etap to nowa perspektywa, nowe rozumienie świata i swojego związku z nim

• szczególną uwagę Bee zwraca na przejście ze stanu konformistycznego do opartego na własnym sumieniu (dzieje się to w okresie dojrzewania mniej-więcej)

Krytyka teorii psychoanalitycznych

• niejasność wielu pojęć - np. jak mierzyć identyfikację?

• brak definicji operacyjnych

Teorie humanistyczne

• Twórca - A. Maslow

• Wysunął założenie, że każda jednostka z zasady ma motywację wystarczającą , by osiągnąć pełnię swoich możliwości. Dąży do samourzeczywistnienia.

• 
  
  Motywacje

NIEDOBORU WZROSTU

*działania mające na celu utrzymanie * czyli pragnienie bycia zrozumianym,

fizycznej i emocjonalnej homeostazy, dawania innym i rozwijania się

pogoń za jedzeniem, popęd seksualny, * zaspokojenie daje zdrowie

chęć doświadczenia szacunku innych


*zapobiega lub leczy schorzenie

• Słynna hierarchia potrzeb zaspokajana od dołu ku górze

• Optymistyczna teoria: nigdy nie jest za późno by się zmieniać, nie jesteśmy zdeterminowani przez dzieciństwo,podobnie jak loevinger akcentuje wyłaniające się potrzeby, a nie sztywne ramy wiekowe

• Również wiele niejasnych pojęć

Teorie poznaczo-rozwojowe

Teoria Piageta

• Główną kwestia, jaką badał: „Jak rozwija się myślenie”, stworzył wiele technik badania myślenia dzieci

• Wg niego wszystkie dzieci przechodzą przez jednakowe, następujące po sobie etapy odkryć dotyczących świata, popełniając te same błędy i dochodzą do tych samych wniosków

• To nie środowisko nadaje kształt dziecku, lecz ono samo (także dorośli) aktywnie dązy do jego zrozumienia i przystosowania się

• Eksperyment Piageta: przelewamy wodę z niskiej szerokiej szklanki do wysokiej i wąskiej: 3-4 latki myślą i że w tej drugiej jest więcej wody, 7-latki już nie

• Schemat (działanie kategoryzujące), są schematy fizyczne i sensoryczne np. schemat patrzenia, schemat łapanie piłki, dziecko rodzi się ze skromnym zestawem schematów (patrzenie, smakowanie, dotykanie, słyszenie), a rzecz staje się obiektem dopiero gdzy specyficznie smakuje, jest specyficzne w dotyku

• Schematy są rozwijane przez kategoryzacje i porównywanie obiektów

• 
  
  
  Procesy odpowiedzialne za zyskiwanie nowych umiejętności

Asymilacja Akomodacja Równoważenie

Asymilacja

• Proces wchłaniania, przyjmowania pewnych zdarzeń i doświadczeń przez któryś ze schematów

• Np. dziecko sięga po ruchomą zabaweczkę nad łóżeczkiem i asymiluje do schematu patrzenia i sięgania, że coś jest ruchome

• Proces aktywny i selektywny (nie wszystkie nowe info zostaje zasymilowane)

Akomodacja

• Proces uzupełniający, w trakcie którego pod wpływem nowych informacji, docierających do nas w drodze asymilacji następują modyfikacje schematu

• Czyli dziecko sięgające po zabaweczkę następnym razem sprawniej złapie ją, bo polepszyło schemat chwytu

Równoważenie

• Podstawą jest założenie, że w procesie adaptacji dziecko daży do zachowania spójności, do zachowania „równowagi” koniecznej do racjonalnego zrozumienia świata

• Dziecko tworzyw więc spójne, mniej więcej wewnętrznie zgodne modele i teorie

• 3 momenty reorganizacji lub równoważenia :

1. 18-24 miesiąc ż. -dziecko odrzuca dominację schematów psychomotorycznych na rzecz pierwszej prawdziwej reprezentacji wewnętrznej

2. 5-7 rok ż. - pojawia się nowy zestaw schematów zwany operacjami (bardziej ogólne i abstrakcyjne działania, takie jaki dodawanie i odejmowanie w pamięci

3. dojrzewanie - dziecko odkrywa, w jaki sposób można posługiwać się (tzn. rozważać i analizować, reorganizować, porównywać) nie tylko pojęciami, ale również wydarzeniami i przedmiotami

Te trzy główne typy równoważenia wyznaczają 4 stadia:




• każde stadium bierze swój początek ze stadium poprzedniego

• w każdym stadium następuje przebudowa struktury myślenia dziecka

• nie jest konieczne przejście przez wszystkie stadia - nie wszystkie dzieci osiągną jednakowy poziom, ale zawsze następuje taka właśnie kolejność

Teorie Wygotskiego

• Utrzymywał, że formy myślenia dziecka wyrastają raczej ze społecznych interakcji niż prywatnych poszukiwań dziecka

• Zdobywaniu przez dziecko nowych umiejętności przewodzi dorosły (lub starsze rodzeństwo), który modeluje i konstruuje doświadczenie poznawcze - proces ten nazywa się budowaniem rusztowania

• Najważniejszą rzeczą w budowaniu rusztowania jest język, którego rodzice używają objaśniając zadania, w przyszłości dziecko będzie korzystało z tego języka

• strefa najbliższego rozwoju- obejmuje zadania, które nie mogą być wykonane przez dziecko samodzielnie, ale jest ono w stanie je spełnić, gdzy zostanie wsparte radą, Wygotski sugeruje, ze tak dziecko najlepiej się uczy

• strefa najbliższego rozwoju w miarę zdobywania nowych umiejętności stale się poszerza

• teoria ta znalazła zastosowanie w edukacji, mianowicie nauczyciele powinni poprzez pytania, pokazy, objaśnienia budować dla dziecka rusztowanie, czyli nuczyciele powinni być w strefie najbliższego rozwoju dzicka, co w dużych klasach o zróżnicowanym poziomie jest prawie niewykonalne

Krytyka teorii poznawczo - rozwojowych

• Piaget mylił się co do konkretnego wieku, w którym dzieci rozwijają u siebie określone zdolności

• Piaget mylił się również co do rozmiaru i ogólnego charakteru samych etapów, np. większość 8latków podczas wykonywania niektórych zadań wykazuje zdolność myślenia na poziomie „operacji konkretnych”, ale przy innych już nie , a wtedy , gdy mają do czynienia z zadaniem już im znanym, wykazują złożoność myślenia częściej iż przy okazji zadania, z którym nie maja takiego doświadczenia

• Ale są też znamienite plusy ;) teorię Piageta charakteryzuje… :

1. Konstruktywizm -wg Piageta dziecko konstruuje własny sposób rozumienia świata. Nie jest to proces pasywny, dziecko aktywnie dąży do zrozumienia

2. Zmiany jakościowe - Piaget podkreślił, ze np. 15stolatek zabiera się do rozwiązywania problemów i zadań nie tyle szybciej ale w zupełnie inny sposób niż 3latek

3. Specyficzne pojęcie - schematy, asymilacje, egocentryzm, zasada zachowania stałości (to z szklankami), pojęcie przedmiotu

Teorie uczenia się (behawioralne)

• Akcentują to, a jaki sposób otoczenia kształtuje dziecko

• Ludzkie zachowanie niezwykle plastyczne, formowane przez dające się przewidzieć procesy uczenia się

• Ich wadą jest to, że nie pomagają w zrozumieniu ludzkiego rozwoju

Warunkowanie klasyczne (bodziec bezwarunkowy, bodziec warunkowy, reakcja bezwarunkowa)

Warunkowanie instrumentalne (Sknner, wzmocnienie pozytywne, negatywne, wygaszanie)

Teoriapoznani społeczngo (Bandura, modelowanie, wzmocnienie wewnętrzne)

->>> wydaje mi się, że tyle razy to było przerabiane, że można to pominąć

Teorie rozwoju w okresie dojrzałości

Przechodzenie cyklów życia: perspektywa socjologiczna

• Czyli to co mają do powiedzenia socjologowie

• Pojęcie roli: treść pozycji społecznej - oczekiwane zachowanie i charakterystyka osoby zajmującej tę pozycję

• Struktura społeczna to seria zazębiających się ze sobą pozycji społecznych (matka, studentka, pracownik)

• Rola zalezy od w jakimś stopniu od kultury i grupy pokoleniowej

• Pełnienie wieli u ról jednocześnie powoduje rozmaite tarcia (konflikt ról)

• Obciążenie roli - gdy właściwości i umiejętności jednostki są niewspółmierne z wymaganiem roli

• Idea ról pomaga zrozumieć zmiany w życiu dorosłym, ponieważ można przewidzieć pewne zmiany ról związek z wiekiem

• Stadia życia rodzinnego (Evelyn Duvall)




• Każde z nich wiąże się z przyjściem lub odrzuceniem pewnej roli, albo tez ze zmianą treści roli centralnej

• Model ten jest podstawa do wielu badań socjologicznych

• Model ten jednak pomija ważne role dziadków lub opiekunów starzejących się rodziców

• Nie uwzględnia procesu rozwoju po ukończeniu 60 r.ż, jakby po przejściu na emeryturę nie zachodziły już dalsze zmiany ról i sposobu życia

• Dodatkowo wadą tego modelu jest że uwzględnia tego, zę większość ludzie współcześnie przechodzi przez te etapy nie w tej samej kolejności (rozwody, śluby bez dzieci, dzieci bez ślubów, samotne matki)

Model pór dorosłości Levinsona

• Centralnym pojęciem dla niego było struktura życia - wzorzec lub projekt leżący u podstaw życia ludzkiego w danym okresie. Składa się z:

• Ról, jakie człowiek kreuje

• Próby zachowania między nimi równowagi

• Jakość i wzór utrzymywanych przez niego stosunków

• A wszystko to przefiltrowane przez jego osobowość i temperament

• Struktury życia nie są trwałe, dlatego zę zmieniają się role i relacje pomiędzy nimi

• Łączą je struktury przejściowe, w których struktury ulegają modyfikacji









4 ery

• Fazy nowicjatu - wprowadzanie nowej struktury lub tworzenie jej

• Okres przejściowy -bilan struktury nowicjatu

• 
  Faza kulminacyjna - jednostka tworzy udoskonalonąstrukturę życia

• Każda era, faza, przejście mają określoną treść: zakres problemów i zadań

• Levinson nie twierdził, że każda era, faza, przejście jest lepsza, bardziej elegancka

• Podstawa życia człowieka są naprzemienne pojawiające się stabilne struktury życia i okresy przejściowe

A na koniec….Porówanie Teorii




---