Teorie rozwoju Kultury
Ewolucja i wewnętrzne źródła rozwoju kultury. Dyfuzja wzorów kulturowych i jej rodzaje. Funkcjonalizm. Kulturowe determinanty funkcjonowania systemu społecznego.
Ewolucjonizm
Najstarsza koncepcja rozwoju i badań kultury. Powstała w XIX w.
Termin „ewolucjonizm” zapożyczono z nauk biologicznych. Głównym teoretykiem ewolucjonizmu biologicznego był Karol Darwin. Równolegle do niego, ale pod kątem społecznym, badania takie prowadził Henry Spencer. Jako pierwszy przeniósł on założenia darwinizmu na grunt nauk społecznych.
Kultura:
podlega tym samym procesom, ulega ona ewolucji od form prostych do bardziej złożonych
postęp społeczno-kulturowy ma charakter kumulatywny. Każda następna epoka stanowi podsumowanie i rozwinięcie dorobku poprzedniej epoki
główni teoretycy tej koncepcji: L.H. MORGAN i E.TYLOR
L.H.MORGAN: autor dzieła „ Rozwój ludzkości od dzikości, poprzez barbarzyństwo do cywilizacji Podzielił on ludzkość na „okresy etniczne”:
okres dzikości
okres barbarzyństwa
okres cywilizacji
Okresom tym odpowiadały różne stany uspołecznienia: ustroje społeczne oraz typowy dlań poziom kultury.
Morgan zwrócił uwagę na przemianę sposobów zdobywania przez ludzi środków utrzymania.
Ewolucja społeczna jest dla Morgana procesem przechodzenia od wspólnej własności do własności prywatnej, od równości i braterstwa członków dawnego rodu do klasowego podziału i współzawodnictwa kierowanego żądzą posiadania członków społeczeństwa współczesnego.
Koncepcja Morgana wywarła szczególny wpływ na filozofię marksistowska.
E. TYLOR:
Podobnie jak Morgan, widział postęp i rozwój ludzkości w przechodzeniu od dzikości do cywilizacji.
Szczególny nacisk kładł jednak, nie na badaniu kultury jako całości, lecz na badaniu poszczególnych jej elementów. Wg Tylora kultura jest złożona całością, która obejmuje widzę, wierzenia, sztukę, moralność, prawo, obyczaje itp. Kultura jest zbiorem elementów, których ewolucję można rozpatrywać niezależnie od siebie.
Neoewolucjonizm
Prąd powstały w latach dwudziestych XX wieku w USA
Koncepcja filozoficzna, teoria kultury, ahistoryczna
Zakwestionowali prawo konwergencji i teorie przeżytków
Leslie Alvin White teoria ewolucji ogólnej
kierował się antyredukcjonizmem - analizował rzeczywistość kulturową jako odrębną niezależną od innych zjawisk. Kultura stanowi określoną całość powiązanych zdarzeń
Kultura służy zaspokojeniu potrzeb człowieka
Zapewnia trwałość gatunkowi ludzkiemu
W kulturze wyróżniamy trzy podsystemy : techniczny (narzędzia, technika ich użycia), socjologiczny (organizacja społ. zwyczaje, instytucje, wzory, zasady zachowania), ideologiczny (idee, wierzenia)
stopień rozwoju badali poprzez trzy kryteria:
Kryterium energetyczno absorpcyjne - poziom rozwoju mierzy się stopniem absorpcji energii, ale w granicach racjonalnych
Miernik dotyczy wymiaru gospodarczego (np. kilowatogodziny na osobę)
Kryterium semiotyczne - intensywność i poziom rozwoju to iloczyn zakresu i zasięgu informacji
(np. liczba bitów informacji na jednostkę w społ.)
Kryterium funkcjonalnej organizacji społeczeństwa
Stopień funkcjonalnej specjalizacji segmentów społ.
Julian Steward Teoria ewolucji wielolinjowej
Posługiwał się teorią ekologii kulturowej - człowiek nie jest tylko organizmem jest również ponadorganicznym czynnikiem kulturowym, zasadniczym znaczeniem ekologii jest adaptacja do środowiska
Zwolennik materializmu kulturowego - zmienne tech-środ i tech-ekonom są determinantami organizacji społ. i ideologii
Teoria ewolucji konkretnej:
czyli badanie adaptacji (badanie zmian przystosowawczych, jakim podlegają poszczególne kultury lub konkretna kultura i ich rozwój w stosunkowo krótkim czasie,
ewolucja jest sumą
jest rzeczywistym procesem historycznym
W obu teoriach definiowani kulturę za pomocą obserwowalnych elementów życia społecznego, poszukują wspólnych elementów postępu. Ściśle powiązali stopień rozwoju kultury danego społ. z rozwojem społ. i technologicznym
Dyfuzjonizm
Główny czynnik rozwoju to zapożyczenie i przenikane wytworów kultury z jednej strony do drugiej.
Amerykański dyfuzjonizm:
Franz Boasa (akcentował określenie dynamiki kontaktów międzyludzkich i ich efektów)
Edward Sapir: koncepcja areałów kulturowych (pozwala na odtworzenie chronologii względnej badanych zjawisk.)
Kroeber: d. To proces rozprzestrzeniania się elementów kultury przez okręgi sąsiedzkie,
Pojęcia: przemiana kulturowa - wszystkie istotne zmiany, jakie dokonują się w naszej kulturze. M.in. akulturacja, wewnętrzna przemiana...
teoria akulturacji (społeczne mechanizmy dyfuzji - zjawiska które wchodzą z sobą w stałe i bezpośrednie kontakty pociągające za sobą zmiany pierwotnych wzorach kulturowych jednej lub obydwu grup i do charakteru tych kontaktów
Funkcjonalizm
Stawia pytanie „jak działać”, a nie „dlaczego” (funkcjonalna zależność badanych zjawisk).
Skupia uwagę na analizie struktur społecznych i instytucji ludzkich, na wzajemnym powiązaniu elementów kultury przede wszystkim w aspekcie współczesnym
Poszczególne elementy kultury można zrozumieć, gdy rozpatruje się je jako powiązane ze sobą, gdy dostrzega się ich wzajemne związki i pełnione przez nie funkcje.
R. Merton pojęcie dysfunkcji: zjawiska i elementy wnoszące do systemu napięcia, sprzeczności i kontakty
Podział na funkcje jawne i ukryte
Holizm
Teoria rozwoju wg której istotną cechą świata jest jego całościowy charakter. Całościowo traktuje kulturę oraz bada funkcje elementów kulturowych.
B. Malinowski - kultura jako specyficznie ludzka forma adaptacji do warunków środowisk i traktował ją instrumentalnie w stosunku do podstawowych i pochodnych potrzeb ludzkich (rola kultury polega na zaspokojeniu potrzeb)
Teoria potrzeb - człowiek i jego potrzeby stanowią źródło i wyznacznik kultury
Przedstawił trójfazowy cykl życiowy: impuls-> wywołana przezeń czynność-> osiągnięty stan zaspokojenia
Instytucje: są to zorganizowane systemy czynności ludzkich; właściwe elementy kultury mające pewien stopień trwałości, powszechności i niezależności. Każda instytucja ześrodkowuje się wokół jednej podstawowej potrzeby, w trwały sposób łączy grupę ludzi we wspólnym działaniu; posiada szczególny zespół doktryn, technikę rzemiosła. Instytucje nie są skorelowane w sposób prosty i bezpośredni ze swymi funkcjami.
Kierunek etnopsychologiczny
Powstał pod wpływem teorii behawiorystycznych oraz teorii Freuda.
Interesowali się problemem osobowości ludzkiej i jej kulturowych uwarunkowań. Swoistość i odrębność kultur miała wnikać z historycznie uwarunkowanych systemów wartości. Starali się wyodrębnić dominującą orientacje w kulturze - styl i wzory oraz wskazywać na współzależność i „zgranie” poszczególnych jej elementów.
Ujmowano osobowość w kategoriach cech: wrodzonych, ogólnoludzkich, grupowych i ogólnonarodowych
Osobowość modalna (wg Lintona) kategoria statystyczna, skupiająca pewne cechy psychiczne oraz ich częstotliwość występowania
Integracja funkcjonalna - określenie ładu ludzkiej działalności podporządkowanej wymogom określonego systemu
Integracja logiczna - dla określenia spójności pojęć dotyczących systemu wartości i wierzeń regulujących zachowania w obrębie danej kultury
Kultura to podstawowy czynnik kształtujący osobowość ludzką i podstawę do wyjaśnienia regularności i zróżnicowania ludzkich zachowań.(odwrotne stwierdzenie do funkcjonalizmu)
Wpływ kulturowy - odnoszony do procesu edukacji (socjalizacji jednostki) i do analizy zachowań ludzi i przyjmowanych przez nich wzorów i norm z danej kultury
Strukturalizm (C. Levi Strauss)
Nacisk na badania powtarzalnych struktur a nie na ich genezę czy funkcję.
Strukturalizm prowadzi do poznania rzeczywistości sui generis. Badamy formę, którą traktujemy jako najgłębszy wyraz treści, a poznanie rzeczywistości prowadzi do poznania formy.
Struktura ma charakter systemu; każdy model należy do pewnej grupy transformacji.
Struktura ma potrójny charakter: całości, przekształceń i samosterowania
Marksistowska koncepcja kultury
Kultura to świat człowieka powstały w jego walce o podporządkowanie rzeczywistości przyrodniczej.
Ludzka praca(ludzka praktyka): przekształca rzeczywistość przyrodniczą i samego człowieka, kształtuje i rozwija jego potrzeby; środek do życia, forma samoafirmacji, źródło rozwoju człowieka. Praca czyni człowieka istotą uniwersalną, a zatem świadomą.
Kultura - produkcja materialna i produkcja duchowa (stanowi integralną część „świata człowieka”, likwiduje przeciwstawienie tego co duchowe temu co materialne). Człowiek jest twórcą, organizatorem i odbiorcą kultury.
„człowiek rzeczywisty” - to ukształtowany przez konkretny świat -obcy i wrogi, obojętny wobec wartości ludzkich
„człowiek prawdziwy” - to taki jaki mógłby być - to potencja wynikająca z istoty ludzkiej.
Rewolucja kulturalna - upowszechnianie i demokratyzacja kultury, tj. korzystanie z dotychczasowego dorobku, tworzenie nowych wartości, uspołecznianie instytucji i wprowadzanie mecenatu państwa.
Kultura w myśli katolickiej
Pod wpływem filozofii personalistycznej Maritaina. Oddzielenie Kościoła od świata współczesnego, a religię od kultury. Cywilizacja i kultura są czymś doczesnym, ziemskim, pełnym braków. Cywilizacja chrześcijańska i kulturalna mają swój cel doczesny, ale powinien być podporządkowany życiu wiecznemu. Katolicyzm ożywia i kształtuje kulturę. Koncepcję kultury chrześcijańskiej, opartej na nauce św. Tomasza z Akwinu, przeciwstawił stworzonej przez współczesny świat cywilizacji industrialnej skierowanej na zagadnienia produkcji i opartej na supremacji ekonomii. Podkreślono rolę religii w kulturze. Opatrzność Boska czuwa nad wszystkimi ludami i każdym typem kultury, uszlachetniając go i podnosząc. Kościół wchodzi w kultury jako coś zewnętrznego wobec nich aby głosić swoja misję