MNIEJSZOŚCI NARODOWE

Podstawowe prawa

Polskie ustawodawstwo szczegółowo określa prawa mniejszości narodowych. Wśród podstawowych aktów prawnych najważniejsze są:

• Konstytucja RP, w tym w szczególności art. 35, gwarantujący obywatelom polskim należącym do
  mniejszości narodowych i etnicznych wolność zachowania i rozwoju własnego języka i kultury,
  zachowania obyczajów i tradycji. Zapewnia także mniejszościom narodowym i etnicznym prawo do
  tworzenia własnych instytucji edukacyjnych i kulturalnych oraz instytucji służących ochronie
  tożsamości religijnej, a także prawo do uczestnictwa w rozstrzyganiu spraw dotyczących ich
  tożsamości kulturowej.

• Ustawa z dnia 12 kwietnia 2001 r. Ordynacja wyborcza do Sejmu RP i do Senatu RP, która
  przewiduje zwolnienie komitetów wyborczych utworzonych przez organizacje mniejszości
  narodowych z wymogu przekroczenia 5 % progu wyborczego;

• Ustawa z dnia 7 października 1999 r. o jeżyku polskim, która zawiera deklarację, że zawarte w niej
  przepisy nie naruszają praw mniejszości narodowych i etnicznych oraz wydane na jej podstawie
  rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 18 marca 2002 r. w sprawie
  wypadków, w których nazwom i tekstom w języku polskim mogą towarzyszyć wersje w przekładzie
  na język obcy. Rozporządzenie przewiduje m.in., że w miejscowościach, w których występują zwarte
  środowiska mniejszości narodowych lub etnicznych nazwom i tekstom w języku polskim mogą
  towarzyszyć wersje w przekładzie na język mniejszości (rozporządzenie nie reguluje kwestii
  dwujęzycznego nazewnictwa miejscowości, zagadnienie to wymaga bowiem uregulowania
  odrębnymi przepisami rangi ustawowej).

• Ustawa z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty stanowiąca, że szkoły i placówki publiczne
  umożliwiają uczniom podtrzymywanie poczucia tożsamości narodowej, etnicznej, językowej i
  religijnej, a w szczególności naukę języka oraz własnej historii i kultury. Szczegółowe regulacje
  dotyczące edukacji dzieci i młodzieży, należących do mniejszości narodowych i etnicznych zawarte
  zostały w rozporządzeniach Ministra Edukacji Narodowej i Sportu: z dnia 3 grudnia 2002 r. w
  sprawie warunków i sposobu wykonywania przez szkoły i placówki publiczne zadań umożliwiających
  podtrzymanie poczucia tożsamości narodowej, etnicznej, językowej i religijnej uczniów należących
  do mniejszości narodowych i grup etnicznych, z dnia 21 marca 2001 r. w sprawie warunków i
  sposobu oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów i słuchaczy oraz przeprowadzania
  egzaminów i sprawdzianów w szkołach publicznych, z dnia 20 grudnia 2002 r. w sprawie zasad
  podziału części oświatowej subwencji ogólnej dla jednostek samorządu terytorialnego w roku 2003
  (rozporządzenie to przewiduje m.in. zwiększenie o 20 lub 50 % subwencji oświatowej, dla szkół
  prowadzących naukę języka mniejszości), z dnia 11 września 2002 r. zmieniające rozporządzenie w
  sprawie warunków i sposobu oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów i słuchaczy oraz
  przeprowadzania egzaminów i sprawdzianów w szkołach publicznych.

• Ustawa z dnia 29 grudnia 1992 r. o radiofonii i telewizji, przewidująca, że programy publicznej
  radiofonii i telewizji powinny uwzględniać potrzeby mniejszości narodowych i etnicznych.

• Kodeks karny, przewidujący penalizację przestępstw popełnianych na tle etnicznym.

• Kodeksy postępowania - administracyjnego, cywilnego i karnego, umożliwiające korzystanie z
  tłumaczy.

• Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. o ochronie danych osobowych, zabraniająca - z wyłączeniem
  enumeratywnie wyliczonych sytuacji - przetwarzania danych ujawniających pochodzenie etniczne.

Polska przyjęła również szereg aktów prawa międzynarodowego, regulujących prawa mniejszości narodowych. Są to między innymi: Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności z 4 listopada 1950 roku, Międzynarodowa Konwencja w Sprawie Likwidacji Wszelkich Form Dyskiyinmacji Rasowej z 7 marca 1966 roku, Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych z 16 grudnia 1966 roku i Konwencja Praw Dziecka z 20 listopada 1989 roku.

W Europie najważniejszym dokumentem regulującym prawa mniejszości narodowych jest Konwencja ramowa Rady Europy o ochronie mniejszości narodowych. Polska podpisała ten dokument w 1995 r., a ratyfikowała go 10 listopada 2000 r. Kraj nasz stał się stroną Konwencji l kwietnia 2001 r.

W dniu 12 maja 2003 r. Polska podpisała również Europejską kartę języków regionalnych lub mniejszościowych.

Zapisy dotyczące praw poszczególnych mniejszości narodowych znalazły się w traktatach dwustronnych, które Polska zawarła ze wszystkimi swoimi sąsiadami.

Do podstawowych praw mniejszości narodowych, gwarantowanych prawem polskim należą:

• zakaz dyskryminacji oraz istnienia organizacji, których program lub działalność zakłada albo
  dopuszcza nienawiść rasową i narodowościową;

• wolność zachowania i rozwoju własnego języka;

• wolność zachowania obyczajów i tradycji oraz rozwoju własnej kultury;

• prawo do nauki języka i w języku mniejszości;

• prawo do nieskrępowanej możliwości praktyk religijnych;

• prawo do tworzenia własnych instytucji edukacyjnych, kulturalnych oraz takich, których celem
  jest ochrona tożsamości religijnej;

• prawo do uczestnictwa w rozstrzyganiu spraw dotyczących własnej tożsamości narodowej;

• przywileje wyborcze dla komitetów wyborczych organizacji mniejszości.

Zespół do Spraw Mniejszości Narodowych

Zespół do Spraw Mniejszości Narodowych został powołany w dniu 6 lutego 2002 roku, jako organ opiniodawczo - doradczy Prezesa Rady Ministrów. Kontynuuje on działania Międzyresortowego Zespołu do Spraw Mniejszości Narodowych, istniejącego w latach 1997-2001.

W skład Zespołu wchodzą przedstawiciele ministrów właściwych do spraw: administracji publicznej, finansów publicznych, oświaty i wychowania, pracy, sprawiedliwości, spraw wewnętrznych, zabezpieczenia społecznego, spraw zagranicznych oraz Komitetu Integracji Europejskiej, Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego, Rady Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa, a także Prezes Urzędu ds. Repatriacji i Cudzoziemców.

Przewodniczącym Zespołu jest podsekretarz stanu w Ministerstwie Spraw Wewnętrznych i Administracji, wiceprzewodniczącym - podsekretarz stanu w Ministerstwie Kultury, a sekretarzem - pracownik MSWiA. Obsługę Zespołu zapewnia MSWiA. W ramach Zespołu funkcjonują: Podzespół do Spraw Edukacji Mniejszości Narodowych oraz Podzespół do Spraw Romskich.

Główne zadania Zespołu to:

• opracowywanie działań rządu, które mają stwarzać odpowiednie warunki dla mniejszości
  narodowych;

• koordynacja działań organów administracji rządowej, zajmujących się sprawami mniejszości;

• ocena i propozycje rozwiązań zmierzających do zapewnienia praw i zaspokojenia potrzeb
  mniejszości;

• przeciwdziałanie zjawiskom naruszania ich praw;

• inicjowanie badań nad sytuacją mniejszości narodowych w Polsce

• popularyzacja i nagłaśnianie w społeczeństwie polskim ich spraw i problemów.

Wydział Mniejszości Narodowych Departamentu Wyznań i Mniejszości Narodowych MSWiA

Wydział Mniejszości Narodowych został powołany w strukturze MSWiA w styczniu 2000 r. Do zakresu działania Wydziału należy prowadzenie spraw mniejszości narodowych, a w szczególności:

• opracowywanie - w porozumieniu z przedstawicielami innych ministrów - propozycji do założeń
  polityki państwa wobec mniejszości narodowych;

• obsługa merytoryczna i organizacyjno-techniczna Zespołu do Spraw Mniejszości Narodowych, w tym
  przygotowywanie materiałów na posiedzenia Zespołu oraz protokołów z tych posiedzeń;

• współdziałanie z organami administracji rządowej i samorządowej na rzecz uwzględniania lokalnych
  potrzeb mniejszości narodowych;

• utrzymywanie bieżących kontaktów z kierownictwem organizacji społecznych mniejszości
  narodowych oraz udzielanie - w miarę możliwości - pomocy tym organizacjom w realizacji ich celów
  statutowych;

• podejmowanie działań na rzecz respektowania praw mniejszości narodowych;

• podejmowanie działań na rzecz rozwiązywania problemów mniejszości narodowych;

• podejmowanie działań mających na celu przeciwdziałanie zjawiskom naruszania praw osób
  należących do mniejszości narodowych;

• opracowywanie i koordynacja programów na rzecz mniejszości narodowych;

• opracowywanie informacji problemowych, dotyczących mniejszości narodowych dla organów
  administracji rządowej, Sejmu i Senatu Rzeczypospolitej Polskiej;

• opracowywanie materiałów związanych ze współpracą z instytucjami i organizacjami, działającymi
  na rzecz mniejszości narodowych w ramach Komisji Europejskiej, Rady Europy, oraz Organizacji
  Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie.

• przygotowanie materiałów dotyczących respektowania praw mniejszości narodowych, związanych z
  prawem wewnętrznym i zobowiązaniami międzynarodowymi Rzeczypospolitej Polskiej;

• organizowanie i prowadzenie szkoleń pracowników urzędów wojewódzkich odpowiedzialnych za
  problematykę mniejszości narodowych.

• 
  W prawie międzynarodowym pojęcie mniejszości narodowej nie jest zdefiniowane

( Konwencja Ramowa o ochronie mniejszości narodowych).

Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej w art. 35 przyznaje szczególne prawa "mniejszościom narodowym i etnicznym", nie definiując jednak tych terminów i nie podając kryteriów rozróżnienia miedzy mniejszościami narodowymi a etnicznymi Rozróżnienie to ma jednak doniosłe skutki praktyczne, ponieważ polska ordynacja wyborcza przyznaje pewne szczególne przywileje mniejszościom narodowym, nie obdarzając nimi mniejszości etnicznych.

Niejasność ta znalazła swój wyraz w głośnej i kontrowersyjnej sprawie odmówienia przez polskie sądy zarejestrowania Związku Ludności Narodowości Śląskiej. W uzasadnieniu decyzi podjętej przez Sąd Apelacyjny w Katowicach 24 września 1997 roku znalazły się następujące stwierdzenia odnoszące się do pojęcia mniejszości narodowej:

W funkcjonującej w Polsce tradycji, pojecie mniejszości narodowej jest nadawane tym grupom, które mają swoją większość poza granicami kraju, inaczej mówiąc, mniejszość to taka grupa etniczna, która ma wsparcie w większości poza granicami kraju. Nadto w tradycji tej nasze społeczeństwo nie było skłonne do uznawania za mniejszości narodowe tych grup, które miały wprawdzie odrębność kulturową, lecz nie miary przynależności państwowej.

Stanowisko Sądu Apelacyjnego podtrzymał 18 marca 1998 roku Sad Najwyższy, pisząc w uzasadnieniu:

Mniejszość narodowa jest pojęciem prawnym (art. 35 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 lutego 1997 r.), choć nie jest zdefiniowana ani w prawie polskim ani w powołanych w kasacji Konwencjach. [...]

Jednostka ma więc prawo do subiektywnego wyboru narodowości Jak jednakże trafnie podniósł Sąd Apelacyjny nie prowadzi to wprost do powstania nowego, odrębnego narodu lub mniejszości narodowej. Wybór narodowości musi bowiem odnosić się do ukształtowanej w procesie historycznym i społecznie akceptowanej grupy narodowej.

Uzasadnienie decyzji sądu apelacyjnego nie jest w pełni spójne - wymienieni przez sąd jako mniejszości narodowe Romowie i Tatarzy nie stanowią nigdzie większości, więc spełniają podanego przez sąd w tym samym uzasadnieniu kryterium.

Charakterystyka mniejszości narodowych i etnicznych w Polsce

Polskę zamieszkują przedstawiciele 9 mniejszości narodowych: Białorusini, Czesi, Litwini, Niemcy, Ormianie, Rosjanie, Słowacy, Ukraińcy, Żydzi i 4 mniejszości etnicznych: Karaimi, Łemkowie, Romowie i Tatarzy. Ponadto tereny województwa pomorskiego zamieszkują Kaszubi, społeczność posługująca się jeżykiem regionalnym.

W Polsce żyją następujące mniejszości narodowe i etniczne:

• Białorusini

• Czesi

• Karaimi

• Litwini

• Łemkowie

• Niemcy

• Ormianie

• Romowie

• Rosjanie

• Słowacy

• Tatarzy

• Ukraińcy

• Żydzi

BIAŁORUSINI - to mniejszość narodowa tradycyjnie zamieszkała na terenach województwa podlaskiego.

Narodowość białoruską, podczas narodowego spisu powszechnego ludności i mieszkań przeprowadzonego w 2002 r. zadeklarowało 47 640 obywateli RP, w tym: w województwie podlaskim - 46 041, mazowieckim - 541, wannińsko-mazurskim - 226, lubelskim - 137, pomorskim - 117, zachodnio­pomorskim- 117.

Należy zaznaczyć, że w województwie podlaskim przedstawiciele społeczności białoruskiej zasiadają we władzach samorządowych, dysponując większością w radach niektórych powiatów i gmin. Języka białoruskiego, jako języka ojczystego, uczy się w 40 placówkach oświatowych 3664 dzieci i młodzieży należących do mniejszości białoruskiej.

Zdecydowana większość przedstawicieli mniejszości białoruskiej należy do Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego.

Główne organizacje:

• Białoruskie Towarzystwo Społeczno-Kulturalne,

• Związek Białoruski w RP,

• Związek Młodzieży Białoruskiej,

• Rada Programowa Tygodnika „Niwa"

• Białoruskie Stowarzyszenie Literackie "Białowieża",

• Białoruskie Zjednoczenie Demokratyczne

• Białoruskie Towarzystwo Historyczne,

• Stowarzyszenie Dziennikarzy Białoruskich,

• Białoruskie Zrzeszenie Studentów.
  Najważniejsze tytuły prasowe:

• "Niwa" - tygodnik,

• "Czasopis" - miesięcznik,

• "Białoruskie Zeszyty Historyczne" - półrocznik,

• Największe imprezy kulturalne:

• Festiwal Białoruskiej Muzyki Młodzieżowej "Basowiszcza",

• Festiwal "Piosenka Białoruska" w Białymstoku,

• Bielska Jesień Bardów,

• Święto Kultury Białoruskiej w Białymstoku,

MNIEJSZOŚCI NARODOWE l GRUPY ETNICZNE W POLSCE

• Terespol Bieszczady

• Beskid Niski

• Bieszczady

• k/Sokółki

• Puńsk

• Wodziłki, Wojnowo, Ruciane ( Pój. Suwalskie i Augustowskie )

• Kruszyniany, Bohoniki, Białystok, Gdańsk, Sokółka

• Spisz, Orawa

• Dolny Śląsk

1Ukraińcy

1. Łemkowie

2. Bojkowie

3. Białorusini

4. Litwini

5. Starowiercy

6. Tatarzy

7. Słowacy

8. Czesi

- Krościenko k/Ustrzyk Dln., ok. Zgorzelca,

1. Żydzi

2. Niemcy

3. Grecy i Macedończycy
   Lubania

4. Flamandzi - Wilmanowice n/Sołą

5. Karaimcy - Trójmiasto, Kraków, Wrocław

6. 
   Cyganie - Podkarpacie, Kurpie, Ełk

Mniejszości w liczbach

W statystykach rozbieżność w określaniu liczebności grup sięga nawet 10 do 1. Dane przedstawiające przynależność do poszczególnych narodowości według spisu powszechnego z 2002 roku (samookreśłenie):

173153

152897

48737

30957

12855

6103

5863

5846

5062

2001

1808

1633

1541

1404

1367

1133

1112

1082

śląska niemiecka białoruska ukraińska romska rosyjska łemkowska litewska kaszubska słowacka wietnamska francuska amerykańska grecka wioska żydowska bułgarska ormiańska

W przypadku bardzo wielu osób nie ustalono narodowości (774 $85) lub ustalono jedynie narodowość "niepolską" (4227), wiele osób też nie zostało objętych badaniami.

Kaszubi uważają swoją grupę etniczną za część narodu polskiego, dlatego zaledwie kilka procent z nich (5062 osoby) zadeklarowało narodowość kaszubską.

Inaczej sprawa przedstawia się w przypadku Ślązaków, wśród których występują różne opinie na temat istnienia odrębnej narodowości śląskiej

---