POŚREDNICTWO UBEZPIECZENIOWE

POŚREDNICTWO UBEZPIECZENIOWE - POJĘCIE I RODZAJE

Podstawowe zasady pośrednictwa ubezpieczeniowego w Polsce reguluje ustawa o działalności ubezpieczeniowej w jej brzmieniu z 28.07.1990r. Instytucję pośrednictwa ubezpieczeniowego ujęto w niej jednak w sposób bardzo ogólny i mało precyzyjny. Dlatego też nowela do tej ustawy z 08.06.1995r. pośrednictwu ubezpieczeniowemu poświęca szereg przepisów dodatkowych, starając się lukę tę wypełnić.

Przede wszystkim w przepisie art. 37^d ustawodawca ustanawia zasadę przyzwalającą na korzystanie przez zakłady ubezpieczeń z pośrednictwa ubezpieczeniowego. Jednocześnie też w ust. 2 tego artykułu podaję definicję pośrednictwa ubezpieczeniowego. Mianowicie, pośrednictwo ubezpieczeniowe w myśl tego przepisu polega na wykonaniu czynności faktycznych lub prawnych związanych z zawarciem bądź też wykonywaniem umów ubezpieczenia albo reasekuracji.

Pośrednictwo ubezpieczeniowe może być wykonywane jedynie przez:

1. agentów ubezpieczeniowych,

2. brokerów ubezpieczeniowych,

3. brokerów reasekuracyjnych, którzy są wyłącznymi pośrednikami ubezpieczeniowymi w zakresie reasekuracji.

Agentem ubezpieczeniowym w rozumieniu ustawy ubezpieczeniowej jest osoba fizyczna, osoba prawna lub podmiot gospodarczy nie mający osobowości prawnej, upoważniony przez zakład ubezpieczeń do stałego zawierania umów ubezpieczenia w imieniu i na rzecz tego zakładu lub upoważniona do pośrednictwa przy zawieraniu umów ubezpieczenia.

Podkreślenia wymaga fakt, że sama działalność agencyjna może być wykonywana wyłącznie przez osoby fizyczne, które posiadają wymagane przez ustawę ubezpieczeniową uprawnienia. Oznacza to, że gdy chodzi o osoby prawne i podmioty gospodarcze (a nawet niekiedy osoby fizyczne), to prowadzona przez nie działalność agencyjna może być wykonywana również wyłącznie przez osoby fizyczne posiadające przewidziane przepisami uprawnienia.

Ustawodawca zatem wprowadził do ustawy niejako dwa pojęcia: agenta i osoby wykonującej faktycznie czynności agencyjne.

W oparciu o przepisy ustawy o działalności ubezpieczeniowej należy wyróżnić:

1. agentów ubezpieczeniowych - pośredników mających kompetencje do pośredniczenia przy zawieraniu umów ubezpieczenia;

2. agentów ubezpieczeniowych - pełnomocników upoważnionych przez zakład ubezpieczeń do stałego zawierania umów ubezpieczenia w imieniu i na rzecz tego zakładu.

W pierwszym wypadku agent zobowiązuje się do pośredniczenia przy zawieraniu umów określonego rodzaju, których treść oznaczona jest w umowie agencyjnej i nie obejmuje innych czynności. Agent pracuje tu dla dającego zlecenie (nie w jego imieniu). Jego działalność sprowadza się do wyszukiwania odpowiednich klientów do ubezpieczenia, namówienia ich do zawarcia umowy, a później ich odnawiania. Pośrednik ubezpieczeniowy działa również w czasie trwania stosunku ubezpieczeniowego, kontroluje ryzyka, zbiera informacje w razie powstania szkody, a nawet inkasuje składki. W każdym przypadku agent powinien działać z należytą starannością.

Właśnie praca agenta ma duży wpływ na decyzję klienta co do ubezpieczenia się w tym, a nie innym towarzystwie.

Na koniec warto wspomnieć o drugim rodzaju pośrednictwa ubezpieczeniowego, którego reprezentantem jest broker ubezpieczeniowy (reasekuracyjny). Broker, w przeciwieństwie do agenta, nie jest uzależniony od konkretnego ubezpieczyciela lecz sam może decydować o współpracy z poszczególnymi firmami ubezpieczeniowymi. Działalność brokerska polega na zawieraniu i wykonywaniu umów ubezpieczenia w imieniu ubezpieczającego lub na pośredniczeniu przy zawieraniu umów ubezpieczenia na rzecz ubezpieczonego. Podstawą świadczenia usług pośrednictwa ubezpieczeniowego przez brokera jest zawsze umowa (regulowana przepisami kodeksu cywilnego), którą broker zawiera z ubezpieczającym (lub zlecającym reasekurację firmom ubezpieczeń) umowa cywilnoprawna, mogąca mieć postać umowy - zlecenia, umowy na warunkach zlecenia, umowy agencyjnej.

Działalność brokerska może być prowadzona wyłącznie za zezwoleniem organu nadzoru (PUNU), dlatego też podstawą prawną działalności brokerskiej jest zawsze decyzja administracyjna zezwalająca na prowadzenie pośrednictwa ubezpieczeniowego w formie działalności brokerskiej.

KORZYŚCI Z ISTNIENIA POŚREDNICTWA UBEZPIECZENIOWEGO

Podstawowe korzyści z istnienia pośredników.

1. dla klienta:

- oszczędność czasu (ze względu na skrócenie drogi do firmy

ubezpieczeniowej;

• profesjonalne porady agenta odnośnie wyboru produktu czy zakładu ubezpieczeń. Zakres ich różni się od tego, czy udziela ich agent, reprezentujący zakład ubezpieczeń czy broker reprezentujący klienta;

• pomoc w zarządzaniu ryzykiem, np. w postaci wskazówek odnośnie identyfikacji i pomiaru ryzyka, opracowania programu ubezpieczenia;

• pomoc przy likwidacji szkód, zgłaszaniu roszczeń;

• możliwość otrzymania informacji i wyjaśnień dotyczących zasad funkcjonowania ubezpieczeń i oferowanych polis.

2. dla zakładu ubezpieczeń:

• ułatwienia w dotarciu do klientów i oddziaływania na nich (a tym samym zwiększeniu udziału w rynku);

• ułatwienia w zawarciu umów ubezpieczeniowych, w przypadku brokerów negocjacje są łatwiejsze i szybsze, ponieważ tylko zawiłe punkty i wymagania specjalne umowy ubezpieczenia wymagają szczegółowej dyskusji. Jest to zarazem oszczędność czasu (i w konsekwencji pieniędzy) w sprawach rutynowych.

Pośrednictwo usług ubezpieczeniowych jest jednym z najskuteczniejszych sposobów dotarcia do klienta, zawierania umów ubezpieczenia i uzyskania czy wzmocnienia silnej pozycji towarzystwa ubezpieczeniowego na rynku.

Ubezpieczenia są towarem stosunkowo rzadko nabywanym, wymagającym specjalnego wyczucia odbiorcy i poszczególnych cech wykonanej usługi,

dlatego dominującą formą sprzedaży usług ubezpieczeniowych jest sprzedaż osobista.

Pośrednictwo ubezpieczeniowe ułatwia zdobywanie przez ubezpieczycieli większej liczby kandydatów do ubezpieczenia. Pozwala także ubezpieczającym lepiej orientować się w mechanizmach rynku ubezpieczeniowego.

Ogólnie można powiedzieć, że pośrednictwo ubezpieczeniowe ułatwia i skraca drogę między zakładem ubezpieczeń a ubezpieczającym.

POŚREDNICTWO UBEZPIECZENIOWE W ROZWOJU POLSKIEGO PRAWA UBEZPIECZENIOWEGO

Przed rokiem 1934 pośrednictwo ubezpieczeniowe było regulowane niejednolitym ustawodawstwem ubezpieczeniowym odziedziczonym po zaborcach, a w szczególności niemiecką ustawą z 30.05.1908 r. o umowie ubezpieczenia (§ 43-48) oraz austriacką ustawą z 23.12.1917 o umowie ubezpieczenia (§ 47-47); rozporządzenie Prezydenta RP z 24.02.1928 r. o przepisach tymczasowych umowy ubezpieczenia o pośrednikach ubezpieczeniowych nie wspominało. Pierwsze rodzime regulacje prawne dotyczące agentów ubezpieczeniowych znalazły się w przepisach rozporządzenia Prezydenta RP z 26.01.1928 r. o kontroli ubezpieczeń, obejmowały one jednak wyłącznie kwestie administracyjne i karne. Należy w tym miejscu podkreślić, że wspomniane akty prawne nie dotyczyły w ogóle problematyki brokerstwa ubezpieczeniowego, które „podciągano” wówczas pod instytucję prawa handlowego bądź cywilnego.

Jednolite pojęcie pośrednictwa ubezpieczeniowego pojawiło się w prawie polskim dopiero w przepisach rozporządzenia Prezydenta RP z 24.10.1934 r. o pośrednictwie ubezpieczeniowym, które uregulowało instytucję zarówno agenta jak i brokera ubezpieczeniowego, przyjmując zasadę, że wyłącznie te podmioty uprawnione są do wykonywania pośrednictwa ubezpieczeniowego, przy czym brokerom nie wolno było zawierać stałych umów o pośrednictwo z ubezpieczycielem. Natomiast przedmiot pośrednictwa ubezpieczeniowego został ujęty stosunkowo wąsko: wyłącznie zawieranie umów ubezpieczenia w imieniu ubezpieczyciela oraz pośredniczenie w zawieraniu takich umów na zlecenie ubezpieczyciela albo ubezpieczającego. Należy zaznaczyć, że wspomniane rozporządzenie wprowadziło daleko idący nadzór państwowy nad działalnością pośredników ubezpieczeniowych włącznie z ich odpowiedzialnością dyscyplinarną i karną; zobowiązani oni byli również do uiszczenia opłat na nadzór nad ich działalnością.

Wymieniony akt prawny został uchylony ustawą z 28.03.1952 r. o ubezpieczeniach państwowych, a ponowne „podniesienie” pośrednictwa ubezpieczeniowego do rangi instytucji ustawowej nastąpiło na mocy ustawy z 2.12.1958 r. o ubezpieczeniach majątkowych i osobowych.

Przepis art. 27 ust. 1 tej ustawy stwierdzał, że „w celu pozyskiwania dobrowolnych ubezpieczeń i ich rozwoju PZU może posługiwać się pośrednikami ubezpieczeniowymi”. Na podstawie zawartej w ust. 3 cytowanego artykułu delegacji Rada Ministrów wydała rozporządzenie z 10.03.1972 r. w sprawie pośrednictwa ubezpieczeniowego. W akcie uregulowano wyłącznie pośrednictwo wykonywane przez agentów ubezpieczeniowych, nic nie wspominając o brokerach, którzy - poza jedynie ubezpieczeniami morskimi - zniknęli z organizacyjnej struktury ówczesnego obrotu ubezpieczeniowego, charakteryzującego się monopolem i daleko posuniętym przymusem ubezpieczeniowym, a więc czynnikami eliminującymi potrzebę brokerstwa ubezpieczeniowego, jako instytucji „par exellence” rynkowej.

Wspomniane rozporządzenie - odmienne od regulacji międzywojennych - wprowadziło szeroki zakres przedmiotowy pośrednictwa wykonywanego przez agenta; oprócz zawierania umów w imieniu ubezpieczyciela agent mógł wykonywać dość liczne funkcje związane z całą fazą wykonawczą umowy ubezpieczenia.

Rozporządzenie Rady Ministrów w sprawie pośrednictwa ubezpieczeniowego zostało uchylone przez ustawę z 20.09.1984 r. o ubezpieczeniach majątkowych i osobowych i tym samym pośrednictwo ubezpieczeniowe przestało być - poza obrotem morskim - instytucją ustawową. Namiastką podstawy prawnej w tym zakresie stały się odtąd jedynie statuty zakładów ubezpieczeń (PZU i „Warty”), które zawierały upoważnienia do korzystania z usług pośredników ubezpieczeniowych.

System centralnie planowanej i zarządzanej gospodarki ubezpieczeniowej został zastąpiony formułą ubezpieczenia rynkowego na mocy ustawy z 28.07.1990 r. o działalności ubezpieczeniowej, wprowadzającej radykalną przebudowę organizacyjną i funkcjonalną ubezpieczeń gospodarczych. Tworzący się, w oparciu o tę ustawę, nowoczesny rynek ubezpieczeniowy stworzył naturalną potrzebę rozwoju różnych form pośrednictwa ubezpieczeniowego, bez którego rynek ubezpieczeniowy funkcjonować nie może. Ustawa dostrzega wprawdzie potrzebę korzystania przez ubezpieczycieli z usług pośrednictwa ubezpieczeniowego, stwierdzając w art. 34 ust. 1 że „ubezpieczyciel może korzystać z usług pośrednictwa ubezpieczeniowego świadczonych przez osobę fizyczną bądź prawną”, niemniej jednak zapis ten nie wyjaśnia istoty pośrednictwa ubezpieczeniowego. Kolejny człon omawianego artykułu zezwala ubezpieczycielom na korzystanie z usług brokera ubezpieczeniowego i reasekuracyjnego, obejmujących również pośrednictwo ubezpieczeniowe, ograniczając się jedynie do zastrzeżenia, że działalność ich ma charakter działalności koncesjonowanej (wymagane zezwolenie Ministra Finansów). Minister Finansów został jednocześnie upoważniony (art.34 ust.3) do określenia wymogów, jakie muszą spełniać osoby ubiegające się o zezwolenie na prowadzenie działalności brokerskiej, trybu wydawania zezwoleń oraz dopuszczalnego zakresu działalności brokerów. Kwestie te zostały uregulowane w zarządzeniu Ministra Finansów z 29.11.1990 r. W oparciu o wymienione przepisy, udzielono do chwili obecnej kilkaset zezwoleń brokerskich, co pozwala stwierdzić, że działalność ta budzi żywe zainteresowanie i dynamicznie się rozwija.

Niestety, omówione regulacje - mające charakter fragmentaryczny i raczej typowo administracyjny - trudno uznać że regulacje prawną pośrednictwa ubezpieczeniowego, co stwarza obawę, że ta dziedzina stosunków ulegać może deformacjom i chaotycznemu rozwojowi, wymykającemu się z pod kontroli, otwierając drogę do dowolnych interpretacji prawnych i nadużyć.

W tym stanie rzeczy, potrzeba kompleksowej regulacji prawnej pośrednictwa ubezpieczeniowego jest nie tylko oczywista, ale także niezwykle pilna. Rozwiązanie polegające na nowelizacji ustawy o działalności ubezpieczeniowej i „wtłoczenia” w jej ramy regulacji prawnej pośrednictwa ubezpieczeniowego, może być tylko zabiegiem doraźnym, który nie jest w stanie rozwiązać wszystkich aspektów prawnych pośrednictwa ubezpieczeniowego. Poza tym koncepcja ta wprowadzi zamieszanie i chaos prawny, gdyż działalność pośredników ubezpieczeniowych nie jest działalnością ubezpieczeniową; kwestie te zatem nie powinny być regulowane w jednym akcie prawnym, chyba że zmieni się jego nazwę i przedmiotowy zakres.

PODSTAWY PRAWNE DZIAŁALNOŚCI POŚREDNIKA UBEZPIECZENIOWEGO

Nie ulega wątpliwości, że kwestia prawnych powiązań pośrednika ubezpieczeniowego z jego zleceniodawcą (ubezpieczycielem albo ubezpieczającym) należy do problematyki cywilnoprawnej. Agenta ubezpieczeniowego łączy z ubezpieczycielem z reguły umowa agencyjna (art. 758-764 k.c.), której treść określa każdorazowo status prawny agenta, zakres jego pełnomocnictw oraz zleconych mu zadań i kompetencji. Jeżeli jednak ubezpieczyciel zleca pośrednikowi zadania doraźne (tzw. pośrednictwo okazyjne) lub tylko niektóre, ściśle określone czynności pośrednictwa, może to uczynić na podstawie umowy zlecenia (art. 724-751 k.c.).

Broker ubezpieczeniowy działa natomiast jako zleceniobiorca ubezpieczającego (ubezpieczeniowego), przy czym może to być zarówno zlecenie jednorazowe jak i stałe. Do brokera przyrzekającego zawarcie umowy ubezpieczenia zastosowanie znajdzie odpowiednio przepis o umowie gwarancyjnej (art. 391 k.c.).

Dla oceny charakteru w jakim działa pośrednik, a w szczególności dla oceny jego pełnomocnictw do działania w imieniu zleceniodawcy, istotne znaczenie mają również przepisy o pełnomocnictwie (art. 95-109 k.c.). Należy również wspomnieć o podmiotach uprawnionych do pośredniczenia w zawieraniu ubezpieczeń morskich, do których należy agent morski (art. 198 k.m.) oraz broker morski (art. 204 k.m.). Jeśli zawierają oni umowę w imieniu ubezpieczającego, ciążą na nich z mocy prawa (art. 274 § 3 k.m.) niektóre obowiązki strony umowy ubezpieczenia (art. 274 § 1-2 k.m.).

Mówiąc o podstawach prawnych działalności pośrednika ubezpieczeniowego, należy pamiętać także o przepisach określających dopuszczalność zawierania umów ubezpieczenia z ubezpieczycielami zagranicznymi, o dozwolonym przez prawo zakresie reasekurowania ryzyk za granicą oraz o dopuszczalnym zakresie działalności brokerskiej.

Na koniec trzeba odnotować, że pośrednika ubezpieczeniowego obowiązuje także dobra znajomość kodeksowych regulacji umowy ubezpieczenia oraz stosowanych przez ubezpieczycieli ogólnych warunków i taryf, ponieważ regulacje te wyznaczają jakby prawny obszar działania pośrednika.

AGENT JAKO POŚREDNIK UBEZPIECZENIOWY

AGENT JAKO PODMIOT GOSPODARCZY

Agentem ubezpieczeniowym w rozumieniu ustawy ubezpieczeniowej może być osoba fizyczna, osoba prawna lub podmiot gospodarczy nie mający osobowości prawnej (upoważniony przez zakład ubezpieczeń do stałego zawierania umów ubezpieczenia w imieniu i na rzecz tego zakładu lub upoważniony do pośredniczenia przy zawieraniu umów ubezpieczenia).

Osoba fizyczna pragnąca sama prowadzić działalność agencyjną w sferze ubezpieczeń gospodarczych (i być agentem ubezpieczeniowym) musi podjąć działalność gospodarczą w rozumieniu powołanej ustawy z dnia 23.12.1988r. o działalności gospodarczej (Dz. U. Nr 41, poz. 324 z licznymi, późniejszymi zmianami).

Każdy agent nie będący osobą prawną prowadzi działalność gospodarczą w rozumieniu ustawy o działalności gospodarczej, jest więc samodzielnym podmiotem gospodarczym.

Agent jako osoba prowadząca działalność gospodarczą, polegająca na prowadzeniu cudzych spraw, samodzielnie organizuje swoje przedsięwzięcia gospodarcze i ponosi koszty związane z jej prowadzeniem. Zakres spraw prowadzonych przez agenta jest bardzo różny. Najczęściej agenci pośredniczą np. przy sprzedaży lub przy zawieraniu umów ubezpieczenia. Agent nie może dokonywać czynności prawnych we własnym imieniu, lecz w interesie dającego zlecenie. Forma działania agenta może być dwojaka: może on pośredniczyć przy zawieraniu umów, w których stroną jest dający zlecenie, bądź też zawierać samodzielnie umowy dla swego mocodawcy.

Wymogiem bycia podmiotem gospodarczym jest prowadzenie działalności w sposób ekonomiczny (tzn. prowadzenie ksiąg rachunkowych odnośnie dochodów i kosztów działalności). Każda działalność gospodarcza (min. Usługowa) prowadzona jest w celach zarobkowych i na własny rachunek podmiotu prowadzącego taką działalność.

Powołana już ustawa o działalności gospodarczej z 1988r. stanowi, że podjęcie takiej działalności przez agenta wymaga jedynie zgłoszenia do ewidencji (z pewnymi wyjątkami) działalności gospodarczej prowadzonej przez urząd gminy, chyba że na podejmowaną działalność wymagane jest uzyskanie koncesji.

DZIAŁALNOŚĆ AGENCYJNA

WARUNKI ZEZWOLENIA I REJESTR AGENTÓW

Działalność agencyjna może być wykonywana przez osobę fizyczną tylko wówczas, gdy uzyska ona stosowne zezwolenie które wydaje organ nadzoru ubezpieczeniowego /PUNU/.

Zezwolenie wydawane jest na wniosek zakładu ubezpieczeń lub osoby zainteresowanej, jeżeli spełnia ona warunki określone w ustawie. Znaczy to, że ma pełną zdolność do czynności prawnych, zamieszkuje na terytorium RP, nie była karana za przestępstwo umyślne przeciwko mieniu, dokumentom lub przestępstwo karno-skarbowe. Dodatkowym wymogiem wymienionym w ustawie jest obowiązek ukończenia szkolenia zorganizowanego przez zakład ubezpieczeń i zakończonego egzaminem.

Uzyskanie w drodze szkolenia uprawnień na wykonywanie czynności agenta nie jest jednak bezwzględnie obowiązujące. W drodze decyzji administracyjnej, PUNU może zwolnić niektóre grupy osób od tego obowiązku. Zarządzanie Ministra Finansów z dnia, 14.11.1995r. w sprawie minimalnego zakresu szkolenia osób ubiegających się o uzyskanie zezwoleń PUNU na wykonywanie czynności agenta ubezpieczeniowego oraz zakresu obowiązujących tematów egzaminu i trybu jego składania /M.P. Nr 60 poz. 674/ określiło cel, zakres tematyczny oraz tryb zdawania egzaminu. Szkolenie winno zapewnić kandydatom na agentów podstawowe informacje o zakładach ubezpieczeń i rynku ubezpieczeniowym w Polsce, znajomość dokumentacji ubezpieczeniowej, znajomość taryf składek w zakładzie ubezpieczeń w którym przechodzą szkolenie, znajomość organizacji i struktury tego zakładu oraz znajomość techniki akwizycji ubezpieczeń.

Szkolenie jest obowiązkowe, winno trwać co najmniej 40 godzin i zawierać następujące bloki tematyczne: wybrane zagadnienia prawa cywilnego, regulacje prawne działalności ubezpieczeniowej, inne wybrane przepisy prawa, zasady zawierania umów ubezpieczenia, rozliczenia ilościowo-wartościowe ze sprzedaży polis i inkasa składek, warunki ubezpieczeń zakładu przeprowadzającego szkolenie, etyka zawodowa agenta ubezpieczeniowego.

ODPOWIEDZIALNOŚĆ ZA DZIAŁANIE AGENTA

Zakład ubezpieczeń jest odpowiedzialny za wykonywanie czynności uprawnionego agenta. Konsekwencją tej zasady jest to, że jeżeli agent zawierając w imieniu zakładu umowę ubezpieczenia naruszy w sposób zawiniony swoje obowiązki i będzie odpowiedzialnym materialno-prawnie względem tego zakładu, to zawarta przez niego umowa ubezpieczenia mimo tego będzie skuteczna, będzie więc wiązała zakład ubezpieczeń. Wynikłe z działania agenta, przy wykonywaniu jego obowiązków, szkody obciążają zakład ubezpieczeń. Odpowiedzialność zakładu ubezpieczeń jest bezwzględna gdyż ustawa wyłącza możliwość jej ograniczenia przewidzianą w art. 429 k.c. Ograniczenia przewidziane w art. 429 k.c. polegają na tym, że osoba która powierza wykonanie czynności drugiemu i odpowiada za szkodę wyrządzoną przy wykonywaniu powierzonej czynności, nie będzie ponosić odpowiedzialności za szkodę jeżeli udowodni, że nie ponosi winy w wyborze.

Wobec wyłączenia przez ustawę tej możliwości uchylania się zakładu ubezpieczeń od odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną przez agenta, kandydaci na agentów zobowiązani są do odbycia szkolenia, złożenia egzaminu i uzyskania zezwolenia PUNU.

Spełnienie tych warunków ma zapewnić wysoki poziom merytoryczny usług agencyjnych. Z przepisów ustawy nie wynika jednoznacznie czy dany agent ubezpieczeniowy może być jednocześnie agentem działającym w imieniu kilku zakładów ubezpieczeń czy też zakład może zastrzec sobie wyłączność. Jednak unormowanie w ustawie trybu wydawania zezwoleń, odpowiedzialności zakładu ubezpieczeń za czynności agenta, obowiązek agenta okazywania zezwolenia i pełnomocnictwa zakładu w imieniu którego działa przy każdej czynności agencyjnej, a szczególnie obowiązek agenta do działania zgodnie z zasadami uczciwego obrotu, wydaje się wskazywać, że agent powinien być związany tylko z jednym zakładem ubezpieczeń.

COFNIĘCIE ZEZWOLENIA I WYPOWIEDZENIE UMOWY

Jeżeli agent będący osobą fizyczną, przestanie spełniać warunki wymagane do prowadzenia działalności agencyjnej, będzie ją prowadzić z naruszeniem prawa lub zawiadomi o zaprzestaniu jej prowadzenia, PUNU cofnie zezwolenie na wniosek zakładu ubezpieczeń lub z urzędu. Jeżeli natomiast agent przestaje spełniać warunki określone w ustawie po zawarciu umowy agencyjnej, a braki te nie zostaną nizwłocznie usunięte, zakład ubezpieczeń obowiązany jest wypowiedzieć umowę agencyjną. Wypowiedzenie nie może nastąpić po 3 miesiącach od chwili stwierdzenia tego faktu.

STATUS PRAWNO-EKONOMICZNY AGENTA

W działalności ubezpieczeniowej podstawowe znaczenie w wyznaczaniu właściwości i zachowań przedmiotów przypisuje się normom ekonomicznym i prawnym. Takie normy moralne, niekiedy w postaci kodeksów etyki zawodowej oraz zwyczaje w szczególny sposób określają funkcjonowanie norm prawnych i ekonomicznych. Bywa, niekiedy, że i normy estetyczne mają swój udział w wyznaczaniu zachowania gospodarczego.

Zestaw i intensywność oddziaływania norm wyznaczających role zmienia się także wraz z upływem czasu. Oznacz to konieczność przeprowadzenia, o ile chce się prawidłowo wyjaśnić i przewidywać sposób pełnienia roli, w miarę systematycznych badań dynamiki norm składających się na organizację ubezpieczeń gospodarczych . Rzetelna diagnoza norm organizacyjnych nabiera szczególnego znaczenia w okresach zmian systematycznych, np. takich, które zachodzą w Polsce. Istotną okolicznością determinującą role społeczne i sposób ich realizacji jest brak jednolitości funkcjonalnej współczesnych systemów społeczno - gospodarczych. Pociąga on za sobą w szczególności nie uzgodnione oddziaływanie norm. Działanie zgodnie z wymogami jednych, np. ekonomicznych, może być niezgodne z wymogami norm innych, np. prawnych czy moralnych. Wynikające z powyższej sytuacji dylematy decyzyjne, niepewności co do dostatecznego uzasadnienia podejmowanych czynności znajdują swój wyraz w sposobie pełnienia roli.

Nie ulega wątpliwości, że kwestia prawnych powiązań agenta ubezpieczeniowego z jego ustawodawcą należy do problematyki cywilnoprawnej . Agenta łączy z zakładem ubezpieczeń z reguły umowa agencyjna, której treść określa każdorazowo status prawny agenta, zakres jego pełnomocnictw oraz zleconych mu zadań i kompetencji.

Prawne uregulowanie stosunków między agentem a ubezpieczycielem opiera się na umowie agencyjnej, poprzez którą przyjmujący zlecenie - agent, zobowiązuje się za wynagrodzeniem - prowizją, do stałego pośredniczenia umów w jego imieniu.

Działalność agencyjna jest działalnością o charakterze usługowym, jest ona związana z prowadzeniem działalności ubezpieczeniowej, jest rodzajem pośrednictwa ubezpieczeniowego.

Podstawowe unormowania prawne dotyczące działalności agencyjnej zawiera ustawa o działalności ubezpieczeniowej. Określa ona istotę działalności agencyjnej, stanowi o formach jej wykonywania, określa zasady odpowiedzialności cywilnej za szkodę wyrządzoną przez agenta ubezpieczeniowego przy wykonywaniu powierzonej mu czynności oraz reguluje zasady i tryb w jakich sprawdzany jest nadzór nad podmiotami prowadzącymi działalność agencyjną.

Umowa agencyjna jest umową o świadczeniu usług, jeżeli agent przy jej wykonaniu działa (samodzielnie) w zakresie powierzonego mu stałego pośrednictwa lub przedstawicielstwa. Taka umowa nie wymaga szczególnej formy prawnej i może być zawarta na czas określony bądź nieokreślony. Jest odpłatna i wzajemnie zobowiązująca.

Stronami umowy agencyjnej są:

1. osoba przyjmująca, czyli agent;

2. osoba dająca zlecenie - ubezpieczyciel.

Działalność agencyjna jest prowadzona za zezwoleniem organu nadzoru. Zezwolenie na prowadzenie działalności agencyjnej organ nadzoru wydaje na wniosek zakładu ubezpieczeń lub zainteresowanego, jeżeli osoba fizyczna spełnia następujące warunki określone ustawą o działalności ubezpieczeniowej:

• ma miejsce zamieszkania na terytorium Rzeczpospolitej Polski;

• nie była prawomocnie skazana za przestępstwo umyślne przeciwko mieniu, dokumentom lub przestępstwo karno - skarbowe;

• ukończyła zorganizowane przez zakład ubezpieczeń szkolenie zawodowe kończące się egzaminem;

• ma pełną zdolność do czynności prawnych.

Każdy agent ubezpieczeniowy jest zobowiązany przy każdej czynności należącej do zakresu działalności agencyjnej okazywać posiadanie zezwolenia Państwowego Urzędu Nadzoru Ubezpieczeń. Agent ubezpieczeniowy - pełnomocnik ponadto jest zobowiązany do okazywania pełnomocnictwa zakładowi ubezpieczeń.

Zakład ubezpieczeń powierzając agentowi wykonanie czynności jest odpowiedzialny za szkodę wyrządzoną przez agenta ubezpieczeniowego przy wykonywaniu powierzonej mu czynności. Odpowiedzialności tej zakład ubezpieczeń nie może ograniczyć. Osoby wykonujące czynności agenta ubezpieczeniowego muszą uczestniczyć w szkoleniu i zdać egzamin zawodowy. Minimalny zakres szkolenia osób ubiegających się o zezwolenie Państwowego Urzędu Nadzoru Ubezpieczeń na wykonywanie czynności agenta ubezpieczeniowego został określony w § 3 zarządzenia Ministra Finansów z dnia 14 listopada 1993 r.

Zakład ubezpieczeń otrzymał swobodę, oczywiście o określonych zarządzeniem ramach, w zakresie organizacji szkoleń i egzaminów.

Pracownicy PUNU mogą jedynie uczestniczyć w przeprowadzaniu egzaminów w charakterze obserwatorów, natomiast nie mogą stosować żadnych sankcji w przypadku stwierdzenia nieprawidłowości, poza ogólnymi instrumentami nadzoru, określonymi w ustawie o działalności ubezpieczeniowej.

Zakład ubezpieczeń prowadzi wykaz agentów ubezpieczeniowych prowadzących działalność na rzecz danego zakładu ubezpieczeń. Wykaz ten nie jest publikowany. Każda umowa agencyjna może zostać rozwiązana na mocy porozumienia stron (w każdym czasie), a umowa zawarta na czas nie oznaczony również na skutek jej wypowiedzenia. Okres wypowiedzenia określają przede wszystkim stosowane postanowienia umowy, a w przypadku jej braku - przepisy kodeksu cywilnego stanowiący w drodze regulacji dyspozytywnej, iż okres ten wynosi trzy miesiące i kończy się z upływem miesiąca kalendarzowego. Jeżeli agent przestał spełniać warunki niezbędne dla uzyskania zezwolenia na wykonywanie czynności agenta ubezpieczeniowego, po zawarciu umowy agencyjnej, a braki te nie zostały bezzwłocznie usunięte, zakład ubezpieczeń obowiązany jest wypowiedzieć umowę agencyjną. Okres wypowiedzenia nie może przekroczyć trzech miesięcy od chwili stwierdzenia tego faktu przez zakład ubezpieczeń. Organ nadzoru ubezpieczeń cofa zezwolenie na wniosek zakładu ubezpieczeń lub z Urzędu, po zasięgnięciu opinii u ubezpieczyciela, jeżeli osoba fizyczna :

• przestała spełniać warunki niezbędne do uzyskania zezwolenia;

• złożyła zawiadomienie o zaprzestaniu wykonywania zawodu;

• prowadzi działalność z naruszeniem przepisów prawa.

Jeżeli agent ubezpieczeniowy przestał spełniać warunki określone w ustawie o działalności ubezpieczeniowej (art. 3 ust. 2) po zawarciu umowy agencyjnej, a braki te nie zostały usunięte bezzwłocznie, zakład ubezpieczeń obowiązany jest wypowiedzieć umowę agencyjną. Okres wypowiedzenia nie może przekroczyć 3 miesięcy od chwili stwierdzenia tego faktu przez zakład ubezpieczeń.

Mówiąc o podstawach prawnych działalności agenta ubezpieczeniowego, należy pamiętać także o przepisach określających dopuszczalność zawierania umów ubezpieczenia z ubezpieczycielami zagranicznymi - o dowolnym przez prawo zakresie reasekurowania ryzyk za granicą oraz o dopuszczalnym zakresie działalności brokerskiej.

BROKER JAKO POŚREDNIK UBEZPIECZENIOWY

BROKER UBEZPIECZENIOWY

Brokera w sferze ubezpieczeń gospodarczych określić można jako szczególnego pośrednika ubezpieczeniowego. Chcąc precyzyjniej określić kim jest broker, należy wyróżnić brokera ubezpieczeniowego i brokera reasekuracyjnego.

Broker ubezpieczeniowy to niezależny pośrednik ubezpieczeniowy działający w interesie, w imieniu i na zlecenie ubezpieczającego (podmiotu zainteresowanego zawarciem umowy ubezpieczenia), a nie zakładu ubezpieczeń. Nie może on pozostawać w stosunku pracy z jakimkolwiek zakładem ubezpieczeń, nie może być członkiem władz zakładu ubezpieczeń ani nie może być stroną umowy agencyjnej lub umowy zlecenia, których przedmiotem jest pośredniczenie w zawieraniu umów ubezpieczenia w imieniu zakładu ubezpieczeń. Broker ma służyć ubezpieczającemu fachową radą, co do doboru najlepszych warunków ubezpieczenia, zakresu ochrony ubezpieczeniowej i wyboru ubezpieczyciela. Inaczej to wyrażając, broker ma zapewnić ubezpieczającemu - dzięki swej wiedzy i posiadanym informacjom - zawarcie jak najkorzystniejszej dla ubezpieczającego umowy danego ubezpieczenia z solidnym i odpowiedzialnym pod każdym względem zakładem ubezpieczeń.

Działalność brokerska polega zatem na zawieraniu i wykonywaniu umów ubezpieczenia w imieniu ubezpieczającego lub na pośredniczeniu przy zawieraniu umów ubezpieczenia na rzecz ubezpieczonego (art. 37^g ustawy ubezpieczeniowej).

Do zakresu działalności brokera ubezpieczeniowego należy:

1. pośredniczenie w zawieraniu umów ubezpieczenia pomiędzy zakładem ubezpieczeń a ubezpieczającym na zlecenie i w imieniu - jak już wspomniałam - ubezpieczającego;

2. uzgadnianie z ubezpieczającym, w którym zakładzie ubezpieczeń ulokowane ma zostać ubezpieczane ryzyko, wysyłanie ubezpiczającemu not informujących go o czynnościach podjętych przez brokera w jego sprawie, a zwłaszcza o dacie zawarcia umowy ubezpieczenia oraz dacie przekazania zakładowi ubezpieczeń składki ubezpieczeniowej, jeżeli czynność taka brokerowi została zlecona;

3. reprezentowanie ubezpieczającego (ubezpieczonego) przy likwidacji szkód;

4. świadczenie usług w zakresie organizacji ochrony ubezpieczeniowej oraz jej planowania w odniesieniu do wszelkiego rodzaju ryzyka, które ubezpieczający (ubezpieczony) zamierza ubezpieczyć w związku ze swoją działalnością w życiu prywatnym, zawodowym czy też w swej działalności gospodarczej lub innej;

5. przekazywanie zakładowi ubezpieczeń składek ubezpieczeniowych od ubezpieczającego za pośrednictwem wyodrębnionego rachunku bankowego, jeżeli ubezpieczający zlecił brokerowi tę czynność.

Broker ubezpieczeniowy może oczywiście dokonywać w interesie ubezpieczającego i na jego zlecenie wszystkich tych czynności, jak i tylko niektórych z nich. W praktyce często działalność brokera ogranicza się tylko do zawarcia - na zlecenie ubezpieczającego - umowy ubezpieczenia z wybranym zakładem ubezpieczeń.

Broker ubezpieczeniowy, choć działa na zlecenie i w interesie ubezpieczającego, czyni to na jego rzecz nieodpłatnie. Wynagrodzeniem brokera ubezpieczeniowego jest prowizja od składki ubezpieczeniowej, obliczana przeważnie w stosunku procentowym do niej, a wypłacana brokerowi przez zakład ubezpieczeń.

BROKER REASEKURACYJNY

Działalność brokera reasekuracyjnego polega na zawieraniu i wykonywaniu umów reasekuracyjnych w imieniu zakładu ubezpieczeń, który zamierza się reasekurować a reasekuratorem i pośredniczeniu przy zawieraniu takich umów.

Do zakresu działalności brokera reasekuracyjnego należy zatem:

1. pośredniczenie w zawieraniu i samo zawieranie umów reasekuracyjnych pomiędzy cedentem (zakładem ubezpieczeń zamierzajacym się reasekurować) a reasekuratorem, na zlecenie i w imieniu cedenta;

2. wysyłanie cedentowi not informujących go czynnościach podjętych przez brokera.

Należy dodać, że ta sama osoba może prowadzić jednocześnie działalność brokera ubezpieczeniowego, jak i brokera reasekuracyjnego, jeżeli oczywiście posiada zezwolenie na obie te formy działalności.

ZEZWOLENIE NA DZIAŁALNOŚĆ BROKERSKĄ I COFNIĘCIE ZEZWOLENIA

Działalność brokerska (ubezpieczeniowa, reasekuracyjna) może być prowadzona tylko na podstawie zezwolenia. Osoba fizyczna uzyskuje zezwolenie na prowadzenie działalności brokerskiej na swój wniosek jeżeli spełnia następujące warunki:

• zamieszkuje na terytorium RP;

• ma pełną zdolność do czynności prawnych;

• nie była skazana za przestępstwa przeciwko mieniu, dokumentom lub za przestępstwo karno - skarbowe;

• daje rękojmię należytego prowadzenia działalności brokerskiej.

Działalność brokerska może być prowadzona przez osoby fizyczne lub prawne, przy czym podmiot posiadający zezwolenie na prowadzenie działalności brokerskiej, będący osobą prawną, wykonuje czynności te przy pomocy osób fizycznych. Osoby te muszą spełniać określone ustawowo warunki (art. 37ⁱ ust. 1 pkt. 1 ustawy ubezpieczeniowej). Istotnym warunkiem jest ponadto zdanie egzaminu przed Komisją Egzekucyjną dla Brokerów Ubezpieczeniowych i Reasekuracyjnych oraz zawarcie obowiązkowego profesjonalnego ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej t tytułu prowadzenia tej działalności. Wymienioną Komisję, jej skład i zakres zagadnień egzaminacyjnych określa Państwowy Urząd Nadzoru Ubezpieczeń. W skład Komisji wchodzi przedstawiciel samorządu brokerskiego. Aktualnie samorządem tym jest Stowarzyszenie Brokerów Polskich.

Warunek jakim jest zdanie egzaminu przed wymienioną już Komisją przez osoby fizyczne nie dotyczy osób posiadających stopień naukowy w dziedzinie nauk prawnych lub ekonomicznych. Podmiot, który otrzymał zezwolenie na prowadzenie działalności brokerskiej, jest obowiązany rozpocząć ją w ciągu 6 miesięcy od daty uzyskania zezwolenia. Nie rozpoczęcie działalności w tym terminie powoduje wygaśnięcie zezwolenie.

Zezwolenie na prowadzenia działalności brokerskiej może być cofnięte przez organ nadzoru w przypadkach taksatywnie określonych w art. 37^k ustawy ubezpieczeniowej. Cofnięcie zezwolenia na działalność brokerską następuje wówczas jeżeli uprawnione do niej podmioty przestały spełniać warunki niezbędne do uzyskania zezwolenia na prowadzenie tej działalności, przy jej prowadzeniu naruszają prawo lub interes ubezpieczonych, nie wykonują działalności przez kolejne 3 lata.

EWIDENCJA I SKREŚLENIE Z LISTY BROKERÓW

Listę podmiotów prowadzących działalność brokerską prowadzi Państwowy Urząd Nadzoru Ubezpieczeń wpisując na nią z urzędu podmioty którym wydał zezwolenie oraz występuje z wnioskiem do Ministra Finansów o opublikowanie tej listy w Dzienniku Urzędowym Ministerstwa Finansów. Prowadzenie listy brokerów przez PUNU wiąże się również z prawem dokonywania skreśleń z tej listy. Ustawa określa cztery przypadki uprawniające do skreślenia a mianowicie:

• złożenie przez brokera wniosku o skreślenie;

• wykreślenie brokera - osoby prawnej z rejestru handlowego;

• cofnięcie zezwolenia na działalność brokerską;

• śmierć lub pełna utrata zdolności do czynności prawnych brokera.

Brokera ubezpieczeniowego czy reasekuracyjnego obowiązuje tajemnica zawodowa dotycząca wszelkich informacji, jakie uzyskać w związku z prowadzeniem swojej działalności.

Bibliografia

Brol J., Podmiot gospodarczy - ogólna charakterystyka,

Warszawa 1993.

Łazowski J., Wstęp do nauki o ubezpieczeniach,

Warszawa 1948, PZUW.

Wąsiewicz A., Ubezpieczenia w gospodarce rynkowej, t.1

Bydgoszcz 1994.

Wąsiewicz A., Ubezpieczenia w gospodarce rynkowej, t.3

Bydgoszcz 1997.

Sangowski T., /red./ Vademecum pośrednika ubezpieczeniowego,

Saga Printing, Poznań 1996.

Mrozowska B., Status agenta po nowelizacji ustawy o działalności

Ubezpieczeniowej, Prawo Asekuracyjne 1/96

Michalak J., O niektórych problemach związanych z pełnieniem roli

Agenta i brokera, maszynopis, Poznań 1997.

Jachołkowski R., Organizacja, ekonomika i działalność zakładów

Ubezpieczeń, maszynopis, Warszawa 1998.

Akty normatywne

Ustawa o działalności ubezpieczeniowej z dnia 28 lipca 1990

/Tekst jednolity: Dz. U. z dnia 02.02.1996 r. Nr 11/

Kodeks Cywilny - Stan Prawny: 1 stycznia 1996 r. Wydawnictwo Park.

Pośrednictwa ubezpieczeniowego dotyczą przepisy art. 37^d do 37ⁿ ustawy o działalności ubezpieczeniowej.

Wąsiewicz A. /red./, Prawna organizacja systemu ubezpieczeń gospodarczych w Polsce

Sangowski T./red./, Vademecum pośrednika ubezpieczeniowego, Poznań 1996, Saga Printing, s. 100.

zob. Mrozowska B., Status agenta po nowelizacji ustawy o działalności ubezpieczeniowej, Prawo reasekuracyjne 1/96

Kufel J., Skutki czynności dokonywanych przez pośredników ubezpieczeniowych dla ubezpieczyciela ; w: Wąsiewicz A./red./, Ubezpieczenia w gospodarce rynkowej, Bydgoszcz 1994.

Łazowski J., Wstęp do nauki o ubezpieczeniach, Warszawa 1948 r , PZUW.

zob. Sangowski T. /red./, op. cit., s. 102.

Decyzja administracyjna wydawana w trybie określonym przepisami kodeksu postępowania administracyjnego.

szerzej na temat działalności brokerskiej zob. Sangowski T. /red./, op. cit., s.128.

szerzej na ten temat zob. Sangowski T. /red./ op. cit., s. 128.

Dz. U. Rzeszy Niemieckiej z 1908 r., Nr 183. Bliżej na ten temat zob. Z. Fendler, Prywatne prawo ubezpieczeniowe wraz z komentarzem i orzecznictwem Sądów Polskich, Kraków 1934 r. s. 317 i nast.

Dz. U. Państwa Austr. Z 1917 r. Nr 501, szerzej na ten temat zob. Z. Fendler, op. cit., s. 75 i nast.

Dz. U. Nr 25, poz. 211.

Dz. U. Nr 9, poz. 64.

Bliżej na ten temat - H. Eichler, op. cit., s. 94.

Dz. U. Nr 96, poz. 864.

Dz. U. Nr 20, poz. 130.

Dz. U. Nr 72, poz. 357 z późn. zm.

Dz. U. Nr 9, poz. 54.

Dz. U. Nr 45, poz. 242 z późn. zm.

Dz. U. Nr 59, poz. 344 z późn. zm.

zob. Łazowski J., op. cit. s. 245.

Zarządzenie Ministra Finansów z 18.12.1990 r. w sprawie określenia przypadków dopuszczalności zawierania ubezpieczenia u ubezpieczycieli nie posiadających zezwolenia na prowadzenie działalności ubezpieczeniowej w Polsce (M.P. Nr 49, poz. 379.)

Rozporządzenie Ministra Finansów z 18.12.1990 r. w sprawie zasad reasekuracji ryzyka u ubezpieczyciala zagranicznego (Dz. U. Nr 90, poz. 530.)

Ustawa o działalności ubezpieczeniowej art. 37^e, ust. 4,(Dz. U. Nr 11,poz. 62.)

Sangowski T. /red./, op. cit., s. 78 - 79

Brol J., Podmioty gospodarcze - ogólna charakterystyka, Warszawa 1993, s. 18.

Jahołkowski R., Organizacja, ekonomika i działalność zakładów ubezpieczeń, maszynopis, Warszawa 1998 r.

Jahołkowski R., Organizacja, ekonomika i działalność zakładów ubezpieczeń, maszynopis, Warszawa 1998 r.

Michalak J., op. cit.

Kowalewski E., op. cit., s. 110

Kodeks Cywilny, komentarz art. 758, p.1, zd.1, s. 697

Sangowski T. /red./, op. cit., s. 128

Kodeks Cywilny, komentarz art. 758, p.1, zd.2, s. 697

Kodeks Cywilny nie reguluje w pełni umowy agencyjnej, stosuje się do niej przepisy Kodeksu Cywilnego o zleceniu (art. 734 - 751)

Sangowski T., /red./, op. cit., s. 100

Zarządzenie Ministra Finansów z dnia 14 listopada 1995 r. w sprawie określenia minimalnego zakresu szkolenia osób ubiegających się o uzyskanie zezwolenia PUNU na wykonywanie czynności agenta ubezpieczeniowego oraz zakresu obowiązujących tematów egzaminu i trybu jego składania (M.P. Nr 60, poz. 674.)

PUNU - Państwowy Urząd Nadzoru Ubezpieczeń.

Mrozowska B., op. cit., s. 54.

Sangowski T. /red./, op. cit., s. 101.

Ustawa o działalności ubezpieczeniowej z dnia 28 lipca 1990 r. (art. 37^f p.1),(Dz. U. Nr 11), Warszawa dnia 2 lutego 1996 r. Obwieszczenie Ministra Finansów.

jw.,(art. 37^f ust. 5).

zob. Kowalewski E. Op. cit., s.111.

zob. Kowalewski E. Makler ubezpieczeniowy, Broker, Bydgoszcz 1991r.

zob. Kowalewski E. Broker ubezpieczeniowy w świetle nowej regulacji prawnej - zagadnienia cywilnoprawne, Prawo asekuracyjne 1996, Nr 1, s. 43 i nast.

Por. Zarządzenie Prezesa PUNU z dnia 6 maja 1996 r. w sprawie powołania Komisji Egzekucyjnej dla Brokerów Ubezpieczeniowych i Reasekuracyjnych (M.P.Nr 32, poz. 330).

Jahołkowski R., Organizacja, ekonomika i działalność zakładów ubezpieczeń, maszynopis, Warszawa 1998 r.

jw.

---