Z. Gostyński, Tajemnica dziennikarska a obowiązek składania zeznań w procesie karnym

USTAWODAWSTWO NIEMIECKIE: kolizja między zobowiązaniem dziennikarza do zachowania tajemnicy zawodowej a obowiązkiem ujawnienia przez niego okoliczności popełnienia przestępstwa w związku z prowadzonym postępowaniem karnym, w którym dziennikarz ma wystąpić w charakterze świadka to Zeugnisverweigerungsrecht. Oznacza to, że ustawodawca niemiecki rozwiązuje wspominaną kolizję.

Pierwszy raz pojawiły się w II poł.XIX w. w związku z rozwojem idei wolności prasy (zadeklarowana 5 XII 1948 r., ale niektóre rządy niemiecki i tak ją ograniczały). Pierwszy raz podjęto sprawę `odmowy zeznań dziennikarza' w krajach południowoniemieckich, bo były najbardziej liberalne. Pierwszy przepis to art.14 prawa prasowego Badenii z 2 IV 1868r. Do końca I WŚ nie udało się przeprowadzić odpowiedniej reformy prawa. Dopiero w 1926r. zamieszczono przepis o odmowie dziennikarza (zakres przedmiotowy prawa dziennikarza do odmowy zeznań był ograniczony wyłącznie do osoby autora lub nadawcy publikacji, których treść miała charakter przestępny, pod warunkiem odpowiedzialności karnej redaktora).

I.Dobosz, Prawo prasowe

PRAWA I OBOWIĄZKI DZIENNIKARZY: zapisane w ustawie Prawo prasowe z 26 I 1984r.

• Prawo do biernego informowania (prawo do informowania się)- oznacza ono:

1. Dla obywatela: możność zaznajamiania się z wszelkimi przejawami życia publicznego, a przede wszystkim z działalnością władz i ich ustosunkowaniem się do aktualnych zdarzeń

2. Dla prasy: możliwość dostępu do źródeł informacji

• Prawo do czynnego informowania (prawo do informowania innych)- oznacza ono:

1. Dla obywatela: możność głoszenia za pośrednictwem prasy swoich opinii i poglądów

2. Dla prasy: prawo do sprawozdawczości i komentowania (również krytycznego).

DZIENNIKARSKIE PRAWO DO INFORMACJI:

Dostęp prasy do informacji: zbieranie i przekazywanie informacji. Rozpoznawanie barier i unormowań, w tym także z zakresu etyki zawodowej, staje się pomocne dla przedstawicieli prasy (zrozumieją ograniczenia). Do ustanowienia Konstytucji PR z 1997 dziennikarze mieli szerszy dostęp do informacji niż pozostali obywatele, ale zmieniło się to z dniem uchwalenia nowej Konstytucji- art. 54 ust.1: „Każdemu zapewnia się wolność wyrażania swoich poglądów oraz pozyskiwania i rozpowszechniania informacji”, natomiast art.61:

• Obywatel ma prawo do uzyskiwania informacji o działalności organów władzy publicznej oraz osób pełniących funkcje publiczne. Prawo to obejmuje również uzyskiwanie informacji o działalności organów samorządu gospodarczego i zawodowego a także innych osób oraz jednostek organizacyjnych w zakresie, w jakim wykonują one zadania władzy publicznej i gospodarują mieniem komunalnym lub majątkiem Skarbu Państwa.

• Prawo do uzyskiwania informacji obejmuje dostęp do dokumentów oraz wstęp na posiedzenia kolegialnych organów władzy publicznej pochodzących z powszechnych wyborów, z możliwością rejestracji dźwięku lub obrazu.

• Ograniczenie prawa, o którym mowa w ust. 1 i 2, może nastąpić wyłącznie ze względu na określone w ustawach ochronę wolności i praw innych osób i podmiotów gospodarczych oraz ochronę porządku publicznego, bezpieczeństwa lub ważnego interesu gospodarczego państwa.

• Tryb udzielania informacji, o których mowa w ust. 1 i 2, określają ustawy, a w odniesieniu do Sejmu i Senatu ich regulaminy.

1 stycznia 2002 roku weszła w życie obowiązują ustawa z 6 IX 2001 roku o dostępie do informacji publicznej- przepisy uchylają bądź zmieniają dotychczasowe uregulowania w zakresie prawa prasowego. Dostęp dziennikarzy do informacji określony w art.4 i 11 PP (prawo prasowe) miał charakter ograniczony, ale nie stawał w sprzeczności z generalną zasadą przyjętą w art.5 ust.1 PP: „każdy obywatel, zgodnie z zasadą wolności słowa i prawem do krytyki, może udzielać informacji prasie”. Oznaczała ona uprawnienie wszystkich obywateli do kontaktów z prasą, podczas gdy obowiązek udzielania informacji spoczywał jedynie na określonych osobach i instytucjach (art.4,11 PP).

Ustawa z 6 IX 2001 r.: dostęp do informacji ma charakter ograniczony pod względem podmiotowym i przedmiotowym: art.4- kto jest zobowiązany do udostępnienia informacji:

1. Władze publiczne oraz inne podmioty wykonujące zadania publiczne.

2. Reprezentatywne organizacje związków zawodowych.

3. Reprezentatywne organizacje pracodawców.

4. Partie polityczne.

5. Przedsiębiorcy i podmioty niezaliczone do sektora finansów publicznych oraz niedziałające w celu osiągnięcia zysku.

Ustawa o PP wymienia osoby zobowiązane do udzielenia informacji: kierownicy jednostek organizacyjnych, ich zastępcy, rzecznicy prasowi lub inne upoważnione osoby, w granicach obowiązków powierzonych im w tym zakresie (art.11 ust.2). Osoby te w jednakowym stopniu są zobowiązane do udzielenia informacji i ze nie powinny mieć miejsca sytuacje, w których brakowałoby w danym momencie osoby kompetentnej czy upoważnione do oficjalnych kontaktów z prasą. Dziennikarz może domagać się rozmowy np. z kierownikiem, niekoniecznie musi rozmawiać z Rzecznikiem Prasowym.

Wydano rozporządzenie Rady Ministrów 8 I 2002 r.w spr.organizacji i zadań rzeczników prasowych w urzędach organów administracji rządowej: 1. Mają publicznie prezentować działania organów administracji rządowej (przez wystąpienia na konferencjach prasowych, przesyłanie stosownych informacji prasie, udzielanie wywiadów prasowych, itp.), 2. Organizować kontakty publiczne organów administracji rządowej, realizowane z udziałem lub za pośrednictwem środków masowego przekazu.

Rzecznik Prasowy Rządu: jest to organ koordynujący pracę rzeczników prasowych w aparacie rządowym, może wyjaśniać politykę Rządu, wydawanie oświadczeń i publiczne prezentowanie działań Rady Ministrów; komentuje wydarzenia zagraniczne i krajowe, udziela odpowiedzi na publikacje prasowe dotyczące działalności organów adm.rządowej, przekazuje komunikaty urzędowe w trybie ustawy- Prawo prasowe, koordynuje działalność służb informacyjnych, odpowiedzialnych za realizację zadań rządowych. Powoływany i odwoływany przez Prezesa RM.

Tryb udostępniania prasie informacji: bezpłatny dostęp do informacji publicznej, który polega na:

1. Możliwości zapoznawania się z takimi informacjami, jak dokumentami urzędowymi w BIP (art.8-9).

2. Udostępnianiu informacji na wniosek lub nawet bez pisemnego wniosku (dotyczy to informacji nieudostępnionej w BIP, jeśli istnieje możliwość jej niezwłocznego udostępnienia) - art.10.

3. Możliwości zapoznawania się z informacjami wkładanymi lub wywieszanymi w miejscach ogólnie dostępnych (art.11 pkt1).

4. Możliwości zapoznawania się z informacjami przez urządzenia zainstalowane w miejscach ogólnie dostępnych (art.11 pkt2).

Tak dostępne informacje mają być oznaczone danymi umożliwiającymi identyfikację podmiotu udostępniającego, określającymi tożsamość osoby, która taką informację wytworzyła lub odpowiada za jej treść, tożsamość osoby udostępniającej informacje i datę udostępnienia. Podmiot udostępniający ma zapewnić możliwość skopiowania informacji albo sporządzenia jej wydruku, dostęp na nośniku informacji. Czas oczekiwania: 14 dni, ale może być nawet do 2 m-cy w przypadkach, gdy informacja nie może być udostępniona w krótszym czasie lub jeśli udostępnianie informacji wiąże się z dodatkowymi opłatami i pociąga za sobą konieczność ich pobrania od wnioskodawcy.

Prasa ma prawo: wstępu na rozmaite posiedzenia kolegialnych organów władzy publicznej pochodzących z powszechnych wyborów (organy samorządu terytorialnego, Sejm, Senat), a także kolegialnych posiedzeń ich organów pomocniczych (pod pewnymi warunkami).

Przewiduje się też transmisje audiowizualne lub teleinformatyczne z posiedzeń kolegialnych organów władzy publicznej, pochodzących z powszechnych wyborów- decydują o tym odpowiednie organy.

Zakres przedmiotowy udzielanej informacji: udostępnia się informację o sprawach publicznych (art.6 Ustawy o dostępie do informacji):

Art. 6.

1. Udostępnieniu podlega informacja publiczna, w szczególności o:

1) polityce wewnętrznej i zagranicznej, w tym o:

a) zamierzeniach działań władzy ustawodawczej oraz wykonawczej,

b) projektowaniu aktów normatywnych,

c) programach w zakresie realizacji zadań publicznych, sposobie ich realizacji, wykonywaniu i skutkach realizacji tych zadań,

2) podmiotach, o których mowa w art. 4 ust. 1, w tym o:

a) statusie prawnym lub formie prawnej,

b) organizacji,

c) przedmiocie działalności i kompetencjach,

d) organach i osobach sprawujących w nich funkcje i ich kompetencjach,

e) strukturze własnościowej podmiotów, o których mowa w art. 4 ust. 1 pkt 3-5,

f) majątku, którym dysponują,

3) zasadach funkcjonowania podmiotów, o których mowa w art. 4 ust. 1, w tym o:

a) trybie działania władz publicznych i ich jednostek organizacyjnych,

b) trybie działania państwowych osób prawnych i osób prawnych samorządu terytorialnego w zakresie wykonywania zadań publicznych i ich działalności w ramach gospodarki budżetowej i pozabudżetowej,

c) sposobach stanowienia aktów publicznoprawnych,

d) sposobach przyjmowania i załatwiania spraw,

e) stanie przyjmowanych spraw, kolejności ich załatwiania lub rozstrzygania,

f) prowadzonych rejestrach, ewidencjach i archiwach oraz o sposobach i zasadach udostępniania danych w nich zawartych,

g) naborze kandydatów do zatrudnienia na wolne stanowiska, w zakresie określonym w przepisach odrębnych,

h) konkursie na wyższe stanowisko w służbie cywilnej, w zakresie określonym w przepisach odrębnych,

4) danych publicznych, w tym:

a) treść i postać dokumentów urzędowych, w szczególności: - treść aktów administracyjnych i innych rozstrzygnięć, - dokumentacja przebiegu i efektów kontroli oraz wystąpienia, stanowiska, wnioski i opinie podmiotów ją przeprowadzających,

b) stanowiska w sprawach publicznych zajęte przez organy władzy publicznej i przez funkcjonariuszy publicznych w rozumieniu przepisów Kodeksu karnego,

c) treść innych wystąpień i ocen dokonywanych przez organy władzy publicznej,

d) informacja o stanie państwa, samorządów i ich jednostek organizacyjnych,

5) majątku publicznym, w tym o:

a) majątku Skarbu Państwa i państwowych osób prawnych,

b) innych prawach majątkowych przysługujących państwu i jego długach,

c) majątku jednostek samorządu terytorialnego oraz samorządów zawodowych i gospodarczych oraz majątku osób prawnych samorządu terytorialnego, a także kas chorych,

d) majątku podmiotów, o których mowa w art. 4 ust. 1 pkt 5, pochodzącym z zadysponowania majątkiem, o którym mowa w lit. a) - c),oraz pożytkach z tego majątku i jego obciążeniach,

e) dochodach i stratach spółek handlowych, w których podmioty, o których mowa w lit. a)-c), mają pozycję dominującą w rozumieniu przepisów Kodeksu spółek handlowych, oraz dysponowaniu tymi dochodami i sposobie pokrywania strat,

f) długu publicznym,

g) pomocy publicznej,

h) ciężarach publicznych.

Dostęp do aktów decyzji administracyjnych jedynie stronom postępowania, a nie przedstawicielom prasy (podobnie w sprawach karnych i cywilnych). Informacje te można jedynie otrzymać, gdy postępowanie dotyczy władz publicznych lub innych podmiotów wykonujących zadania publiczne lub osób pełniących funkcje publiczne.

Art.4 ust.3: Obowiązane do udostępniania informacji publicznej są podmioty, o których mowa w ust. 1 i 2, będące w posiadaniu takich informacji.

Art.5 ust.1: Prawo do informacji publicznej podlega ograniczeniu w zakresie i na zasadach określonych w przepisach o ochronie informacji niejawnych oraz o ochronie innych tajemnic ustawowo chronionych.

Informacje niejawne: ustawa z 22 I 1999roku; głównie tajemnica państwowa lub służbowa, niezależnie od formy i sposobu ich wyrażania także w trakcie ich opracowania (informacje niejawne). Tajemnica państwowa: „informacja określona w wykazie rodzajów informacji, stanowiącym załącznik nr1, której nieuprawnione ujawnienie może spowodować istotne zagrożenie dla podstawowych interesów RP dot.porządku publicznego, obronności, bezpieczeństwa, SM lub gosp.państwa”.

Zamknięty katalog informacji niejawnych:

1. Klauza „ściśle tajne”: 29 pozycji: wybrane, strategiczne informacje dot.obronności państwa-plany obronne, struktury wojskowe dowodzenia w razie wojny i zagrożenia państwa, zagadnienia związane z łącznością, wyposażeniem, sposobami działania Sił Zbrojnych, wywiadu, kontrwywiadu.

2. Klauzula „tajne”: 59 pozycji: obronność kraju- o charakterze gospodarczym lub strategicznym, informacje dotyczące osób podejrzanych o prowadzenie działalności godzącej w bezp., obronność, niezależność, całość lub MN pozycję państwa albo działalności terrorystycznej, uzyskane i przetwarzane przez ABW, AW, służby kontrwywiadu i wywiadu wojskowego, CBA oraz były UOP i byłe WSI, chyba że zawierają informacje oznaczone wyższą klauzulą tajności; ważne sprawy gosp.i związane ze współpracą zagraniczną.

Okres ochrony tajemnic państwowych: zasadniczo 50 lat od daty ich wytworzenia, a niektóre- bezterminowo.

Tajemnica służbowa: „informacja niejawna niebędące tajemnicą państwową, uzyskaną w związku z czynnościami służbowymi albo wykonywaniem prac zleconych, której uprawnione ujawnienie mogłoby narazić na szkodę interes państwa, interes publiczny lub prawnie chroniony interes obywateli albo jednostki organizacyjnej”. Okres ochrony wynosi 5 lat dla materiałów poufnych, 2 lata- zastrzeżonych.

Klauza „ściśle tajne” lub „tajne”- tajemnica państwowa, zaś „poufne” lub „zastrzeżone”- tajemnica służbowa.

Dostęp do materiałów objętych tajemnicą mają odpowiednio przeszkoleni i sprawdzeni pracowniczy i funkcjonariusze. Wyklucza się przekazywanie takich informacji dziennikarzom (osoby `wtajemniczone' dają rękojmię zachowania tajemnicy). Czasem pozwalają dziennikarzom dotrzeć do informacji, które mogą być publikowane. Utajnione mogą też być tajemnice ustawowo chronione: lekarska, adwokacka, bankowa, dziennikarska.

Środki prawne w razie odmowy udzielenia prasie informacji: odmowę można zaskarżyć do sądu administracyjnego, karnego i cywilnego. Sąd adm.i powszechny- celem będzie uzyskanie informacji publicznej, przed karnym- o ukaranie sprawcy, bez możliwości uzyskania na tej drodze informacji.

Wyrok sądu adm.nie ma charakteru definitywnie przesądzającego dalsze postępowanie organu czy osoby udzielającej informacji.

Art. 2.

1. Każdemu przysługuje, z zastrzeżeniem art. 5, prawo dostępu do informacji publicznej, zwane dalej „prawem do informacji publicznej”.

2. Od osoby wykonującej prawo do informacji publicznej nie wolno żądać wykazania interesu prawnego lub faktycznego.

Art. 3.

1. Prawo do informacji publicznej obejmuje uprawnienia do:

1) uzyskania informacji publicznej, w tym uzyskania informacji przetworzonej w takim zakresie, w jakim jest to szczególnie istotne dla interesu publicznego,

2) wglądu do dokumentów urzędowych,

3) dostępu do posiedzeń kolegialnych organów władzy publicznej pochodzących z powszechnych wyborów.

2. Prawo do informacji publicznej obejmuje uprawnienie do niezwłocznego uzyskania informacji publicznej zawierającej aktualną wiedzę o sprawach publicznych.

W razie bezprawnej odmowy udzielenie informacji dojść może do postępowania karnego.

Zakazy publikacji udostępnionych informacji: ograniczenie swobody przekazania informacji może mieć charakter bezwzględny lub względny.

• Bezwzględny zakaz dotyczy wszelkich tego rodzaju informacji, których opublikowanie stanowiłoby czyn przestępny, określony w przepisach kk. „Dziennikarz nie może opublikować informacji, jeżeli osoba udzielająca jej zastrzegła to ze względu na tajemnicę służbową lub zawodową”.

• Względny zakaz publikowania charakteryzuje się tym, że dziennikarz może opublikować informację po spełnieniu warunków wyraźnie przez prawo nakazanych.

Wystarczy spełnić warunki:

• Zgoda informatora (osoby udzielającej informacji), może „z ważnych powodów społecznych lub osobistych zastrzec termin i zakres opublikowania” informacji- tzw.embargo prasowe - kiedy informator nie odmawia udzielenia informacji, ale decyduje o tym, jakie fakty z posiadanych informacji oraz kiedy mogą zostać opublikowane, informator musi podać wtedy powody zastosowania embarga, dziennikarz sam ocenia te argumenty i decyduje o publikacji informacji. Inna sytuacja jest, gdy w grę wchodzi autoryzacja: „zgoda wyrażona przez autora dzieła na jego publikację w stanie niezmienionym, opracowaniu lub tłumaczeniu”. Wymaga jej wywiad prasowy.

• Zgoda osoby zainteresowanej (osoby, której informacja dotyczy, przy czym może nią być także sam informator): prywatna sfera życia- obejmuje wartości i dane o ograniczone lub powszechnej dostępności ; intymna sfera życia- związana z przeżyciami, których odsłonięcie przed kimkolwiek wywołuje uczucie poniżenia, wstydu i inne negatywne doznania. Prawidłowe relacje między interesem ogólnym a interesem jednostki w sferze dóbr osobistych nie mogą być naruszone w sposób krzywdzący w tę jednostkę w jej własnym odczuciu i odczuciu społecznym środowiska, w którym ona żyje.

Dziennikarskie prawo do sprawozdawczości: sprawozdawca to dziennikarz relacjonujący przebieg imprez, posiedzeń, rozpraw sądowych i różnego rodzaju wydarzeń, w których uczestniczył osobiście.

• Agencyjny i prasowy: relacjonujących o wydarzeniach w formie pisemnej

• Radiowych i telewizyjnych: relacjonujących wydarzenia na żywo lub na drodze zapisu na taśmie filmowej i magnetycznej.

Z posiedzenia RM- Rzecznik Prasowy Rządu podaje komunikat prasowy, Senat- decyzje o udostępnieniu informacji publicznej podejmuje szef kancelarii Senatu.

W sprawach jawnych w sądzie dziennikarz może sporządzać notatki, ale na zapis rozprawy musi uzyskać zgodę sądu rozpoznającego daną sprawę.

W sprawozdawczości sądowej ograniczenia przekazu informacji zabraniające:

• Publikowania danych osobowych i wizerunków osób, przeciwko którym toczy się postępowanie przygotowawcze lub sądowe, chyba, że dziennikarz, gdy przemawia za tym ważny interes społeczny, uzyska zgodę sądu lub prokuratora

• Publikowania danych osobowych i wizerunków świadków, pokrzywdzonych i poszkodowanych, jeśli nie wyraża na to zgody.

Jeśli telewizja ma wstęp na salę rozpraw, a nie ma zgody na publikację wizerunku, robi się tzw. nakładki uniemożliwiające ustalenie tożsamości oskarżonego. Bezwzględnie nie wolno ujawniać wizerunku pokrzywdzonych, poszkodowanych oraz świadków- nawet jeśli prasa uzyska zgodę sądu lub prokuratora, jedynie zgoda tych osób jest dopuszczalna.

Dziennikarskie prawo do krytyki: „ujemne oceny bądź uwłaczające prawdziwe fakty podniesione w interesie społecznym lub w dobrej wierze”. Sąd Najwyższy w uchwale z 17 XII 1965 roku: „krytyka polega na zakomunikowaniu osobie lub osobom trzecim oceny dzieła, działalności lub postępowania innej osoby, instytucji lub zrzeszenia. Krytykujący wypowiada dodatni lub ujemny sąd wg przyjętej przez siebie miary podstawowej. Wypowiedź krytyczna może być z kolei przedmiotem oceny i wymiany poglądów, daje możliwość wykazywania błędów tej oceny jak i przyjętej miary podstawowej”. Nie powinny dotyczyć osoby, lecz jej dzieła lub funkcji.

Krytyka prasowa:

• To działanie dozwolone, jeżeli skierowana jest na obronę uzasadnionego interesu (a nie ośmieszenie).

• Przedstawianie faktów, które rzeczywiście się zdarzyły, w zasadzie nie uprawnia danej osoby do żądania ochrony prawnej, choćby w krytyce zawarta była ujemna ocena jej postępowania. Jeżeli mija się z prawdą to nie można uznać jej za rzetelną i rzeczową.

• Jeżeli krytykujący mija się z prawdą i przypisuje krytykowanemu dyskryminujące postępowanie, to tym samym przekracza granice dozwolonej krytyki.

• Przekroczenie granic potrzebnych do osiągnięcia społecznego celu krytyki następuje wówczas, gdy mimo merytorycznej zasadności krytyki przybiera ona formę obraźliwą, godzącą w cześć, dobre imię lub autorytet krytykowanego.

• Można opublikować niefortunny fragment pisma określonej osoby- bez podania jej nazwiska- sporządzonego w ramach jej pracy zawodowej, a więc przeznaczonego do powszechnego użytku (nie jest to bezprawie).

• Forma felietonu upoważnia do zamieszczenia sformułowań zawierających pewną dozę uszczypliwości, jednakże nie uprawnia do naruszenia dóbr osobistych tej osoby.

• Ostre polemiki prasowe, w których adwersarze prześcigają się w używaniu obraźliwych argumentów ad personam nie zasługują na społeczną aprobatę.

Art.41 pr.pras. krytyka: „rzetelne, zgodne z zasadami współżycia społecznego ujemne oceny dzieł naukowych lub artystycznych albo innej działalności twórczej, zawodowej lub publicznej”. Satyra i karykatura są zgodne z prawem.

Art. 43.

Kto używa przemocy lub groźby bezprawnej w celu zmuszenia dziennikarza do opublikowania lub zaniechania opublikowania materiału prasowego albo do podjęcia lub zaniechania interwencji prasowej - podlega karze pozbawienia wolności do lat 3.

Art. 44.

1. Kto utrudnia lub tłumi krytykę prasową o podlega grzywnie albo karze ograniczenia wolności (sprawcą może być też osoba spoza redakcji, która może utrudniać lub tłumić prasową krytykę).

2. Tej samej karze podlega, kto nadużywając swego stanowiska lub funkcji działa na szkodę innej osoby z powodu krytyki prasowej, opublikowanej w społecznie uzasadnionym interesie.

Art. 6.

4. Nie wolno utrudniać prasie zbierania materiałów krytycznych ani w inny sposób tłumić krytyki.

Art. 41.

Publikowanie zgodnych z prawdą i rzetelnych sprawozdań z jawnych posiedzeń Sejmu i rad narodowych oraz ich organów, a także publikowanie rzetelnych, zgodnych z zasadami współżycia społecznego ujemnych ocen dzieł naukowych lub artystycznych albo innej działalności twórczej, zawodowej lub publicznej służy realizacji zadań określonych w art. 1 i pozostaje pod ochroną prawa; przepis ten stosuje się odpowiednio do satyry i karykatury.

Satyra wg doktryny: J. Bogusz:

• Charakter i ukierunkowanie sankcji satyrycznej, która nie może być nigdy wymierzona w konkretne osoby, a jej przedmiotem powinna być tylko działalność publiczna, zawodowa, art.

• Szacunek wobec odbiorcy i norm współżycia społecznego, przez co należy rozumieć szacunek dla powszechnie akceptowanych w społ.zasad i wartości oraz poszanowanie wrażliwości estetycznej odbiorców.

• Doskonałość perswazyjna, przy czym nadrzędną wartością satyry musi być prawda.

• Sposób osiągnięcia i realizacji etosu, który „objawia się negatywnie nacechowaną postawą satyryka, a w tekście widoczny jest poprzez inwektywy i inne wyrażenia o zabarwieniu pejoratywnym, jednak, kiedy stają się one komponentem dominującym, tekst traci rzeczywistą wymowę satyryczną, stając się zwykłą inwektywą”.

Karykatura: rysunek typu portretowego lub sytuacyjnego, przesadnie akcentujący cechy charakterystyczne postaci lub zdarzenia w celu uzyskania efektu satyrycznego lub humorystycznego.

Pozostałe prawa dziennikarskie:

• Prawo do anonimatu: uprawnienie autora i prasy do publikacji utworów w czasopismach, programach radia i telewizji lub kronice filmowej bez podania nazwiska autora albo pod pseudonimem.

Gwarancje tego prawa są w art.15 ust.2 pr.pras.:
1. Autorowi materiału prasowego przysługuje prawo zachowania w tajemnicy swego nazwiska.
2. Dziennikarz ma obowiązek zachowania w tajemnicy:
1. danych umożliwiających identyfikację autora materiału prasowego, listu do redakcji lub innego materiału o tym charakterze, jak również innych osób udzielających informacji opublikowanych albo przekazanych do opublikowania, jeżeli osoby te zastrzegły nieujawnianie powyższych danych,
2. wszelkich informacji, których ujawnienie mogłoby naruszać chronione prawem interesy osób trzecich.
3. Obowiązek, o których mowa w ust. 2, dotyczy również innych osób zatrudnionych w redakcjach, wydawnictwach prasowych i prasowych jednostkach organizacyjnych.

Redaktor nie może ujawnić nazwiska dziennikarza, jeśli on sam tego nie zrobi.

OBOWIĄZKI DZIENNIKARZY:

Obowiązek głoszenia prawdy:

Art. 6.

1. Prasa jest zobowiązana do prawdziwego przedstawiania omawianych zjawisk.

Prawda musi mieć charakter obiektywny: oznacza jej zgodność z rzeczywistością oraz iż ustalenia dokonano zgodnie z ogólnie przyjętymi zasadami logicznego myślenia, a także istniejącym stanem wiedzy.

Niedozwolone jest manipulowanie faktami, komentarz własny czy hipoteza autora powinny być wyraźnie oddzielone od informacji.

Art.1. DKO SDP (Dziennikarski Kodeks Obyczajowy SDRP):

I - INFORMACJE I OPINIE

1. Informacje należy wyraźnie oddzielać od interpretacji i opinii.

2.Informacje powinny być zrównoważone i dokładne, tak by odbiorca mógł odróżnić fakty od przypuszczeń i plotek, oraz powinny być przedstawiane we właściwym kontekście i opierać się na wiarygodnych i możliwie wielostronnych źródłach.

3. Opinie mogą być stronnicze, ale nie mogą zniekształcać faktów i być wynikiem zewnętrznych nacisków.

4. Błędy i pomyłki wymagają jak najszybszego sprostowania, nawet jeśli nie były zawinione przez autora lub redakcję i bez względu na to, czy ktokolwiek wystąpi o sprostowanie.

Karta Etyki Mediów: Zasadą prawdy - co znaczy, że dziennikarze, wydawcy, producenci i nadawcy, dokładają wszelkich starań aby przekazywane informacje były zgodne z prawdą, sumienne i bez zniekształceń relacjonują fakty w ich właściwym kontekście, a w razie rozpowszechnienia błędnej informacji niezwłocznie dokonują sprostowania.

DKO Konferencji Mediów Polskich: Podstawowym prawem i obowiązkiem dziennikarza jest poszukiwanie prawdy oraz umożliwienie każdemu człowiekowi realizacji jego prawa do uzyskania prawdziwej, pełnej i bezstronnej informacji a także uczestniczenia w debacie publicznej.

Służba społeczeństwu i państwu. Przestrzeganie linii programowej:

Prawo prasowe:

Art. 10. 1. Zadaniem dziennikarza jest służba społeczeństwu i państwu. Dziennikarz ma obowiązek działania zgodnie z etyką zawodową i zasadami współżycia społecznego, w granicach określonych przepisami prawa.

2. Dziennikarz, w ramach stosunku pracy ma obowiązek realizowania w ustalonej w statucie lub regulaminie redakcji, w której jest zatrudniony, ogólnej linii programowej tej redakcji.

3. Działalność dziennikarza sprzeczna z ust. 2 stanowi naruszanie obowiązku pracowniczego.

Postępowanie zgodne z etyką dziennikarską i przestrzeganie zasad tzw.współżycia społecznego (dobre obyczaje).

Przestrzeganie szczególnej staranności i rzetelności:

Art. 12 pr.pras.: 1. Dziennikarz jest obowiązany:

1. zachować szczególną staranność i rzetelność przy zbieraniu i wykorzystywaniu materiałów prasowych, zwłaszcza sprawdzić zgodność z prawdą uzyskanych wiadomości lub podać ich źródło.

Rzetelność: oddzielenie faktów od komentarza, oceny dziennikarza. To też reguły zdobywania i wykorzystywania informacji, dotrzymywania reguł wobec informatorów i lojalnego działania.

DKO SDP: II- ZBIERANIE I OPRACOWANIE MATERIAŁÓW

5. W zbieraniu materiałów nie wolno posługiwać się metodami sprzecznymi z prawem i nagannymi etycznie; ukryta kamera i mikrofon czy podsłuch telefoniczny są dopuszczalne wyłącznie w przypadku dziennikarstwa śledczego, tj. tropienia w imię dobra publicznego - za wiedzą i zgodą przełożonych - zbrodni, korupcji czy nadużycia władzy.

6.Nie wolno naruszać prywatności i sfery intymnej; wyjątek mogą stanowić - w uzasadnionych okolicznościach - działania w zakresie dziennikarstwa śledczego, także wobec osób publicznych.

7. Dziennikarza obowiązuje zachowanie tajemnicy źródła informacji, osoby i wizerunku informatora, jeśli on tego wymaga; tajemnica może być ujawniona - z tym zastrzeżeniem - jedynie przełożonemu.

8. Opracowanie lub skrót informacji, wywiadu czy opinii nie może zmieniać ich sensu i wymowy; materiały archiwalne i rekonstrukcje zdarzeń przedstawiane w mediach elektronicznych powinny być odpowiednio zaznaczone.

Prowokację dziennikarską dopuszcza też Kodeks Dobrych Praktyk Wydawców Prasy.

Obowiązek ochrony cudzych dóbr osobistych: w odniesieniu do tzw. osób trzecich- świadkowie, poszkodowani, osoby wymienianie w materiale źródłowym- mogą być poszkodowane. Ważne jest zaszyfrowanie postaci.

Ochrona informatorów: art.12 pr.pras.: 2) chronić dobra osobiste, a ponadto interesy działających w dobrej wierze informatorów i innych osób, które okazują mu zaufanie.

Art. 15. 1. Autorowi materiału prasowego przysługuje prawo zachowania w tajemnicy swego nazwiska.

2. Dziennikarz ma obowiązek zachowania w tajemnicy:

1) danych umożliwiających identyfikację autora materiału prasowego, listu do redakcji lub innego materiału o tym charakterze, jak również innych osób udzielających informacji opublikowanych albo przekazanych do opublikowania, jeżeli osoby te zastrzegły nieujawnianie powyższych danych,

2) wszelkich informacji, których ujawnienie mogłoby naruszać chronione prawem interesy osób trzecich.

Obowiązek dbałości o poprawność języka i unikanie używania wulgaryzmów:

Art.12 p.pras.: 3) dbać o poprawność języka i unikać używania wulgaryzmów.

W związku z Art. 10. 1. Zadaniem dziennikarza jest służba społeczeństwu i państwu. Dziennikarz ma obowiązek działania zgodnie z etyką zawodową i zasadami współżycia społecznego, w granicach określonych przepisami prawa.

Zgodne postępowanie z ustawa z 7 X 1999 r.o języku polskim- element narodowej tożsamości, dobro narodowej kultury.

Art. 3. 1. Ochrona języka polskiego polega w szczególności na: (ustawa o j.polskim)

• dbaniu o poprawne używanie języka i doskonaleniu sprawności językowej jego użytkowników oraz na stwarzaniu warunków do właściwego rozwoju języka jako narzędzia międzyludzkiej komunikacji,

• przeciwdziałaniu jego wulgaryzacji,

• szerzeniu wiedzy o nim i jego roli w kulturze,

• upowszechnianiu szacunku dla regionalizmów i gwar, a także przeciwdziałaniu ich zanikowi,

• promocji języka polskiego w świecie,

• wspieraniu nauczania języka polskiego w kraju i za granicą.

Obowiązki wynikające z działalności reklamowej: zakaz kryptoreklamy: art. 12 pr.pras.: 2. Dziennikarzowi nie wolno prowadzić ukrytej działalności reklamowej wiążącej się z uzyskaniem korzyści majątkowej bądź osobistej od osoby lub jednostki organizacyjnej zainteresowanej reklamą.

Obowiązek przestrzegania tajemnicy zawodowej:

Art. 15. 1. Autorowi materiału prasowego przysługuje prawo zachowania w tajemnicy swego nazwiska.

2. Dziennikarz ma obowiązek zachowania w tajemnicy:

1) danych umożliwiających identyfikację autora materiału prasowego, listu do redakcji lub innego materiału o tym charakterze, jak również innych osób udzielających informacji opublikowanych albo przekazanych do opublikowania, jeżeli osoby te zastrzegły nieujawnianie powyższych danych,

2) wszelkich informacji, których ujawnienie mogłoby naruszać chronione prawem interesy osób trzecich.

3. Obowiązek, o którym mowa w ust. 2, dotyczy również innych osób zatrudnionych w redakcjach, wydawnictwach prasowych i innych prasowych jednostkach organizacyjnych.

Art. 16. 1. Dziennikarz jest zwolniony od zachowania tajemnicy zawodowej, o której mowa w Art. 15. ust. 2, w razie gdy informacja, materiał prasowy, list do redakcji lub inny materiał o tym charakterze dotyczy przestępstwa określonego w Art. 25. kodeksu karnego albo autor lub osoba przekazująca taki materiał wyłącznie do wiadomości dziennikarza wyrazi zgodę na ujawnienie jej nazwiska lub tego materiału.

2. Zwolnienie, o którym mowa w ust. 1, dotyczy również innych osób zatrudnionych w redakcjach, wydawnictwach prasowych i innych prasowych jednostkach organizacyjnych.

3. Redaktor naczelny powinien by- w niezbędnych granicach poinformowany o sprawach związanych z tajemnicą zawodową dziennikarza: powierzoną mu informację albo inny materiał może ujawnić jedynie w wypadkach określonych w ust. 1.

Art.36: 5. Na żądanie organów upoważnionych do tego na podstawie odrębnych przepisów wydawca lub redaktor są zobowiązani do ujawnienia posiadanych nazw i adresów przedsiębiorców lub osób fizycznych zamieszczających odpłatne ogłoszenia lub reklamy w sprawach działalności gospodarczej. W tym wypadku art. 15 ust. 1 i 2 nie stosuje się.

1

---