Lateralizacja

Lateralizacja wg W. Szewczuka to asymetria czynnościowa ciała człowieka i niektórych zwierząt.

U człowieka najczęściej przeważa sprawność prawej strony ciała (oka, ręki, nogi). Zdarza się jednak także lateralizacja skrzyżowana, np. sprawniejsza lewa ręka, prawe oko, prawa noga.

Lateralizacja jest wewnętrznym uświadomieniem sobie obu stron ciała wraz z ich zróżnicowaniem. W momencie, kiedy dziecko rozwinęło w sobie znajomość stron ciała i jest świadome prawej i lewej strony, jest ono gotowe do rzutowania tych kierunków  na zewnątrz.

Lateralizacja (czyli stronność) to zjawisko przewagi funkcjonalnej, które polega na:

• wykonywaniu odrębnych zadań przez kończyny górne i dolne,

• odmiennej roli kończyn prawych i lewych.

Asymetria funkcjonalna w odniesieniu     do parzystych narządów ruchu i organów zmysłu znajdujących się po prawej i lewej stronie ciała przejawia się jako dominacja używania ręki, nogi, oka, ucha leżących    po jednej stronie osi ciała. Dominacja ta ujawnia się podczas wykonywania czynności wymagających udziału tylko jednego organu lub przyjęcia roli wiodącej przez jeden z nich w czasie wykonywania czynności angażujących obydwa parzyste organy ruchu i zmysłu: pierwszy jest to organ dominujący ( wiodący), drugi z tej pary leżący po przeciwnej stronie osi ciała jest organem pomocniczym.

Lateralizacja czynności związana jest z dominowaniem jednej z półkul mózgowych (drogi nerwowe z prawej strony ciała przechodzą do lewej półkuli,   z lewej do prawej półkuli).

Podłoże przyszłej lateralizacji kształtuje się już w okresie prenatalnym, kiedy to następuje intensywny rozwój układu nerwowego, podłoża przyszłej lateralizacji. Istnieją różne poglądy na temat mechanizmów kształtowania się lateralizacji w ontogenezie. Można mówić o:

• podłożu genetycznym - dziedziczony, wrodzony genotyp lateralizacji

• uwarunkowaniach biologicznych, hormonalnych

• czynnikach zewnętrznych jak: leki, czynniki toksyczne, promieniowanie - mogą uszkodzić lewą półkulę mózgu dziecka i w przyszłości następuje przejęcie roli dominującej przez prawą półkulę, zdrową.

Lateralizacja nie zjawia się od razu w postaci gotowej, lecz jest postępującym procesem, kształtującym się stopniowo wraz z wiekiem i ogólnym rozwojem ruchowym dziecka.

Najczęściej skupiamy się na obserwowaniu, która ręka dominuje u dziecka. Pierwsze objawy dominacji ręki można zaobserwować już u niemowlęcia, począwszy od ok. 6-7 miesiąca życia dziecka.

Dziecko bardzo wcześnie zaczyna odróżniać jedną rękę od drugiej. Dostarcza nam informacji o przyszłej przewadze jednej ze stron ciała. Przez pierwsze trzy lata życia przewaga ta jest chwiejna i stanowi punkt wyjścia do dalszego rozwoju. Na niektórych etapach rozwoju proces kształtowania się lateralizacji wydaje się tracić na wadze. Istnieją wręcz okresy silnego zachwiania zdawałoby się ugruntowanej wcześniej dominacji jednej ze stron ciała.

W okresach tych priorytet ma rozwój innych systemów funkcjonowania organizmu. Okresy niestabilności wymagają ostrożności ze strony dorosłych, którzy powinni wzmóc czujność, nasłuchiwać, nie reagować zbyt wcześnie i czekać na dalszy ciąg rozwoju, pozwalając dziecku samodzielnie zorganizować się w zgodzie z jego aktualnym stopniem dojrzałości neurologicznej. Należy wystrzegać się dwóch niebezpieczeństw. Pierwsze z nich to przedwczesne stwierdzenie, że dziecko jest leworęczne, i z obawy przed stawianiem mu zbędnych przeszkód, zachęcanie go do rozwijania lewej strony ciała, bez sprawdzenia, czy lateralizacja jest już ostatecznie ustalona. Pociągnęłoby to za sobą ryzyko wpajania osobie praworęcznej umiejętności właściwych osobom leworęcznym. Drugie z niebezpieczeństw to nakłanianie dziecka do korzystania z prawej ręki, podczas gdy jego aparat neuromotoryczny wyróżnia stronę lewą.

Obserwując, której ręki dziecko używa podczas zajęć dowolnych, takich jak rysunek czy malowanie, można zebrać wskazówki dotyczące jego preferencji. Obserwacja ta jednak powinna być dyskretna, pozbawiona uwag i komentarzy, aby dziecko miało pełną swobodę działania. Czując się obserwowane, próbowałoby podporządkować się opcji preferowanej przez dorosłego.

Wysoki poziom precyzji i ekonomii ruchów jest osiągalny wówczas gdy po tej samej stronie osi ciała dominuje oko i ręka, a także noga. Lateralizacja, czyli funkcjonalna dominacja jednej ze stron ciała związana jest z dominowaniem jednej z półkul mózgowych. Funkcjonalnej dominacji prawej strony ciała (głównie ręki) odpowiada dominacja lewej półkuli mózgowej.

Przewaga jednej ręki nad drugą staje się wyraźna u wielu dzieci około 4 roku życia. Zwykle na przełomie wieku przedszkolnego i szkolnego ustala się lateralizacja czynności ruchowych rąk, która ostatecznego kształtu nabiera w wieku 12-14 lat.

Podział lateralizacji:

Lateralizacja jednorodna:

• Lateralizacja prawostronna - dominacja prawej ręki, oka, nogi świadczy o dominacji      lewej półkuli mózgowej,

• Lateralizacja   lewostronna  -  dominacja   lewej   ręki,   oka   nogi świadczy o dominacji prawej półkuli mózgowej,

Lateralizacja niejednorodna:

• Lateralizacja skrzyżowana - przewaga czynnościowa narządów ruchu i zmysłu lecz nie po tej samej stronie, a po obu stronach ciała np. dziecko praworęczne i lewooczne. Dzieci te mają trudności w pisaniu:

•  niekształtne litery

•  w nierównych odstępach

•  opuszczają linijki

Napotykają także na trudności w czytaniu:

•  przeskakują litery

•  opuszczają sylaby

•  opuszczają wyrazy

•  zmieniają kolejność liter.

• Lateralizacja nie ustalona ( słaba ) - występuje w przypadku braku dominacji    poszczególnych narządów ruchu i zmysłu, nie wykształcenie się dominacji jednej z półkul mózgowych np. oburęczność, lewooczność , prawonożność.

Praworęczność  -   dominacja   lewej   półkuli   mózgowej,   prawa   ręka wiodąca.

Leworęczność - dominacja prawej półkuli mózgowej, lewa ręka wiodąca.

Nieprawidłowa lateralizacja i leworęczność mogą być źródłem różnych trudności dziecka. Za nieprawidłową uznaje się głównie lateralizację nie ustaloną (powyżej 10 r.ż.) i leworęczność uwarunkowaną patologicznie. Nieprawidłowa lateralizacja często współistnieje z zaburzeniami rozwoju funkcji percepcyjnych, obniżeniem sprawności motoryki rąk i nieprawidłowym wykształceniem się orientacji w schemacie ciała i przestrzeni. W takich przypadkach zazwyczaj występują u dzieci trudności w czytaniu, pisaniu i niski poziom graficzny pisma, występuje czasami tzw. pismo lustrzane, które polega na kreśleniu znaków stanowiących zwierciadlane odbicie pisma normalnego. Ich typowe trudności to:

• odwracanie liter, mylenie liter o podobnych kształtach np.;b-d, b-p, u-n, w-m

• przestawianie liter i zamienianie ich kolejności w wyrazie np.: od-do, kot-tok

• opuszczanie lub dodawanie liter, sylab lub całych wyrazów

• błędne zapisywanie i odczytywanie niektórych liter np: rok-rak, mąka-męka

• nieprawidłowy kierunek pisania; od strony prawej do lewej ( u dzieci leworęcznych)

• pismo lustrzane -odwracanie pojedynczych liter lub cyfr albo zwierciadlane odbicie normalnego pisma

• wolniejsze tempo pisania

• litery niekształtne, nierównej wielości, nie mieszczące sie w liniaturze -brzydsza strona graficzna pisma.

• nieprawidłowa postawa przy pisaniu-przechylanie głowy na bok albo wręcz położenie jej na biurku (przy skrzyżowanej lateralizacji dziecko stara się dopasować dominujące oko np.: prawe do lewej ręki).

Oburęczność - opóźniony rozwój lateralizacji - brak dominacji jednej z półkul mózgowych (występuje u dzieci młodszych).

Osoba oburęczna to ktoś, kto potrafi z jednakową wprawą używać zarówno lewej, jak i prawej ręki do wykonania tej samej czynności, na przykład do pisania. Ta szczególna cecha nie powinna być mylona z lateralizacją skrzyżowaną.
Wbrew powszechnej opinii, bycie oburęcznym nie daje przewagi. U osób z prawidłowo ukształtowaną lateralizacją strona dominująca jest wyraźnie uprzywilejowana, co z punktu widzenia pisania, zwiększa dynamikę ruchów pisarskich z charakterystycznym dla nich kierunkiem od lewej ku prawej. Dwustronność natomiast - będąca owocem niezdecydowania - nie sprzyja dynamicznemu wykorzystaniu sił witalnych, lecz wprowadza utrudniający organizację ruchu moment wahania między wyborem strony lewej i prawej.

Niekiedy obuoczność (czasem także lewooczność) powoduje przeskakiwanie liter przy czytaniu, opuszczanie liter, całych wyrazów oraz zmianę kolejności liter (np. zamiast „rów” dziecko czyta „wór”). Spowodowane jest to przez zmianę roli wiodącej oka.

Zanim określimy czy dziecko jest praworęczne czy leworęczne, musimy zaproponować mu środki i metody odkrycia tej bardziej aktywnej, zręczniejszej, preferowanej  strony własnego ciała związanej z dominującą półkulą mózgową.

Lateralizacja jest wynikiem przewagi motorycznej części ciała usytuowanych z lewej lub prawej strony i pozostaje w związku z przyspieszonym rozwojem centrów sensomotorycznych jednej z półkul mózgowych. Wyraża się również poprzez praksje (praksja z gr. práksis - czynność, działanie - termin stosowany w psychologii i medycynie, określający zdolność wykonywania złożonych ruchów celowych) i umacnia dzięki zabawom wymagającym koordynacji ruchów całego ciała.

Aby móc przystąpić do nauki czytania i pisania, dziecko musi dokonać wolnego i ostatecznego wyboru między lewą i prawą stroną. Takie ustalenie lateralizacji następuje zazwyczaj około szóstego roku życia.
Jeśli wybór ręki nastręcza dziecku trudności, wówczas dla ustalenia strony dominującej niezbędne jest sprawdzenie jego możliwości motorycznych, koordynacji ruchów, kontrolowania własnych gestów.  Niektórych problemów nie uda się rozwiązać od razu. Wahania przed wyborem jednej lub drugiej ręki oraz brak koordynacji są niekiedy wyrazem trudności o podłożu emocjonalnym, dziecku wydaje się, że nie spełnia pokładanych w nim oczekiwań, stara się zatem naśladować rodziców lub postępować zgodnie z tym, co uważa za ich wolę.

Warto zadać sobie pytanie jak kształtuje się lateralizacja. Ukształtowanie lewo- lub prawostronnej lateralizacji wymaga od dziecka rozróżniania obydwu stron ciała i wykorzystywania ręki dominującej. Wymaga prawidłowego schematu ruchowego, wiedzy o poszczególnych częściach ciała i prawidłowego wyczucia własnego ciała. Pociąga za sobą poprawną orientację w przestrzeni i umiejętność obrazowania. Są to podstawowe warunki umożliwiające dziecku rozpoznanie i wykorzystanie dominującej strony ciała oraz dominującej ręki.

U dzieci słabo zlateralizowanych wiodącą rolę w czytaniu przyjmuje kolejno raz jedno oko, raz drugie. Zdarza się więc, że początek wyrazu dziecko czyta jednym okiem, a koniec drugim, co może prowadzić do opuszczenia liter w środku wyrazu i braku rozumienia tekstu, a ponadto do wolnego tempa czytania. Brak dominacji jednej ze stron ciała zakłóca wskazywanie strony prawej i lewej oraz kierunków w przestrzeni. Konsekwencją są także trudności z odwzorowaniem figur geometrycznych oraz liter i cyfr o podobnym kształcie, lecz inaczej ułożonych w przestrzeni (p-b-d-g).
Podobne trudności pojawiają się w przypadkach lateralizacji skrzyżowanej z powodu braku lub słabej koordynacji wzrokowo - ruchowej. Proces kształtowania się lateralizacji zakończy się pomyślnie, jeśli przebiegać będzie stopniowo, bez zewnętrznych nacisków i niefortunnych interwencji, zwłaszcza w dziedzinie działań graficznych. Dziecko musi mieć możliwość samodzielnej organizacji w zgodzie z własnym ciałem i aktualnym stopniem dojrzałości neurologicznej.

Podczas pisania, mimo że inicjatywa stawiania liter należy do ręki dominującej, nie można zapomnieć, że druga ręka służy za punkt oparcia. To ona przytrzymuje kartkę i na niej opiera się ciało, by ułatwić ruch postępujący w prawo.

Psychologowie polscy w celu oceny lateralizacji najczęściej stosują test R.Zazzo zawierający następujące próby:

1. krzyżowanie ramion

2. krzyżowanie dłoni

3. chwytanie jednej dłoni drugą

4. odwracanie głowy

5. ułożenie łokcia na dłoni

6. marionetka

7. mieszanie kart

8. tasowanie kart

9. rozdawanie kart

10. patrzenie przez dziurkę w przesłonce

11. naprzemienne zamykanie oczu

12. zaglądanie do butelki

13. zbieżność gałek ocznych

14. gra w karty

15. kopanie

Jeśli dziecko zna swoje ciało na poziomie doznań i odczuć, a nie wyłącznie pamięciowo, jeśli dobrze orientuje się w przestrzeni, wówczas nie powinno mieć żadnych kłopotów z lateralizacją.

Jako, że lateralizacja jest integracyjnym procesem rozwoju - również i na tym polu możemy wspomagać rozwój naszego dziecka. Oto kilka prostych zabaw, ćwiczeń, dzięki którym dzieci lepiej poznają i będą różnicować stronę lewą od prawej, będą swobodniej orientować się w schemacie własnego ciała oraz w kierunkach przestrzennych, a także mogą doskonalić percepcję wzrokową i koordynację wzrokowo - ruchową, oraz zdolności manualne.

1. Orientacja w schemacie ciała:

• podaj mi proszę zabawkę, która leży po lewej stronie, dotknij prawego ucha, pokaż lewe oko, co widzisz po swojej prawej stronie, itp.;

• zdalnie sterowany miś: dziecko bawi się misiem, a my wskazujemy mu drogę do skarbu: misiu, idź dwa kroki w lewo, teraz prosto, a teraz skręć w prawo i idź aż do poduszki, zobacz - co jest za poduszką?;

• chwytanie/rzucanie piłki raz lewą, raz prawą ręką (ze wskazaniem).

Percepcja wzrokowa:

• układanki, puzzle, rozcinanki, które składamy z elementów w całość;

• zauważanie różnic i podobieństw pomiędzy podobnymi ilustracjami, zdjęciami;

• układanie wg wzoru;

• komponowanie własnych wzorów;

• zabawy plasteliną, ciastoliną - modelowanie.

• Koordynacja wzrokowo-ruchowa:

• kreślenie w powietrzu kształtów geometrycznych, liter, cyfr;

• kreślenie linii poziomych, pionowych, ukośnych, kształtu koła;

• rysowanie tzw. leniwej ósemki;

• rysowanie, malowanie na dużych arkuszach;

• wypełnianie konturów;

• rysowanie po śladzie - tzw. ćwiczenia grafomotoryczne;

• obrysowanie, rysowanie z wykorzystaniem szablonów wewnętrznych i zewnętrznych;

• malowanie palcami, z wykorzystaniem obu rąk;

• wycinanie nożyczkami;

• nawlekanie korali, makaronu, słomek, itp.

• Zdolności manualne:

• wydzieranki papierowe;

• nawijanie nici na szpulkę;

• zbieranie małych elementów, np. grochu, koralików - np. segregowanie wg koloru itp.

W różnicowaniu stron lewej i prawej oraz kształtowaniu orientacji w schemacie swojego ciała, jak i w przestrzeni, pomocne są uwielbiane przez dzieci wierszyki, które ilustrujemy ruchem, jak np.:

Tu są oczy, tu jest nos,

Tędy czasem płaczę w głos,

Są policzki, jest i brzuszek,

A tutaj jest mój paluszek.


lub:...a tutaj jest mój lewy/prawy paluszek.

po kolei wskazujemy na poszczególne części ciała: oczy, nos, buzię, policzki, brzuszek, a na koniec zginamy paluszek.

Kółko małe, kółko duże,

(rysujemy ręką w powietrzu małe koło, duże koło)

Plecy proste, ręce w górze.

(prostujemy plecy, podnosimy ręce)

Schyl się w prawo, schyl się w lewo,

(zginamy się w prawo, w lewo)

Tak się chwieje w lesie drzewo.

W przypadku dzieci najmłodszych możemy orientacyjnie określić proces lateralizacji, poprzez ukierunkowaną zabawę, obserwując, która ręka, oko i noga zaczynają dominować u małego dziecka.


Aby uchronić dziecko przed konsekwencjami niewłaściwych nawyków ruchowych, kształtujących się od okresu niemowlęcego aż do końca nauczania wczesnoszkolnego, czyli do momentu, kiedy opanowuje ono w sposób automatyczny czynność pisania, konieczna jest ocena dominacji stronnej u dziecka, u którego obserwujemy zakłócenia w procesie lateralizacji.

Jeśli podczas spontanicznej aktywności dziecka zaobserwujemy, że:

- dziecko posługuje się ręką lewą, raz lewą a raz prawą, czasami

posługuje się na równi obiema, na przemian pisze, rysuje ręką lewą i prawą, nie preferując żadnej z nich;

- przy czynnościach grafomotorycznych - wykonuje je niechętnie,

niedbale bądź nie nadąża za grupą

- szybko się męczy i zniechęca podczas wykonywania czynności manualnych, cechuje go słaba sprawność manualna, której może towarzyszyć ogólna niezręczność ciała;

- ma trudności w przyswajaniu pojęć określających kierunki przestrzenne oraz w orientacji w stronach swego ciała

a podczas nauki pisania:

- kreśli litery niekształtnie

- w nierównych odstępach

- opuszcza linijkę bądź zaczyna pisać od środka kartki

- pisze „pismem lustrzanym'', czyli kreśli znaki stanowiące

zwierciadlane odbicie pisma normalnego

możemy podejrzewać zaburzenia w procesie lateralizacji.

Obserwacje, bądź wątpliwości warto skonsultować z pedagogiem lub psychologiem, który określi przyczyny trudności i ustali odpowiednie oddziaływania usprawniające.

Pozostawiać przy lewej ręce czy podejmować próby przyuczenia na rękę prawą?

Nie zawsze decyzja jest prosta i łatwa. Na pewno ułatwią ją badania diagnostyczne przeprowadzone przez psychologa, które dadzą całościowy obraz badanych czynności i pozwolą zebrać dodatkowe informacje o dziecku, ważne przy podejmowaniu takich decyzji. Do kryteriów, które należy brać pod uwagę należą:

• poziom rozwoju umysłowego

• model  lateralizacji

• dominacja oka

• sprawność motoryczna rąk

• stan emocjonalny dziecka - występowanie zaburzeń emocjonalnych, zaburzeń płynności mowy (jąkanie)

• postawa dziecka wobec własnej leworęczności, chęć podjęcia próby przestawienia na rękę prawą

Nie przyuczamy na rękę prawą dzieci o obniżonej sprawności umysłowej, ponieważ może być to dla nich zbyt trudne ze względu na ograniczone możliwości uczenia się.

Lateralizacja jednorodna lewostronna powinna być też przeciwwskazaniem do przyuczania na rękę prawą. Próby przyuczania często nie przynoszą efektu i mogą prowadzić do różnego rodzaju zaburzeń emocjonalnych.

Przeciwwskazaniem do przyuczania na rękę prawą jest występowanie jakichkolwiek zaburzeń emocjonalnych czy zaburzeń w płynności mówienia. Przestawianie dziecka na rękę mniej sprawną jest dla niego bardzo trudne i obciążające układ nerwowy, może nasilić już istniejące zaburzenia emocjonalne.

Jednym z najważniejszych kryteriów przy podejmowaniu decyzji o przyuczeniu dziecka na rękę prawą czy pozostawienie przy lewej jest postawa samego dziecka wobec leworęczności i jego motywacja do podjęcia wysiłku związanego z przyuczeniem na rękę mniej sprawną.

W przypadku lateralizacji skrzyżowanej i lateralizacji nie ustalonej można podjąć próby przestawienia na rękę prawą ale dotyczy to określonych warunków i najlepiej wtedy zasięgnąć porady psychologa. Należy mieć na uwadze, że błędna decyzja podjęta o przestawieniu dziecka na rękę prawą może spowodować różne problemy w nauce: brzydkie pismo, wolne tempo pisania, większą męczliwość przy pisaniu, gorsze oceny za pisanie. Takie trudności nie mogą pozostać bez wpływu na motywację dziecka do nauki i na jego sferę emocjonalną.

Zasady pracy z dzieckiem leworęcznym:

1. Właściwa postawa wobec leworęczności.

2. Wczesna diagnoza leworęcznego dziecka.

3. Trafna   decyzja   co   do   dalszego   postępowania   z   dzieckiem leworęcznym.

4. Prawidłowa postawa ciała ucznia leworęcznego podczas pisania.

5. Właściwe położenie zeszytu.

6. Prawidłowy sposób trzymania pióra.

7. Prawidłowy układ dłoni, nadgarstka  i przedramienia.

8. Organizacja ruchów pisania.

9. Kontrola i regulowanie napięcia mięśniowego.

10. Koordynacja ruchów obu rąk.

11. Współdziałanie oka i ręki.

Właściwa postawa wobec leworęczności

Należy stworzyć właściwą atmosferę wokół dziecka, która będzie zapobiegać wytworzeniu się aury jego wyjątkowości lub odmienności (np. dziecko czuje się gorsze lub na specjalnych zasadach), należy bronić dziecko przed wyobcowaniem ze środowiska kolegów.

 

Wczesna diagnoza leworęcznego dziecka

Diagnoza obejmuje:

• ocenę lateralizacji,

• rozwój motoryki rąk, 

• orientację w schemacie ciała i przestrzeni,

• poznanie postawy dziecka wobec własnej leworęczności.

 

Trafna   decyzja   co   do   dalszego   postępowania   z  dzieckiem leworęcznym:

Nie przestawiamy dzieci na prawą rękę:

• lewostronnie zlateralizowanych,

• oburęcznych i leworęcznych,

• wczesnych przejawach lateralizacji i silnym stopniu przewagi lewej ręki,

• mało sprawnych motorycznie (szczególnie o obniżonej sprawności prawej ręki),

• opóźnionych w rozwoju umysłowym,

• u których występują zaburzenia: jąkanie, objawy nerwicowe, objawy pisma zwierciadlanego podczas pisania prawą ręką,

• nie akceptujących prób przeuczenia.

 

Prawidłowa postawa ciała dziecka leworęcznego podczas pisania.

Kształtowanie prawidłowej postawy ciała   i ruchów pisania to proces, który rozpoczyna się już od utrwalenia prawidłowych nawyków ruchowych począwszy od wieku poniemowlęcego.

Podczas pisania należy zwracać baczną uwagę na to, aby:

• dziecko obie stopy miało oparte o podłoże, przedramiona o stół, plecy wyprostowane, głowa i górna część tułowia nie odchylają się od linii pionowej kręgosłupa,

• tułów nie opierał się o ławkę,

• dziecko leworęczne powinno mieć sąsiada w ławce po prawej stronie (ręka pisząca znajduje się po zewnętrznej stronie ławki),

• światło padało z przodu lub od strony prawej (w klasie - w środkowym rzędzie).

 

Właściwe położenie zeszytu.

Najbardziej korzystne ułożenie zeszytu dla dzieci piszących lewą ręką jest ukośne.

Ręka pisząca w tym położeniu zeszytu nie zasłania zapisanego tekstu, umożliwia stałą kontrolę wzrokową podczas jego zapisywania oraz płynne przesuwanie ręki.

Położenie zeszytu podczas pisania dziecka leworęcznego:

• zeszyt powinien znajdować się w pewnej odległości od ciała osoby piszącej oraz od dowolnego brzegu stołu czy ławki. Możliwe wtedy jest oparcie na ławce całego przedramienia,

• zeszyt na ławce powinien być ułożony ukośnie, nachylony na prawą stronę        (pozwala śledzić zapisany tekst),

• zeszyt powinien znajdować się na lewo od ciała - zapewnia to swobodę ruchu piszącej ręki.

 

Prawidłowy układ dłoni, nadgarstka   i przedramienia:

dłoń wraz z nadgarstkiem stanowi przedłużenie przedramienia,

brzeg dłoni, nadgarstka i ramię opierają się o stół, przesuwając się podczas pisania,

koniec pióra skierowany ku lewemu przedramieniu,

przedramię lewej ręki - prostopadłe     do liniatury zeszytu, dłoń i palce trzymające pióro powinny znajdować się poniżej liniatury zeszytu.

 

Kontrola i regulowanie napięcia mięśniowego

Napięcie mięśniowe ręki, ramienia, przedramienia, nadgarstka, dłoni i palców - powinno być regulowane świadomie.

słabe napięcie mięśniowe - linie niepewne, drżące, cienkie,

nadmierne napięcie mięśniowe - łamanie grafitu ołówka, dziurawienie kartki, sylwetka przygarbiona - przywarta do ławki.

 

 

Koordynacja ruchów obu rąk

Sprawne zapisywanie tekstu jest efektem współdziałania ręki wiodącej (piszącej) i drugiej ręki (pomocniczej -przytrzymującej zeszyt). U   dziecka    leworęcznego    należy   usprawniać   zarówno  kończynę dominującą  jak i pomocniczą.

 

Współdziałanie oka i ręki   

Warunkiem poprawnego zapisu, szybkiego tempa i dobrego poziomu graficznego jest śledzenie wzrokiem czynności pisania.

Przyczyny zaburzeń koordynacji wzrokowo - ruchowej:

nieprawidłowe współdziałanie ośrodków wzrokowych i motorycznych w korze mózgowej, (wolne tempo pisania, niski poziom graficzny, błędy w pisaniu),

skrzyżowanie dominacji oka i ręki np.: pismo lustrzane, odczytywanie wyrazów od końca od początku.

Wskazania:

• Usprawnianie współdziałania czynności ruchowych lewej ręki z funkcjami wzrokowymi (ćwiczenia wzrokowo - ruchowe ).

• Rozwijanie współdziałania ręki i oka po tej samej stronie (w przypadku oburęczności należy usprawniać rękę znajdującą się po stronie dominującego oka).

• Umożliwienie śledzenia wzrokiem czynności pisania u dziecka leworęcznego.

Ćwiczenia stymulująco - korekcyjne dla dzieci leworęcznych

Ćwiczenia rozwijające motorykę rąk:

• ćwiczenia ruchowe:

wymachy kończyn,

krążenia kończyn,

ruchy kończyn na przemian.

• ćwiczenia dłoni:

wymachy dłońmi,

krążenia dłoni,

ćwiczenia dwóch dłoni,

ćwiczenia dłoni i pięści.

• ćwiczenia palców:

krążenia palcami,

składanie i rozkładanie palców,

układanie modeli z palców.

• ćwiczenia relaksacyjne:

ćwiczenia całego ciała,

ćwiczenia kończyn górnych,

ćwiczenia kończyn dolnych,

ćwiczenia w różnych pozycjach.

Ćwiczenia pobudzające motywację do czynności grafomotorycznych:

• malowanie palcami

• ślady   -   pozostawianie   na   papierze   odcisków   dłoni   i   stóp zamoczonych w farbie

• malowanie grubym pędzlem

• malowanki - niespodzianki (kartki pokryte świecą)

• obrysowywanie dłoni i stóp

• obrysowywanie całego ciała (jedno dziecko obrysowywane jest przez pozostałe)

• rysowanie wg szablonów

• zabawy ruchowo - słuchowo - wzrokowe (MDS)

• rysowanie prostych schematów

• próby samodzielnego rysowania o dowolnej tematyce.

Ćwiczenia kształtujące prawidłowy uchwyt i regulujące napięcie mięśniowe rąk:

• ćwiczenia w płaszczyźnie pionowej       (na tablicy, arkuszu papieru),

• zabawy z wodą: „wiosłowanie palcami", rysowanie „torów wodnych",

• malowanie palcami,

• ćwiczenia metodą Dobrego Startu.

Ćwiczenia  kształtujące  nawyki  ruchowe związane z kierunkiem pisania:

• ćwiczenia uświadamiające dziecku kierunki (w lewo, prawo),

• ćwiczenia   utrwalające  kierunek  ruchu   ręki   od   lewej  do  prawej (rysowanie szlaczków, kreślenie linii pionowych itp.),

• ćwiczenia utrwalające kierunek kreślenia okręgów.

Ćwiczenia usprawniające koordynację wzrokowo ruchową:

• zabawy manipulacyjne (lepienie z plasteliny),

• zabawy konstrukcyjne (budowa z klocków ),

• zabawy dydaktyczne (układanki),

• zajęcia plastyczne (wycinanki, wydzieranki, rysowanie),

• ćwiczenia grafomotoryczne  (zamalowywanie brazków, kalkowanie, rysowanie po śladzie, uzupełnianie rysunków, odwzorowywanie).

 

Ćwiczenia rozwijające orientację w schemacie ciała i przestrzeni:

• wskazywanie części ciała,

• ćwiczenia ze wskazaniem przedmiotów na obrazku,

• ćwiczenia w określaniu stosunków między przedmiotami (na lewo, na prawo, w górze itp.),

• ćwiczenia w rozpoznawaniu liter podobnych pod względem kształtu i różnicowanie ich.

Ćwiczenia zmierzające do ustalenia dominacji jednej ręki:

• Ćwiczenia płynności ruchów rąk i koordynacji wzrokowo - ruchowej wykonywane oburącz (ćwiczenia ruchowe, ćwiczenia ruchowo - słuchowe, kreślenie kół w przestrzeni, kreślenie kół różnymi technikami, „bieganie" po papierze kredkami swobodnie, w określonym kierunku ).

Przykładowe zabawy dla dzieci z zaburzeniami lateralizacji

Zabawa 1.

Dziecko stoi przed terapeutą.

Polecenie: „Podskakujemy w miejscu przez kilka minut.

Stop. Zatrzymujemy się. Kładziemy obie dłonie na klatce piersiowej.

Przesuwamy dłonie w kierunku bijącego serca.

Czujemy bicie serca, wsłuchujemy się w jego rytm.

Informacja: „Serce mamy po lewej stronie. Abyś zapamiętał, założę Ci frotkę

na tę rękę, która jest bliżej serca. Podnieś tę rękę do góry - to jest

lewa ręka”.

Polecenie: „Załóż drugą frotkę na kostkę lewej nogi”.

Informacja: „ Frotka jest na lewej nodze”.

Polecenie: „Podnieś do góry rękę na której nie ma frotki. To jest prawa ręka.”

„Złap się prawą ręką za prawą kostkę”.itp.

Zabawa 2.

„Czy znasz, czy znasz magiczną liczbę siedem?

Tak jest jeden - tupnięcie prawą nogą

Tak jest dwa - tupnięcie lewą nogą

Tak jest trzy - przyklęk na prawe kolano

Tak jest cztery - przyklęk na lewe kolano

Tak jest pięć - podparcie prawym łokciem

Tak jest sześć - podparcie lewym łokciem

A tak siedem - podparcie się czołem.

Inne zabawy

• Naprzemienne dotykanie - prawą ręką lewe kolano; lewą ręką prawe

ucho itp. chwytanie woreczka z ryżem- raz prawą ręką a raz lewą;

kopanie piłki do bramki - raz prawą nogą a raz lewą itp.

• Kreślenie kół różnej wielkości w powietrzu ręką lewą, prawą, obiema, ze

zwróceniem uwagi na kierunek kreślenia i płynność ruchów (zabawa

przy muzyce).

• Leniwe ósemki raz prawą ręką, raz lewą, obiema (zabawa przy muzyce)

 Bibliografia:

1. Berthet D., Wprowadzenie do nauki pisania, Warszawa 2002

2. Bogdanowicz M., Psychologia kliniczna dziecka w wieku przedszkolnym, WSiP, Warszawa 1985.

3. Bogdanowicz M., Leworęczność u dzieci, WSiP, Warszawa 1989.

4. Bogdanowicz M., Przygotowanie do nauki pisania. Ćwiczenia grafomotoryczne według Hany Tymichowej, Harmonia, Gdańsk 2003.

5. Gruszczyk- Kolczyńska E., Zielińska E., Wspomaganie rozwoju umysłowego trzylatków i dzieci starszych wolniej rozwijających się, WSiP, Warszawa 2000.

6. Gruszczyk- Kolczyńska E., Zielińska E., Wspomaganie rozwoju umysłowego czterolatków i pięciolatków, WSiP, Warszawa 2004.

7. Jastrząb J., Usprawnianie funkcji percepcyjno- motorycznych dziecidyslektycznych,

8. Jastrząb J., Gry i zabawy w terapii pedagogicznej, CMPPP, Warszawa 2002.

9. Rimm B. S., Bariery szkolnej kariery. Dlaczego dzieci zdolne mają słabe stopnie.

10. Spionek H., Dziecko leworęczne.

11. Szewczuk W., Słownik psychologiczny, Warszawa 1985, Wiedza Powszechna.

12. Waszkiewicz E., Zestaw ćwiczeń do zajęć korekcyjno- kompensacyjnych dla dzieci przedszkolnych,

1

---