KINEZJOLOGIA EDUKACYJNA
„Nie ma bowiem leniwych, agresywnych, złych dzieci, są tylko takie, którym uniemożliwiono uczenie się naturalną dla nich drogą.”
Paul E. Dennison
Kinezjologia edukacyjna uczy i pokazuje w praktyce możliwości wykorzystania naturalnego ruchu fizycznego niezbędnego do organizowania pracy mózgu i ciała. Kierunek powstał na podstawie badań humanistów w dziedzinie psychologii i pedagogiki Ortona, Domana, Delacato, Kepharta i innych. Ćwiczenia Gimnastyki Mózgu, jak potwierdzają liczne badania przeprowadzone w wielu krajach, pobudzają określone części mózgu i mechanizmy integracji myśli i ruchu, dzięki czemu nowy sposób myślenia staje się bardziej naturalny, bystry, spontaniczny i sprzyja jednocześnie lepszemu zapamiętywaniu. Ćwiczenia z zakresu kinezjologii edukacyjnej nastawione są również na rozwój różnorodnych systemow koordynacji ruchu i funkcji psychofizycznych. Przykładem może być koordynacja „ręka- oko” uczestnicząca w pracy wzrokowej, koordynacja motoryki małej i dużej podczas pisania, rysowania, komunikowania się.
Maria Opatowiecka (Polskie Stowarzyszenie Kinezjologów) uważa, że ćwiczenia te usprawniają ciało, aktywizują system nerwowy, rozładowują napięcie wywołane stresem, podnoszą energię. Jednym słowem- sprawiają, że następuje ogólna poprawa funkcjonowania dziecka w otoczeniu. Kinezjologia edukacyjna rozprawia się z obiegową opinią, że uczenie się, myślenie, rozumowanie to wyłącznie sprawa mózgu.
Mózg ludzki składa się z dwóch półkul: prawej (potocznie zwanej artystyczną) i lewej (logicznej). Półkula prawa odpowiada za globalne przekazywanie informacji, pamięć długotrwałą, marzenia. Półkula lewa odpowiada za dostrzeganie szczegółów, analizę, rozumienie. Półkule powiązane są ze sobą ciałem modzelowatym. Im bardziej obie półkule są aktywne, tym więcej tworzy się połączeń i szybciej przetwarzane są informacje.
Ćwiczenia i efekt ich stosowania
Ćwiczenie |
Sposób wykonania |
Efekty stosowania |
Ruchy naprzemienne |
|
Koordynacja wzroku, słuchu, pracy rąk podczas pisania, czytanie, koordynacja ruchowa. |
Pozycja Dennisona |
Ćwiczenie to składa się z dwóch części, przy czym pierwsza z nich ma trzy wersje: 1. wersja „spódnicowa” siedząc krzyżujemy nogi w kostkach, splatamy ręce i przykładamy je do mostka, język umieszczamy na podniebieniu, zamykamy oczy. Jest to pozycja uznawana za najsilniej działającą. Można ją również wykonać stojąc. Obecnie pozycję tę nazywa się pozycją Dennisona 2. wersja „spodniowa” siedząc na krześle zakładamy nogę na nogę w ten sposób, że kostka jednej nogi opiera się na kolanie drugiej, ręce skrzyżowane, przy czym jedna ręka na kostce, a druga na palcach stopy, język na podniebieniu, oczy zamknięte. 3. wersja „leniuszek” nogi skrzyżowane w kostkach, ręce skrzyżowane na piersiach i dłonie wsunięte pod pachy w ten sposób, że wystają tylko kciuki, pozostałe elementy j. w II część ćwiczenia: stopy ustawiamy równolegle do siebie, ręce stykają się palcami, język na podniebieniu i zamknięte oczy jeśli chcemy się zrelaksować, a jeżeli mamy zamiar przystąpić do działania po prostu otwieramy oczy i wykonujemy kilka głębokich oddechów . |
Wzrost koncentracji, stabilność, uziemienie, poprawna wymowa i umiejętności słuchania, wzrost ambicji i poczucie własnej godności, umiejętność dostosowania się do środowiska. |
Wahadło |
To ćwiczenie można wykonywać na stojąco lub siedząc. Pochylamy głowę tak aby nos był skierowany prostopadle do podłogi i wykonujemy wahadłowy ruch głową. Aby mięśnie karku rozluźniły się, podczas tego ruchu kilkakrotnie podnosimy ramiona i opuszczamy je powoli. Na zakończenie ćwiczenia wyobrażamy sobie strumień ciepłej wody spływającej po karku i powoli podnosimy głowę. Obecnie osobom zaawansowanym proponuje się dołączenie wahadłowego ruchu głowy odchylonej do tyłu. |
Stabilność, uziemienie, zdolność do czytania i pisania w polu środkowym, prawidłowe oddychanie, umiejętność prawidłowego relaksu. |
Sowa |
Przez chwilę rozgrzewamy mięsień kapturowy, chwytamy go dość mocno, zwracamy głowę w tę stronę, nabieramy powietrza i wypuszczamy je strumieniem, kierując głowę w przeciwną stronę. Ćwiczenie wykonujemy symetrycznie. Można dołączyć wokalizację-pohukiwanie sowy. |
Przekraczanie linii środka, słuch- rozpoznawanie, rozróżnienie, percepcja dźwięków i ich zapamiętywanie. Pamięć długo - i krótkoterminowa, formułowanie myśli, zadań w pamięci, rozumienie ze słuchu, zdolność poprawnego wysławiana się, literowanie, matematyka, zapamiętywanie cyfr, pisanie na maszynie |
Aktywna Ręka |
Jest to ćwiczenie izometryczne, polegające na tym , że napinamy mięśnie, ale nie wykonujemy ruchu. Można je wykonywać samodzielnie lub w parach. Jedna ręka uniesiona jest w górę, druga podtrzymuje ją na wysokości ramienia. Napinamy mięśnie ręki wyprostowanej w kierunku: do głowy, na zewnątrz, do tyłu, do przodu. Ćwiczenie wykonujemy symetrycznie. |
Umiejętność poprawnego wysławiania się, ekspresja, zdolności językowe, koordynacja ręka -oko, posługiwanie się przyrządami, kaligrafia, krzywe pismo, literowanie, ortografia, pisanie twórcze, pisanie na maszynie oraz obsługa komputera, koncentracja i skupianie uwagi. |
Luźne Skłony |
Siadamy w siadzie płaskim, krzyżujemy nogi w kostkach i unosząc dłonie nabieramy powietrza, a następnie opadamy i wydychając powietrze kilkakrotnie pogłębiamy skłon. Należy maksymalnie rozluźnić mięśnie karku i ramion, również mięśnie szyi powinny być rozluźnione. Nabierając oddech nieznacznie się unosimy. Staramy się świadomie rozluźnić kręgosłup do kości ogonowej do potylicy. Można to ćwiczenie wykonywać siedząc na podłodze, na krześle. Zaawansowani mogą ćwiczyć w pozycji stojącej. Nie należy się forsować i zawsze przy tym ćwiczeniu trzeba pamiętać o zmianie nóg i wykonaniu kilku skłonów z „ drugiej strony” . nie jest ważny zasięg ruchu. |
Wzrost pewności siebie, wzmożenie koncentracji wzrokowej, czytanie i rozumienie, liczenie w pamięci, myślenie abstrakcyjne, poczucie bezpieczeństwa, stabilności, zdolności do ekspresji własnej osobowości. |
Punkty na myślenie |
Punkty te znajdują się w dołkach podobojczykowych, symetrycznie po obydwu stronach mostka. Stymulujemy je palcami jednej ręki ( zgodnie z ruchem wskazówek zegara) podczas gdy drugą rękę trzymamy na pępku. Ćwiczenie to jest jednym elementów ćwiczeń wstępnych. Można je wykonywać dowolnie często. |
Przesyłanie informacji z prawej półkuli mózgu do lewej strony ciała i vv. , eliminowanie przekręcania liter, przestawiania sylab, pisanie odręczne i na maszynie, obsługa komputera |
|
to ćwiczenie jest jednym z elementów równoważenia Dennisona przez ruch, ale może być też wykonywane osobno. Siadamy w siadzie skrzyżnym, dłonie kładziemy na głowie tak, aby palce się stykały i zamykamy oczy. Wyobrażamy sobie nasze półkule mózgowe. Czekamy do momentu, w którym poczujemy w dłoniach ciepło, wówczas nie otwierając oczu przenosimy wolno ręce przed siebie i staramy się w wyobraźni połączyć półkule ze sobą łącząc ręce. Ćwiczenie to pomaga koncentracji i spokoju. Wykonujemy je bez pośpiechu. Można także wyobrazić sobie, że na uniesionych dłoniach znajduje się po jednej stronie to, co już mamy, a po drugiej to, czego potrzebujemy. Łącząc dłonie symbolicznie dostajemy to, czego nam potrzeba. |
|
Ziewanie energetyczne |
Masujemy staw skroniowo -żuchwowy jednocześnie nabierając jak najwięcej powietrza doprowadzając w ten sposób do fizjologicznego ziewnięcia. Powtarzamy ćwiczenie kilka razy. podczas ziewania mogą zacząć łzawić oczy- jest to zjawisko naturalne i nie należy się nim niepokoić. |
|
Kołyska |
Siadamy zginamy nogi w kolanach i opieramy się na przedramionach lub dłoniach. Uniesionymi i ugiętymi w kolanach nogami wykonujemy ruch ósemki lub w lewo i prawo, starając się, aby ten ruch był jak najobszerniejszy |
|
Dzwonki |
Najlepiej wykonywać to ćwiczenie opierając się rękami np. o poręcz krzesła. Ustawiamy nogi jedną z drugą przenosimy ciężar na nogę stojącą z przodu, obie nogi wyprostowane w kolanach, przy czym noga z tyłu uniesiona na palce. Wypuszczając powietrze uginamy nogę ; przednią w kolanie i jednocześnie opuszczamy piętę nogi ustawionej z tyłu. Nie uginamy obydwu kolan, ani nie przenosimy ciężaru ciała z jednej nogi na drugą. Ruch powinien być pionowy, a w mięśniach łydki pracującej nogi ( tej z tyłu) powinniśmy czuć napięcie. Jeżeli jest to bolesne należy zmniejszyć dystans między stopami- im bliżej siebie stoją tym mniej „ciągnie”. |
Zdolności językowe oraz poprawne wysławianie się, poprawne zachowanie, zdolność komunikowania się. |
Leniwe ósemki |
Inaczej znak nieskończoności rysowany bardzo wolno najpierw kilka razy (5-7) ręką dominującą potem ręką podporządkowaną (tzn., że zaczynamy od ręki którą piszemy) na końcu obiema rękami jednocześnie, zawsze zaczynając w lewo w górę. Podczas wykonywania ćwiczenia wzrok zakotwiczony na ręce, która pracuje, szczególną uwagę należy zwrócić na to, czy w którymkolwiek punkcie zakreślanej przestrzeni nie tracimy ręki z oczu. Może to być środek pola, góra, dół, któryś z boków. Należy wówczas jeszcze bardziej zwolnić tempo i ewentualnie zmniejszyć zakres ruchu. UWAGA: dzieci do 8 roku życia powinny robić ósemki na odległość wyciągniętej ręki. Powyżej 8r.ż ósemki wykonujemy na odległość łokcia |
Koordynacja wzroku, poszerzenie obwodowego pola widzenia, zwiększenie ruchliwości gałek ocznych, czytanie, kodowanie i odszyfrowanie informacji pisemnej, rozróżnianie symboli, poprawa ostrości spostrzegania |
Oddychanie Przeponowe |
To ćwiczenie można wykonywać stojąc, siedząc, leżąc na brzuchu lub na plecach. Jego zadaniem jest wzmocnienie i usprawnienie pracy przepony. Nabieramy powietrza tak, żeby brzuch wyraźnie się napełnił i stopniowo wydychamy je małymi porcjami, jednocześnie opróżniając brzuch. Na początku ćwiczenia brzuch musi być widoczny, na końcu „wklęsły”. Ćwiczenie powtarzamy kilkakrotnie. Powietrze Można też wydychać jednym strumieniem. Nie forsujemy się podczas wykonywania tego ćwiczenia |
Czytanie ciche i głośne, formułowanie wypowiedzi, poprawa wymowy- modulacji i ekspresji, większa koncentracja. |
Słoń |
Jedną rękę podnosimy w górę, ramieniem zakrywamy szczelnie ucho i poruszając tylko górną połową ciała wykonujemy jak najobszerniejsze leniwe ósemki pamiętając, że zaczynamy je zawsze w lewo w górę. Po kilku ósemkach zmieniamy rękę i powtarzamy ćwiczenie. Możemy wykorzystać SŁONIA do zapamiętywania szczególnie trudnych słów z naszego lub obcego języka.
|
Rozumienie ze słuchu, umiejętność formułowania myśli, literowanie, matematyka, zapamiętywanie cyfr, poczucie równowagi, koordynacja górnej i dolnej połowy ciała. |
WYPADY |
Stajemy w rozkroku, stopy ustawiamy prostopadle do siebie tak, aby kolano nie wystawało poza stopę nawet podczas uginania nogi. Staramy się utrzymać kolano dokładnie nad stopą. Miednica nieco wysunięta do przodu tak , aby kość ogonowa skierowana była do podłogi. Z wydechem zginamy nogę w kolanie, opuszczając ciało do dołu. unosimy się z wdechem. Także w tym ćwiczeniu wykonujemy ruch do góry i do dołu, nie odwracamy się, ani nie pochylamy w stronę zginanej nogi. Ćwiczenie wykonujemy symetrycznie. W wypadach pracują mięśnie krzyżowo-lędźwiowe, powinno nas ciągnąć w pachwinach. |
Uziemienie, stabilność, umiejętność sprawnej organizacji, orientacja w przestrzeni, rozumienie, pamięć długoterminowa, umiejętność szybkiego zapamiętywania. |
POMPOWANIE STOPĄ |
Wykonujemy te ćwiczenie siedząc. Jedną ręką uciskamy dość mocno ścięgna przy kostce nogi ( ścięgno Achillesa) drugą, ścięgna pod kolanem, jednocześnie poruszamy stopą. Następnie szukamy zakończeń przyczepów mięśniowych od góry- przy stopie i kolanie, uciskamy je i znowu poruszamy stopą. Ćwiczenie należy także wykonać symetrycznie. |
|
BATERIA |
Siadamy w siadzie skrzyżnym, ręce oparte na kolanach. Wypuszczając powietrze jednocześnie wyginamy kręgosłup w koci grzbiet. Nabierając powietrza powoli wyprostowujemy kręgosłup i odginamy go do tyłu. Tak jak w luźnych skłonach chodzi tu o maksymalne rozluźnienie kręgosłupa na całej długości. Jednocześnie dotleniamy organizm i dostarczamy sobie dużej porcje energii. Ćwiczenie powtarzamy kilkakrotnie. Można je wykonywać także przy biurku- trzeba wówczas oprzeć ręce o blat. Jeśli ktoś ćwiczy yogę, może zastosować asanę KOBRA pamiętając, że podczas tego ćwiczenia używamy jedynie mięśni kręgosłupa. |
|
RYSOWANIE OBURĄCZ |
Na płaszczyźnie ( może to być tablica, karton, zwykła kartka papieru, ale także podłoga, piasek na plaży itp.) wyznaczamy pionową oś symetrii na wprost naszego nosa i obiema rękami rysujemy jednocześnie symetryczne rysunki po obydwu stronach osi. Nie jest istotne co powstaje na rysunku - wszystko, co spełnia warunek symetryczności jest dobre. Ćwiczenie wykonujemy przez kilka minut. Przy pewnej wprawie można je wykonywać także w powietrzu na wyobrażonej płaszczyźnie lub nawet przestrzeni wokół ciała. |
Orientacja przestrzenna, rozróżnianie kształtów i kierunków, poprawne pisanie, poprawna wymowa, matematyka. |
Bibliografia:
• Kinezjologia edukacyjna, Paul E. i Gail Dennison, Międzynarodowy Instytut NeuroKinezjologii
• Integracja mózgu, Paul E. i Gail Dennison, Międzynarodowy Instytut NeuroKinezjologii
• Profil dominujący, Carla Hannaford, Międzynarodowy Instytut NeuroKinezjologii
• Zmyślne ruchy które doskonalą umysł, Carla Hannaford, Wyd. Medyk
• Rysowanie oburącz, Teresa Chojnacka, Teresa Chojnacka i Centrum Promocji Edukacji
• Wesołe ósemki, Teresa Chojnacka, Teresa Chojnacka i Centrum Promocji Edukacji
• Kinezjologia edukacyjna- metoda wspomagania rozwoju i terapii psychomotorycznej, Celestyna Grzywniak, Wydawnictwo Naukowe Akademii Pedagogicznej w Krakowie
• Kinezjologia edukacyjna, Elżbieta Dzionek, Małgorzata Gmosińska, Anna Kościelniak, Mirosława Szwajkajzer, Wyd. Impuls
• Radosna kinezjologia, Joanna Zwoleńska, Wyd. Kined
• Twórcza kinezjologia w praktyce, Joanna Zwoleńska, Wyd. Kined
• Edukacja przez ruch : kropki, kreski, owale, wiązki, Dorota Dziamska, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne
• Terapia pedagogiczna, red. nauk. Ewa Małgorzata Skorek, Wyd. Impuls,
(T. 2 : Zagadnienia praktyczne i propozycje zajęć)
• Terapie wspomagające rozwój osób z autyzmem, red. J.J. Błeszyński, Wyd. Impuls
• Rymowanki przytulanki, M. Bogdanowicz, Wyd. Harmonia
• Gry i zabawy interakcyjne dla dzieci i młodzieży (I, II, III, IV), K.W. Vopel, Jedność
• Trening twórczości, E. Nęcka, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne
• Skoncentruj się, A. Jurek, Wyd. Harmonia (dla gimnazjum i liceum)
• Skoncentruj się, D. Pyrgies, zabawowe formy ćwiczeń na koncentrację- PUS (przedszkole, kształcenie zintegrowane)
• Ortograffitti- program terapeutyczno- profilaktyczny, Wyd. Operon (jest wiele pozycji, dlatego nie będę wypisywać wszystkich)
• Dorota Dziamska- EDUKACJA PRZEZ RUCH- orgiami proste z koła (również jest wiele pozycji, podczas zajęć z Państwem wykorzystywałam „Kropki, kreski i owale”). Wyd. WSiP
Kółka orgiami- SKLEP INTERNETOWY AKWAFORTA, WWW.akwaforta.decoart.pl
ZABAWY INTEGRACYJNE
Zabawy z chustą animacyjną
Chusta + balony
• Uczestnicy stoją wokół chusty, trzymając ją nad ziemią. Prowadzący wrzuca kilka, kilkanaście balonów. Zadaniem uczestników jest wyrzucić wszystkie balony.
• Uczestnicy stoją wokół chusty, trzymając ją nad ziemią. Prowadzący wrzuca kilka, kilkanaście balonów. Zadaniem grupy jest tak poruszać chustą, żeby balony nie wypadły.
„Bilard”
Uczestnicy zabawy stoją wokół chusty. Prowadzący wrzuca małą piłkę na chustę. Zadaniem grupy jest tak poruszać chustą, aby piłka wpadła do otworu.
Kto ma…
Jest to zabawa na integrację grupy oraz na poznanie siebie nawzajem. Każdy ma prawo zadać pytanie, wydać polecenie. „Kto ma niebieskie oczy zmienia miejsce”, „Kto ma kota zmienia miejsce”, „Kto dziś jadł śniadanie zmienia miejsce”. Uczestnicy przechodzą pod chustą, zmieniają miejsce.
Czyja to stopa?
Uczestnicy siedzą na obwodzie koła. Nogi mają przykryte chustą. Na hasło prowadzącego przemieszczają się na pupie do środka koła. Jedna osoba wkłada stopę do otworu. Pozostali uczestnicy zgadują, czyja to stopa.
Zabawy z apaszkami
Kwiat życzliwości
Każdy uczestnik zabawy powinien mieć apaszkę, chustkę. Uczestnicy „zbierają” apaszkę palcami (ćw. precyzyjnych ruchów palców), „zamykają” w dłoniach. Z „zamkniętą” w dłoniach apaszką podchodzą do wybranej osoby i mówiąc coś miłego otwierają dłonie, ofiarowując „kwiat życzliwości”.
Balon w apaszce
• Uczestnicy zabawy stają w parach (jedna apaszka+jeden balon na parę). Jest to dobra zabawa na współpracę, na koordynację wzrokowo- ruchową oraz ćwiczenie ruchów globalnych rąk. Zadaniem uczestników jest podrzucać balona, tak aby nie wypadł. Podczas zabawy nie można podrzucać balona rękoma.
• Inny wariant. Takie same zasady, tylko cztery osoby przy jednej apaszce.
Meksykańska fala
Uczestnicy dobierają się parami, każda para ma apaszkę. Pary kolejno, podrzucając apaszką, przekazują sobie balona.
Orientuj się…
Każdy uczestnik ma apaszkę. Uczestnicy zabawy chodzą po sali. Na umówione hasło, np. HOP!, podrzucają apaszki. Apaszka nie może upaść. Najlepiej żeby uczestnicy nie łapali apaszki, którą podrzucili.
Zabawy inne
Kot ministra
Zabawne i mobilizujące ćwiczenie. Uczestnicy wymyślają jak najwięcej epitetów określających „kota ministra”. Prowadzący może wskazać konkretną literę, którą będą rozpoczynały się określenia, sami uczestnicy mogą wybrać literę.
Np. Kot ministra jest…ciapowaty, cienki, cykliczny, całkiem miły, itd. Dla dzieci, które mają mały zasób słownictwa, mają kłopot z wymyślaniem epitetów przydatny może być słownik (j. polskiego, słownik synonimów). (E. Nęcka, „Trening twórczości”)
Komicznie, romantycznie, strasznie…
Ta zabawa rozwija umiejętność współdziałania, przy okazji stymuluje poznawczo. Grupa wspólnie pisze opowiadanie. Prowadzący dzieli grupę na 3-4 zespoły. Każdy z zespołów otrzymuje duży arkusz papieru i coś do pisania. Każdy z zespołów ma za zadanie napisać fragment opowiadania w określonej konwencji: komedii, romansu, horroru, kryminału, itd. Papier z opowiadaniem wędruje zgodnie z ruchem wskazówek zegara od zespołu do zespołu. Zespoły dopisują ciąg dalszy. (E. Nęcka, „Trening twórczości”)
Kolorowe kapelusze
Technika opracowana na podstawie książki Edwarda de Bono, w której autor omawia problem różnorodności stylów myślenia. Zdaniem de Bono, każdy człowiek ma wykształcone preferencje w niektórych stylach myślenia, podczas gdy pełna aktywność twórcza, zwłaszcza twórcze rozwiązywanie problemu, wymaga różnorodności stylów oraz chwilowego „włączania” i „wyłączania”.
E. de Bono pisze, że osoba używająca w danym momencie jednego ze stylów jak gdyby nakłada na głowę niewidzialny kapelusz w danym kolorze.
Sześć stylów myślenia według de Bono:
- styl obiektywny (biały kapelusz), wymagający koncentrowania się na faktach, unikania ocen, zwłaszcza emocjonalnych;
- styl krytyczny (czarny kapelusz), polegający na wykrywaniu wad i niedoskonałości istniejących rozwiązań, jak też wrażliwości na możliwe zagrożenia;
- styl konstruktywny (żółty kapelusz), polegający na bezustannym „myśleniu pozytywnym”, czyli dostrzeganiu dobrych stron istniejących rozwiązań, jak też wrażliwości na ukryte lub na razie niewidoczne rozwiązania;
- styl emocjonalny (czerwony kapelusz), polegający na kierowaniu się w myśleniu pozytywnym i negatywnym emocjami, odczuciami;
- styl kontrolujący (niebieski kapelusz), polegający na monitorowaniu i kontroli procesów myślowych, zarówno własnych jak i cudzych;
- styl produktywny (zielony kapelusz), sprowadza się do nieustannego generowania nowych pomysłów. (E. Nęcka, „Trening twórczości”)
4. Oddychanie
Cel: uczestnicy koncentrują się na oddechu i przekonują się, że spokojny i głęboki oddech powoduje odprężenie ciała.
Macie teraz okazję odczuć, co dzieje się, kiedy oddychacie.
Połóżcie się na podłodze, nie za blisko sąsiada. Zamknijcie oczy… Spróbujcie ustalić jakie teraz jest wasze ciało w dotyku…
Teraz zwróćcie uwagę, w jaki sposób oddychacie. Jak głęboko wciągacie powietrze i jak gruntowny jest wasz wydech…
Teraz oddychajcie głębiej niż zwykle, wasz wdech i wydech powinny być spokojne i regularne…
Podczas oddychania połóżcie ręce na klatce piersiowej, mniej więcej na brodawkach piersiowych. Połóżcie dłonie płasko na piersiach i rozstawcie palce. Ręce nie powinny się dotykać… Spróbujcie wyczuć odległość od powierzchni piersi do pleców…
Teraz połóżcie powoli ręce po bokach powyżej bioder. Spróbujcie wyczuć odległość pomiędzy swoimi rękami…
Czy zauważyliście co dzieje się z waszymi rękami podczas oddychania…?
Teraz połóżcie ręce bezpośrednio na brzuchu, powyżej pępka i rozstawcie lekko palce, ale ręce się nie dotykają… Co dzieje się z waszymi rękami…?
Połóżcie obie ręce wzdłuż ciała, na podłodze i wyobraźcie sobie, że stoicie w odległości około pół metra od wielkiej świecy, którą chcecie zdmuchnąć. Wciągnijcie głęboko powietrze, żebyście na moją komendę zdmuchnęli ją natychmiast. UWAGA… GOTOWI… START!
Wyobraźcie sobie, że świeca znów się pali, ale tym razem jest od was oddalona o metr. Wciągnijcie głęboko powietrze, żeby zgasić świecę. UWAGA… GOTOWI… START!
A teraz będzie jeszcze trudniej. Wyobraźcie sobie tą samą świecę, ale w odległości dwóch metrów. Tym razem potrzebujecie dużo powietrza, żeby ją zgasić. UWAGA… GOTOWI… START!
Oddychajcie znowu normalnie i sprawdźcie, jakie wasze ciało jest teraz w dotyku…
Powoli otwórzcie oczy… Usiądźcie… (K.W. Vopel, „Gry i zabawy interakcyjne dla dzieci i młodzieży”)
5. ŻYWE SŁOWA
Uczestnicy w sposób graficzny mają przedstawić określone wyrazy (przymiotniki, rzeczowniki, czasowniki). Ćwiczenie mobilizuje do twórczego myślenia, kształtuje umiejętności abstrahowania.
Na przykład:
GRUBY, CIENKI, itd.
6. ZABAWY ZE SŁOMKĄ
ROZDMUCHIWANIE
Każdy uczestnik otrzymuje słomkę i kawałek papieru (może być kółko do orgiami). Zadaniem uczestnika jest dmuchając doprowadzić skrawek papieru do określonego punktu.
Młodsze dzieci mogą dmuchać kółka w określonym kolorze do „domku” tego samego koloru.
Starsze mogą segregować litery, obrazki. Mogą pokonywać tory przeszkód, gdzie dmuchanie będzie połączone z „wciąganiem” i w ten sposób utrwalać stosunki przestrzenne, a dodatkowo ćwiczyć oddech.
PODAJ DALEJ…
Uczestnicy „wciągają” papier słomką. Zadanie polega na tym, aby podawać papier kolejnym uczestnikom zabawy, starając się, żeby papier nie upadł.
7. MAPA CIAŁA
Cel: uświadomienie sobie, w której części ciała odbierane są określone sygnały, wrażenia. Jest to ważne, ponieważ mózg tylko rejestruje, co na temat naszych odczuć zgłaszają mięśnie, system naczyniowy, kościec i narządy wewnętrzne.
Czas trwania: ok. 20 min.
Pomoce: papier pakowy, pastele dla każdego uczestnika
Uczestnicy obrysowują postać człowieka (może to być ćwiczenie w grupach).
Dorysowują wszystkie ważne dla nich części ciała, szczegóły garderoby.
Kiedy już postać jest gotowa, osoba prowadząca prosi, aby uczestnicy zastanowili się gdzie i jakie wrażenia odbierają w swoim ciele, na przykład: gdy się złoszczę, moja głowa robi się gorąca i napinam mięśnie karku, kiedy się cieszę, na twarzy pojawia się uśmiech, oddycham spokojnie, moje ciało jest rozluźnione.
8. LISTY
Jest to ćwiczenie na integrację w grupie i na kształtowanie komunikacji, umiejętności wypowiadania się.
Należy przygotować dla każdego uczestnika kartkę (list), w którym będzie niedokończone zdanie, dotyczące określonej tematyki:
- Lubię kiedy moja mama…….
- W szkole nie lubię……..
- Mój ulubiony zwierzak, to……
- Najczęściej rozmawiam z…..
- Gdybym był na bezludnej wyspie, to….
- Boję się…………
9. CO LUBIĘ
Każdy z uczestników piszę swoje imię poziomo na kartce. Przy każdej kolejnej literze swojego imienia dopisuje co lubi.
L- lody A- aplauz |
TECHNIKI RELAKSACYJNE W PRACY Z DZIECKIEM NADPOBODLIWYM
Techniki relaksacyjne stosuje się w pracy terapeutycznej zarówno psychologa, jak i pedagoga. Niektóre mają charakter uniwersalny, to znaczy, że mogą być stosowane tak w pracy z dziećmi , jak i dorosłymi. Wśród omawianych metod znajdą się również takie, które stosowane są tylko w pracy z dziećmi. Naszym zamierzeniem jest zachęcenie koleżanek do stosowanie w pracy pedagogicznej przynajmniej niektórych elementów przedstawionych terapeutycznych metod relaksacyjnych. Napięcie organizmu wywołane jest wieloma czynnikami. S. Siek omawia dwa najważniejsze rodzaje napięć:
napięcie fizjologiczne, którego źródło stanowią lęki i niepokoje
napięcie o podłożu niezaspokojonych potrzeb psychicznych
Oba rodzaje napięć wymuszają potrzebę ćwiczeń dzięki, którym zmniejszy się stan napięcia psychicznego, ćwiczeń wywołujących odprężenie i poprawiających samopoczucie. Znawcy tematu precyzują pojęcie relaksu jako „... zwolnienie napięcia mięśni przy równoczesnym, świadomym obniżeniu aktywności myśli...” (Aleksandrowicz, Cwynar, Szyszko-Bohusz). Aby wywołać rozluźnienie mięśni, a w konsekwencji stan równowagi emocjonalnej i uspokojenie wegetatywne stosować możemy u dzieci ćwiczenia relaksacyjne oparte na technikach Jacobsona, Wintreberta i Polender.
TECHNIKA RELAKSACJI WG JACOBSONA (WERSJA B. KAJI)
Jacobson uważa, że uczenie się relaksacji polega na wykonywaniu określonych ruchów rękami, nogami, tułowiem i twarzą w celu ich napinania i rozluźniania. Początkowa napinanie i rozluźniania służy odczuwaniu różnicy między mięśniem rozluźnionym a napiętym. Umiejętność automatycznego odprężania mięśni rozwija się stopniowo w wyniku codziennych ćwiczeń. Sprzyja temu zjawisko rozprzestrzeniania się relaksacji - gdy rozluźnia się jedna grupa mięśni, rozluźniają się i inne. Jednocześnie Jacobson wyklucza stosowanie autosugestii dopóki nie jest opanowane mechaniczne odprężanie mięśni.
Techniki relaksacyjne zastosowane przez Jacobsona w pracy z dziećmi polegają na zabawach wymagających na przemian napinania i rozluźniania mięśni (zabawa w silnego i słabego). Opanowanie umiejętności odczuwania powyższych wrażeń jest szczególnie ważna dla dzieci z nadpobudliwością, których mięśnie nieświadomie pozostają w stania ciągłego napięcia.
Proponując dzieciom prezentowane poniżej zabawy i ćwiczenia możemy wykorzystać postacie ze znanych bajek. Schemat ćwiczeń obejmuje kolejno: ręce, nogi, mięśnie tułowia szyi oraz twarzy.
Przed przystąpieniem do ćwiczeń przygotowujemy: kocyki (jeśli ćwiczenia odbywają się na gołej podłodze), małe poduszeczki pod głowę. Ramiona wyciągnięte wzdłuż tułowia tak, aby się nie dotykały.
Zegnij prawe ramię tak, aby naprężyć biceps: - Jesteś silny, bardzo silny, naprężaj go mocno (przez kilka sekund). Czujesz, jak bardzo napięte są twoje mięśnia? A teraz jesteś słaby, rozluźnij napięte mięśnie, połóż z powrotem rękę na dywanie. Teraz czujesz wyraźnie, jak rozluźniły się twoje mięśnie.
To samo, tylko z lewą ręką.
Naciśnij, jak możesz najsilniej, pięścią prawej ręki na klocek (z tworzywa sztucznego) położony po twojej prawej stronie. Jesteś silny, twoje mięśnie się naprężają. A teraz rozluźnij mięśnie, jesteś znowu słaby, nie naciskaj już, czujesz ulgę, mięśnie się rozluźniły.
To samo, tylko z lewą pięścią. A teraz odpocznij chwilę, leż i oddychaj spokojnie, równo, twoje ręce odpoczywają.
A teraz silna i słaba będzie twoja noga. Włóż klocek pod kolano i mocno ściśnij nogę w kolanie, a teraz noga słabnie, rozluźniasz mięśnie, wypuszczasz klocek.
To samo ćwiczenie, tylko z lewą nogą.
A teraz zobaczymy, czy masz tyle siły, by napełnić powietrzem swój brzuszek. Wciągnij mocno powietrze w płuca i napnij brzuszek jak balon, mocno, a teraz wypuść powietrze, rozluźnij mięśnie, czujesz ulgę.
Naciśnij mocno głowę na poduszkę, na której leżysz, głowa jest bardzo silna, naciskasz mocno, a teraz rozluźnij mięśnie, głowa już nie naciska na poduszkę, odpoczywa, czujesz ulgę.
Jesteś niezadowolony i groźny, ktoś zniszczył twoją budowlę z klocków. Marszczysz mocno czoło, jeszcze mocniej, a teraz rozluźniasz mięśnie, niech odpoczną, czoło jest już gładkie.
Twoje oczy też możesz mocniej i słabiej naciskać powiekami. Spróbuj teraz mocno zacisnąć powieki, jeszcze mocniej, a teraz rozluźnij je, odpocznij.
A teraz zaciśnij mocno szczęki, zęby dotykają zębów. I górna i dolna szczęka jest silna, zęby mocno naciskają na siebie. A teraz rozluźnij szczęki, czujesz ulgę.
Ułóż wargi tak jakbyś chciał powiedzieć och (lub zrób ryjek jak u małej świnki) i napnij mocno mięśnie ust, a teraz rozluźnij mięśnie.
Oryginalna wersja ćwiczeń Jacobsona zawiera dużo więcej ćwiczeń, gdyż proponował on po 1 godzinie ćwiczeń dla każdej z grup mięśni. Trzeba pamiętać, że zanim dziecko przystąpi do wykonywania ćwiczeń należy sprawdzić jak radzi sobie z rozluźnianiem mięśni.
Korzystne działanie relaksacji polega wg niego na zmniejszeniu się nadmiernej aktywności nerwowej i związanych z nią emocji towarzyszących fizjologicznej aktywności organizmu. Zabawa w silnego i słabego kształtuje umiejętność odczuwania różnicy we wrażeniach płynących z mięśnia w stanie kontrakcji i mięśnia rozluźnionego.
RELAKSACJA WG WINTREBERTA
Cechę metody Wintreberta stanowi wykonywanie ruchów biernych przez relaksatora na pacjęcie leżącym na plecach z nogami wyprostowanymi i rękoma ułożonymi wzdłuż ciała oraz zamkniętymi oczami. Pomieszczenie, w którym odbywają się ćwiczenia powinno być przyciemnione i odizolowane od hałasu, a dziecko leżeć na kocu lub dywanie. Relaksator nawiązuje z nim kontakt werbalny nacechowany życzliwością - łagodnie wyjaśnia czego oczekuje od dziecka i prosi, by leżało nieruchomo, pozbyło się własnej inicjatywy i poddało jego woli. Od tej pory relaksator sam będzie wykonywał ruchy dziecka.
Schemat ruchów biernych jest następujący: przedramię, ramię, bark ręki dominującej, szyja, twarz, czoło, oczy, usta, a następnie przechodzi na drugą stronę relaksowaną oraz nogi zaczynając od stopy, poprzez podudzie, uda kończąc na relaksacji stawu biodrowego.
Winterbert wyróżnił cztery rodzaje ruchów: obroty, krążenia, huśtawka (balansowania), opuszczanie bierne. Oto ich szczegółowy opis:
I. Ruchy dłoni
Balansowanie dłonią. Relaksator bierze dłoń pacjenta i nadaje jej 10 ruchów balansowania z góry w dół, 2 ruchy na sekundę, podtrzymuje przedramię na poziomie łokcia. Po krótkiej przerwie ponawia serię ruchów, o ile zachodzi taka potrzeba.
Wznoszenie i opuszczanie dłoni. Relaksator podtrzymuje przegub pacjenta dłonią. Drugą dłonią podtrzymuje pacjenta za palce p[odnosząc ją aż do pionu i pozwala jej opaść. Ruch ten wykonuje 10 - 20 razy.
Balansowanie poziome dłoni wzdłuż jej osi. Przedramię dziecka ustawione w pozycji pionowej, dłoń jego zgięta i rozluźniona, pomagający nadaje jej ruch poziomy tam i z powrotem w rytmie 1 ruch całkowity na 1 sek. zataczając łuk dłonią (10 - 20 ruchów).
II. Ruchy przedramienia
Ruchy pronacyjne i supinacyjne przedramienia. Pomagający podtrzymując jedną dłoń łokieć dziecka, którego ramię i przedramię leżą wyprostowane, bierze przegub dziecka drugą swoją dłonią i wykonuje jego przedramieniem ruchy naprzemienne pronacji i supinacji. Rytm: jeden ruch tam i z powrotem w ciągu 3 sekund.
Wznoszenie i opuszczanie przedramienia. Pomagający dłonią podtrzymuje ramię nad łokciem, trzymając za nadgarstek drugą dłonią podnosi przedramię do 45o, następnie pozwala mu opaść bezwładnie. Rytm: jeden ruch w ciągu 3 sekund.
III. Ruchy ramienia
Wznoszenie i opuszczanie ramienia. Cała kończyna górna jest podniesiona za łokieć (od spodu) i za nadgarstek (z góry) do wysokości około 30o od podłoża, następnie relaksator pozwala jej opaść, nieco podtrzymując ją, by uniknąć uderzenia i wstrząsu. Jeden ruch - 4 sekundy, powtarza się go 15 - 20 razy.
Odwodzenie i przywodzenie ramienia na płaszczyźnie poziomej. Ramię przytrzymywane jest pod łokciem i nadgarstkiem, następuje rytmiczne przywodzenie i odwodzenie ramienia na płaszczyźnie poziomej w stosunku do tułowia. Ramię wykonuje łuk 30 - 40o, oddalając się od tułowia. Jeden ruch całkowity wykonuje się w ciągu 2 sekund powtarzając go około 20 razy.
IV. Ruch barku
Pomagający podtrzymuje kończynę górną pod łokciem i nad nadgarstkiem i w ten sposób, że przedramię jest w ustawieniu pionowym, a ramię w poziomym, nadaje jej na poziomie łokcia ruch rytmicznego balansowania w płaszczyźnie poziomej, uaktywniając biernie staw barkowy. Trzy ruchy przypadają na 5 sekund.
V. Ruchy szyi, głowy i twarzy
Obroty głowy i szyi. Relaksator usadawiając się za głową dziecka obraca ją naprzemiennie raz w lewą, raz w prawą stronę. Jeden ruch tam i z powrotem trwa 3 - 4 sekundy.
Zwalnianie napięcia mięśni okołoruchowych. Przez cały okres trwania seansu oczy dziecka są zamknięte. Bardzo ważnym momentem jest uzyskanie zupełnej nieruchomości powiek i gałek ocznych. W tym celu relaksator wykonuje muskania (pomijając powieki) dookoła oczu, naciskając delikatnie w okolicy nasady nosa.
Zwalnianie napięcia mięśni czoła. Nad łukami brwi od środka czoła ku skroniom wykonuje się ruchy muskania delikatnie naciskając w okolicy skroni.
Zwalnianie napięcia mięśni ust i szczęki. Oprócz drgania powiek, często spotykanych u dzieci odznaczających się niepokojem psychoruchowym, lękami, obserwuje się związane z zamknięciem oczu lekkie skurcze mięśni warg i policzków. W celu ich usunięcia wykonuje się ruchy muskania w okolicy ust i w kierunku skroni. Niektóre dzieci zaciskają silnie szczękę, w tych przypadkach relaksator może wykonywać ruchy opadania i zamykania szczęki.
VI. Ruchy kończyny dolnej
Ruchy stopy. Podobnie jak w ruchach kończyny górnej, rozpoczynamy od rozluźniania stawu skokowego, poprzez staw kolanowy, kończymy na uaktywnieniu stawu biodrowego. Relaksator jedną dłonią podtrzymuje udo nad kolanem od spodu, drugą na stawie skokowym i nadaje ruch balansowania z góry w dół (2 ruchy na 1 sek. Później dodano ruch bierne stopy w płaszczyźnie poprzecznej przytrzymywanej i skręcanej w lewo i w prawo oraz z położenia na zewnętrznej stronie do położenia pionowego i swobodnego opuszczania).
Ruchy podudzia. Zginanie kolana. Relaksator podtrzymuje dłonią kolano od spodu, podnosi je i pozwala mu opaść na podłoże. Rytm: 1 ruch na 1 sekundę, 15 - 20 ruchów.
Wyrzut zgiętego kolana w bok z rotacją stawu biodrowego. Po zgięciu kolana dziecka, relaksator odwodzi nogę (zgiętą) na zewnątrz z jednoczesnym ruchem rotowania w stawie biodrowym i przeprowadza ją z powrotem. Rytm: 1 ruch w czasie 4 sekund. Okres zatrzymania ruchu - 4 sekundy.
Ruch całej kończyny dolnej. Jedną dłonią podtrzymując kolano od spodu, a drugą trzymając na stawie skokowym, relaksator podnosi całą kończynę wyprostowaną (około 30o od podłoża) i opuszcza. Rytm: 1 ruch - 2 sekundy, około 15 powtórzeń.
Po przeprowadzonej relaksacji wskazane jest, by dziecko leżało w całkowitym bezruchu z zamkniętymi oczami przez 1 lub 2 minuty. Pod koniec seansu dziecko wykonuje na polecenie relaksatora ruchy relaksacyjne czynno - bierne ( czynne unoszenie i bierne, bezwładne opuszczanie poszczególnych odcinków kończyn). Relaksator czuwa zwłaszcza nad bezwładnością ruchu biernego.
Innowacją tej metody było wprowadzenie muzyki do relaksacji czynno - biernej. Wcześniej dziecko zapoznawano z jej rytmem (walc). Ćwiczenia te kończyły się pełną relaksacją przy muzyce z zamkniętymi oczami. Przedtem jednak relaksator polecał, by dziecko wyobraziło sobie podczas słuchania muzyki coś przyjemnego.
RELAKSACJA OPARTA NA TRENINGU AUTOGENNYM wg A. POLENDER
Metoda treningu autogennego opracowana została przez Schultza i polega na takim oddziaływaniu na własny organizm i życie psychiczne, by wyzwolić w sobie stan odprężenia i koncentracji przy zastosowaniu autosugestii. Pracując tą metodą dąży się do świadomie ukierunkowanego opanowania własnego ciała: odczuwania ciężaru poszczególnych jego części, odczuwania ciepła, akcji serca, oddychania, uzyskiwania wrażenia chłodnego czoła poprzez sugestię i koncentrację, by w konsekwencji uzyskać stan wewnętrznego spokoju i odprężenia.
Stosowanie tej metody wymaga od pracującego nią dojrzałości systemu nerwowego, umiejętności wglądu we własny organizm, a więc oryginalna wersja nie nadaje się dla osób opóźnionych umysłowo, nie można jej też stosować w stosunku do małych dzieci. Możliwe jest jednak wykorzystanie zasad treningu autogennego w relaksacji dzieci przedszkolnych i właśnie A. Polender dostrzegła ją w wykorzystaniu mechanizmu identyfikacji i dobrze rozwiniętej u dzieci sugestywności. Dzieci bowiem, słuchając opowiadania o zmęczonym misiu lub innym bohaterze bajki, identyfikują się z nim, naśladują go poddając się sugestii zawartej w słowach terapeuty, a w ten sposób wykonują wszystkie polecenia treningu odprężającego.
Relaksację prowadzi się w pozycji leżącej, z głową ułożoną na małej poduszeczce, w pomieszczeniu odizolowanym od hałasu. Ograniczyć ją należy do wywołania odczucia ciężaru ciała - rozluźniania mięśni i odczucia ciepła - poprawia krążenia obwodowego.
Oto przykład tekstu służącego wprowadzaniu dzieci w stan relaksu (bohaterów można zmieniać w zależności od tematyki zajęć):
Bajka o misiu
Wszystkie dzieci będą małym, nieporadnym misiem Puchatkiem, który żyje w wielkim, ciemnym lesie. Przez całą wiosnę, lato i jesień miś ciężko pracował, musiał najeść się do syta, musiał także budować sobie posłanie, na którym przez całą zimę będzie spał. Wy na pewno wiecie o tym, że niedźwiadki w zimie śpią.
Wszystkie dzieci będą teraz myślały o tym zmęczonym, spracowanym misiu i będą robiły wszystko to, co on robi. Misiu układa się do głębokiego snu zimowego i układa prościutko na posłaniu. I wy też kładźcie się prościutko na kocykach. Misiu kładzie sobie pod głowę poduszeczkę z zielonego, puszystego mchu - wy też kładźcie sobie poduszeczkę pod głowę. Misiu leży spokojnie, ma zamknięte oczy, czuje jak odpoczywają jego rączki, nóżki, głowa, buzia i oczy. Najpierw Misiu czuje, że jego nóżka lewa robi się ciężka, coraz cięższa, jakby była z drewna czy żelaza. Misiu nie może jej podnieść, nóżka stała się leniwa, ale tak jest jej dobrze, wygodnie, cieplutko.
Ach, jak cieplutko i przyjemnie...
Druga nóżka, prawa, zazdrości lewej nóżce. Więc, aby jej smutno nie było, Misio myśli o drugiej tej nóżce. Druga nóżka też robi się taka ciężka, coraz cięższa, że nie można jej podnieść, więc się nie rusza, leży spokojnie, jest jej dobrze, cieplutko...
Ach, jak ciepło i przyjemnie...
Obie nóżki Misia są teraz spokojne, nie ruszają się, takie są dziwne, ciężkie, jakby to nie były nóżki Misia. Nóżkom jest teraz dobrze i cieplutko.
Teraz łapki Misia też chcą, żeby im tak przyjemnie było, więc Misiu myśli o nich. Najpierw o rączce od okna. Ona chce odpocząć, bo się napracowała. Misiu położył rączkę wygodnie na posłaniu wzdłuż ciała. Rączka nie rusza się, paluszki leżą swobodnie. Są leniwe, nic im się nie chce robić. Gdy Misiu myśli o tej rączce (lewa), ona staje się jak z żelaza, ale rączka jest cieplutka i jest jej przyjemnie. Teraz Misiu myśli o tej drugiej rączce, żeby i jej zrobiło się przyjemnie. Najpierw sprawdza czy rączce jest wygodnie, czy jest swobodna, czy paluszki nie ruszają się i nie pracują. Rączka leży spokojnie i gdy Misiu o niej myśli ona też staje się cięższa, jak z drewna lub z żelaza. I teraz tej drugiej rączce jest dobrze i cieplutko. Rączki i nóżki leżą dalej spokojnie, nie ruszają się. Misiu prawie ich nie czuje. Jest im dobrze, ciepło, odpoczywają. Misiu już o nich nie myśli.
Teraz Misiu myśli o swojej główce. Opuszcza główkę swobodnie, aż zapada ona w poduszeczkę. Główka leci, leci gdzieś w dół... jest jej dobrze, buzia jest spokojna. Oczka zamknięte, ale nie trzeba ich zaciskać, bo i tak nic nie widzą, jest ciemno. Buźka sama się otworzyła, ząbki zapadły w dół, bo tak jest dobrze, przyjemnie, o niczym się nie myśli. Leżymy spokojnie, cichutko... słuchamy razem z Misiem, jak szumi las, jak drzewa śpiewają...(terapeuta nuci kołysankę).
Teraz budzimy się i przeciągamy rozkosznie. O jak dobrze..., Misiu się wyspał i świetnie się czuje. Teraz spróbujemy, czy potrafimy unieść wolniutko w górę jedną nóżkę, potem drugą - w górę i bach! - na posłanie. Teraz to samo spróbujemy zrobić z rączkami: jedna rączka w górą i bach! , teraz druga rączka w górę i bach na posłanie. Misiu podnosi się i wstaje. Wy też wstajecie.
Usiądźcie jeszcze na chwileczkę i powiedzcie mi, kto naprawdę był Misiem , kto naprawdę robił i myślał to samo, co Misiu - podnieście rączki w górę. O, jak dużo dzieci. Czy było dobrze i przyjemnie? Cieszę się bardzo.
Polender uznaje za słuszne kojarzenie słownej instrukcji z odpowiednio dobraną muzyką, ponieważ częste powtarzanie ćwiczeń doprowadza do powstania odruchu warunkowego, który ułatwia dziecku szybkie odprężenie przy zadziałaniu tylko jednego z tych bodźców. W związku z tym na kolejnych etapach relaksacji można, zamiast instrukcji, zastosować tylko podkład muzyczny, z którym kojarzona była wcześniej.
Przedstawione powyżej techniki relaksacji mogą być stosowane u dzieci w różnym wieku z niewielkimi zmianami w instrukcji słownej w stosunku do dzieci starszych.
opracowane na podstawie książki „Terapia dziecka” B. Kaji Dorota Barwik
S. Masgutowa „Gimnastyka mózgu”, Międzynarodowy Instytut Neurokinezjologii Ruchowego Rozwoju i Integracji Odruchów 2002, s. 5-6
M. Opatowiecka, „Kinezjologia edukacyjna Paula Dennisona”, „Remedium” 1998, nr 10
E. Dzionek, M. Gmosińska, A. Kościelniak, M. Szwajkajzer, „Kinezjologia edukacyjna”, Impuls, Kraków 2010