TEMAT: PRZEDSIĘBIORSTWO I JEGO CHARAKTERYSTYKA.

Zag. 1 : Geneza przedsiębiorstwa - rys historyczny.

Przedsiębiorstwo jest produktem historycznym - pojawiło się w życiu gospodarczym dopiero na określonym etapie jego rozwoju. Wyróżnić można następujące etapy w rozwoju przedsiębiorstwa:

1. EPOKA NIEWOLNICTWA

W epoce niewolnictwa istniały duże gospodarstwa niewolnicze (np. w Egipcie i w Rzymie). Były one nastawione na zaspakajanie potrzeb właścicieli, wytwarzając żywność, broń, artykuły luksusowe. Sprzedaż wytworzonych dóbr czy usług była czymś wyjątkowym. Cechą charakterystyczną tych gospodarstw było to, że światu starożytnemu nieznane było pojęcie kosztów.

2. EPOKA FEUDALIZMU

Epoka ta to występowanie jednostek gospodarczych , które nie były jeszcze przedsiębiorstwami. Były to najczęściej posiadłości wokół zamków. Działalność gospodarczą prowadzono w klasztorach (wytwarzanie sprzętu do kultu religijnego, wina, lekarstw). Typowym jednak zakładem pracy feudalizmu w okresie średniowiecza był warsztat rzemieślniczy. Liczące się wówczas miasta europejskie było poważnymi ośrodkami przemysłowymi (np. Paryż, Londyn, Norymberga, Gdańsk, Toruń).

Klasyczne pojęcie przedsiębiorstwa nie było w średniowieczu znane, zakład rzemieślniczy prowadził mistrz zatrudniający czeladników i uczniów. Przywilej prowadzenia warsztatu był osobistym przywilejem mistrza, który wygasał z chwilą jego śmierci. Bardzo istotną rolę odgrywały wówczas cechy, do których przynależność była obowiązkowa. Cechy zajmowały się swego rodzaju koncesjonowaniem zakładania nowych zakładów rzemieślniczych, określały warunki pracy i płacy w zakładach, podejmowały wspólne działania na rzecz miasta (np. utrzymanie murów i baszt obronnych), brały czynny udział w ewentualnej obronie miasta. Ustrój cechowy oznaczał również możliwość wglądu cechów w życie osobiste mistrzów.

3. POWSTANIE PRZEDSIĘBIORSTW

Przedsiębiorstwo - jak twierdzi prof. Edward Lipiński - powstało ze średniowiecznego, ledwo tolerowanego kramu, składu czy sklepu. Przedsiębiorstwa powstały wraz z rozwojem stosunków towarowo - pieniężnych - są one ich produktem. Tworzące się żywiołowo przedsiębiorstwa handlowe, bankowe i przemysłowe były poczatkiem końca gospodarki feudalnej, stając się fundamentami gospodarki kapitalistycznej. Dynamiczny rozwój przedsiębiorstw doprowadził na przełomie XVIII i XIX wieku do tzw. rewolucji przemysłowej. Wspomniany prof. Lipiński stwierdził, że „przedsiębiorstwo to jeden z największych wynalazków ludzkości”.

Warto podkreślić, że równocześnie z rozwojem przedsiębiorstw powstają pierwsze spółki handlowe. Protoplastą współczesnego przedsiębiorstwa była - powstała najpierw w Anglii - manufaktura. Cechy manufaktury:

• zgromadzenie rzemieślników,

• realizacja procesów produkcyjnych na prostych urządzeniach i za pomocą prostych narzędzi,

• realizacja procesów produkcyjnych w bardzo prosty sposób, na wzór działalności w warsztatach rzemieślniczych.

TABELA 1 : Manufaktura a przedsiębiorstwo

	MANUFAKTURA	PRZEDSIĘBIORSTWO
TECHNICZNY PODZIAŁ PRACY	nie występuje albo jest w zalążku	jest bardzo rozwinięty
TECHNICZNE UZBROJENIE PRACY	bardzo niskie w postaci najprostszych urządzeń i narzędzi	zróżnicowane w zależności od rodzaju produkcji - często wysokie
WARUNKI PRACY	bardzo trudne	zróżnicowane, ale dużo lepsze niż w manufakturze

Źródło: opracowanie własne

techniczny podział pracy - daleko idący podział pracy jest jednym z kanonów organizacji działalności przedsiębiorstw,

techniczne uzbrojenie pracy - w procesie przemysłowym uczestniczy wiele maszyn i urządzeń produkcyjnych,

W okresie 200 lat gospodarki kapitalistycznej rozwinęło się wiele form, rodzajów i typów przedsiębiorstw. Szczególne znaczenie ma jednak ukształtowanie się w II połowie XIX wieku spółek kapitałowych, a szczególnie spółek akcyjnych, które - dzięki możliwości skupiania rozproszonych kapitałów - umożliwiły powstawanie dużych przedsiębiorstw. Ich powstawanie było innowacją organizacyjną, przez co umożliwiono:

1. gromadzenie w przedsiębiorstwach rozproszonych oszczędności , które przy braku formy spółki akcyjnej nie znalazłyby zastosowania produkcyjnego,

2. zwiększenie skali działalności gospodarczej przedsiębiorstw,

3. zmniejszenie ryzyka gospodarczego ze strony poszczególnych kapitałodawców przez jego rozkładanie na poszczególnych akcjonariuszy,

4. rozszerzenie rynku kapitałowego przez giełdowy obrót akcjami,

5. tworzenie łańcuchów przedsiębiorstw powiązanych kapitałowo.

Informacja na temat przedsiębiorstwa w gospodarce nakazowo - rozdzielczej- S. Sudoł, s. 20.

Zag 2 : Definicja i definiowanie przedsiębiorstwa.

We współczesnych gospodarkach mamy do czynienia z różnymi jednostkami (podmiotami), względnie organizacjami gospodarczymi. Wszystkie te jednostki spina gospodarka. Przedsiębiorstwa (wraz z gospodarstwami chłopskimi i domowymi) są podstawowymi podmiotami gospodarczymi, stanowiąc części składowe całego systemu. W ich ramach powstaje znaczna część dochodu narodowego, a od ich efektywności ekonomicznej zależy poziom życia społeczeństwa całego kraju. ---- Co to jest dochód narodowy ?

Pojęcie przedsiębiorstwa nie jest jednoznacznie definiowane z następujących przyczyn:

1.Odmienne podejście do przedsiębiorstwa ze strony różnych dyscyplin naukowych, zamieszczających w definicji te elementy, które z punktu widzenia danej nauki są najważniejsze.

2. Zróżnicowane - w zależności od ustroju społeczno - gospodarczego - usytuowania w gospodarce narodowej oraz inny zakres samodzielności decyzyjnej przedsiębiorstwa.(np. PKP)

3. Bardzo duże zróżnicowanie przedsiębiorstw pod względem wielkości, własności, formy prawnej, typu i rodzaju działalności.

4. Dynamiczne przemiany w przedsiębiorstwach, dokonujące się stosownie do potrzeb rozwoju gospodarczego, szczególnie intensywne pod koniec XX wieku. Istotą problemu jest zanikanie jednych form przedsiębiorstw i pojawiania się innych, dotąd nieznanych.

Ad 1 :

Teoria ekonomii. Teorie ekonomiczne różnią się odmiennym widzeniem przedsiębiorstwa.

Tradycyjna ekonomia neoklasyczna reprezentuje koncepcję marginalistyczną. Działając w konkurencyjnym otoczeniu i kierując się motywem maksymalizacji zysku , podejmuje ono racjonalne decyzje.

We współczesnych teoriach ekonomicznych podejście do przedsiębiorstwa jest nieco odmienne. Uważa się, że racjonalność jego decyzji jest znacznie ograniczona. Wynika to z: niemożności zdobycia pełnych informacji o przyszłości oraz z występujących wewnątrz przedsiębiorstwa sprzeczności interesów między właścicielami, menedżerami i grupami pracowników.

W ekonomii instytucjonalnej teoria przedsiębiorstwa znajduje się w środku jej zainteresowania. Wprowadza ona pojęcie kosztów transakcyjnych.

Koszty transakcyjne - to koszty utrzymania instytucji gospodarczych w ruchu, związane są z tworzeniem organizacji i instytucji, ich modyfikacją oraz koszty związane z:

• transferem praw własności,

• zbieraniem i przetwarzaniem informacji,

• zawieraniem i realizacją umów,

• badaniem rynków.

CAŁKOWITE KOSZTY PRODUKCJI = KOSZTY PRZETWARZANIA ZASOBÓW ( np. koszty pracy) + KOSZTY TRANSAKCYJNE.

WYKRES 1: Koszty całkowite produkcji a koszty transakcyjne.

koszty przetwarzania zasobów

Kp 1

koszty całkowite / malejące/

Kp 2

Kt 1 Kt 2

koszty transakcyjne/lata

Nauka organizacji i zarządzania. Traktuje przedsiębiorstwo jako kategorię organizacyjną, jako jednostkę zorganizowaną, jako szczególny przypadek instytucji, do której odnoszą się sformułowane zasady racjonalnej organizacji.

Socjologia. /socjologia pracy, socjologia organizacji/ rozpatruje przedsiębiorstwo jako kategorię społeczną, interesuje się występującymi w nim grupami społecznymi i stosunkami między zatrudnionymi, zachowaniami ludzi, motywacją.

Prawo. /prawo gospodarcze, prawo pracy/ Przedsiębiorstwo widziane jest tu jako podmiot prawa, posiadających zdolność do działań prawnych. Prawo reguluje stosunki pomiędzy podmiotami.

Ad. 2.

Różnice wynikają tu w szczególności z odmienności sytuacji w gospodarce nakazowo - rozdzielczej oraz rynkowej. Ta ostatnia wykazuje się wieloma różnicami na poszczególnych kontynentach. Odmienności te mają zasadniczy wpływ na zadania stawiane przedsiębiorstwom, warunki ich działania , a więc i ostateczne zdefiniowanie przedsiębiorstwa.

DEFINICJA PRZEDSIĘBIORSTWA

Przedsiębiorstwo jest jednostką (podmiotem) prowadzącą, motywowaną chęcią uzyskania korzyści majątkowych, działalność gospodarczą, mającą na celu zaspokojenie potrzeb innych podmiotów życia społecznego przez wytwarzanie produktów i/lub świadczenie usług , przy czym działalność ta prowadzona jest samodzielnie na ryzyko właściciela.

Zag. 3: Atrybuty (cechy) przedsiębiorstwa.

Przedsiębiorstwo:

1. Jest powoływane do życia nie do zrealizowania jednorazowego przedsięwzięcia, lecz dla prowadzenia działalności gospodarczej w sposób trwały.

2. Zaspakaja swoimi wyrobami lub/i usługami potrzeby innych podmiotów gospodarczych i innych instytucji lub osób fizycznych, stanowiących jego klientów - przedsiębiorstwo służy otoczeniu.

3. Wymienia produkty i/lub usługi z innymi jednostkami organizacyjnymi lub osobami fizycznymi na zasadzie kupna - sprzedaży swoich produktów i usług,

4. Posiada określone zasoby kapitałowe w postaci dóbr materialnych i wartości niematerialnych i prawnych, a w tym przede wszystkim nabytych praw majątkowych (wartość i nazwa firmy, licencje, patenty itp.).

5. Posiada samodzielność decyzyjną co do charakteru swojej działalności, stosunków z otoczeniem oraz w zakresie zaopatrywania się w czynniki produkcji i ich wykorzystywania, a także swojej wewnętrznej organizacji. Jest to jedna z najważniejszych cech przedsiębiorstwa określana nieraz jako zasada autonomii przedsiębiorstwa. /z uwzględnieniem obowiązujących norm prawnych/.

6. Koszty pokrywa uzyskiwanymi przychodami , co określa się jako zasadę równowagi finansowej lub samofinansowanie, bez czego nie mogłoby funkcjonować w dłuższym okresie czasu. Swój stan majątkowy wykazuje w bilansie, zaś wynik finansowy w rachunku zysków i strat.

7. Jest instytucją zarobkującą, tzn. dąży do uzyskania ze swojej działalności określonych korzyści , w tym najczęściej do maksymalizacji dochodowości zaangażowanego kapitału; to odróżnia przedsiębiorstwo od organizacji typu „non profit”.

8. Prowadzi działalność na swoje ryzyko, liczy się z możliwością poniesienia strat, a nawet utraty kapitału.

9. Posiada osobowość prawną, którą uzyskuje z chwilą wpisania do krajowego rejestru sądowego, co jednak nie dotyczy spółek cywilnych.

Brak powyższych cech powoduje, że przedsiębiorstwo będzie ułomnym.

Powyższe , bardzo konkretne cechy przedsiębiorstwa należy uzupełnić trzema dodatkowymi o charakterze ogólnym:

• przedsiębiorstwo jest systemem otwartym, pozostaje w stałej interakcji z otoczeniem,

• jest nastawione na uczenie się, przyjmowanie i gromadzenie nowej wiedzy oraz jej stosowanie w swojej działalności wyrażające się min. w dostosowywaniu się do zmieniających warunków gospodarczych,

• charakteryzuje się dużym dynamizmem, przedsiębiorstwo jest więc wysoce złożonym systemem propablistycznym, a więc o zachowaniu prawdopodobnym.

Przedsiębiorstwo a jego części składowe.

Zakład oraz filia są kategoriami terytorialnymi, a zakład (fabryka) ponadto produkcyjną, natomiast przedsiębiorstwo - kategorią ekonomiczną i prawną. Zakład i filia mają zatem ograniczoną samodzielność decyzyjną i ograniczone kontakty z otoczeniem zewnętrznym.

Często ma miejsce sytuacja, że części składowe przedsiębiorstwa (zakłady lub filie) usamodzielniają się, stając się samodzielnymi przedsiębiorstwami. Występuje też sytuacja odwrotna - samodzielne dotąd przedsiębiorstwa łączą się , tworząc wspólne przedsiębiorstwo, a one same stają się jego częściami składowymi w formie zakładów lub filii.

Stowarzyszenie - zrzesza przedsiębiorstwa, które- z jednej strony - konkurują między sobą, ale - z drugiej - realizują w ramach stowarzyszenia wspólne interesy w zakresie standaryzacji przemysłowej, zapewniającej kompatybilność swoich wyrobów, reprezentowania ich interesów względem władz , zawierania umów zbiorowych pracy ze związkami zawodowymi.

Konsorcjum - jest porozumieniem przedsiębiorstw i ewentualnie innych jednostek organizacyjnych , np. banków , zawartym w celu zrealizowania określonych przedsięwzięć, przekraczających możliwości finansowe jednego członka konsorcjum. Po ich zrealizowaniu konsorcjum się rozwiązuje.

Np. konsorcjum związane z budową autostrady, zrzesza biura projektowe, fabryki cementu, przedsiębiorstwa budowlane, banki, projektuje autostradę, wykupuje grunty, buduje i eksploatuje ją ,po latach rozwiązuje się i przekazuje ją państwu.

Kartel - jest umownym związkiem przedsiębiorstw, w którym następuje ograniczenie ich samodzielności w zakresie określonym umową kartelową, która dotyczy zwłaszcza polityki sprzedaży i cen w szczególności, czego celem jest opanowanie rynku przez wyeliminowanie lub ograniczenie konkurencji. Zawieranie umów kartelowych jest przez prawo większości krajów zwalczane jako sprzeczne z zasadami gry rynkowej. Są one więc zawierane w tajemnicy i mają charakter zmów kartelowych.

Zag. 4 : Przedsiębiorca i jego cechy.

Przedsiębiorca jest przed przedsiębiorstwem. ON - kierując się motywem zysku - zakłada je, angażuje w nie swoje lub powierzone zasoby, prowadzi je, podejmuje decyzje w warunkach niepewności, ponosi ryzyko ekonomiczne.

Przedsiębiorca to kluczowa postać w przedsiębiorstwie- jest on głównym czynnikiem sprawczym i motorem postępu. Jeżeli jest on właścicielem kapitału przedsiębiorstwa, ma prawo do dysponowania zyskiem.

Funkcje przedsiębiorcy w gospodarce:

• wprowadzają nowe wyroby na rynek,

• tworzą całe nowe rynki,

• rozszerzają podaż istniejących zasobów,

• odkrywają i rozwijają nowe technologie,

• reorganizują twórczo istniejące przedsiębiorstwa.

Cechy przedsiębiorcy :

• silna potrzeba osiągnięć,

• wytrwałość i determinacja,

• potrzeba autonomii,

• umiarkowana skłonność do ryzyka,

• umiejętność przyjmowania porażek,

• optymizm życiowy i entuzjazm,

• kreatywność i innowacyjność,

• zdolności przywódcze.

Czy zestaw powyższych cech jest wyczerpujący? , Które z wymienionych cech mają charakter wrodzony, a które nabyty przez wykształcenie, pracę i doświadczenie życiowe?

PRZEDSIĘBIORSTWO W OTOCZENIU RYNKOWYM.

Zag. 1 : Przedsiębiorstwo i jego otoczenie

Rodowód pojęcia „otoczenie” bierze się od wprowadzenia przez cybernetykę koncepcji zarządzania systemowego. Konieczne okazało się wprowadzenie wyrażnego odróżnienia „wnętrza” organizacji od jego otoczenia, czyli od tego , co jest na zewnątrz organizacji. W tym ujęciu przedsiębiorstwo jest „czarną skrzynką”, w której dokonują się różne procesy. Otrzymuje ono różne zasilania zewnętrzne. Między przedsiębiorstwem występuje stała interakcja.

Gospodarka przedsiębiorstwa nie może być rozpatrywana bez uwzględnienia otoczenia, gdyż ono w dużym stopniu decyduje o powodzeniu lub niepowodzeniu przedsiębiorstwa. Zmiany w otoczeniu są dla przedsiębiorstwa szansą, mogą jednak stanowić również zagrożenie.

Najbardziej ogólnym , ale jednocześnie niezmiernie istotnym jest rozróżnienie otoczenia bliższego i dalszego przedsiębiorstwa.

Rys. 1 :Bliższe i dalsze otoczenie przedsiębiorstwa.

otoczenie bliższe przedsiębiorstwa

otoczenie dalsze przedsiębiorstwa

Rys. 2 : Systemy otoczenia przedsiębiorstwa

system przedsiębiorstwa

system rynkowy
system społeczny

Żródło : U. Hansen, Symposium Marketing in gesellschaftlichen Dialog, Hannover 1995.

Otoczenie bliższe (bezpośrednie) obejmuje wszystkie systemy, z którymi przedsiębiorstwo jest w bezpośrednich kontaktach , np. rynek, kontrahenci. Otoczenie dalsze (pośrednie zwane też makrootoczeniem) przedstawia systemy, z którymi przedsiębiorstwo ma pośrednie stosunki, np. systuacja społeczna kraju, polityka, system prawny.

Rys. 3 :Miejsce przedsiębiorstwa w otoczeniu.

Otoczenie przedsiębiorstwa można podzielić z punktu widzenia charakteru elementów go tworzących:

• otoczenie przyrodnicze,

• otoczenie techniczne,

• otoczenie ekonomiczne,

• otoczenie społeczne,

• otoczenie polityczne,

• otoczenie prawne,

• otoczenie kulturowe.

Inny podział otoczenia przedsiębiorstwa to klasyfikacja na otoczenie ogólne (jego wpływ na przedsiębiorstwo jest niejasny i długofalowy) oraz otoczenie zadaniowe(celowe). Przykład takiego otoczenia ilustruje fabryka Forda.

Rys. 4 :Otoczenie ogólne Forda

Źródło: R.W.Griffin, Podstawy zarządzania organizacjami.

Rys. 5 : Otoczenie celowe Forda

Źródło : R.W. Griffin, Podstawy Zarządzania organizacjami.

Otoczenie przedsiębiorstwa charakteryzuje duża niepewność (turbulencja). Turbulentność otoczenia to jedna z najbardziej charakterystycznych cech otoczenia końca XX wieku. Można wskazać następujące tego przyczyny:

• szybkie tempo postępu naukowo - technicznego,

• „zmniejszanie się” świata poprzez nowoczesne środki transportu oraz systemy telekomunikacyjne,

• silne powiązanie ze sobą gospodarek poszczególnych krajów,

• zwiększenie konkurencyjności między przedsiębiorstwami.

Duża zmienność, niepewność otoczenia , jego turbulencja stawiają więc przedsiębiorstwo w bardzo trudnych warunkach, przed wieloma niewiadomymi. Musi się ono szybko dostosowywać do zmieniającego się otoczenia, co jest wręcz warunkiem jego przetrwania.

Z drugiej jednak strony większa niż w przeszłości zmienność otoczenia stwarza przedsiębiorstwu duże szanse, jeśli potrafi ono uwzględnić w swoim działaniu zmiany szybciej niż konkurenci.

Przedsiębiorstwo powinno być otwarte na przemiany w świecie. Powinno być systemem otwartym, zwłaszcza w gospodarce rynkowej.

Przemiany zachodzące w świecie musza być uwzględniane w działaniach przedsiębiorstwa. Przedsiębiorstwo musi uwzględniać fakt kurczenia się niektórych branż, np. przemysł stalowy czy włókienniczy, a dynamicznego rozwoju przemysłu wysokiej techniki , tzw. „high technology”, np. przemysł komputerowy, nowe systemy telekomunikacji. Sukcesy bieżące przedsiębiorstwa, a jeszcze bardziej w długim okresie, zależą od zdolności dostosowania się do zmieniającego się otoczenia rynkowego oraz dokonującego się postępu naukowo - technicznego. To przystosowywanie się jest procesem nie kończącym się. Przedsiębiorstwo musi więc stale uczyć się otoczenia i dlatego mówi się, że jest systemem uczącym się. Przedsiębiorstwo musi i powinno stosować równolegle strategię adaptacyjną (przystosowawczą) do otoczenia oraz aktywną w stosunku do niego (ZR Diora).

Zag. 2 : Cele i misja przedsiębiorstwa.

Przedsiębiorstwo jako instytucja ma własny cel (cele), który wyznacza kierunek jego działalności . Brak wyraźnego celu bądź nadmierna ich mnogość jest przeszkodą w osiąganiu wysokiej efektywności w działaniu.

Problemem wstępnym jest pytanie, czy należy dążyć do ustalenia jednego, czy wielu celów.

ZARZĄDZANIE PRZEDSIĘBIORSTWEM - ISTOTA I FUNKCJE

Zag. 1 :Pojęcie i funkcje zarządzania

Aby właściwie zdefiniować pojęcie zarządzania warto dokonać rozróżnienia pomiędzy kierowaniem a zarządzaniem. Kierowanie to wszelkie działanie zmierzające do spowodowania, aby inni (ludzie, instytucje) postępowali zgodnie z celem kierującego. Może się ono odnosić do wszelkiego działania zespołowego, gdy występują co najmniej dwie osoby, dwie instytucje lub dwie komórki organizacyjne.

Zarządzanie jest natomiast pojęciem węższym, czyli każde zarządzanie jest kierowaniem, a nie każde kierowanie jest zarządzaniem. Zarządzanie jest takim rodzajem kierowania, przy którym kierujący (zarządzający) ma uprawnienia zwierzchnie w stosunku do podległych pracowników lub instytucji wynikające bezpośrednio z własności środków produkcji albo też nadane przez organa reprezentujące właściciela środków produkcji.

ZASIĘG ZARZĄDZANIA

Zarządzanie może mieć różny zasięg. W szerokiej skali mówimy o zarządzaniu całym państwem, o zarządzaniu gospodarką narodową. Jest to zarządzanie w skali makro.

W związku z tworzeniem się organizmów polityczno - gospodarczych szerszych niż państwo , np. Unia Europejska , gdy wiele ważnych decyzji na zasadzie porozumienia międzynarodowego podejmowana jest w Brukseli, można mówić o zarządzaniu w skali ponadpaństwowej.

Węższy zasięg od skali państwa ma zarządzanie w skali regionu (województwa, gminy) i wówczas mówi się o zarządzaniu w skali mezo.

Zarządzanie przedsiębiorstwem polega na kierowaniu pracą zespołów ludzkich i środków produkcji dla osiągnięcia nakreślonych celów gospodarczych w sposób jak najbardziej efektywny, czyli zgodny z zasadą gospodarności. Zarządzanie jest zatem procesem ciągłego podejmowania decyzji, polegającym na jej przygotowaniu, wyborze jednego z możliwych działań, przekazaniu jej wykonawcom oraz kontroli i regulowaniu w toku realizacji. Zarządzanie to proces ciągłego formułowania oraz przepływu informacji i decyzji pomiędzy podmiotem zarządzającym a zarządzanym.

Uważa się, że zarządzanie polega na spełnianiu przez kierowników funkcji zarządzania (zwanych również funkcjami kierowniczymi), że są one elementami składowymi procesu zarządzania na wszystkich szczeblach. Do najważniejszych funkcji zarządzania zalicza się:

• planowanie - jest to projektowanie przyszłości, jakiej pragniemy oraz skutecznych środków jej realizacji. Planowanie działalności przedsiębiorstwa musi uwzględniać przewidywane sytuacje w jego otoczeniu oraz być zgodne z jego misją. Musi brać pod uwagę szeroko rozumiane zasoby stojące do dyspozycji przedsiębiorstwa.

• motywowanie - funkcja motywowania (pobudzania) sprowadza się do stwarzania takich sytuacji, które zachęcają pracownika do wykonywania działań służących realizacji celów i zadań przedsiębiorstwa jako całości. Motywacja do pracy jest stanem wewnętrznym jednostki i dlatego stanowi problem psychologiczny. Ludzie mają bardzo zróżnicowane potrzeby i aspiracje oraz wyobrażenia o świecie , co wynika z bardzo wielu okoliczności życiowych, historycznych i kulturowych oraz cech osobowości. W literaturze przedstawia się szereg koncepcji motywacji w związku z potrzebami ludzkimi. Do najbardziej znanych zalicza się teorię Masłowa utrzymującą, że indywidualne potrzeby należy uszeregować hierarchicznie. Potrzeby wyższego rzędu ujawniają się wtedy , gdy zostaną zaspokojone potrzeby niższego rzędu. Kolejność tych potrzeb przedstawia piramida potrzeb Masłowa.

Piramida potrzeb Masłowa

potrzeby samorealizacji

potrzeby uznania

potrzeby przynależności

potrzeby bezpieczeństwa

potrzeby fizjologiczne

W motywowaniu pracowników przedsiębiorstwa stosuje się więc środki motywujące , które można podzielić :

• bodźce materialnego zainteresowania i bodźce niematerialne,

• bodźce płacowe i pozapłacowe (socjalne, wyróżnianie i awansowanie),

• bodźce indywidualne i grupowe.

• organizowanie- funkcja organizowania polega na takim wyznaczaniu i koordynowaniu działalności wszystkich komórek organizacyjnych przedsiębiorstwa i wszystkich pracujących w nim ludzi, aby przedsiębiorstwo realizowało jak najefektywniej swoje cele i zadania. Organizując działalność przedsiębiorstwa ustala się podział pracy między zatrudnionych, wyznacza się im szczegółowe zadania, dostarcza niezbędne środki. Najważniejsza jest tu więc koordynacja działań wszystkich komórek i osób. Im przedsiębiorstwo większe, im bardziej skomplikowany jest przedmiot jego działalności, im liczniejsze i różnorodniejsze są jego powiązania ze światem zewnętrznym, tym większego znaczenia nabiera funkcja organizowania.

• kontrola - jest nieodzownym elementem zarządzania i polega na sprawdzaniu, czy rzeczywisty przebieg procesów w przedsiębiorstwie jest zgodny z zamierzonym. W jego toku następuje porównanie uzyskanych wyników z wyznaczonymi zadaniami (programami), w przypadku stwierdzenia odchyleń podejmuje się korektę działań przedsiębiorstwa.

Proces kontrolowania

Informacje z kontroli są jednym z punktów wyjścia do opracowywania nowych planów.

Ze względu na skalę, w jakiej ujmowane są procesy zachodzące w przedsiębiorstwie, wyodrębnia się:

• kontrolę ogólnych wyników przedsiębiorstwa,

• kontrolę wyników osiąganych w poszczególnych dziedzinach działalności przedsiębiorstwa,

• kontrolę wyników osiąganych przez indywidualnych pracowników.

Funkcja kontroli może być realizowana za pomocą instrumentów finansowych i wówczas mówimy o kontroli finansowej.

Właściwe realizowanie poszczególnych funkcji zarządzania przez personel kierowniczy jest w dużym stopniu uzależnione od sprawnego przepływu informacji o zdarzeniach w otoczeniu przedsiębiorstwa i w nim samym. Ma to zapewnić odpowiedni system informacyjny przedsiębiorstwa dostarczający kierownictwu dokładnych informacji niezbędnych do podejmowania racjonalnych decyzji.

Po II wojnie światowej jako nową funkcję zarządzania zaczęto traktować controlling, funkcję zintegrowaną. Controlling nastawiony jest na badanie zgodności działań przedsiębiorstwa z założonymi celami, a przede wszystkim na korygowanie stwierdzanych odchyleń i niedopuszczanie do powstawania błędów. A. Sikorski twierdzi: „Gdyby porównać współczesne przedsiębiorstwo - działające w dynamicznym i zmiennym otoczeniu - do okrętu, to funkcję controllingu można określić mianem nawigacji.”

Zag. 2: Podstawowe struktury organizacyjne przedsiębiorstwa

• struktura liniowa - występuje przejrzysta służbowa , hierarchiczna więź organizacyjna między komórkami kolejnych szczebli zarządzania. Decyzje są podejmowane jednoosobowo przez kierowników komórek organizacyjnych. Może być stosowana tylko w małych przedsiębiorstwach realizujących proste procesy produkcyjne.

Liniowa struktura organizacyjna przedsiębiorstwa

• struktura funkcjonalna - struktura ta , zbudowana na zasadzie fachowości, utrudnia (uniemożliwia) realizację zasady jednoosobowego kierownictwa. Zamazana jest odpowiedzialność za realizację wytyczonych działań. Funkcjonalne struktury organizacyjne nie są - w swojej czystej postaci - stosowane w przedsiębiorstwach.

Funkcjonalna struktura organizacyjna przedsiębiorstwa.

Najczęściej spotykaną strukturą organizacyjną w przedsiębiorstwie jest struktura liniowo - funkcjonalna. Występują w niej - obok więzi podporządkowania, więzi funkcjonalne.

Liniowo - funkcjonalna struktura organizacyjna.

W przedstawionej strukturze liniowo - funkcjonalnej wynika, że więż służbowa występuje między dyrektorem a jego zastępcami oraz między zastępcą dyrektora ds. produkcji a kierownikami wydziałów produkcyjnych. Więż pomiędzy innymi zastępcami dyrektora a wydziałami produkcyjnymi ma charakter funkcjonalny.

Zastosowanie określonej struktury organizacyjnej w przedsiębiorstwie ma znaczny wpływ na sprawność jego działania, określenie wpływu danej struktury na wyniki ekonomiczne przedsiębiorstwa jest jednak trudne do określenia.

17

P

państwo

organizacje ekologiczne

usługodawcy

klienci

publikatory

stowarzyszenia użytkowników

kierownicy przedsiębiorstw

pracownicy

konkurencja

dostawcy

właściciele

grupy interesów

inicjatywy obywatelskie

handel

wierzyciele

opinia publiczna

eksperci

niepełnosprawni

eksperci

niepełnosprawni

opinia publiczna

ewolucja społecznych struktur

interwencja państwa

postawa istniejących konkurentów

postawa i siła w pertraktacjach ze strony pracobiorców i ich organizacji

zagrożenia ze strony nowych konkurentów

PRZEDSIĘBIORSTWO

zagrożenie ze strony nowych produktów substytucyjnych

postawa i siła w pertraktacjach z dostawcami

postawa i siła w pertraktacjach z odbiorcami

stosunki socjokulturowe

stosunki ekonomiczne

FORD MOTOR COMPANY

stosunki (warunki)techniczne

stosunki międzynarodowe

stosunki polityczno - prawne

konkurenci

właściciele

FORD MOTOR COMPANY

sojusznicy strategiczni

władze

związki zawodowe

dostawcy

klienci

inne sektory (branże) przemysłowe

rzeczywista realizacja

plan, program

analiza porównawcza realizacji planu

ustalenie różnic między realizacją a planem

następny plan, program

DYREKTOR NACZELNY

WYDZIAŁ

WYDZIAŁ

WYDZIAŁ

ODDZIAŁ

ODDZIAŁ

ODDZIAŁ

LINIA PRODUKCYJNA

GNIAZDO PRODUKCYJNE

LINIA PRODUKCYJNA

DYREKTOR NACZELNY

DYREKTOR ds. OBROTU

DYREKTOR FINANSOWY

DYREKTOR ds. MARKETINGU

FILIA

DZIAŁ KSIĘGOWOŚCI

DZIAŁ PROMOCJI

DZIAŁ PERSONALNY

FILIA

DYREKTOR NACZELNY

DYREKTOR ds. PRODUKCJI

DYREKTOR HANDLOWY

DYREKTOR TECHNICZNY

WYDZIAŁ PRODUKCYJNY C

WYDZIAŁ PRODUKCYJNY B

WYDZIAŁ PRODUKCYJNY A

---