Rysunek w poznaniu dziecka

Projekcyjne tematy rysunkowe:

• „Rysunek drzewa”

• „Dom – drzewo- człowiek”

• „Postać ludzka”

• „Rysunek rodziny”

Analiza rysunku

• Każdy rysunek możemy poddać analizie formalnej i treściowej .

• Analiza treściowa (co?) informuje nas, jakie sytuacje wyzwalają u pacjenta lęk, poczucie zagrożenia, radość , poczucie bezpieczeństwa itp.

• Analiza formalna (jak?) możemy analizować kolory, poziom staranności rysunku, dynamikę kreski. Dynamika kreski przydatna nam jest w diagnozowaniu osobowości . Osoba która kreśli linie swych rysunków mocno, gwałtownie, często jest nadpobudliwa, zaś zahamowana kreśli linie ledwo widoczne, słabe, niewyraźne.

Fazy

• W diagnozie z wykorzystaniem rysunku można wyróżnić kilka faz:

  • NAWIĄZANIE KONTAKTU - należy dążyć do tego, aby pozyskać zaufanie pacjenta i wprowadzić korzystny do badania nastrój.

  • INSTRUKCJA – prosimy badanego o narysowanie . Polecenia mają być proste i zwięzłe np. „Narysuj człowieka” , „Wyobraź sobie i narysuj rodzinę” . Wyjaśniamy przy tym że się rysuje wszystko, co się chce związane z danym tematem .

  • POMOCE DO BADAŃ – to kartka papieru , kredki , ołówek . Badany siedzi wygodnie przy stole biurku tak aby mógł swobodnie rysować.

OBSERWACJA W CZASIE RYSOWANIA – należy prowadzić ją dyskretnie

Analiza

Trzeba wziąć pod uwagę :

• kolejność rysowania postaci (rysunek rodziny)

• czas poświecony danej osobie , przedmiocie itp.

• szczególną staranność przy niektórych elementach rysunku

• rozmieszczenie na kartce

• komentarze słowne i uwagi podczas rysowania , a także bezsłowne objawy emocji np. westchnienia , uśmiech

• dobór kolorów (w przypadku rysowania kredkami)

Rozmowa o rysunku

• e) ROZMOWA O RYSUNKU – badany sam najlepiej objaśni to co narysował .

Rozmowę podtrzymujemy pytaniami , nie powinno to jednak mieć charakteru kwestionariusza lecz swobodnej wymiany zdań.

• SYMBOLIKA BARW

• Kolory użyte w rysunku mówią o emocjonalności badanego. Możemy przypisywać im znaczenie podobne ,jak barwom przedstawionym w teście Luschera i analizować znaczenie kolorów , którymi narysowane są poszczególne osoby , przedmioty.

• Orientacyjne znaczenie barw wg testu Luschera: (Braun- Gałkowska ,1985)

Szara

Jest neutralna : ani jasna , ani ciemna , wyprana z wszelkich tendencji psychologicznych . Osoby ją wybierające nie chcą się angażować, podlegać wzruszeniom, są ostrożni, umiarkowani, chcą by się nimi opiekowano.

Niebieska

• Jest to kolor nieba w nocy , kiedy słabnie wszelka aktywność . Oznacza spokój , wrażliwość , pragnienie miłości , zacisznego i uporządkowanego środowiska , potrzebę uczucia , harmonii.

Zielona

• Mówi o zdecydowaniu , o tendencji do konserwatyzmu, trwałości i byciu niezależnym od wpływów zewnętrznych . Wyraża postawę obronna , przypisywanie znaczenia swojego „ja” i chęci utwierdzenia się.

Czerwona

• Barwa krwi i intensywności . Wybierają ja ludzie zdobywczy , agresywni , aktywni. Mówi się o chęci pełni życia , działania , sukcesu , o sile woli i o pragnieniach seksualnych.

Żółta

• Kolor światła dziennego i słońca . Mówi o spontaniczności , pogodnym rozluźnieniu, swobodzie , otwartości . osoby wybierające go szukają rozwiązań , które otwarłyby nowe możliwości im pozwoliły na zrealizowanie oczekiwań i nadziei.

Brązowa

• Reprezentuje uczucia związane z ciałem , umiarkowanie. Osoby wybierające ją dążą do zakorzenienia i osiągnięcia poczucia bezpieczeństwa w prostym środowisku (rodzinnym, zmysłowym) nie są indywidualistami.

Fioletowa

• Barwa fioletowa jest mieszanina czerwonej i niebieskiej – wyrażających tendencje przeciwstawne. Symbolizuje niezdecydowanie, wahanie, gotowość do kontaktów niezobowiązujących.

Czarna

• Barwa najciemniejsza , właściwie jest to negacja koloru – wyraża nicość , koniec , zaprzeczenie . Osoby , które ją wybierają poszukują sytuacji trudnych i wymagających. Odrzucają wszystko co mogłoby wpływać na ich punkt widzenia , sprzeciwiają się temu co nie jest zupełnie tak jak być powinno. Protestują z poczucia niedocenieni.

• Warunek trafności projekcyjnego badania testowego:

ŚWIADOME SPOSTRZEGANIE I INTERPRETOWANIE MATERIAŁU TESTOWEGO przez osobą badaną BRAK ŚWIADOMOŚCI UJAWNIANIA w ten sposób WŁASNYCH POTRZEB, POSTAW, EMOCJI

Interpretacja rysunku – osoba Oster i Gould (2001)

OSOBA:

1) Ręce – służą do zmiany lub kontrolowania otaczającego środowiska

a) założone na piersiach - wrogość lub podejrzliwość

b) trzymane za plecami – pragnienie kontrolowania złości, niechęci do kontaktów personalnych

c) brak – nieprzystosowanie , bezradność

2) Stopy – poziom aktywności interpersonalnej

a) duże- dążenie do bezpieczeństwa lub męskości

b) małe – zależność , stłumione odczuwanie

c) brak – brak niezależności

3) Palce

• długie i spiczaste – agresywność i wrogość

• zaznaczone pętelkami lub pojedynczą kreską – pragnienie stłumienia agresywnych impulsów

4)Głowa

• duża – zaabsorbowanie światem wyobraźni , koncentracja na aktywności umysłowej

• mała - osobowość obsesyjno- kompulsywna, poczucie niższości intelektualnej

• odwrócona tyłem – tendencje paranoidalne lub schizoidalne

5)Nogi

• brak – stłumienie , lęk przed kastracją

• różnice w wielkości – sprzeczne uczucia dotyczące niezależności

• długie – dążenie do autonomii

• krótkie – upośledzenie życia emocjonalnego

6)Usta

• przesadnie podkreślone – niedojrzałość , agresywność oralna

• bardzo duże – erotyzm oralny

7)Ramiona

• nierówne – niestabilność emocjonalna

• szerokie- zaabsorbowanie odczuwana potrzebą siły

• kwadratowe- nadmierna defensywność , wrogość w stosunku do innych ludzi.

• Inne elementy interpretacji osoby w rysunku(Oster, Gould, tamże)

I – Słabo zintegrowane części ciała – niska tolerancja frustracji i impulsywność

II – Zaczernienie pustych pól – niepokój (im większy stopień zaczernienia , tym bardziej intensywny)

• zaczernienie twarzy – poważnie zaburzony , negatywny wizerunek siebie

• zaczernienie rąk – przejawy agresji

III- Nachylenie postaci przekraczającej 15 stopni – niestabilność brak równowagi psychicznej

IV- Niewielkie wymiary postaci – skrajny brak poczucia bezpieczeństwa, wycofanie , depresja, poczucie nieprzystosowania

V – Duże wymiary postaci – ekspansywność , słaba kontrola wewnętrzna

VI – Przeźroczyste elementy rysunku – niedojrzałość , impulsywność , skłonność do wyładowywania się

VII – Zęby – agresywność (oralna)

VII – Krótkie ręce – tendencje do wycofywania się , zwracania do wewnątrz , próby hamowania impulsów

IX – Długie ręce – pragnienie zdobywania lub gromadzenia , sięganie w kierunku innych

X – Długie dłonie – zachowanie „ acting-out” ( wyładowanie się)

XI – Brak dłoni – zakłopotanie , poczucie nieprzystosowania

XII- Brak rąk – poczucie winy z powodu odczuwalnej wrogości lub seksualności

XIII- Spoglądanie w bok – podejrzliwość i skłonności paranoidalne.

DOM

1) Szczegóły

a)Podstawowe ( dla normalnego rysunku ) – co najmniej jedne drzwi , jedno okno, jedna ściana , dach komin

• Dodatkowe (np. krzaki , kwiaty, ścieżka) – potrzeba dokładniejszego uporządkowania środowiska , która jest czasami związana z brakiem poczucia bezpieczeństwa lub pragnienia sprawowania kontroli w kontaktach interpersonalnych

2) Komin – symbol ciepłych , intymnych związków; czasami związany z symboliką falliczną

• Brak komina – brak ciepła w sferze psychicznej lub konflikty z ważną osobą płci męskiej

• Przesadnie duży – nadmierne zainteresowanie sferą seksualną czy też możliwe tendencje ekshibicjonistyczne

• Dużo dymu – wewnętrzne napięcie

3) Drzwi

• Ponad podstawą domu bez schodów – niedostępność w kontaktach interpersonalnych

• Brak drzwi –skrajne trudności w kontaktach z innymi ludźmi

• Otwarte- silna potrzeba doświadczania ciepła od świata zewnętrznego

• Bardzo duże – nadmierna zależność od innych

• Z zamkiem lub zawiasami – defensywność

4) Płot wokół domu – potrzeba ochrony emocjonalnej

5) Rynny – podejrzliwość

6) Rysunek przylegający do dolnej krawędzi kartki - brak podstawowego poczucia bezpieczeństwa w życiu rodziny lub intymnym

7) Dom przedstawiony w perspektywie , widok z dołu – odrzucenie domu lub poczucie , że osiągnięcie pożądanej sytuacji domowej jest niemożliwe

8) Dom przedstawiony w perspektywie , widok z góry – odrzucenie sytuacji domowej

9) Dach

• Płaski (pojedyncza linia łącząca dwie ściany) – brak wyobraźni lub zahamowania

• emocjonalne

• Przesadnie duży – poszukiwanie satysfakcji w fantazjach

10) Okiennice

• Zamknięte – skrajna defensywność i wycofanie

• Otwarte – zdolność do przystosowania w kontaktach interpersonalnych

11) Ścieżka

• Bardzo długa – ograniczona dostępność

• Wąska w pobliżu domu , szeroka na końcu – osoba powierzchownie przyjazna

13) Okno ( okna)

• Brak okien – wrogość lub wycofanie

• Tylko na parterze , na piętrze brak – rozziew miedzy rzeczywistością a fantazją

• Z firankami – rezerwa , kontrolowanie siebie

• Bez zasłon – zachowanie otwarte , bezpośrednie.

DRZEWO

1) Wyjątkowo duże drzewo – skłonność do agresji

2) Małe drzewko – poczucie niższości i braku znaczenia

3) Cienka kreska – poczucie nieprzystosowania , niezdecydowanie

4) Drzewko składające się tylko z dwóch linii oznaczających pień i z kółka wyobrażającego koronę – impulsywność zmienność

5) Przesadnie podkreślenie pnia – niedojrzałość emocjonalna

6) Przesadnie podkreślenie korony – zahamowania emocjonalne, myślenie analityczne

7)Przesadnie podkreślenie korzeni – płytkie reakcje emocjonalne , ograniczona zdolność do rozumowania

8) Szrama , dziupla ,złamana gałąź – związek z urazem , tzn. wypadkiem , chorobą , gwałtem ( czas wydarzenia odpowiada położeniu znaku)

9) Brak linii przedstawiającej ziemię – podatność na stres

10) Zaznaczona linia ziemi , brak korzeni – tłumione emocje

10) Zaznaczona linia ziemi , brak korzeni – tłumione emocje

11) Zaczernione płaszczyzny , bardzo ciemne lub mocno zaznaczone – defensywna wrogość lub zachowania agresywne

12) Cienka przerywana kreska – wyraźny niepokój

13) Dziupla- symbolika seksualna

• Mała i okrągła przeżycia napastowania seksualnego lub wczesne doświadczenia seksualne

• Mocno zaznaczony kontur – świadczy o większym wpływie urazu

• Koncentryczne kręgi wewnątrz – zepchnięcie doświadczenia w przeszłość i „zaleczenie”

• Zaczerniona – wstyd związany z doświadczeniem

• Duża – zaabsorbowanie kwestią prokreacji

• Z małym zwierzątkiem w środku – ambiwalencja dotycząca ojcostwa lub macierzyństwa

RYSUNEK RODZINY W DIAGNOZIE PEDAGOGICZNEJ

Na podstawie rysunku można analizować:

• więź emocjonalną w rodzinie

• stopień zaspokojenia potrzeb psychicznych

• postawy rodzicielskie rodziców

• stosowanie metod wychowawczych

• Rysunek rodziny

Instrukcja: "Narysuj rodzinę, jaką chcesz". W przypadku niezrozumienia instrukcji wyjaśnienie że można rysować wszystko, co się chce: osoby, zwierzęta, przedmioty. Na wszystkie pytania odpowiadanie, że akceptuje się wszystko, co dziecko narysuje.

Podczas badania obserwacja:

• kolejność rysowania postaci, a także ewentualnych zwierząt, przedmiotów itd.,

• czas poświęcony poszczególnym osobom lub przedmiotom, przerwy, zastanowienia,

• szczególna staranność przy niektórych elementach rysunku,

• komentarze słowne oraz wszelkie bezsłowne objawy emocji dziecka (niepokój, momenty wahań, przedłużenie reakcji, uśmiech, westchnienia, wiercenie się na krześle),

• Kryteria analizy rysunku rodziny

W ANALIZIE RYSUNKU PRZYJMUJE SIĘ KRYTERIA

Kolejność rysowania postaci

• postać rysowana w pierwszej kolejności świadczy o tym, że jest to osoba najważniejsza w rodzinie, z którą się dziecko identyfikuje lub ta osoba ma władzę w rodzinie, przejawia postawy autokratyczne

• gdy jest jako pierwsza rysowana osoba z rodzeństwa- świadczy to o przywilejowanej pozycji brata lub siostry w rodzinie, a rodzice koncentrują się na rodzeństwie

• jeśli pierwsza rysowana babcia lub dziadek- to dziecko ma silniejszy związek z nimi niż z rodzicami, albo są zakłócone relacje z matką, ojcem

• osoba rysowana w ostatniej kolejności- świadczy o tym, że nie zajmuje ona ważnego miejsca w rodzinie, brak jest więzi emocjonalnej z tą osobą, brak z nią kontaktów

• Kryteria analizy rysunku rodziny

Przedstawianie osób znaczących

• w centrum umieszczona jest osoba najbardziej znacząca, jest ona większa, dziecko rysuje ją bardzo starannie, dobierając różnorodne kolory, dziecko dorysowuje tej osobie ładne przedmioty np. kokardki, kolczyki. Rysuje tę osobę najdłużej, poświęca jej najwięcej czasu

• osoby mało znaczące dziecko rysuje w zdenerwowaniu, pośpiechu, umieszcza je w rogu kartki a nie w centrum, rysuje tę osobę 2-3 kolorami, niestarannie i mało czasu poświęca na narysowanie tej osoby

Relatywna wielkość postaci

• jeśli narysowana osoba jest powiększona, są u niej elementy agresywne (duże zęby, rozczochrane włosy), to ta osoba może przejawiać agresję wobec dziecka czy członków rodziny

• jeśli narysowana osoba jest powiększona bez akcentów agresji ( np. mama królewna), to świadczy to o więzi emocjonalnej dziecka z tą osobą

• jeśli dziecko pomniejsza postać, to świadczy to o pomniejszaniu wartości tej osoby wobec dziecka

• jeśli dziecko przedstawia osobę jako „ fruwającą”, to dziecko ma zaburzone bezpieczeństwo, chciałoby uciec z domu

• jeśli dziecko rysuje osobie krótkie ręce, oznacza to trudności w nawiązywaniu kontaktów np. z ojcem, matką

• jeśli dziecko rysuje ręce w górze, to oznacza że może ono być maltretowane, że są stosowane kary wobec tego dziecka

• jeśli dziecko rysuje siebie z rękoma do góry, to jest to „ krzyk dziecka” (potrzebuje ono miłości, akceptacji)

• brak na rysunku dłoni oznacza brak więzi emocjonalnej

Ozdabianie postaci

• jeśli dziecko używa ciepłych kolorów, to świadczy to o więzi i zaspokojeniu potrzeb psychicznych w środowisku rodzinnym

• jeśli dziecko używa zimnych kolorów, to świadczy to o braku miłości i bezpieczeństwa, dziecko żąda miłości, ale jej nie doznaje

Symbolika barw (jest ważna w diagnozie rodziny, a nie samego dziecka)

• ciemny brąz, czarny oznacza brak ciepła, patologię w rodzinie

• kolory jasne (żółty, różowy, niebieski) oznacza więź emocjonalną dziecka z rodziną

• czerwony połączony z brązem, oznacza agresję w rodzinie, napięcie emocjonalne (ale w 10 kolejnych rysunkach)

Relacje w rodzinie

• rodzina przedstawiona poziomo, w jednym szeregu, trzymająca się za ręce, świadczy o głębokiej więzi emocjonalnej w tej rodzinie, wszyscy są szczęśliwi

• jeśli każdy członek rodziny jest w pewnej odległości od siebie, to świadczy to o braku kontaktów, o braku więzi emocjonalnej w tej rodzinie

• jeśli dziecko między członkami rodziny rysuje przedmioty( np. kota), to ważniejszy w tej rodzinie jest np. pies, kot niż to dziecko

• jeśli na rysunku ojciec, matka są przedstawieni w pozycji leżącej, narysowani kolorem czarnym lub brązowym, to świadczy to o braku zaspokojenia potrzeb dziecka, o jego smutku, a w rodzinie może być pijaństwo, narkomania

• narysowany ojciec z elementami seksualnymi (język, penis) lub ręka dziecka na pupie, pod sukienką, może świadczyć o molestowaniu seksualnym

• jeśli ojciec narysowany jest w pozycji lwa i trzyma w ręku kij lub kabel, może świadczyć o maltretowaniu dziecka

• narysowane piekło i języki , może świadczyć także o molestowaniu dziecka

• jeśli dziecko rysuje niemowlę w wózku i przekreśla je czarnym kolorem, to świadczy to zakłóceniu relacji w rodzinie, rywalizacji, o niejednakowym traktowaniu rodzeństwa

Wywiad z dzieckiem
(wg. A.Frydrychowicz)

• Opowiedz mi o rodzinie, którą narysowałeś, co to za rodzina?

• Pokaż kogo narysowałeś na swoim rysunku, jak oni się nazywają?

• Kto w tej rodzinie jest najbardziej miły, dobry? Dlaczego?

• Kto w tej rodzinie jest najmniej miły, dobry? Dlaczego?

• Komu w tej rodzinie jest najlepiej, kto jest najbardziej szczęśliwy? Dlaczego?

• Komu w tej rodzinie jest najgorzej, kto jest najmniej szczęśliwy? Dlaczego?

• Czy chciałbyś coś zmienić w tej rodzinie?

• Dlaczego nie narysowałeś ......... (w przypadku, kiedy dziecko rysując własną rodzinę pomija na rysunku postacie wchodzące w jej skład).