Wykład 14: Między segregacją a integracją – dziecko nietypowe w szkole.
Integracyjne formy kształcenia specjalnego. Charakterystyka dzieci
nietypowych (dzieci z wadą wzroku, z osłabionym słuchem, dzieci upośledzone
umysłowo, dzieci z zaburzeniami w porozumiewaniu się i problemami
zdrowotnymi, dzieci zdolne). Wskazówki do pracy dydaktyczno-wychowawczej

Szkoła dla każdego Jadwiga Bogucka , PSYCHOLOGA W SZKOLE NR 1/2005

Uczeń ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi

- gdy dziecko napotyka zdecydowanie większe trudności w
uczeniu się niż inne dzieci w tym samym wieku bądź
wykazuje upośledzenie, które utrudnia mu korzystanie z
ogólnodostępnych pomieszczeń klasowych i pomocy
edukacyjnych normalnego toku nauczania

- wymaga specjalnego wsparcia - dodatkowej pomocy
nauczyciela lub specjalnych urządzeń, innych od tych, które są
dostępne dla wszystkich jego rówieśników uczęszczających
do tej samej szkoły.

Co to znaczy: integracja?

- „(...)jest procesem wspólnego uczenia się w szkołach
powszechnych dzieci zdrowych razem z dziećmi z różnego
typu niepełnosprawnościami”.


Zmiany w podejściu do edukacji dziecka
niepełnosprawnego

Model medyczny

Model społeczny

Izolacja dziecka od rodziny
(opieka w instytucjach)

Wspieranie rodziny (wspieranie
dziecka w lokalnym środowisku)

Można pomagać samemu
dziecku.

Pomoc dziecku nie jest możliwa bez
udziału rodziny.

„Dzieci specjalne”

„Dzieci ze specjalnymi potrzebami
edukacyjnymi”

Koncentracja na zaburzeniach,
brakach, aspektach
medycznych, leczeniu

Koncentracja na mocnych stronach
dziecka, pozytywach rodziny,
aspektach społeczno-edukacyjnych

Statyczne rozumienie potrzeb
dziecka

Dynamiczne, holistyczne rozumienie
potrzeb dziecka

Przygotowanie dziecka do
przedszkola i szkoły

Przygotowanie przedszkola i szkoły
do przyjęcia dziecka

Dzieci z problemami
wymagają nauczania
indywidualnego, w grupach
wyrównawczych lub
placówkach specjalnych.

Dzieci mogą się uczyć w mniejszych
grupach przedszkolnych i
odpowiednio przygotowanych
(integracyjnych) ogólnodostępnych
klasach szkolnych.

Najlepiej jest uczyć w grupach
jednorodnych
(homogenicznych).

Efektywność uczenia wzrasta w
grupach zróżnicowanych
(heterogenicznych).

O losach dziecka decydują
specjaliści.

O losach dziecka decydują rodzice

Uczą nauczyciele i specjaliści,
stosując specjalny program i
specjalne metody.

Uczą, metodami aktywnymi,
nauczyciele wspierani przez
specjalistów w ramach wspólnych
podstaw programowych
dostosowanych do możliwości i
potrzeb dziecka.

Uczenie oparte na
indywidualizacji i rywalizacji

Uczenie oparte na współdziałaniu i
negocjowaniu celów

Odrębny system finansowania
i zarządzania placówek
specjalnych

Wspólny system zarządzania

Finansowanie instytucji

Pieniądze idą” za dzieckiem

Warunki tworzenia grup integracyjnych

1.

Grupa integracyjna to zespół dzieci zdrowych i
niepełnosprawnych.

2.

Proces integracji powinien być ciągły.

3.

Niezbędna

jest

odpowiednia

organizacja

procesu

nauczania i wychowania.

4.

Należy zadbać o dodatkowe wyposażenie w pomoce
dydaktyczne i zatrudnić w placówkach specjalistów.

5.

Ważna jest współpraca z rodziną oraz z innymi
instytucjami.

Podstawy prawne integracji

Nauczanie integracyjne w Polsce

Zadania nauczycieli:

1.

Odpowiadają za klimat klasy, integrację grupy klasowej i
jakość kształcenia.

2.

Są zobowiązani poznać zespół klasowy.

3.

Określają dla każdego ucznia standardy i wymagania
stosownie do jego możliwości.

4.

Planują lekcje, przeprowadzają je i dokonują oceny
swojej pracy.

5.

Wypracowują bogatszy, zróżnicowany sposób oceniania.

6.

Umożliwiają

współpracę

uczniom

zdrowym

i

niepełnosprawnym.

7.

Przygotowują i zadają zróżnicowane prace domowe.

8.

Umożliwiają wszystkim uczniom udział we wszystkich
zajęciach pozalekcyjnych.

9.

Podnoszą swoją wiedzę i kompetencje.

Współpraca ze specjalistami

Współpraca z rodzicami

Dembo H.M Stosowana psychologia wychowawcza

System integracyjnego kształcenia i wychowania,

którego istota — w świetle poglądów A. Hulka — „ polega na
maksymalnym włączeniu dzieci i młodzieży z odchyleniami
od normy do zwykłych szkół i innych placówek oświatowych
umożliwiając im — w miarę możliwości wzrastanie w gronie
zdrowych rówieśników. Jednostkom zaś przebywającym w
zakładach opiekuńczych stara się zapewnić jak najczęstsze
kontakty z zewnętrznym środowiskiem społecznym”(...).

Koncepcje integracji w edukacji

INTEGRACJA

PEŁNA (totalna) –

prof. A. Hulek

NIEPEŁNA (_częściowa)-

Z. Sękowska,

B. Hoffmann, O. Lipkowski

WYZNACZNIKI ZJAWISKA INTEGRACJI SZKOLNEJ

Czynniki warunkujące
powodzenie w procesie

dydaktycznym.

Czynniki gwarantujące

aktywne i efektywne

uczestniczenie dziecka

niepełnosprawnego w

nauczaniu i uczeniu się.

Pedagodzy używają następujących kategorii przy klasyfikacji
uczniów nietypowych:

1. Upośledzenie umysłowe
2. Zaburzenia uczenia się
3. Zaburzenia zachowania (problemy emocjonalne)
4. Zaburzenia komunikowania się (mowy i języka)
5. Osłabienie słuchu
6. Osłabienie wzroku
7. Defekty fizyczne lub inne problemy zdrowotne
8. Poważne kalectwo
9. Wybitne uzdolnienia i talent

Upośledzenie umysłowe

DEFINICJA (za:Dembo)

„Upośledzenie umysłowe oznacza znaczące obniżenie
ogólnego funkcjonowania intelektualnego przejawiające
się w okresie rozwoju, związane z równoczesnym
zaburzeniem zachowań lub prowadzące do występowanie
deficytów adaptacyjnych (związanych z tym jak
jednostka

radzi

sobie

z

wymaganiami

swojego

ś

rodowiska (...)”

Stopnie upośledzenia: lekkie, umiarkowane, znaczne
i głębokie. (...)

PRZYCZYNY:

braki społeczne

i kulturowe

wpływ odżywiania

używki

w

okresie

płodowym

infekcje i zatrucia

urazy

i

czynniki

fizyczne

przedurodzeniowe

Wskazówki dla nauczycieli pracujących w normalnej szkole,

którzy mogą mieć w swojej klasie uczniów upośledzonych

umysłowo:

1.

Podziel uczenie się na małe kroki

2.

Stosuj ćwiczenia i powtórzenia.

3.

Polecaj uczniom, by powtarzali słownie to, czego się

uczą.

4.

Używaj różnych strategii motywujących.

5.

Stale oceniaj postępy ucznia.

Zaburzenia w porozumiewaniu się

DEFINICJA l KLASYFIKACJA. Według Van Ripera

(1978) jednostka ma problemy w porozumiewaniu się, jeśli jej

mowa różni się od mowy innych ludzi w stopniu

wymagającym skupienia się na niej samej. Termin

"zaburzenia mowy" (...) opisuje jednostkę "z zaburzeniami w

porozumiewaniu się, takimi jak jąkanie się, zaburzenia

artykulacji, zaburzenia związane z językiem lub zaburzenia

związane z głosem, które negatywnie wpływają na osiągnięcia

szkolne dziecka" (...)

PRZYCZYNY:

czynniki biologiczne

warunki środowiskowe

zaburzenia emocjonalne

utrata słuchu.

Uszkodzenie słuchu

wg H.M Dembo

DEFINICJA I KLASYFIKACJA

Niesłyszących

Słabosłyszących

PRZYCZYNY:

Wcześniactwo;

Komplikacje w czasie ciąży;

Dziedziczenie;

Przebyte choroby

WSKAZÓWKI DO PRACY Z DZIECKIEM

GŁUCHYM LUB NIEDOSŁYSZĄCYM:

1.

Pozwól uczniom dowolnie zmieniać miejsca, w
których siedzą w klasie.

2.

Staraj się ograniczać do minimum wszystkie
wzrokowe i słuchowe czynniki zakłócające.

3.

Optymalizuj możliwości czytania z ust, mów w sposób
naturalny.

4.

Bądź świadomy, że niektórzy uczniowie z osłabieniem
słuchu nauczyli się takich technik radzenia sobie, że
sprawiają wrażenie, jakby rozumieli, co się dzieje,
podczas gdy naprawdę nie rozumieją.

5.

Zachęcaj uczniów do zadawania pytań.

6.

Staraj się jak najczęściej używać pomocy wizualnych

(np. rzutnika pisma lub tablicy).

Osłabienie wzroku

wg H.M Dembo

DEFINICJA

(...)"Niepełnosprawność w zakresie widzenia oznacza osłabienie wzroku,
które nawet przy użyciu szkieł korekcyjnych negatywnie wpływa na
osiągnięcia szkolne dziecka. Termin ten obejmuje zarówno dzieci niewidome,
jak słabowidzące" (...).

PRZYCZYNY:

jaskra ;

zaćma ;

wadliwa refrakcja;

retinopatię diabetyczną;

czynniki genetyczne;

Haliahan i Kauffman (1988) zaproponowali kilka

dodatkowych wskazówek dotyczących pomagania w klasie

uczniom o osłabionym wzroku:

1.

Słabowidzących traktuj tak samo, jak ich widzących

rówieśników.

2.

Wymagaj, aby uczniowie sami dbali o swoje pomoce.

3.

Wyznacz widzących uczniów ze swojej klasy, którzy

będą służyć jako przewodnicy.

4.

Zachęcaj dzieci w klasie do integracji przez rożne

działania edukacyjne.

5.

Zachęcaj uczniów do uczestniczenia w tak wielu

zajęciach.

6.

Dawaj słabowidzącym tego samego rodzaju zadania

specjalne i obowiązki, jakie dajesz innym uczniom w

klasie.

Problemy zdrowotne i wady fizyczne

(wg H.M Dembo)

DEFINICJA l KLASYFIKACJA

„Niepełnosprawność ortopedyczna to: głębokie kalectwo

ortopedyczne negatywnie wpływające na osiągnięcia szkolne.

Wyróżnia

się

również

uczniów

z

problemami

zdrowotnymi, którzy mogą przejawiać ograniczenia siły,

ż

ywotności lub czujności spowodowane przez chroniczne lub

ostre problemy zdrowotne.”

WNIOSKI DLA NAUCZANIA

1.

Przejrzyj dokumentację na początku roku szkolnego.

2.

Poświęć czas w klasie na kształtowanie właściwych

postaw wobec kalectwa.

3.

Ze względu na zmęczenie uczniowie niepełnosprawni

lub z problemami zdrowotnymi mogą nie móc

uczestniczyć we wszystkich zajęciach klasowych.

4.

Jeśli uczeń znajdzie się w trakcie roku szkolnego w

szpitalu, nawiąż kontakt z nauczycielem w szpitalu.

5.

Spraw, aby uczeń wracający do szkoły po chorobie

czuł się mile powitany.

OPRACOWANIE:

mgr Magdalena Adamus

Partyka M., Dzieci zdolne, Centrum Metodyczne Pomocy Psychologiczno-
Pedagogicznej Ministerstwa Edukacji Narodowej, Warszawa 2000

Dziecko zdolne

„(...)Psychologia rozróżnia rodzaje zdolności i mówi o:

• zdolnościach ogólnych określanych jako inteligencja
• zdolnościach kierunkowych zwanych też zdolnościami
specjalnymi

lub

uzdolnieniami

(np.

uzdolnienia

matematyczne, artystyczne, językowe itd.); najwyższy
stopień tego rodzaju uzdolnień określa się mianem talentu
• zdolnościach twórczych rozumianych jako umiejętność
znajdowania wielu różnych i oryginalnych rozwiązań zadań i
problemów(...)”

Zarówno zdolności ogólne jak i specjalne określane są

jako wysokie lub wybitne (około 2,5--3% dzieci wybitnych)

Najwyższy poziomu zdolności - geniusz

„ (...) Symptomy zdolności dzieci w wieku przedszkolnym
to między innymi:

•

łatwość zapamiętywania i uczenia się rzeczy nowych,
natychmiastowe rozumienie poleceń i zadań;

•

zadawanie dużej ilości pytań, zainteresowanie światem,
bystrość obserwacji i spostrzegawczość;

•

wykonywanie zadań umysłowych z przyjemnością,
umiejętność skupienia uwagi przez dłuższy czas na
wybranym obiekcie zainteresowań;

•

wymyślanie nowych zabaw, opowiadań, zdarzeń
realnych i abstrakcyjnych;

•

ciekawe i oryginalne pomysły, bogata wyobraźnia;

•

wyrażanie myśli i emocji w różnej formie, np.
werbalnej, plastycznej, muzycznej(...)

(...)Wiek szkolny - rozkwit zdolności intelektualnych

•

wysoka sprawność językowa

•

umiejętność wnioskowania, szybkie tempo procesów

myślowych,

•

bardzo dobra pamięć

•

zainteresowanie prowadzeniem obserwacji,

•

wysoka zdolność koncentracji uwagi,

•

myślenie krytyczne ,oryginalność zadawanych pytań i

wysuwanych sugestii,

•

zainteresowania czytelnicze

•

umiejętność dostrzegania i rozwiązywania problemów

•

nadpobudliwość intelektualna,

•

nadpobudliwość wyobrażeniowa.

•

nadpobudliwość emocjonalna.

•

nadpobudliwość zmysłowo--sensoryczna (ruchowa)

•

nadpobudliwość psychomotoryczna

Rozbieżność

rozwoju

intelektualnego,

twórczego

i

emocjonalnego jest zdecydowanie wyższa niż u dzieci
przeciętnych

.

(...)”

Rozwój społeczny i emocjonalny - potrzeba pomocy ze
strony otoczenia
- często jest bardzo wrażliwy i pragnie być zaakceptowany
przez innych
- aby nie stracić popularności ukrywa swoje możliwości,

- czasami przejawia zachowania konformistyczne
- lubi organizować sytuacje i ludzi w struktury określonego i
zdefiniowanego przez siebie porządku
- cechuje go specyficzne poczucie humoru, nie zawsze dobrze
rozumiane i doceniane przez rówieśników
- nie przejawia zainteresowania innymi zajęć i sprawami
typowymi dla dzieci w jego wieku
- często budzi postawy nieufności i braku życzliwości
otoczenia (odmienność zachowania i zainteresowań
postrzegane jako zarozumiałość)
- przejawia brak tolerancji dla odmienności poglądów i postaw
innych w sferze wartości (zwłaszcza w wieku adolescencji)

JAK

POMÓC

DZIECKU

ZDOLNEMU?

GDZIE

SZUKAĆ WSPARCIA?

„Pomoc dziecku zdolnemu to stymulowanie (pobudzanie),
a nie przyspieszanie jego rozwoju !”

Zindywidualizowane formy nauczania tej grupy dzieci:

•

szkoły dla zdolnych, klasy uczniów wyselekcjonowa-
nych ze względu na osiągnięcia i zdolności,

•

grupy uczniów w klasie, którzy realizują poszerzone
programy edukacyjne, wcześniejsze promocje

•

nauczanie zindywidualizowane w ramach wybranych
przedmiotów, zgodne z uzdolnieniami

i zainteresowaniami ucznia.

Towarzystwo Szkół Twórczych, szkoły artystyczne

Formy materialnego wsparcia procesu kształcenia i
wychowania uczniów zdolnych:

•

stypendium szkolne, stypendium Ministra Edukacji Naro-
dowej , stypendium Prezesa Rady Ministrów

•

inne formy wsparcia w postaci sponsoringu, działalności
stowarzyszeń i fundacji.

Jakie metody pracy można stosować w trakcie nauki
szkolnej, aby rozwijać zdolności uczniów?

•

stopniowe

zwiększanie

wymagań,

jednak

nie

przekraczające możliwości ucznia,

•

ciekawe

prowadzenie

lekcji

—

wprowadzanie

inspirujących elementów materiału, wykorzystanie

wiadomości pozaszkolnych,

•

prowadzenie zajęć w oparciu o pracę grupową uczniów
i samopomoc koleżeńską

•

realizacja indywidualnych programów kształcenia,

•

podejmowanie

indywidualnego

toku

nauki

z

poszczególnych przedmiotów lub przenoszenie do klas

programowo wyższych z jednego lub kilku przedmiotów, o
ile jest to uzasadnione względami społecznymi,

•

zachęcanie do wymyślania, tworzenia rzeczy w sposób
społecznie użyteczny, oryginalny

i dotychczas nieznany,

•

uczenie

twórczego

rozwiązywania

problemów,

motywowanie do samodzielności i inicjatyw,

•

zachęcanie do konfrontacji wiedzy w konkursach,
olimpiadach,

•

wskazywanie

dodatkowych

ź

ródeł

wiedzy

oraz

inspirowanie do korzystania z rozmaitych zajęć

•

pozalekcyjnych, kół, obozów naukowych, warsztatów,
plenerów, seminariów itp. w celu rozwijania zain-
teresowań oraz aktywności poznawczej ,

•

stwarzanie atmosfery akceptacji, wyrażanie zadowolenia
z sukcesów,

•

dążenie do budowania adekwatnej samooceny dziecka
wybitnie zdolnego, uczenie przyjmowania uwag

i radzenia sobie z niepowodzeniami

•

rozwijanie prospołecznych motywacji (obok dominującej
motywacji do samorozwoju)

„Pedagodzy szkolni udzielają różnych form pomocy

psychologiczno--pedagogicznej

uczniom

realizującym

indywidualny program lub tok nauki, na przykład: pomagają
w wyborze drogi kształcenia oraz podejmują działania na
rzecz organizowania opieki i pomocy materialnej uczniom
zdolnym, którzy są w trudnej sytuacji życiowej . (...)

Psycholodzy szkolni - dokonują między innymi badań

diagnostycznych dzieci zdolnych, prowadzą lub organizują dla
nich różne formy terapii psychologicznej. Zajmują się także
doradztwem psychologicznym dla uczniów, ich rodziców i
nauczycieli. Współpracują z rodzicami w minimalizowaniu
dysharmonii

rozwojowych,

zapobieganiu

zaburzeniom

zachowania dzieci i młodzieży zdolnej. (...)”

Najważniejsze zadania poradni psychologiczno-
pedagogicznych:

1. Diagnoza „potencjałów i uzdolnień uwzględniająca wyniki
badań przeprowadzanych przez poradnię oraz informacje
uzyskane od: rodziców (opiekunów), nauczycieli,
wychowawców i pedagogów lub psychologów szkół
(przedszkoli), osób prowadzących zajęcia pozalekcyjne

2. Opiniowanie form wspierania uczniów szczególnie
zdolnych ( indywidualny program i tok nauki, promocje
ś

ródroczne,

wcześniejsze rozpoczynanie nauki, łączenie nauki ze studiami
, specjalne programy, klasy, szkoły, takie jak np. gimnazjum
akademickie)

3. Wspieranie w rozwoju dzieci i młodzieży specjalnie
uzdolnionej w zakresie:
- umiejętności interpersonalnych,
- zdolności twórczych,
- kontroli emocji,
- korzystnej samooceny (kształtowanie oceny pozytywnej,
realistycznej,
adekwatnej), umiejętności uczenia się,
- wyboru dalszej drogi kształcenia (m.in. wybór zawodu),
- umiejętność planowania pracy, odpoczynku i relaksu.

Wspieranie powinno być prowadzone się zarówno w formie
zajęć grupowych , jak i w formie zindywidualizowanej
pomocy.

4. Pomoc szczególnie zdolnym dzieciom i młodzieży
niepełnosprawnej

5. Współpraca ze środowiskiem rodzinnym w zakresie:
- identyfikacji predyspozycji i uzdolnień, począwszy od wieku
przedszkolnego (np. wskazywanie odpowiedniej literatury)
- doboru sposobów stymulacje rozwoju dziecka, czuwania nad
jego zrównoważeniem, z uwzględnieniem sfery emocjonalnej,
moralnej i fizyczne- ruchowej
- formowania prawidłowych relacji rodzinnych
(przeciwdziałanie nadmiernej koncentracji rodziców na
dziecku zdolnym, szukanie mocnych stron u pozostałych
dzieci, uwzględnianie potrzeb rozwojowych wszystkich dzieci
w rodzinie)

6.

Konsultacje

z

nauczycielami,

wychowawcami,

pedagogami (psychologami) szkolnymi, instruktorami zajęć
pozaszkolnych i pozalekcyjnych, udostępnianie narzędzi
badawczych

możliwych

do

zastosowania

w

szkole

(przedszkolu);
i prowadzenie obserwacji dzieci na terenie szkół
(przedszkoli)”;

Warto pamiętać, że:

• najważniejszym etapem życia, w którym można wpływać
na wszechstronny rozwój dziecka, jest okres od urodzenia do
10 roku życia. Pierwsze lata życia dziecka mają szczególne
znaczenie dla rozwoju w okresach późniejszych

• najkorzystniejszy z punktu widzenia przyszłości dziecka jest
rozwój wszechstronny i harmonijny, zakłócenia w jednej
dziedzinie mogą bowiem powodować ograniczenia w
pozostałych

• w im większym stopniu działanie pobudzające rozwój
zdolności angażuje energię, zapał i umysł dziecka, tym
intensywniej rozwijają się jego zdolności

• mimo predyspozycji niektóre zdolności nie ujawniają się i
nie rozwijają, jeśli dziecko nie ma odpowiedniej pomocy,
zachęt, ukierunkowania, możliwości ćwiczenia i
sprawdzania się

• dzieci wdrożone do twórczego myślenia na początku swojej
kariery szkolnej nabierają nawyków samodzielnej , twórczej
aktywności w różnych dziedzinach

Powyższy materiał został opracowany przez M. Adamus na podstawie literatury:

1.

Szkoła dla każdego Jadwiga Bogucka, PSYCHOLOGIA W SZKOLE NR 1/2005

2.

M.H. Dembo, Stosowana psychologia wychowawcza, str. 415, 419-421, 426-435, WSiP,
Warszawa 1997.

3.

Partyka M., Dzieci zdolne, Centrum Metodyczne Pomocy Psychologiczno-
Pedagogicznej Ministerstwa Edukacji Narodowej, Warszawa 2000

4.

Ustawa o systemie oświaty. Stan prawny na 1 stycznia 2004. Rozporządzenie Ministra
Edukacji Narodowej i Sportu w sprawie warunków i trybu udzielania zezwoleń na
indywidualny program lub tok nauki