A) Metodologia wytworów poznania naukowego

l. Podstawowe punkty zwrotne w tradycji empiryzmu w ujęciu Quine'a.

(jakiego typu wytworami zajmuje się metodologia?)

EMPIRYZM zakłada oddzielenie wiedzy będącej rezultatem konwencji kulturowych od wiedzy faktualnej, sformułowanej w zdaniach odnoszących się do rzeczywistości materialnej - Quine podważał dogmaty o oddzieleniu składników faktycznych od konwencji kulturowej, składnika analitycznego i syntetycznego (patrz pkt. 4)

METODOLOGIA wyrasta z tradycji logicznego empiryzmu, przedstawiciele tego nurtu byli bardziej normatywni, nie opisowi - mówili jaka nauka powinna być, jakie stosowane są metody, ale nie były to kategoryczne nakazy; potem zaczął dominować prąd opisowy, mówiący co się faktycznie w nauce dzieje (patrz pkt. 5)

1. przejście od idei do słów

- rekonstrukcja nowożytnego empiryzmu od Hume'a do Locke'a

- idee były treścią empiryczna poddawaną analizie, były to twory mentalne, konceptualne, nadbudowane nad tworami, tym samym nie były definiowane dokładnie tylko intuicyjnie

• wg Quine'a J.H.Took zaproponował zamianę IDEA=>SŁOWO w pracach Locke'a dla większej jasności

• SŁOWO jako wyrażenie języka jest nośnikiem treści empirycznej

• Odnosząc się do idei ma znaczenie w asocjacyjnej teorii znaczenia (łączono je z teoria konotacyjną Milla)

2. przejście od słów do zdania

• Bentham-twórca definicji kontekstowej

• Nie można określić sensu wielu wyrażeń języka bezpośrednio (np. partykuły)-znaczeni określane jedynie kontekstowo

• Zdanie określa sens danego treminu

• Stąd => ZDANIA - podstawowe nośniki treści, podlegają analizie metodologicznej

• odpowiada temu weryfikacyjna koncepcja znaczenia Wittgensteina - analiza każdego zdania z osobna

3. przejście od zdań do teorii

• Duhem (konwencjonalista) - nie poszczególne zdania, ale całe teorie mają sens empiryczny, proponuje aparat analizy teorii empirycznych mających wg. niego sens sensualny, zauważył, że nie sprawdzamy pojedynczego zdania i nie musi być powiązane z innymi zdaniami teorii

• TEORIA- system logicznie powiązanych zdań, ma charakter intersubiektywny (każdy, kto ma wiedzę może sprawdzić jej słuszność)=holizm umiarkowany- sprawdzamy całą teorię

4. monizm metodologiczny (autor- Quine)

- przejście od teorii do całego systemu wiedzy, który staje się jednostką treści empirycznej; cała wiedza powinna stanowić przedmiot analizy

• wszystkie zdania się ze sobą wiążą(pod względem logicznym) system jest jednostką treści empirycznej (holizm radykalny)

• zarzuty koncepcji - zła ewidencja empiryczna, zmianie podlegają poszczególne teorie a nie systemy wiedzy

5. naturalizm (Quine)

• odrzucenie filozofii pierwszej jako refleksji filozoficznej wyręczającej naukę w zakresie ustalenia metod badawczych (dzięki nim nasza wiedza jest prawomocna poznawczo) i zakresie założen egzystencjonalnych

• wg Quine'a nauka formułuje zasady prawomocności i badacze badają wypływające z nich postulaty bytów określonego typu

• zarzuty wobec koncepcji - dotyczyły charakteru metodologii => Quine nie był normatywny, raczej opisowy (jakie metody są stosowane)

Podstawowe nośniki wiedzy naukowej: zdania i teorie (poddawane są badaniom metodologicznym)

Metody badawcze:

(za pomocą jakich narzędzi badamy wytwory, którymi zajmuje się metodologia?)

2. Metody rekonstrukcji wiedzy naukowej - tradycja racjonalizmu.

Tradycja RACJONALIZMU

• Euklides (I system dedukcyjny - geometria euklidesowa) - pierwsza realizacja idei wiedzy na badany temat za pomocą systemu dedukcyjnego = >za pomocą twierdzeń nie potrzebujących dowodu=aksjomatów i reguł inferencyjnych=dowodowych, dzięki którym możemy wyprowadzać następne twierdzenia

• System dedukcyjny - Arystoteles (idea realizowana w świecie geometrii)

• Proklos - quasi aksjomatyzacja, spróbował pseudoaksjomatyzacji systemu Arystotelesa

• Kartezjusz postulował metodę dedukcyjną

• Newton zrealizował ideę systemu dedukcyjnego, tworząc system samodzielnie; budując swoja fizykę, jednym twierdzeniom nadawał charakter aksjomatów, inne z nich wywodził

• Hilbert: oddzielił rachunek predykatów od syntaktyki, dzięki temu można było:

• rekonstruować teorie i badać ich własności na wzór teorii matematycznych

• zastosować metody skuteczne w badaniu teorii matematycznych do badań własności teorii empirycznych

3. Wymień podstawowe składniki teorii empirycznej w szerokim sensie (ujęcie R. Wójcickiego).

Podstawowe elementy teorii empirycznej:

Wg Wojcickiego teorie mozna scharakteryzowac poprzez podanie elementow wchodzacych w jej sklad. Teorie ujęte opisowo:

Tφ = <L, T, Cn_L-M, R, K>

Tφ - teoria ujęta opisowo

L - język teorii

T - zbiór zdań zaakceptowanych jako twierdzenia teorii

Cn_L-M - ogół środków dowodowych stosowanych na gruncie tej teorii przy uzasadnieniu jednych zdań na podstawie innych

R - właściwe dla danej teorii procedury pomiarowe i diagnostyczne

K - zasięg teorii, tj. zbiór wszystkich tych systemów empirycznych, która dana teoria opisuje

4. Klasyczne neopozytywistyczne ujecie teorii empirycznej jako systemu formalnego

Teoria empiryczna jako system formalny:

1. język teorii wyznaczany przez V

L = <V,R_k>

V - słownik teorii, terminy specyficzne

R_k- reguły konstrukcji teorii (gramatyka)

2. teoria jako system formalny

Tsf = <L, T, Cn_L-M>

Tsf = Cn_L-M (T)

Cn_L (T) C(zaw. sie)T

Rozpatruje język; zbiór wszystkich twierdzeń i operacje uzasadniania

3. teoria jako system formalny zaksjomatyzowany

T= Cn_L-M (Ax)

Ax - aksjomaty teorii

4. teoria jako system semantyczny:

T_sem = <L, T, Cn_L-M, K>

L- język rachunku predykatów teorii I-do rzędu z identycznością

T - prawo nauki (statystyczne lub niestatystyczne ściśle ogólne)

K - dziedzina przedmiotowa

R - teorie empiryczne różnią się od formalnych tym, że w tych drugich nie występuje R. Problem z R polega na sformułowaniu procedur badawczych dla danej teorii, a procedury są różne dla różnych teorii. Stąd w metodologii nie analizuje się R, a zdania przyjmowane są na podstawie procedur pomiarowych i diagnostycznych (R). R charakteryzuje się w sposób ogólny.

Założenia neopozytywistycznego paradygmatu rekonstrukcji teorii empirycznych

1. założenie mocne: obiekty indywidualne, właściwości i relacje stanowiące dziedzinę interpretacji obserwacyjnej części języka teorii empirycznej są bezpośrednio obserwowalne

2. założenie słabsze: w słabszej wersji denotacje terminów obserwacyjnych mogą być ustalone na drodze obserwacji i pomiarów z wykorzystaniem przyjętych teorii lecz niezależnie od postulatów teorii rozważanej

3. każda wartość dowolnej zmiennej indywidualnej jeżyka L_o' musi być denotowana przez odpowiednią nazwę indywidualną języka L_o (warunek ten zapewnia ekstraspekcyjną interpretację języka L_o' )

5. Zasada intersubiektywnej komunikowalności i intersubiektywnej sprawdzalności wyników badań naukowych.

Ajdukiewicz :

Intersubiektywna komunikowalność polega na tym, że treść przekonania racjonalnego daje się bez reszty przekazać za pomocą zwyczajnych środków językowych (ewentualnie wzbogaconych o specjalistyczną terminologię)

intersubiektywna sprawdzalność - że każdy, kto podejrzewa, iż dane przekonanie jest nietrafne, może je sprawdzić (ewentualnie z zastrzeżeniem: o ile posiada ku temu niezbędne kwalifikacje).

6. Omów dychotomię: terminy obserwacyjne - terminy teoretyczne.

TERMINY TEORETYCZNE:

• maja sens empiryczny tylko wtedy, gdy można je zdefiniować za pomocą definicji różnowartościowych, gdzie w definiencie (tym, za pomocą czego definiujemy) występują wyłącznie terminy obserwacyjne

• są to dyspozycyjne pojęcia, które przypisują jakimś punktom czy ciałom dyspozycje do reagowania w taki a taki sposób, w takich a takich warunkach

• (patrz => dogmaty empiryzmu)

TERMINY OBSERWACYJNE:

• tylko one posiadają interpretację semantyczną

• tym samym tylko one mogą posiadać wartość logiczną

• kluczowe pojecie dla neopozytywistow, bo tworza zdania, ktore odnosza sie do rzeczywistosci bezposrednio obserwowalnej

• uważano , że można w sposób definicyjny powiązać terminy teoretyczne z obserwacyjnymi nadając im tym samym sens empiryczny; wówczas występowanie terminu teoretycznego jest uzasadnione i wyróżnia go od terminów metafizycznych, których nie można powiązać z terminami obserwacyjnymi przez co nie maja sensu empirycznego

• Cramp stworzył kanoniczny model teorii empirycznych, gdzie terminy teoretyczne nabierają sensu empirycznego w procesie sprawdzania hipotez teoretycznych, w których występują bądź w procesie sprawdzania całych teorii

8. Dwa dogmaty empiryzmu:

a) dychotomia: zdania analityczne i zdania syntetyczne.

Pierwszy dogmat empiryzmu.

Wszystkie zdania nauki mozna podzielic na dwie rozlaczne klasy, na zdania syntetyczne i analityczne.

Kazdy sad jest badz analityczny badz syntetyczny. (sa to wlasnosci rozlaczne)

b) dogmat redukcjonizmu.

Drugi dogmat empiryzmu = dogmat redukcjonizmu Quine

Kazde sensowne zdanie syntetyczne dyscypliny empirycznej E moze byc sformulowane za pomoca zdania, ktore obok terminow logiki i matematyki zawiera wylacznie terminy obserwacyjne.

9. Przedstaw podstawowe rodzaje postulatów znaczeniowych dla terminów teoretycznych (R. Carnap).

Termin teoret. - tylko wtedy prawomocny, jeżeli może być przełożony na terminy obserwacyjne za pomocą def. równościowej

Etapy rozwoju pogladow:

1. pierwszy etap

/\ 

x [T(x) ↔ O(x)]

- po co terminy teoret., jeśli naukę można uprawiać w terminach obserw.?..    

- terminy teoret. - nie są intersubiekt. sprawdzalne  (koniunkcja terminów obserw. - już tak)

- drugi dogmat emp. (Quine) - dogmat redukcjonizmu:

Każde sensowne zdanie syntetyczne dyscypliny emp. E może być sformułowane za pomocą zdania, które obok terminów logiki i matematyki, zawiera wyłącznie terminy obserwacyjne

2. drugi etap - warunkowe definicje redukcyjne(bo jest warunek eksperymentalny)

/\

x [E(x) → (T(x) ↔ O(x))]

E(x) - x jest zanurzone w wodzie

T(x) - x jest rozp. w wodzie

O(x) - x tworzy roztwór..

- War. eksperym.

E(x) -> można dopiero wtedy stwierdzić równoważność T(x) i O(x)!nie we wszystkich kontekstach można zamienić T(x) i O(x)!

3. Trzeci etap - pary zdan redukcyjnych

/\

     x [E1 (x) → (O1 (x) → T(x)]    

                   

  /\

 x [E2 (x) → (O2 (x) → ~T(x)]         

trzeba tak dobierac syt. Eksperymentalne zeby okreslic kiedy mozemy uzyc pradykatu tteoretycznego a kiedy nie.

4. Czwart etap -tworzenie calych lancuchow definicji

Wypracowywanie kolejnych ukladow, trzeba dookreslic zakres stosowalnosci predykatow teoretycznych

10. Koncepcja mocy prewidystycznej predykatów teoretycznych.

Tx (predykat teoretyczny) moze wystapic w tw. syntetycznych dyscypliny empirycznej E wtw gdy predykat ten posiada na gruncie tej dyscypliny moc predyktywna (prewidystyczna)

Moc predyktywna:

Moc predyktywna jest to taka wlasnosc predykatu teoretycznego Tx, dzieki ktorej ten predykat stanowi niezbedne ogniwo wnioskowania prowadzace do zdan obserwacyjnych typu E(a) do innych zdan obserwacyjnych typu O(a)

Przewidywanie:

Gdy zdanie E(a) jest bezposrednio potwierdzone przez obserwacje a zdanie O(a) wyprowadzone logicznie z koniunkcji E(a) /\ ZT nie zostalo jeszcze empirycznie powierdzone to takie wnioskowanie nazywa sie przewidywaniem.

Sprawdzanie:

Jesli zdania obserwacyjne O(a) zostana empirycznie potwierdzone to hipoteza teoretyczna ZT, ktora umozliwila wprowadzenie zdan tego typu zostala empirycznie potwierdzona.

11. Model kanoniczny teorii empirycznej.

zostal sformuowany przez R. Carnappa w 1956r. w „Metodologicznym charakterze pojęc teoretycznych”

Język teorii jest rekonstruowany w jęz. rachunków predykatów I rzędu z identycznością, który może być rozszerzony o operatory modlane.

Słownik teorii (terminów pozalogicznych i pozamatematycznych) - specyficznych danej teorii V.

Przyjmuje się założenie o dychotomicznym charakterze słownika

V = Vo v VT

Vo - terminy obserwacyjne

VT - terminy teoretyczne

Lo - są to formuły nieskwantyfikowane, które z terminów pozalogicznych zawierają wyłącznie terminy obserwacyjne

Lo'- są to formuły zdaniowe skwantyfikowane, w których z terminów pozalogicznych występują wyłącznie terminy obserwacyjne - uogólnienia indukcyjne obserwacji

LT- są to formuły skwantyfikowane bądź nie, w których z terminów pozalogicznych występują wyłącznie terminy teoretyczne - postulaty teoretyczne

Lo-T- klasa formuł skwantyfikowanych lub nie, w których występuje co najmniej 1 termin teoretyczny i co najmniej 1 termin obserwacyjny.

INTERPRETACJA SEMANTYCZNA-

Interpretację semantyczną posiadają wyłącznie terminy obserwacyjne, a więc z formuł tylko Lo i Lo' bowiem przyjęto, że formuł , w których występują terminy teoretyczne są semantycznie nieinterpretowane.

1 postulat - przedmiotem własności i relacje stanowiące dziedziny interpretacji obserwacyjnej

części słownika teorii Vo musza być bezpośrednio obserwowalne (wersja mocna)

W słabszej wersji denotacje terminów obserwacyjnych mogą być ustalone na

drodze obserwacji i pomiarów z wykorzystaniem powszechnie przyjętych teorii,

lecz niezależnie od praw teorii rekonstruowanej.

2 postulat - każda wartość dowolnej zmiennej indywiduowe języka Lo' musi być denotowana

przez odpowiednie wyrażenie (nazwą indywiduową) języka Lo

Warunek ten zapewnia ekstraspekcyjną interpretację języka Lo'.

12. Zagadnienie niedookreśloności teorii przez fakty.

Hipotez Dihema - Quine'a

Kazda hipoteze mozna uratowac dodajac hipotezy towarzyszace:

[ (H_i ۸ A) → O_k) ۸ O_k] → (H₁ ۸ A)

A- hipoteza dodatkowa

¬ O_j ↔ O_k

Nigdy nie sprawdza sie izolowanych hipotez !




[ (H_i ۸ A*) → O) ] ۸ ¬ O_j → ¬ (H ۸ A*)

¬ (H ۸ A*) ↔ ¬H v ¬A*

Bo nie wiemy czy falszywa jest hipoteza czy zalozenie towarzyszace.

13. Krytyka ,.klasycznej" dychotomii: terminy obserwacyjne - terminy teoretyczne.

Krytyka dychotomii: (Popper)

1. każda obserwacja jest dokonywana w świetle założeń pojęciowych, a w nauce w świetle pewnych teorii; nie ma wiec obserwacji czystej - bezzałozeniowej

wyróżnia się:

epistemologię kubłową (pozytywiści, neopozytywiści) - poznajemy świat poprze zmysłową obserwację, uzyskujemy zdania bazowe (podstawę wiedzy o świecie) i te zdania stanowią podstawę formowania praw nauki => obserwacja jest neutralna ze względu na brak wcześniejszych założen teoretycznych

przeciwieństwo: epistemologia reflektorowa - patrzymy na cos z punktu widzenia aparatu pojęciowego, każda obserwacja jest zapośredniczona (Popper)

2. podważanie przez Quine'a podziału zdań na zdania analityczne i syntetyczne prowadzi do podważenia podziału na wiedze sformułowaną wyłącznie w języku obserwacyjnym i teoretycznym

3. podział na terminy obserwacyjne i teoretyczne jest nieefektywny ze względu na praktykę badawczą

4. podział na terminy teoretyczne i obserwacyjne powinien być zrelatywizowany do konkretnej teorii

5. błąd kategorialny (należy wyróżnić dwie dychotomie):

• terminy obserwacyjne i nieobserwacyjne (dopuszcza możliwość analizy na gruncie np. kognitywistyki)

• terminy teoretyczne - terminy nieteoretyczne (znaczenie metodologiczne)

• Fraasen - błąd kategorialny u neopozytywistów; prawidłowe dychotomie powinny występować jak w punkcie 5. a nie termin teoretyczny/termin obserwacyjny

• podział na to co obserwowalne, nieobserwowalne jest podziałem zrelatywizowanym podmiotowo i gatunkowo ( gatunkowo inaczej postrzegamy zjawiska, podmiotowo- - odchylenia w percepcji w ramach homo sapiens)

• w tradycji pozytywistycznej i neopozytywistycznej nie było prób pozytywnej charakterystyki terminów teoretycznych, były one charakteryzowane jako terminy, które gdyby miały interpretację semantyczna, to i tak odnosiłyby się do tego co nieobserwowalne

14. Omów zagadnienie aksjomatyzacji teorii empirycznych.

Jeżeli teoria jest aksjomatyzowana w sposób klasyczny, tzn. pewien podzbiór jej twierdzeń uznajemy za aksjomaty, to celem takiego sposobu aksjomatyzowania tej teorii jest oddanie jej zawartości, czyli twierdzeń, które ona głosi o dziedzinach jej zastosowania

15. Aksjomatyzacja teorii empirycznej przez zdefiniowanie predykatu teoriomnogościowego.

Aksjomatyzacja teorii przez zdefiniowanie predykatu teoriomnogościowego:

<jest def. struktury modelu danej teorii>

Podaje się tylko warunki formalne za pomocą pojęć teoriomnogościowych  

Antynomia Russella -> pojęcie zb. w sensie dystrybutywnym - nieostre (nieostra?)

Program logicyzmu Fregego - redukuje matematykę do teorii mnogości

X jest T wtw:

X = <D, f1, ..., fk, fk+1, ..., fn>D jest niepustym zbioremf1 jest f-cją taką, że... (podaje się dziedzinę, przeciwdziedzinę i ew. war. form. na tę f-cję nakładane)f2 jest f-cją taką, że......fk jest f-cją taką, że...fk+1 jest f-cją taką, że...fk+2 jest f-cją taką, że......fn jest f-cją taką, że... Fundamentalne prawo teorii:

Funkcje od f1 do fk są to f-cje nieteoretyczne ze względu na teorię T; od fk+1 do fn - f-cje teoretyczne ze względu na teorię T

Ten sposób aksjomatyzacji jest aksjomatyzacją zasięgu teorii, czyli wyznacza zb. tych wszystkich dziedzin przedm., które można opisać w aparacie pojęciowym tej teorii.Ta def. nie określa z góry natury f-cji

Koncepcja niezdaniowae    def. predykatu teoriomnogościowego nie wchodzi w skład rekonstruowanego formalizmu teorii

Predykat teoriomnogościowy - definiuje strukturę modelu, wyznacza zasięg teorii, wyznacza zb. dziedzin przedm. Klasyczna aksjomatyka wyznacza zawartość teorii..

• Teorie można też zaksjomatyzować w inny sposób - przez podanie predykatu teoriomnogościowego ( sformułowanego na gruncie teorii mnogości, z pojęć teoriomnogościowych)

• Ogólna postać predykatu teoriomnogościowego (uwzględniająca podział na funkcje teoretyczne i nieteoretyczne ze względu na rozpatrywaną teorię

X jest T

1. X= <D; f₁, ... , f_k , f_k+1 , f_k+2 , ... , f_n >

2. D jest pustym zbiorem

3. f₁ jest funkcją taką, że podaje się dziedzinę funkcji, przeciwdziedzinę i ewentualnie warunki formalne na tę funkcję nakładane

f₂ - jak wyżej

f_k - jak wyżej

4. f_k+1 jest funkcją taką, że podaje się dziedzinę funkcji, przeciwdziedzinę i ewentualne warunki formalne na te funkcję nakładane

f_k+2 - jak wyżej

f_n - jak wyżej

5. fundamentalne prawo teorii

Funkcje od f₁ do f_k są to funkcje nieteoretyczne ze względu na teorie T, funkcje od f_k+1 do f_n są to funkcje teoretyczne ze względu na teorię T

• aksjomatyzacja przez zdefiniowanie predykatu teoriomnogościowego jest definicją STRUKTURY MODELU danej teorii; ten sposób aksjomatyzacji teorii jest aksjomatyzacja ZASIĘGU TEORII, czyli wyznacza zbiór tych wszystkich dziedzin przedmiotowych, które można opisać w aparacie pojęciowym tej teorii

• definicja predykatu teoriomnogościowego wyznacza strukturę modelu, ale nie jest jego składnikiem wchodzącym w skład teorii - teoria jest definiowana przez wchodzące w jej skład modele

16. Omów zagadnienie teoretyczności funkcji w koncepcji J.D.Sneeda.

Kryterium teoretyczności funkcji:

Sneed zaproponował podział na terminy teoretyczne i terminy nieteoretyczne. Dokładniej dychotomie funkcje T-teoretyczne i funkcje T- nieteoretyczne, gdzie T - to nazwa własna konkretnej teorii

Funkcja T - teoretyczna

Funkcja f jest funkcja T-teoretyczna wtw gdy we wszystkich znanych zastosowaniach teorii T wartosci tej funkcji sa mierzalne w T - zalezny sposob (tzn. że w celu wyznaczania wartości tej funkcji musimy odwołać się do praw teorii T)

Funkcja T - nieteoretyczna

Funkcja f jest funkcja T - nieteoretyczna wtw gdy istnieje choc jedno zastosowanie teorii T w ktorym wartosci funkcji f sa mierzone w T - niezalezny sposob

Teoretycznosc zostaje zrelawtywizowana do konkretnej teorii

1. pojecie teoretyczności bądź nieteoretyczności określanej funkcji zostało zrelatywizowane do konkretnej teorii T; poza konkretną teoria powyzsza opozycja nie ma żadnego sensu

2. zaproponowana przez Sneed'a dychotomia uwzględnia ten element krytyki klasycznej dychotomii terminów teoretycznych i obserwacyjnych, który bierze pod uwagę fakt, że każda obserwacja ma charakter teoretyczny ( dzieje się tak dlatego, że wartości funkcji T - nieteoretycznych wyznaczane są w pomiarach zakładających teorie naukowe, ale inne niż teoria T

3. kryterium sformułowane przez Sneed'a jest kryterium efektywnym ze względu na praktykę badawczą, wystarczy sięgnąć do wszystkich znanych w literaturze przedmiotu zastosowań danej teorii, aby się przekonać, czy dana funkcja jest teoretyczna ze względu na te teorie, czy nie

4. funkcja, która jest funkcja T-teoretyczną, na danym etapie zastosowań teorii T może stać się funkcją T- nieteoretyczną wtedy, gdy odkryje się sposób mierzenia jej wartości nie zakładający praw teorii T (odwrotnie nie można cofnąć procesu)

17. JD.Sneeda rekonstrukcja teorii empirycznej (rdzeń teorii. rozszerzony rdzeń teorii)

Rdzeń i rozszerzony rdzeń teorii w koncepcji Sneeda.

K= < M_pp , M_p , M , r, C >

Rdzen

K - rdzen, element decydujący o tożsamości teorii

M_pp - czesciowy model mozliwy - klasa modeli, ktore spelniaja definicje predykatu teoriomnogosciowego danej teorii do f-cji nieteoretycznych wlacznie (najszersza klasa bo najmniej warunkow)

M_p - modele mozliwe - spelniaja definicje predykatu teoriomnogosciowego, zawieraja zarowno f-cje nieteoretyczne jak i teoretyczne

M - pelne modele - zbior modeli, ktore spelniaja pelna definicje predykatu teoriomnogosciowego danej teorii, rowniez warunki nalozone przez prawo

M zawiera sie w M_p zawiera sie w M_pp

C - ograniczenia nomologiczne - (zwiazane z prawami) sa to ograniczenia nakladane na wartosci funkcji teoretycznych i wynikaja z obowiazywania w danej teorii pewnych praw na ogol praw zachowania

r - funkcja restrykcji, opisana na klasie modeli mozliwych, a wartosci ma z M_pp, rozgranicza funkcje na teoretyczne i nieteoretyczne]

r : M_p → M_pp

T = < K,I >

T - podstawowy element teoretyczny

I - zbiór zamierzonych zastosowań rozpatrywanej teorii, które są podzbiorem zbioru częściowych modeli możliwych (I⊆M_pp)

K - aparat konceptualny

By stosować teorię trzeba stosować prawa dodatkowe, a nie tylko fundamentalne=> Sneed wprowadza:

rdzen rozszerzony - decyduje o tozsamosci teorii

E₁= < K, L₁, C _L1 >

E₁- rdzen rozszerzony teorii

C _L1 - ograniczenia nomologiczne zwiazane z pojawieniem sie prawa L

L₁ - klasa modeli, zawiera sie w E, nowe prawo, z którym mogą się wiązać ograniczenia nomologiczne CL1, ograniczające klasę modeli

• Zamiast prawa L₁ można użyć L i wtedy:

E₂ = <K, L₂ , C_L2>

Podobnie L₂ będzie nowym prawem zdaniowym, z którym mogą się wiązać ograniczenia nomologiczne C_{L2 .}

=>Teoria jest dynamiczna możemy ja rozszerzać, gdy zakres teorii nie wystarcza nam do udowodnienia



T₀







T₁ T₂ T_n







T₁₁ T₁₂ T₂₁ T₂₂ T_n1 T_n2 T_n3

T₁ =<E₁ , L₁> - zbiór zamierzonych zastosowań tego prawa

T₂ =<E₂, L₂> - zbiór zastosowań spełnia prawo, możemy je jednak dalej rozszerzać:

E₁₁ = <E₁ , L₁₁, C_L11> poprzez dodawanie kolejnych praw i związanych z tym ograniczeń nomologicznych

E₁₂ = <E₁ , L₁₂ , C_L12> => stąd element teoretyczny T₁₂ = <E₁₂, L₁₂> T₁₁=<E₁₁, L₁₁>

Koncepcja Sneed'a jest niezdaniowa

Predykat teoriomnogościowy - definiuje strukturę modelu, wyznacza zasięg teorii, wyznacza zb. dziedzin przedm. Klasyczna aksjomatyka wyznacza zawartość teorii..

18. Omów koncepcje modelu teoretycznego: koncepcję Achinsteina i koncepcję Wójcickiego.

Model teoretyczny (Achinstein):

1. Model teoretyczny jest zbiorem założeń postulatów odnoszących się do pewnego układu empirycznego; sa to sformułowane w pewnym języku (zazwyczaj zmatematyzowanym) warunki rozwiązania danego problemu badawczego (np. modele w fizyce)

2. Modele teoretyczne sa konstruowane w celu ukazania wewnętrznej struktury, składu i mechanizmu empirycznego (np.struktura czasteczki DNA)

3. Konstytuujące model teoretyczny założenia są uznawane za przybliżenia użyteczne do realizacji określonych celów badawczych. Modele maja charakter aspektowy, a ich konstruowanie jest relatywizowane do problemu badawczego i do wymaganego stopnia dokladnosci jego rozwiazania (np. nigdy niejest dokladanym odzwierciedleniem, jest relatywizowana i upraszczana, powinien byc stopien dokladnosci rozwiazania)

4. Modele sa skonstruowane na bazie teorii podstawowych (np. z wykorzystaniem danej teorii)

5. Modele teoretyczne mogą (powinny) ukazywać podobieństwo miedzy modelowanymi układami empirycznymi a innymi układami empirycznym np. (funkcja sinus - podobienstwo do ukladu pradu, dipola)

model nie musi spełniać wszystkich 5 postulatów, to nie są warunki konieczne a jedynie podstawowe własności

Model teoretyczny (Wójcicki):

M_T = <U_g , ST, I_g, ST*, R>

M_T - model teoretyczny

U_g - modelowany układ empiryczny

1. Określony został potencjalny zakres stosowalności M_T do U_g, tj. zbiór stwierdzeń ST, dotyczących modelu teoretycznego M_T, które mogą być przekładane na stwierdzenia dotyczące U_g (układu empirycznego).

2. Określona została funkcja kodu interpretacyjnego I_g , która umożliwia przekład dowolnego zdania ze zbioru ST na zdanie dotyczace U_g.

3. Określony został zbiór procedur R, które umożliwiają efektywne rozstrzygniecie dowolnego zdania a należącego do ST (a ∈ ST).

4. Określony został rzeczywisty zakres stosowalności modelu M_t do U_g, tj. zbiór stwierdzeń ST*⊆ST; taki, że dla dowolnego a ∈ ST* spełniona jest równoważność

a I_g(a)

5. Wszystkie zdania A ∈I_g (ST*) sa empirycznie rozstrzygalne

warunek 4 jest warunkiem adekwatności modelu teoretycznego i musi być spełniony!

19. Prawa nauk empirycznych (niestatystyczne i statystyczne).

Nie mozna scharakteryzowac wszystkich

Podzial:

• Niestatyczne

• Statyczne

Niestatyczne prawa scisle ogolne:

Niestatycznym prawem scisle ogolnym danej dyscypliny empirycznej E nazywamy kazde pozalogiczne i pozamatematyczne twierdzenie tej dyscypliny, ktore jest zdaniem syntetycznym generalnie skwantyfikowany o postaci formalnej :

/\ [P(x)→Q(x)]

x

Lub

/\

x₁, x₂,.., x_m [P(x₁, x₂,.., x_m) → Q(x₁, x₂,.., x_m)]

gdzie predykat P podaje warunki jak musza byc spelnione zeby zaszla wlasnosc lub zaleznosc o ktorej mowi nastepnik prawa.

Scisla ogolnosc praw nauki oznacza, ze na denotacje poprzednika prawa nie naklada sie zadnych ograniczen czasoprzestrzennych, dlatego prawa te moga byc podstawa wyjasniania i przewidywania.

Prawa statystyczne scisle ogolne:

Statycznym twierdzeniem syntetycznym scisle ogolnym danej dyscypliny empirycznej E nazywamy kazde zdanie jezyka tej dyscypliny o postaci:

czestosc wzgledna cechy F wyznaczajacej zbior K w zbiorze L wynosi p (p z przedzialu zamknietego <0,1>)

=

F (K,L) = p

Scisla ogolnosc praw statycznych oznacza, ze na zbior L nie naklada sie zadnych ograniczen czasoprzestrzennych.

Prawa nauki maja charakter ideacyjny, do poprzednika dolaczone sa warunki ideacyjne.

Prawa przyczynowe i funkcjonalne.

20. Prawa ściśle ogólne a generalizacje historyczne.

Prawa nauki - analiza zdań, które dla nauk empirycznych odgrywają rolę podstawową

Prawa nauki ściśle ogólne:

• nie mogą być prawami logiki ani matematyki, gdyż są syntetyczne

• kwantyfikator duży nie może być pominięty (prawa ściśle ogólne są zdaniami ściśle ogólnymi)

• prawa te mogą nie tylko wyjaśniać przeszłość, stosujemy je do przewidywania tego, co wydarzy się w przyszłości

Niestatystyczne prawa scisle ogolne:

Niestatycznym prawem scisle ogolnym danej dyscypliny empirycznej E nazywamy kazde pozalogiczne i pozamatematyczne twierdzenie tej dyscypliny, ktore jest zdaniem syntetycznym generalnie skwantyfikowany o postaci formalnej :

/\ [P(x)→Q(x)]

x

Lub

/\

x₁, x₂,.., x_m [P(x₁, x₂,.., x_m) → Q(x₁, x₂,.., x_m)]

gdzie predykat P podaje warunki jak musza byc spelnione zeby zaszla wlasnosc lub zaleznosc o ktorej mowi nastepnik prawa.

Scisla ogolnosc praw nauki oznacza, ze na denotacje poprzednika prawa nie naklada sie zadnych ograniczen czasoprzestrzennych, dlatego prawa te moga byc podstawa wyjasniania i przewidywania.

Niestatyczne generalizacje historyczne:

Niestatycznymi generalizacjami historycznymi danej dyscypliny empirycznej E nazywamy kazde pozalogiczne i pozamatem pozamatematyczne twierdzenie tej dyscypliny, ktore jest zdaniem syntetycznym generalnie skwantyfikowany o postaci formalnej :

/\ [P(x)→Q(x)]

x

Lub

/\

x₁, x₂,.., x_m [P(x₁, x₂,.., x_m) → Q(x₁, x₂,.., x_m)]

gdzie poprzednik prawa podaje warunki jak musza byc spelnione, zeby zaszla wlasnosc lub zaleznosc o ktorej mowi jego nastepnik.

Na denotacje poprzednika generalizacji historycznej naklada sie ograniczenia czasoprzestrzenne, dlatego prawa te nie sa scisle ogolne, lecz sa numerycznie ogolne.

Tak wiec kwantyfikacja generalna jest pozorna a kazda generalizacje historyczna mozna przedstawic jako skonczona koniunkcje poszczegolnych przypadkow podpadajacych pod dane prawo.

Generalizacje historyczne nie moga byc podstawa przewidywania a wyjasnianie w oparciu o te prawa posiada charakter trywialny

Prawa statystyczne scisle ogolne:

Statycznym twierdzeniem syntetycznym scisle ogolnym danej dyscypliny empirycznej E nazywamy kazde zdanie jezyka tej dyscypliny o postaci:

czestosc wzgledna cechy F wyznaczajacej zbior K w zbiorze L wynosi p (p z przedzialu zamknietego <0,1>)

=

F (K,L) = p

Scisla ogolnosc praw statycznych oznacza, ze na zbior L nie naklada sie zadnych ograniczen czasoprzestrzennych.

Statystyczne generalizacje historyczne:

Statycznyma generalizacja historyczna danej dyscypliny empirycznej E nazywamy kazde zdanie jezyka tej dyscypliny o postaci:

czestosc wzgledna cechy F wyznaczajacej zbior K w zbiorze L wynosi p (p z przedzialu zamknietego <0,1>)

=

F (K,L) = p

Na zbior L naklada sie ograniczenia czasoprzestrzenne.

Prawa nauki maja charakter ideacyjny, do poprzednika dolaczone sa warunki ideacyjne.

Prawa przyczynowe i funkcjonalne.

21. Podstawowe typy praw naukowych.

Podział praw ze względu na postać następnika prawa:

2. prawa niestatystycznie ogólne

^

X [P(x) - > A₀(x) ≤ B₀(x)] - prawa następstwa czasowego

• następnik prawa następstwa czasowego mówi nam, że jakieś zjawisko A₀(x) nie występuje później niż jakieś zjawisko B₀(x)

• prawa przyczynowe

^

X [P(x) -> (A₀(x)≤B₀(x))^(A₀(x) - > B₀(x))]

• warunek w tym zdaniu jest warunkiem wystarczającym

• prawa zależności funkcyjnej

• występują w naukach zmatematyzowanych empirycznych i mają charakter ilościowy

• prawa te charakteryzują prawidłowości łączące poszczególne wielkości empiryczne przez przedstawienie w jaki sposób miary liczbowe jednej wielkości funkcyjnej zależą od miar liczbowych innych wielkości funkcyjnych

^

X [P(x) - > K(x)=F(L(x))]

• tego typu prawa mają charakter idealizacyjny

d) Prawo fundamentalne - jest wówczas gdy mamy postać prawa idealizacji, ale powracamy do rzeczywistości i uchylenia

e) Prawa funkcjonalne - występują w naukach badających struktury (biologiczne, społeczne, itp. ); zmiana własności elementu powoduje zmianę właściwości całego stanu)

22. Prawa idealizacyjne.

Prawa idealizacyjne w poprzedniku zawieraja warunki kontrafktyczne czyli takie ktore nigdy nie zachodza

Np. zalozenie o racjonalnosci w warunkach pewnosci

PWN:

PRAWA IDEALIZACYJNE - prawa nauk. opisujące prawidłowości zachodzące w warunkach niespotykanych w rzeczywistości lub dotyczące przedmiotów, których pewne cechy przyjmują nigdy nie zrealizowane w rzeczywistości wartości graniczne. Istnienie takich warunków i cech zakłada się w poprzednikach praw idealizacyjnych (założenia idealizujące), by móc w następniku praw idealizacyjnych stwierdzić występowanie prawidłowości, nie zakłóconej przez żadne czynniki uboczne. Następnie metodą idealizacji i konkretyzacji uchyla się kolejno przyjęte założenia idealizujące i zastępuje prawa idealizacyjne prawem przybliżonym lub prawem granicznym, które odnoszą się już do warunków rzeczywistych, i które można sprawdzać przez badania empiryczne.

23. Fakt historyczny a fakt historiograficzny.

Fakt historyczny jako kategoria ontologiczna, opisuje wydarzenia, które miały miejsce w przeszlosci(nie da sie ich powtorzyc!) , obiektywnie, niezależnie od stanów świadomości.

Fakt historiograficzny jako kategoria teoriopoznawcza (epistemologiczna), nasza wiedzy o fakcie historycznym.

24. Konstrukcja faktów historiograficznych - analiza wiedzy źródłowej: wiarygodność i autentyczność źródeł.

Źródła historyczne dla danego faktu historycznego stanowią wszelkie informacje bezpośrednie i pośrednie o tym fakcie wraz ze środkami przenoszenia tych informacji.

Autentycznosc zrodel:

Zrelatywizowana do danego faktu, wiedza o czasie powstania, miejscu pochodzenie i ewentualnie o autorstwie zrodla, hipotetyczny charakter, ktos znowu moze chciec badac zrodlo

Wiarygodnosc zrodel:

Dotyczy wiarygodnosci informatora (autora) ale przenosi sie na wiarygodnosc informacji w zrodle

Zrodlo jest wiarygodne jesli informacje zawarte w nim sa prawdzie - pojecie obiektywne

Pojęcie wiarygodności odwołuje się do celów jakie przyświecały informatorowi, gdy przekazywał informację

Czym innym jest cel, a czym innym stan faktyczny. Wiarygodny jest ten, którego celem jest przekazywanie informacji prawdziwych.

Okreslenie wiarygodnosci :

• Analiza porownawcza - historyk dokonuje wyboru o charakterze aksjomatycznym- el normatywnego nie da sie wyeliminowac z badan (np. wybor tekstow), nie moze zawiesic swoich wartosci

Historyk musi ustalić pewną ilość informacji, które czerpie z innych źródeł co do których wiarygodności jest przekonany, lista tych źródeł może być traktowana jako test wiarygodności autora badanego źródła.

25. Problem obiektywności i nomologiczności wiedzy historycznej krytyka historycyzmu K.Poppera.

Popper w „Nędzy historycyzmu” stawia pytanie

• Czy nauki historyczne mają charakter opisowy = idiograficzny czy jednak mają charakter nomologiczny?

• Czy trendy i uogólnienia mogą stanowić podstawę przyszłego biegu dziejów?

Popper wyróżnia historyków, którzy uważają, że celem nauk społecznych uprawianych jako historyczne jest ujawnienie praw ewolucji społeczeństwa ludzkiego i przewidywanie jego przeszłości;

zwraca uwagę na to, że teza historycyzmu ma z jednej strony charakter antynaturalistyczny → zakłada zmienność świata, a z drugiej naturalistyczny → przekonanie, że można sformułować naturalne prawo następstw rozumiane jako prawo ogólne.

Hipoteza ewolucjonizmu biologicznego ma zdaniem Poppera charakter jednostkowy, jest natomiast uzupełniana o pewne prawa uniwersalne (statystyczne i niestatystyczne) → dziedziczności, doboru naturalnego, zasadę mutacji.

Tak jak w przypadku ewolucji, tak w przypadku trendów jako opisu ewolucji społecznej kluczową rolę odgrywają warunki początkowe - warunki, w których te procesy zachodzą, w przypadku zjawisk historycznych nie są one warunkami powtarzalnymi, a każdy proces rozwojowy ma charakter unikalny, jednostkowy.

W historii nie mamy żadnych praw, które by mówiły, że określone warunki doprowadzą do określonych wydarzeń.

To wiedza determinuje wygląd świata, ewolucja społeczeństw zależy od stanu wiedzy.

Popper mówi, że nie jesteśmy w stanie przewidzieć naszej wiedzy i tego co będzie za 50 lat;

występuje przeciwko materializmowi historycznemu → tendencje, trendy występują, ale nie opisują przyszłego stanu rzeczy.

• W naukach historycznych nie ma praw ściśle ogólnych.

• Prawa rozwoju społecznego są prawami jednostkowymi, choć mogą obejmowac prawa o charakterze ściśle ogólnym, podobnie jak teza o rozwoju ewolucyjnym.

• Czynnikiem, który silnie wpływa na rozwój społeczny jest wiedza → warunków początkowych nikt nie jest w stanie przewidzieć.

• Nie można budować praw rozwoju społecznego jako praw ściśle ogólnych, a jedynie jako trendy rozwojowe.

1

---