Smt 6. Komunikacja społeczna

Komunikacja społeczna

Literatura:

Bogusława Dobek-Ostrowska, Komunikowanie polityczne i publiczne. Podręcznik akademicki, Warszawa 2006.

Tomasz Goban-Klas, Media i komunikowanie masowe. Teorie i analizy prasy, radia i Internetu, Warszawa 2008 (I wyd. 1999)

Nauka o komunikowaniu

Dobek-Os., s. 21 nn.

Jest to młoda dyscyplina badawcza, nawiązująca do zdobyczy socjologii i psychologii. Najbardziej interesuje się ona komunikowaniem masowym, a swój rozwój zawdzięcza rosnącemu znaczeniu mediów. W jej ramach wyłania się medioznawstwo, gdzie głównym przedmiotem badań są media masowe, ich relacje z otoczeniem zewnętrznym, zawartość, język i efekty przekazów medialnych oraz publiczność medialna. W badaniach znajdują zastosowanie metody i wyniki badawcze innych nauk o społeczeństwie. Poza wspomnianymi już socjologią i psychologią, należy wymienić nauki prawnicze, politologię, nauki ekonomiczne, filozofię. Ze względu na podbudowę techniczną ważne jest też współdziałanie z naukami inżynieryjnymi, telekomunikacją oraz informatyką.

Komunikacja społeczna polega na porozumiewaniu się ludzi. Sam termin pochodzi od łacińskiego słowa communico, -are, oznaczającego uczynienie czegoś wspólnym, albo podanie do (wspólnej) wiadomości. Stąd pochodzi inne słowo: communicatio, które przeszło do języków nowożytnych, oznaczające pozostawanie w stosunkach wymiany z innymi ludźmi z otoczenia. Obecnie oznacza ono również istnienie kontaktu opartego na przekazie, albo inaczej mówiąc transmisji. Komunikacja obecnie jest rozumiana zarówno jako przemieszczanie się ludzi (wraz z ich rzeczami) w przestrzeni, jak i wszelkie formy przekazu wiadomości, także za pomocą technicznych środków, takich jak telefon, radio aż po Internet. Proces, jaki dokonuje się w trakcie komunikacji został w nowszych opracowaniach określony jako „komunikowanie”.

Od połowy XX w. trwa wysuwanie coraz to nowych pomysłów na zdefiniowanie tego terminu. Bodaj najistotniejsze jest tu podkreślenie, że komunikowanie jest nieustanną praktyką społeczną, stosowana w celu osiągnięcia konkretnego i zamierzonego efektu. Jest ono zatem narzędziem, używanym zarówno w codziennych kontaktach, jak i w doniosłych momentach. Sięga się po nie spontanicznie na poziomie codziennych kontaktów, jak i z pełnym wyrachowaniem, na podstawie analiz sytuacji, np. socjologicznych czy ekonomicznych. Nie może istnieć społeczeństwo bez tego zjawiska. Proces komunikowania składa się z nieprzeliczonych aktów, wśród których możemy z grubsza oddzielić werbalne, oparte na słowie, jak i niewerbalne, oparte na geście, obrazie, stworzonej ad hoc sytuacji.

W procesie komunikowania wyróżnia się: kontekst sytuacyjny, w którym dochodzi do kontaktu, uczestników, przekaz (albo komunikat), szumy, które zakłócają przekaz, oraz sprzężenie zwrotne. Można to przedstawić graficznie:

kontekst sytuacyjny >>>>>>>

Kontekst są to warunki, w których dochodzi do komunikowania. Najbardziej widoczne są w nim warunki fizyczne (miejsce, warunki pogodowe etc.). Także okoliczności psychologiczne i kulturowe mają swoje określone znaczenie. Rozmowa z kobietą inaczej przebiega, gdy jest ona na swym weselu jako panna młoda w pogodny ciepły wieczór, a zupełnie odmiennie, gdy jest ona ze studentką, która właśnie nie zdała egzaminu komisyjnego.

W procesie komunikowania się zawsze występują dwie strony: nadawca i odbiorca. Jeśli kontakt następuje między osobami o mniej więcej równym statusie, wówczas stwierdzamy, że ma on charakter symetryczny. Jest to sytuacja dość rzadka, gdyż z reguły jedna ze stron ma przewagę. Relacje, jakie zachodzą pomiędzy przełożonym i podwładnym, egzaminatorem i studentem nie wymagają komentarza. Bardziej złożone jest odczytanie relacji zachodzących między stronami, które tylko pozornie są równe (chłopak - dziewczyna), albo gdy w relacji niesymetrycznej stwarzane są pozory równości (działacz związkowy - pracownik). Uczestnictwo każdego człowieka jest określone przez jego kondycję psychofizyczną, doświadczenia życiowe, wykonywany zawód, trwałe idee i wartości, lecz również przez chwilowy nastrój. Ten sam komunikat może być rozmaicie odbierany o rozumiany. Zależy to nie tylko od odbiorcy, ale także nadawcy, kierowanego takimi czy innymi intencjami. Wiele zależy od sposobu stosowania np. kodu kulturowego. Można świadomie pozostawać w granicach konwenansu, w świadomości, że będzie on zachowany w całej sytuacji. Można jednak zastosować kod kulturowy z pewnością, że jest on i pozostanie niedostępny dla rozmówcy. Całkiem niezamierzenie można wzbudzić u rozmówcy lęk, złość, albo jego zamknięcie się na dalsze kontakty.

Komunikat przekazywany w procesie komunikowania ma charakter strukturalny. W jego skład wchodzą odpowiednio uporządkowane znaki i symbole wraz z ich kulturowym znaczeniem. Treść przekazu podlega określonemu kodowaniu przez nadawcę i rozumiejącej interpretacji (dekodowaniu) przez odbiorcę.

Kanał jest to droga przekazywania komunikatu wraz z jego technicznym uposażeniem. W trakcie bezpośredniej rozmowy uczestnicy porozumiewają się nie tylko za pomocą słów, lecz odbierają także, często podświadome, sygnały, które ułatwiają rozumienie komunikatu, a nawet mogą je pogłębiać. W komunikowaniu medialnym, docierającym do masowego odbiorcy, poza treścią werbalną stosuje się określone metody, które mają służyć jego odpowiedniemu do intencji nadawcy rozumieniu (co nie zawsze przynosi zamierzone efekty).

Szumy są to zakłócenia występujące w komunikowaniu. Nazwa kojarzy się z jedną z ich kategorii, którą określa się jako szumy zewnętrzne. Oczywiście nie muszą one mieć charakteru akustycznego, Odbiór może być zakłócony przez niesprzyjające warunki atmosferyczne, złe warunki lokalowe, np. podczas wykładu. Istotniejsze są szumu wewnętrzne, powstające przez stany psychiczne, w jakich znajdują się uczestnicy komunikowania. Także stosowane w przekazie słownictwo i pojęcia mogą być źródłem szumu, który można określić jako semantyczny. Poszczególne słowa i zdania mogą być rozumiane w rozmaity sposób. Stosowanie wyspecjalizowanego słownictwa powoduje u odbiorcy niezdolność do właściwego rozumienia (czy, inaczej mówiąc, dekodowania) przekazu. Kwestie semantyczne w sporach naukowych czy politycznych występują bardzo często, niejednokrotnie są wywoływane w celu obrony stanowiska jednej ze stron komunikowania. Jeśli poseł Palikot wypowiada kontrowersyjne opinie, to potem tłumaczy, że ich odbiorcy mieli problemy z ich właściwym (tzn. zgodnym z intencjami autora przekazu) dekodowaniem.

Oczywiście, nadawca przekazu stara się dociec, w jakiej mierze został zrozumiany przez odbiorcę, i dąży do zrozumienia jego reakcji. Na tym polega sprzężenie zwrotne, w którym odbija się stosunek partnera odbierającego komunikat do jego nadawcy. W tradycyjnych kontaktach nie ma z tym większego problemu, bo owo sprzężenie ma charakter bezpośredni. Jednak w komunikowaniu medialnym reakcja odbiorcy przez jakiś czas pozostaje niewiadoma. Trzeba zastosować specjalne instrumenty, często zawodne, w celu rozpoznania efektów wywołanych przez przekaz.

Wybrane modele procesu komunikowania według: Goban-Klas

Model ogólny

Nadawca >>>>>>>>>>> przekaz >>>>>>>>>>>> odbiorca

Model wszechmocy propagandy:

Popędy ludzkie

\/

Motywy PROPAGANDYSTA >> TREŚCI MASOWEJ PROPAGANDY >> ODBIORCY

/\

Postawy i zachowania

Autorem modelu jest Serge Takhotine (1939). W latach trzydziestych XX w. teorie psychologiczne widziały w naturze człowieka czynnik irracjonalności oraz niezmienności elementarnych popędów. Autor schematu odróżnia cztery zasadnicze instynkty: agresywny, seksualny, opiekuńczy, pokarmowy. Propaganda przez uporczywe powtarzanie treści (bodźce) wywołuje pożądane przez siebie reakcje. Model przesadnie akcentuje rolę podświadomości odbiorcy.

Model perswazyjny Harolda Lasswella

Kto? Co? Do kogo? Z jakim skutkiem?

Analiza nadawcy > analiza treści> medium > analiza audytorium > analiza efektów

[or] Schemat ten wyjaśnia najlepiej te formy komunikowania, w których nadawca zamierza przez swój przekaz osiągnąć zmianę postaw lub zachowań odbiorców. Oczywiście nadanie komunikatu zawsze wiąże się z określoną intencjonalnością. Model dobrze oddaje te formy przekazu, które są jednokierunkowe. Do nich należą wszelkie komunikaty o treści politycznej, przynajmniej w momencie ich nadawania. Jako źródło można uznać wszelkiego rodzaju deklaracje organów władzy, zarówno odnoszące się do problemów wewnętrznych kraju, jak i polityki zagranicznej. Najogólniej chodzi tu o wpływ na przekonania polityczne, w dalszej perspektywie postawy i zachowania w tej sferze. Do omawianego rodzaju komunikatów zaliczyć trzeba także publikacje, od codziennej publicystyki aż po specjalistyczne periodyki i opracowania monograficzne. W tekstach roszczących sobie pretensje do naukowości deklarowanym celem nadawcy (autora i edytora) jest upowszechnienie określonej wiedzy. Faktycznie zawsze podaje się materiał poddany uprzednio selekcji, dokonanej przez autora opracowania lub dysponenta źródeł, na których opiera się opracowanie. Oprócz tego oferuje się konkretną perspektywę interpretacyjną, którą przedstawia się jako „naukową”. „Naukowość” wyraża się różnie, bo jest cały zespół środków, które o tej naukowości mają przekonać odbiorcę. Należą do nich rozbudowana bibliografia i przypisy, środki wyrazu, często dyskredytowanie konkurencyjnych rozwiązań, renoma środka przekazu,

Dla celów niniejszego wykładu najlepiej przydaje się model społeczno-kulturowy Andrew Tudora. Jego zaletą jest szerokie uwzględnienie współzależności czynników kulturalnych i politycznych. Schemat za Goban 66, uproszczony.

KULTURA

określa język przekaźnika

\/

Motywacja > NADAWCA > PRZEKAŹNIK > PUBLICZNOŚĆ > efekty

/\

określa sytuację przekaźnika

STRUKTURA SPOŁECZNA

Na nadawcę wywierają wpływ kultura i struktura społeczna. Pierwsza z nich kształtuje orientacje i oczekiwania poznawcze, sposoby ekspresji oraz sposoby wartościowania świata. Struktura społeczna określa społeczne usytuowanie nadawcy. W podobnych realiach jest kształtowana publiczność. Kultura jest źródłem jej orientacji i oczekiwań, wartościowania swego środowiska i zewnętrznych realiów, sposobów wyrażania swych nastrojów. Natomiast struktura społeczna określa usytuowanie odbiorcy, jego socjologiczne uwarunkowania. Całość obrazu uzupełnia wzajemne oddziaływanie występujące pomiędzy nadawcą o odbiorcą, niezależnie od przekaźnika.

Cechy procesu komunikowania (według: Dobek-Ostrowska)

Proces komunikowania ma kilka fundamentalnych cech.

1. Komunikowanie jest specyficznym procesem społecznym, ponieważ odnosi się przynajmniej do dwóch jednostek i przebiega zawsze w środowisku społecznym.

2. Komunikowanie zachodzi w określonym kontekście społecznym, determinowa­nym przez liczbę i charakter uczestników procesu. Może to być kontekst inter­personalny, grupowy, instytucjonalny, publiczny, masowy lub międzykulturowy.

3. Jest to proces kreatywny, polegający na budowaniu nowych pojęć i przyswaja­niu wiedzy o otaczającym świecie.

4. Komunikowanie ma charakter dynamiczny, bo polega na przyjmowaniu, rozu­mieniu i interpretowaniu informacji.

5. Jest to proces ciągły, trwa bowiem od chwili narodzenia człowieka aż do jego śmierci.

6. Komunikowanie jest procesem symbolicznym, bo posługuje się symbolami i zna­kami. Wspólnota semiotyczna, czyli operowanie tymi samymi znakami i symbola­mi uczestników procesu jest niezbędnym warunkiem osiągnięcia porozumienia.

7. Jest to proces interakcyjny, tzn., że między jego uczestnikami wytwarzają się określone stosunki, które mogą mieć charakter partnerski (komunikowanie sy­metryczne) lub opierać się na stosunku dominacji i podporządkowania (komu­nikowanie niesymetryczne lub komplementarne). Charakter interakcji decydu­je o tym, czy jest to komunikowanie formalne czy nieformalne.

8. Komunikowanie jest celowe i świadome, ponieważ działaniem każdego uczestnika procesu kierują określone motywy i chęć osiągnięcia wyznaczonego sobie celu.^

9. Komunikowanie jest nieuchronne - „nikt nie może się nie komunikować", ozna­cza to, że ludzie zawsze i wszędzie będą się ze sobą porozumiewać bez względu na ich uświadamiane bądź nie uświadamiane zamiary.

10. Komunikowanie jest procesem złożonym, czyli wieloelementowym i wielofazo­wym, może mieć charakter dwustronny lub jednostronny, werbalny lub niewer­balny, bezpośredni, pośredni lub sieciowy.

11. W przeciwieństwie do pewnych procesów fizycznych czy chemicznych, komuniko­wanie jest nieodwracalne, nie da się go cofnąć, powtórzyć czy zmienić przebiegu.

Funkcje komunikowania

W toku komunikowania zachodzą pewne stałe funkcje, które podlegają w teorii rozmaitym klasyfikacjom. Na pierwszym miejscu można postawić zapewnienie ciągłości stosunków, jakie zachodzą między ludźmi w społeczeństwie; zapewnienie tym relacjom określonego kształtu, uzasadnionego kulturowo. Pewne jest, że komunikowanie służy obserwacji środowiska społecznego, nie tylko biernej, bo w jej trakcie manifestowany jest stosunek do obowiązującego w danym miejscu i chwili systemu wartości. Zjawisko to zatem pełni doniosła funkcję w recepcji dziedzictwa kulturowego i zachodzeniu jego możliwych modyfikacji.

Funkcje komunikowania

Komunikowanie w społeczeństwie spełnia bardzo ważne funkcje. Już pierwsi badacze komunikowania wspominali, że dzięki tym procesom ludzkość może istnieć i wskazywali na funkcję przekazywania dziedzictwa kulturowego i cywilizacyjnego, H. Lasswell uważał, że komunikowanie pełni trzy podstawowe funkcje w społeczeństwie, takie jak:

1. obserwowanie otoczenia społecznego, w którym wyrażany jest system wartości;

2. podtrzymywanie relacji członków społeczeństwa i wytwarzanie reakcji na otocze­nie;

3. przekazywanie dziedzictwa społecznego.

W latach 60. XX w. funkcje te zostały uzupełnione przez Ch. Wrighta o czwar­tą - rozrywkę. W literaturze przedmiotu można znaleźć różne typologie funkcji. Według Dobek Ostrowskiej w dzisiejszych czasach można wyróżnić następujące funkcje komunikowania:

1. informacyjna

1. edukacyjna

2. identyfikacji osobowej

3. integracyjna

4. mobilizacyjna

2. rozrywkowa

Funkcja informacyjna odnosi się do obserwacji i kształtowania środowiska. Dzię­ki procesom komunikowania jednostki pozyskują zarówno wiedzę o najbliższym oto­czeniu, w którym przebywają, jak i o wydarzeniach w kraju i na świecie. Wiedza ta pozwala jednostce na dokonywanie codziennych wyborów i podejmowanie decyzji osobistych, społecznych, politycznych, etc.

Funkcja edukacyjna związana jest z funkcją informacyjną. Już pierwsi badacze komunikowania wskazywali, że procesom komunikowania ludzkość zawdzięcza prze­kazywanie od najstarszych do najmłodszych wiedzy, wartości i uczuć. Bez tego społe­czeństwo nie mogłoby istnieć i przetrwać. To właśnie poprzez procesy komunikowa­nia dokonuje się nauka i edukacja zarówno na poziomie jednostkowym, grupowym, jak i instytucjonalnym.

Funkcja identyfikacji osobistej wyrasta na bazie funkcji informacyjnej i eduka­cyjnej. Pozwala wzmocnić przekazywane w procesach komunikowania wzory zacho­wań i wartości. Dokonuje się integracja z innymi wartościami, przyjętymi wcześniej przez jednostki. Przez procesy komunikowania jednostka może utożsamiać się z innymi jednostkami, grupami, społecznościami czy narodami. Może ona także poszu­kiwać swojej odrębności.

Funkcja integracyjna, czasami określana także jako funkcja korelacyjna, odno­si się do tworzenia więzi między jednostkami i społecznościami, w wyniku czego po­wstaje pewien ład społeczny. Dzięki tej funkcji możliwe jest koordynowanie aktywno­ści społecznej jednostek i grup, uczestnictwo w procesach socjalizacyjnych. Podejmo­wane są wspólne działania w celu osiągnięcia porozumienia.

Funkcja mobilizacyjna opisywana jest najczęściej w kontekście jednokierunko­wych procesów propagandowych i perswazyjnych. Jednakże należy pamiętać, że ak­tywizacja i pobudzanie do podejmowania określonego typu działania występuje na wszystkich poziomach komunikowania, od interpersonalnego (np. nauczyciel zachę­ca ucznia do większej aktywności na lekcji) do masowego (np. media mobilizują wy­borców do udziału w wyborach).

Funkcja rozrywkowa wskazuje na relaks i odpoczynek, emocjonalne odpręże­nie i zadowolenie, jakie może jednostka osiągnąć w procesie komunikowania. Funk­cję rozrywkową przypisuje się głównie mediom masowym, ale także pojawia się ona w procesach komunikowania interpersonalnego, jakimi są spotkania towarzyskie, zabawy, etc.

Znaki i kody

W komunikacji społecznej występuje mnogość znaków, które są podstawą relacji między ludźmi. Systemy znaków są czytelne na podstawie reguł przyjmowanych przez ogół społeczności, która je wytwarza i użytkuje. Nazywa się je kodami. Kodowanie i dekodowanie to nic innego jak przetwarzanie myśli, wrażeń, idei, emocji w symbole. Osoba tworząca komunikat przystosowuje go do pomyślanego odbiorcy, zgodnie z tym dobiera symboli, innymi słowy dokonuje kodowania przekazu. Zadaniem odbiorcy jest zrozumienie odbieranego komunikatu, które polega na trafnym odczytaniu znaków, na dekodowaniu. Nie miejsce tu na przedstawienie rozmaitych sytuacji, w których kody są przyczyną nieporozumień, albo są stosowane w celu świadomej manipulacji. Każda z nauk społecznych rozpatruje je i poddaje krytycznej analizie.

Klasyfikacja procesów komunikowania.

Literatura anglosaska w typowy dla siebie sposób dokonała w tym zakresie teoretycznych i najzupełniej zbędnych uogólnień. Tego rodzaju „kod” służy w młodszych naukach o człowieku i społeczeństwie wyrażeniu prostych i trywialnych prawd w piramidalne (tak pod względem sensu jaki i formy) struktury. Na samym dole tej piramidy stoi komunikowanie „intrapersonalne”, odnoszące się do stanów psychicznych człowieka, gdy ten np. komunikuje się z własnym organizmem. Na szczycie owej konstrukcji występuje komunikowanie masowe. Teoria zauważa przy tym, że kontakty intrapersonalne albo międzyludzkie występują o wiele częściej (jeśli chodzi o pojedyncze ewenementy) niż komunikowanie masowe.

Studentów SM najbardziej może zainteresować komunikowanie masowe. Według Dobek-Ostrowskiej jest to „proces emisji komunikatów od nadawcy medialnego do publiczności /odbiorców mediów - SK/ … za pośrednictwem mediów masowych. Między nadawcą (A) i odbiorcą (B) pojawia się tu pośrednik (C). Środki masowego przekazu w swej podstawowej funkcji zapewniają powielanie pisma, dźwięku i obrazu. To one są pośrednikiem. Ale nie tylko Media mogą pełnić funkcję nadawcy pierwotnego i nadawcy wtórnego. Dzieje się tak, jeśli zajmują się wytwarzaniem przekazów i ich rozpowszechnianiem.

Komunikowanie można klasyfikować ze względu na stosowane znaki i kody. Jeśli głównym środkiem przekazu jest język, tak pisany jak mówiony, to mamy do czynienia z kontaktem werbalnym. Jest ono możliwe tylko na gruncie wspólnoty semiotycznej. Za pomocą języka można definiować otaczające nas rzeczy i zjawiska, wyrażać własne poglądy i myśli, zazwyczaj w celu porównania stanowiska rozmówcy na interesujące nas kwestie.

Forma ustna ma specyficzne cechy, które powodują łatwość powstawania na jej gruncie barier. Rozmówcy mają skłonność do wyrażania skrajnych poglądów. Nie analizuje się tu problemów, bo uznaje się je za już z sklasyfikowane. Także ludziom i zdarzeniom przypisuje się tu aprioryczne cechy i intencje. Występuje też przesadna pewność siebie przy dość konsekwentnym obstawaniu przy własnych poglądach. Komunikowanie pisemne ma na ogół kształt formalny. Listy w różnej postaci, faksy, oficjalne pisma, dyspozycje i zarządzenia, wymagają dość starannego przygotowania i zachowania określonych form językowych.

„Komunikowanie niewerbalne jest uzupełnieniem i wzmocnieniem bezpośredniego i ustnego komunikowania werbalnego. … W komunikowaniu niewerbalnym biorą udział wszystkie zmysły”. Zdaniem badaczy, te pozawerbalne środki stanowią większość znaków w przekazie interpersonalnym.

Różnice pomiędzy komunikowaniem werbalnym i niewerbalnym:

1. Komunikowanie niewerbalne jest znacznie bardziej dwuznaczne niż komuniko­wanie werbalne, ponieważ sygnały niewerbalne mogą być wysyłane zarówno świa­domie, jak i nieświadomie. Poza tym te same zachowania, w zależności od zmie­niającego się kontekstu, mogą znaczyć zupełnie coś odmiennego, np. uśmiech.

2. Komunikowanie niewerbalne ma charakter ciągły, w przeciwieństwie do komu­nikowania werbalnego. Symbole werbalne są ulotne i krótkotrwałe, gdyż przypi­sane są do wypowiadanego dźwięku czy ruchu wargami. Komunikowanie niewer­balne trwa przez cały czas interakcji, tak długo, jak ludzie są w swojej obecności.

3. Komunikowanie niewerbalne odbywa się wieloma kanałami i angażuje wszystkie zmysły. Komunikowanie werbalne ogranicza się do wzroku i słuchu.

4. Komunikowanie niewerbalne nie ma struktury, bądź jest ona bardzo słabo zary­sowana, natomiast komunikowanie werbalne jest procesem ustrukturyzowanym, którym rządzą reguły gramatyki, syntaktyki, etc.

5. Komunikowanie niewerbalne ma charakter pozalingwistyczny, w przeciwieństwie do komunikowania werbalnego, który jest systemem arbitralnych znaków.

6. Komunikowanie niewerbalne jest analogowe, zaś komunikowanie werbalne - digitalne, co znaczy, że

a) w komunikatach analogowych forma i treść są ze sobą powiązane i wzajemnie się warunkują, sygnały niewerbalne bowiem wypływają analogicznie z treści komunikatu mówionego; inaczej ujmując, ciało człowieka odzwierciedla stan umysłu;

b) w komunikacie digitalnym forma i treść nie są ze sobą powiązane. Między przedmiotem znaczonym a jego oznaczeniem nie zachodzi żaden stosunek, a więc związek między nimi ma charakter arbitralny.

7. Komunikowanie niewerbalne daje wgląd w stany emocjonalne, w przeciwieństwie do słów, które niekiedy usiłują je ukryć, np. smutek, wstyd, zażenowanie, itd.

8. Komunikowanie niewerbalne jest spontaniczne, a stosowane w nim sygnały są nabyte w drodze naturalnej obserwacji otoczenia, np. niemowlę i małe dziecko potrafi doskonale wyrażać swoje myśli i emocje, bez użycia znaków werbalnych, których przecież jeszcze nie zna. Komunikowanie werbalne jest efektem żmud­nego procesu uczenia się mowy, a następnie zdobywania umiejętności pisania i czytania.

9. Znaczenie komunikowania niewerbalnego jest zdeterminowane kulturowo. Zna­ki werbalne, w przypadku nieznajomości języka, są niemożliwe do odkodowania. Sygnały niewerbalne, choć mogą mieć w różnych kulturach inne znaczenie, są czytelne; np. twarz generalnie wyraża podobne uczucia, jak radość, złość, strach, zaskoczenie. Z tego powodu niektórzy badacze proponują mówić o międzykulturowych(cross-cultural) podobieństwach w ekspresji emocji za pośrednictwem mi­miki twarzy i ich interpretacji.

10

szumy

nadawca przekazodbiorca

^ szumy |

| |

sprzężenie zwrotne -----

---