A N T Y K

Ramy czasowe

Początek: VIII w.p.n.e. - Homer

Koniec: IV w.n.e. - upadek imperium Rzymskiego

PYTANIE 1

Bohater heroiczny w eposie Homera i chanson de geste - wykaż różnice i podobieństwa.

Od Homera rozpoczęła się historia literatury europejskiej. Był on pierwszym epikiem. Autor w swoich eposach stworzył stworzył bohatera heroicznego.

W Średniowieczu powst. termin pieśni o czynach (chanson de geste). Pieśni te rozpowszechniały wzór rycerza, którego niektóre cechy odpowiadały cechom antycznego bohatera heroicznego

Różnice ukazane na przykładzie; “Iliada” Achilles i “ Pieśń o Rolandzie” Roland

PODOBIEŃSTWA

RÓŻNICE

odważny ,przystojny waleczny ,męski najlepszy wojownik (sztuka) przedkłada krótkie pełne chwały życie nad długą egzystencją gardzą kłamstwem wsławili się w walkach okrutni dla wrogów ideały młodzieńców śmierć nie jest porażka tylko uwieńczeniem młodzieńczego życia dumni ,honorowi giną na polu bitwy (ugodzony w piętę Achilles i raniony wielokrotnie Roland

w Iliadzie w losy bohaterów ingerują bogowie którzy decydują o losach (fatum) Roland jest chrześcijaninem ,modli się do Boga, nawraca pogan ,walczy w obronie wiary chrześcijańskiej. Achilles nie robi tego dla wiary, ale w jego życiu Bogowie odgrywają b.dużą rolę wierny ojczyźnie zwierzchnikowi Karolowi Wielkiemu- Roland.Achilles odchodzi od walczących Greków (spór o Bryzeidę) ,powraca dopiero, gdy ginie Petrokles(jego przyjaciel, ubrany w jego zbroję) Achilles nie ma zwierzchnika ; Roland -Karola Wielkiego achilles jest herosem -półbogiem (synem śmiertelnika i boginki) a Roland ma normalnych rodziców

Charakterystyka porównawcza Achillesa i Hektora

 

Hektor i Achilles to dwóch najstraszniejszych w boju wojowników, którzy brali udział w wojnie trojańskiej. Obaj wsławili się w bitwach pod Troją wzbudzając strach w oddziałach przeciwnika. Są silni, odważni, waleczni i mężni.

Achilles to syn tesalskiego księcia - Peleusa i boginki morskiej - Tetydy. W dzieciństwie matka kąpała go w Styksie - świętej rzece bogów i uczyniła go odpornym na wszelką broń. Zanurzając go w wodzie trzymała syna za piętę, co spowodowało, że jest to jedyny słaby punkt Achillesa, gdyż nie został on obmyty cudowną wodą. Grecki heros posiada nieskazitelną urodę i doskonałość fizyczną. Ma jasne włosy, które podczas boju spływają mu po lśniącej, złotej zbroi. W przeciwieństwie do Hektora nie ma rodziny. Jego najbliższymi osobami są branka - Bryzeida i przyjaciel Partoklos. Już od najmłodszych lat bohater ten wykazuje zainteresowanie rzemiosłem wojennym. Z tego powodu Odyseuszowi udaje się namówić młodego księcia do wzięcia udziału w wyprawie przeciwko Trojanom.Hektor to najstarszy syn władcy Troi - Priama i Hekaby. Mimo, iż jest tylko śmiertelnym człowiekiem, to nie ma wśród ludzi lepszego od niego żołnierza. Uznawany jest za bohatera narodowego i wzór wojownika. Podobnie jak grecki heros odznacza się urodą i dobrze zbudowanym ciałem. Ciemnowłosy Hektor ma żonę - Andromachę i nieletniego synka. Głównym motywem jego postępowania jest obrona ojczyzny i walka o honor swojej rodziny. W niektórych fragmentach “Iliady” możemy dopatrzyć się jednak argumentów za tym, że walczył on, podobnie jak Achilles, o sławę i łupy wojenne. Hektor to kochający mąż i ojciec. Troszczy się o rodzinę. Jest wspaniałomyślny, gdyż on jeden nie wypomina Helenie, że to z jej powodu spadły klęski na Trojan. Z fragmentu : “...a może to ja zwyciężę Achillesa...” wynika, że mimo iż zna swoje przeznaczenie, ma jednak nadzieję, że może uda mu się zmienić swój los.

Achilles natomiast nie boi się spełnienia swego przeznaczenia. Podejmuje walkę w imię przyjaźni, choć wie, że zginie. “Wiem, że zostając pod Troją zginę, ale będę walczył(...)”. W pojedynkach i w bitwie grecki heros był najstraszniejszy. Autor ujął to tak: “Nie darmo karmiono go za młodu sercami lwów i szpikiem niedźwiedzi. Na rydwanie, ciągnionym przez nieśmiertelne konie, wrzynał się w najgęstsze szeregi nieprzyjaciół, ranił, zabijał, przewalał się nad tłumami jak pożar, sam nieczuły na zmęczenie, nie uległy ranom.” Achilles to postać dynamiczna. Zmienia się kiedy w sporze z Agamemnonem urażona zostaje jego godność i odebrana miłość życia - Bryzeida. Wtedy zapiera się i obraża. Upór i zapamiętałość w gniewie nie pozwala mu także udzielić wsparcia Achajom, gdy ci, bliscy klęski proszą go o pomoc. Nie przewiduje jednak konsekwencji swego gniewu i dopiero po śmierci przyjaciela - Partoklosa zaczyna zastanawiać się nad swoim postępowaniem. Prawdziwe człowieczeństwo budzi się w nim dopiero po śmierci Hektora, gdy Priam błaga go wydanie zwłok syna. W tym momencie dokonuje się w Achillesie przemiana duchowa i ujawniają się w nim takie cechy jak : hojność, gościnność, współczucie. Zauważamy, że ten brutalny, bezwzględny, żądny mordu wojownik potrafi jednak być delikatny, wyrozumiały, opanowany i łagodny.

Inaczej przedstawia się postać Hektora. Jest to bohater statyczny, który nie zmienia swojego postępowania. Wydaje się być wyraźnie spokojniejszy i bardziej zrównoważony od Achillesa. Syn Priama również odznacza się męstwem, jednak przed walką z herosem odczuwa wyraźny lęk przed śmiercią, która wydaje mu się być pewną.

“Na równinie pozostał jeden tylko wojownik trojański, Hektor. Z wież miasta wzywał go do powrotu ojciec, wzywała go matka płacząc i jęcząc. Nie ruszył się z miejsca. Czekał. Ku niemu szedł Achilles (...) Gdy go ujrzał z bliska, jak szedł taki ogromny, straszny, z obliczem okrytym czarną chmurą gniewu, zadrżał Hektor i począł uciekać.” Mimo tego strachu i obawy przed śmiercią uważał honor za najważniejszy i stanął do nierównego pojedynku. Stara się przez to ocalić swą sławę i nie splamić honoru tchórzostwem

PYTANIE 2:

Biblijne i antyczne źródła inspiracji poetów i malarzy.

BIBLIA: ”Bogurodzica” ,”Żale Matki Boskiej pod krzyżem”

(Renesans) „Psalmy” , „Pieśni” Kochanowskiego , „Kazania” -Piotr Skarga

(Barok) „Krótkość żywota” -Naborowski

(Oświecenie) „Kolędy” -Karpiński

(Romantyzm) Norwid ,poezja Słowackiego

(Młoda Polska) „Hymny” Kasprowicza, utwory Micińskiego

...poza tym:

„Kain i Abel” Iłłakiewiczówna

„Piosenka o końcu świata” Miłosz

„Wieża Babel” , „Żona Lota' Wiesława Szymborska

„U wrót doliny” Herbert

„Mojżesz nad Nilem” Wiktor Hugo

„Pamiętniki Adama i Ewy” Mark Twain

MALARSTWO: „Sąd Salomona” -fresk Rafaela(Watykan)

„Znalezienie Mojżesza” Rembrandt

„Dawid” Veronese Rembrandt

ANTYK: „Grób Agamemnona” Słowacki

„Ikar” Grochowiak

„Wciąż o Ikarach głoszą” Ernest Bryll

„Homer” Ożoga

„Nike ,która się waha” Herbert

„Pejzaż z upadkiem Ikara” Bruegel

„Achilles” Rubens von Dycke

Motywy antyczne w literaturze nowożytnej.

 WPŁYW KULTURY ANTYCZNEJ.

 Wpływ kultury antycznej na kulturę europejską jest ogromny. Na każdym kroku spotkać możemy nawiązania do mitologicznych postaci i haseł (np. "Ikar" Iwaszkiewicza czy "Orfeusz w piekle" Offenbacha). Bardzo często postacie mitologiczne wykorzystywane były jako szkielet dla bohaterów późniejszych utworów (np. Prometeusz był wzorem dla Mickiewiczowskiego Konrada z Dziadów cz. III). Sięgano też do postaci Syzyfa, uosabiającej nieustanny i bezowocny trud, lub też do Odysa, będącego symbolem wędrówki i działania zmierzającego do wyznaczonego celu. Mity wyrażały także hasła i treści uniwersalne, poprzez stworzenie wzorców zachowań i postaw. Przedstawiały one całą prawdę o człowieku.

Nawiązywano także do gatunków uprawianych w tym okresie (Mickiewiczowska "Oda", "Monachomachia" Krasickiego, w której wykorzystuje typową dla starożytnych wzniosłość stylu czy wreszcie twórczość Jana Parandowskiego). Dzieła klasyczne stanowią doskonały wzór literackich form i zasad. Do początku XIX wieku dominował nurt klasycystyczny, oparty na antycznych zasadach.

Do filozofii starożytnej Grecji chętnie sięgają twórcy współcześni. Filozofie antyczne dają podstawy budowaniu różnych systemów filozoficznych, np. renesansowych. Bardzo duże znaczenie mają zwłaszcza stoicyzm (nakazujący równowagę duchową, powagę i spokój umysłu, wyrzekanie się dóbr materialnych w zamian za szczęście, odrzucenie emocji i kierowanie się zimnymi kalkulacjami) i epikureizm (mówiący o cieszeniu się życiem, nakłaniający do korzystania z jego radości).

Bardzo ważnym elementem, zaczerpniętym z kultury Śródziemnomorskiej jest klasyczne ujęcie porządku i formy. Kunsztowność i klasyczne wyczucie piękna jest motywem, który powtarza się nie tylko w literaturze, ale także i w architekturze.

We współczesnej literaturze i sztuce spotykamy motywy antyczne, w tym mitologiczne w postaci elementów mitów, postaci mitycznych, autorów antycznych, gatunków literackich antyku, dzieł sztuki oraz myśli antycznej.

Zbigniew Herbert - "Nike, która się waha".

Poeta wykorzystuje dwa pojęcia mitologiczne: Nike oraz obol. Treść wiersza dotyczy wojny, więc Nike, bogini zwycięstwa, służy poecie do rozważań nad jej charakterem. Obol w tym tekście to cena, jaką płacą żołnierze za obronę ojczyzny, w przenośni - śmierć.

Zdaniem poety wojna jest zjawiskiem absurdalnym, gdyż godzi przede wszystkim w ludzi młodych, którzy nie zaznali jeszcze smaku życia i jednakowo uśmierca bohaterów jak i tchórzy. Ojczyzny trzeba jednak bronić, choć często płaci się za to ofiarą życia.

Ernest Bryll "Wciąż o Ikarach głoszą".

Dedal i Ikar to synonimy dwóch odmiennych postaw w życiu - romantycznej i racjonalistycznej. Pierwsza jest piękna, frapująca, ale druga praktyczna, przynosząca korzyści. Poeta opowiada się za postacią Dedal

MOTYWY BIBLIJNE W LITERATURZE PÓŹNIEJSZYCH EPOK

- Biblia, jako jedna z podstaw kultury europejskiej, stanowi zbiór tekstów, do których autorzy kolejnych epok odwołują się bardzo często: średniowiecze: wszelkie misteria tego okresu oparte są na motywach biblijnych; "Bogurodzica", która stanowi również dokument historii naszego języka oparta jest na motywie z Biblii: jest prośbą do Matki Boskiej; jest też wiele odwołań do religijności wypływającej przecież z Biblii: "Pieśń o Rolandzie", a dokładniej cały skomplikowany rytuał śmierci; renesans: Kochanowski odwołuje się do Boga, jako wszechstwórcy w swoim "Czego chcesz od nas Panie" oraz w "Psałterzu Dawidów" parafrazuje biblijne psalmy; w Baroku również pisano psalmy, a ze względu na religijną skłonność do pokuty za grzechy, rozpowszechniły się psalmy pokutne; w oświeceniu patrzono na Biblię z punktu widzenia racjonalizmu (poznanie rozumowe, przez doświadczenie), deizmu (Bóg stworzył, ale dalej nie ma wpływu) oraz ateizmu (negacji istnienia Boga); natomiast sentymentalizm patrzy na Biblię jako utwór przekazujący niezmienne zasady etyczne, na których powinno być oparte życie ludzkie; wdziano w niej również obraz mentalności człowieka pierwotnego nieskażonego cywilizacją; romantyzm gruntownie zmienia pogląd na Biblię: pojawiają się odwołania do mesjanizmu narodowego (III cz. "Dziadów" pokazuje obraz walki narodowo-wyzwoleńcz

jako walkę dobra ze złem, "Kordian"); pozytywizm jest kolejnym odejściem od Biblii i koncentracji na racjonalizmie, ale odwołania są: "Quo vadis" Sienkiewicza modernizm: biblia powraca, jednak pojawia się koncentracja na złu zawartemu w niej, co związane jest z poczuciem kryzysu i schyłkowości cywilizacji: motywy katastroficzne: "Dies Irae" Kasprowicza (prezentowany jest dzień sądu ostatecznego, a Bóg występuje w roli bezlitosnego, który wymierza karę, choć ona sam jest przyczyną winy);

PYTANIE 3.5.

Jakie niepokoje i dylematy współczesnych zauważasz w tragediach Sofoklesa?

Najważniejszą tragedią Sofoklesa jest Antygona. Sofokles nawiązuje do mitu rodu Labdakidów. Antygona jest córką Edypa a siostrą Polinejkesa i Eteoklesa oraz Ismeny. Akcja tragedii rozpoczyna się, gdy obaj bracia już nie żyją. Walcząc o władzę, doprowadzili do wojny - Eteokles nie dopełnił umowy i po roku panowania nie odstąpił tronu bratu Polinejkesowi, który otrzymawszy w królestwie Argos pomoc, napadł na Teby, aby dochodzić swoich praw. Obaj bracia giną, a władzę obejmuje Kreon. Eteoklesa nakazuje pochować jak bohatera, ze wszelkimi honorami. Jeśli chodzi o Polinejkesa - Kreon zakazuje pogrzebu zdrajcy. Tematem tragedii jest czyn Antygony, która przeciwstawia się rozkazowi króla i dokonuje pochówku brata, a także decyzja Kreona- władcy.

Nieśmiertelność tego dzieła polega na tym ,iż autor tragedii ukazuje konflikt i metody postępowania ludzi ,które przetrwały wiele stuleci i jeszcze dziś są aktualne. Wciąż żywy jest konflikt m /y a dobrem jednostki ,wciąż istnieje walka o władzę ,zjawisko zdrady i dochodzenie swoich praw ,zderzenie sfery uczuć i obowiązku. Nadal dyskutujemy nad pojęciem sprawiedliwości i pragniemy ,aby prawo czy ustawa dotyczyły w tej samej mierze wszystkich- nawet rodzin rządzących i wydających ustawy. Wydaje nam się ,że człowiek ,który skupia w swym ręku władzę-kraju ,rejonu ,czy też przedsiębiorstwa musi dbać o autorytet i postępować stanowczo , a nie kierować się emocjami i interesami jednostki.

Dziś także oprócz praw oficjalnych istnieją prawa nie pisane ,a interes i uczucia jednostki bywają sprzeczne z dobrem społecznym .Wszystko to sprawia ,że problemy zawarte w Antygonie są wciąż aktualne.

• miłość siostrzana

• walka o władzę

• uczucie i obowiązek

• pojęcie zdrady i dochodzenia swoich praw

• prawa równe dla wszystkich

• władza a interes jednostki

• szacunek dla zmarłych

• ból po stracie najbliższych

Tragedia Sofoklesa zmusza współczesnego czytelnika do pewnych refleksji. Poucza przede wszystkim, aby nie postępować pochopnie, gdyż może to mieć straszne konsekwencje.

W przypadku Kreona trafniejszą decyzją byłoby pochowanie Polinejkesa poza murami miasta. Rozróżniłoby to charakter śmierci obydwu braci, a także ocaliło od śmierci trzy osoby.

Antygona może niewątpliwie stanowić przykład słusznego uporu i zaangażowania w sprawach dotyczących wiary, z którą związane jest życie codzienne. Należy stanowczo dążyć do osiągnięcia celu, ale powinno się także brać pod uwagę panujące powszechnie prawa i postępować według ustalonych reguł.

Antygona miała racje moralne, jednak jako obywatelka postąpiła niewłaściwie lekceważąc ustanowione przez władcę prawo państwowe. Autor sugeruje, że każdy człowiek winien przestrzegać praw regulujących życie w państwie, gdyż inaczej zapanowałby chaos.

Sofokles zwracał się w swoim dramacie zarówno do rządzących jak i rządzonych. Pierwszych pouczał, żeby wydawali prawa przemyślane, mądre, zgodne z panującymi tradycjami, aby nie powodować konfliktów w społeczeństwie. Władcy stanowiący prawo nie mogą mieć na względzie interesów osobistych ani budować swego autorytetu zbyt surowym prawem. Dlatego Kreon, choć miał szlachetne intencje, za popełnine błędy poniósł karę, tracąc swych najbliższych. Obywatele winni przestrzegać obowiązujących praw państwowych, a swe zastrzeżenia zgłaszać w ustalony sposób. Nie wolno jednak postępować samowolnie w ramach obowiązującego porządku prawnego.

Na koniec warto wspomnieć, iż każdy jest panem swojego losu. Naszego życia nie określa przeznaczenie, lecz sposób w jaki wykorzystujemy możliwości.

PYTANIE 5

Ogólnoludzkie prawdy w stasimonach „Antygony”

Stasimon pierwszy

Pochwała rozumu ludzkiego i państwa. Ludzki rozum jest zdolny pokonywać trudy i czynić ziemię poddaną człowiekowi. Dzięki rozumowi człowiek stworzył państwo i musi przestrzegać jego praw.
Stasimon drugi

To pieśń o winie i karze. Chór wskazuje, że wina jest źródłem cierpienia, ale została ona wpisana w ludzki los.
Stasimon trzeci

Jest pieśnią o potędze miłości. Nikt się przed miłością nie uchroni, ani bogowie, ani śmiertelnicy. Miłość nie idzie jednak w parze z rozsądkiem.

„Szczęśliwi, których życie nie zna cierpienia”

„Niezwyciężona twoja moc, Herosie”

„Wiele jest mocy natury, lecz nie ma większej nad człowieka”

PYTANIE 4

4.Omów pojęcie tragizmu na podstawie „Antygony” Sofoklesa.

Tragizm-jest to sytuacja , w której bohater musi dokonać wyboru m /y dwiema równorzędnymi racjami .Każda decyzja jaką podejmie podmiot będzie miała negatywne skutki.

Sofokles nawiązuje do mitu rodu Labdakidów. Antygona jest córką Edypa a siostrą Polinejkesa i Eteoklesa oraz Ismeny. Akcja tragedii rozpoczyna się, gdy obaj bracia już nie żyją. Walcząc o władzę, doprowadzili do wojny - Eteokles nie dopełnił umowy i po roku panowania nie odstąpił tronu bratu Polinejkesowi, który otrzymawszy w królestwie Argos pomoc, napadł na Teby, aby dochodzić swoich praw. Obaj bracia giną, a władzę obejmuje Kreon. Eteoklesa nakazuje pochować jak bohatera, z wszelkimi honorami. Jeśli chodzi o Polinejkesa - Kreon zakazuje pogrzebu zdrajcy. Tematem tragedii jest czyn Antygony, która przeciwstawia się rozkazowi króla i dokonuje pochówku brata.

Antygona musi dokonać wyboru m /y dwoma racjami ,z których obie są równie ważne i sprzeczne ze sobą. Jako kochająca siostra , wierna prawu boskiemu , czuje się zobowiązana do pochowania ciała swojego brata .Jeśli tego nie uczyniłaby nie tylko ciało zmarłego zostałoby pohańbione ,lecz według wierzeń religijnych Greków dusza Polinejksa nie zaznałaby spokoju. Z kolei Antygona wejdzie w konflikt z prawem ,gdyż Kreon zabronił pod karą śmierci pochować zdrajcy. Kochająca siostra kierując się uczuciem i wiarą decyduje się doprowadzić do pochówku świadomo decydując się na karę.

Antygona wybierze prawo boskie i poniesie za to śmierć.

Konflikt tragiczny-istota tragedii ,polegająca na dokonaniu wyboru pomiędzy dwiema równie ważnymi racjami. Każda podjęta decyzja prowadzi nieuchronnie do zguby.

W tragedii greckiej losy bohatera układają się często tak, że popełnia on "nieszczęśliwe zbłądzenie"; bohater nie wie, że popełnia zbrodnię lub czyn niegodny. Takie przeciwieństwo między samoświadomością bohatera a jego rzeczywistą sytuacją nazywamy ironią tragiczną lub ironią dramatyczną.

Kreon musiał wybierać m \y działaniem które nakazywało mu sumienie i uczucia a decyzją konieczną do podtrzymania ważności władzy. Zakazując pochowania Polinejksa ,miał na celu dobro społeczne ,gdyż uznał jego czyn za zdradę . Niestety było to jawne naruszenie prawa bogów.Z drugiej jednak strony Kreon podejmują inną ,niż tę decyzję mógł sam zostać okrzyknięty zdrajcą .

· uznał czyn Polinejkesa za czyn zdrajcy, dlatego wydał rozkaz królewski zabraniający pochowania go; miał na celu dobro społeczne;

· Antygona była członkiem rodu królewskiego i narzeczoną syna Kreona - Hajmona. Mając na celu dobro jednostki Kreon mógł cofnąć rozkaz, lecz nadszarpnąłby swój autorytet i mógł zostać posądzony o niesprawiedliwość;

Kreon wybrał dobro społeczne, utrzymanie silnej władzy i interesy państwa, naraził się jednak bogom, bo pogwałcił prawa religijne.

PYTANIE 6.

Prawda o ludzkich uczuciach zawarta w Biblii.

Wizja człowieka i świata w „Księdze Koheleta”

Treścia tej księgi są rozważania nad sensem życia ludzkiego. Autor nie znajduje odpowiedzi na pytanie jak jest droga do prawdziwego szczęścia. Stwierdza tylko, że szczęścia nie przynoszą ani bogactwa, ani słowa, ani używanie rozkoszy, ani też wysławiana mądrość i wiedza. Często w utworze tym powtarzają się słowa „Wszystko jest marnością”. Życie jest pełne utrapień, niesprawiedliwości i trudów, a przy końcu bytowania czeka wszystkich śmierć. Kohelet wierzy w Boga, od którego zależą radosne i jasne strony życia, które należy traktować jako dar. Z korzystania z tych darów trzeba będzie zdać relację Bogu. Kohelet jest przekonany, że wszystko pochodzi od stwórcy, który kiedyś będzie sędzią człowieka.

„Kain i Abel”

Adam i Ewa mieli dwóch synów, Kaina i Abla. Podczas skłądania ofiary Bogu Kain zabija brata ponieważ jego ofiara nie była przyjęta bo została złożona z owoców, a nie ze zwierząt, tak jak chciał Bóg. Za swój czyn zostaje przeklęty i musi uciekać. Bóg daje Kainowi znamię i mówi, że jeżeli go ktoś zabije to poniesie siedmiokrotną karę. Chodzi tu o to, że zabójstwo jest największą zbrodnią. Zazdrość i zawiść to ludzkie uczucia (negatywne), prowadzące do różnych przewinień. Bóg jest wszechwiedzący, sprawiedliwy i miłosierny. Reakcją na zło może być przebaczenie, trzeba umieć znieść porażkę. Człowiek ma szansę wrócić na dobrą drogę.

„Samson”

Anioł objawia się bezpłodnej kobiecie i mówi jej, że powije syna. Tak też się staje. Syn miał długie włosy, w których tkwiła jego siła. Włosy obcięła mu jego kochanka, a jej sprzymierzeńcy wypalili mu włosy. Po jakimś czasie włosy odrastają mu i Samson mści się. Miłość prowadzi do zguby, nie należy każdemu ufać, zło jest zawsze ukarane, zazdrość i zawiść prowadzą do zguby, uczy szacunku dla pokonanych i słabych, mówi o godnej śmierci, z siły należy korzystać w ostateczności.

„Hiob”

Hiob był bardzo religijny, nienaganny. Odebrano mu jednak bogactwa i za namową diabła spadły na niego nieszczęścia, aż stał się biedny. Stracił dzieci. Ogolił wtedy głowę, podarł szaty, ale nadal pozostał silnie wierzącym. Diabeł sprawił, że Hiob zachorował i został okaleczony. Hiob jednak nadal wierzył. Z pomocą spieszyli mu przyjaciele, aby znaleźć przyczynę nieszczęść. Dołączył do nich człowiek, który powiedział, że Bóg często wystawia człowieka na próby. Hiob wytrwał w wierze i jego dobra zostały mu zwrócone. Wiara i lojalność zostają nagrodzone. Każda przyjaźń przechodzi próbę. Należy posiadać silną wolę, wytrwałość. Każde postępowanie zostanie później osądzone.

Pojęcie	Znaczenie etymologiczne	Znaczenie realne
Chaos	bezład, zamieszanie, zamęt, rozgardiasz, bałagan	bezkształtna, nieuporządkowana materia, z której powstał świat
Atlas	zbiór map, pierwszy krąg szyjny dźwigający, wspierający	tytan, brat Prometeusza skazany przez Zeusa na dźwiganie sklepienia niebieskiego
Syzyf	praca wymagająca ogromnego wysiłku, ale nie przynosząca efektu	król miasta Eryty skazany przez bogów na karę polegającą na wtaczanie głazu w Tartarze, głaz u szczytu wymykał mu się z rąk
Prometeusz	określenie człowieka, którego czyny są śmiałe, buntownicze, ale dobre dla ludzkości	skradł ogień z Olimpu i dał ludziom, za karę został przykuty do skał Kaukazu, gdzie orzeł wyszarpywał mu ciągle odrastającą wątrobę
Pięta Achillesa	słaby punkt	Achilles za młodu kąpany był w Stykrze, co zapewniał mu odporność na ciosy, w czasie kąpieli był jednak trzymany za stopę i to był jego słaby punkt
Puszka Pandory	źródło niekończących się kłopotów, smutków i nieszczęść	pierwsza kobieta na ziemi otrzymała w posagu puszkę, której nie mogła otwierać, namówiła jednak męża do otwarcia jej, z wnętrza wydostały się nieszczęścia i choroby
Węzeł gordyjski	bardzo skomplikowana sprawa	w mieście Gordian stał stary królewski rydwan, którego jarzmo przywiązane było do dyszla kunsztownym węzłem z łyka, ten kto rozwiązałby węzeł zostałby królem Azji Mniejszej
Hiobowa wieść	zła, katastroficzna, przerażająca wiadomość	Hiob był uosobieniem poddania się woli bożej mimo najdotkliwszych nieszczęść
Samsonowa siła	siła nadludzka	w Biblii osoba z nadludzką siła zależna od włosów
Kainowa zbrodnia	morderstwo, bratobójstwo	Kain był mordercą brata - Abla
Zakazany owoc	rzecz pozornie wartościowa i zachęcająca, a w rzeczywistości szkodliwa, sprowadzająca zło	Szatan namówił Ewę by dała owoc w raju Adamowi, tego owocu Bóg nie pozwolił jeść, zostali za to wygnani z raju
Judasz	zdrajca, osoba fałszywa, podstępna	uczeń Jezusa, zdradził go
Syn marnotrawny	człowiek, który zbłądził, ale potrafił się do tego przyznać	(„Przypowieść o synu marnotrawnym”)
Apokalipsa	uosobienie nieszczęść wojny, koniec	(„Apokalipsa Św. Jana”)
Sodoma i Gomora	miejsce gdzie odbywają się rzeczy niemoralne, miejsce rozpusty	dwa miasta ukarane przez Boga za grzechy mieszkańców
Dawid i Goliat	określenie dwóch osób, z których jedna pokonuje drugą sprytem i mądrością, drugi posiada natomiast większą siłę	Goliat to silny wielkolud, Dawid to osoba mądrzejsza, pokonuje pierwszego sprytem
Samarytańska przysługa	przysługa bezinteresowna	(„Przypowieść o miłosiernym samarytaninie”)
Arka przymierza	symbol porozumienia i braterstwa	pozłacana skrzynia z drzewa akacjowego, pozłacana, zawierająca kamienne tablice praw
Arka Noego	wybawienie, ratunek	arka, w której przeżył potop Noe i po jednej parze z każdego gatunku zwierząt
Wieża Babel	zamęt, bałagan, zbiorowisko ludzi o różnych językach	potomkowie Noego chcieli zbudować wierzę tak wysoką, aby dorównać Bogu, za to Bóg pomieszał im języki

Wieża Babel -pycha

Prometeusz- miłość do bliźniego

pieśń nad pieśniami

„Księga Kohleta” podejmująca motyw rozważań na temat życia, szczęścia i egzystencji. Mottem księgi jest hasło: „venitas venitatum et venitas”. Człowiek jest istotą kruchą i przemija, podczas gdy Ziemia trwa wiecznie. Prawo przemijania powoduje, że człowiek nie zaznaje szczęścia, a życie jest tylko „gonieniem za wiatrem”.

PYTANIE 7

 7.TRAGEDIA ANTYCZNA JEJ RODOWÓD I CECHY

Teatr grecki:

a)od obrzędów sakralnych ku czci Dionizosa do teatru;

b)Arystotelesowska teoria tragedii /katarsis,katastrofa/;

Dramat starogrecki odbiega od dzisiejszego. Górowało w nim słowo poetyckie recytowane i śpiewane na tle muzyki instrumentalnej i tańca, szczególnie partie chórowe miały ten charakter "operowy" czy "oratoryjny".

Nie znano wtedy podziału na akty i sceny, natomiast stosowano inne podziały, tworzące swoistą konstrukcję. Rozpoczynał przedstawienie aktor wygłaszający zapowiedź - prologos, ale właściwy początek dawał chór, wkraczający rytmicznie i ze śpiewem na orchestrę - parodos. Także chór kończył przedstawienie, opuszczając orchestrę podobnym sposobem - exodos. Między tymi granicznymi członami przedstawienia rozgrywano akcję sceniczną podzieloną na pojedyncze epizody - epeisodia. Między epizodami występował chór stojący na orchestrze, wygłaszający tekst- komentarz akcji - stasimon - pod nieobecność aktorów na scenie. Punktem szczytowym tragedii była perypetia, będąca przełomem w akcji dramatycznej i kończąca się katastrofą, czyli klęską bohatera. Ostatnią częścią tragedii był epilog, który zwykle wyjaśniał sprawę do końca i dokonywał podsumowania. Istotą tragedii był konflikt tragiczny, który wynikał z istnienia przeciwstawnych, równorzędnych racji, pomiędzy którymi nie można dokonać wyboru, gdyż każda decyzja przynosi klęskę bohatera, ta niemożność dokonania właściwego wyboru, która skończy się katastrofą, nosi nazwę tragizmu.

Orchestra to okrągły placyk na przedzie proscenium, na którym występował chór.

Z pieśni obrzędowej ku czci Dionizosa, dytyrambu, powstała tragedia, której budowa opiera się na dialogu, prowadzonym przez koryfeusza (przodownika) z chórem. Ta partia chóralna stała się głównym składnikiem tragedii starogreckiej. Koryfeusz dał nadto początek późniejszemu aktorowi, którego wprowadził Tespis, pierwszy znany autor dramatyczny z VI w. p.n.e. Ten pierwszy i jedyny na razie aktor występował kolejno w kilku rolach, tworząc w ten sposób zarodek akcji dramatycznej. Z kolei Ajschylos dodał drugiego aktora, Sofokles trzeciego i na tej trójce wyczerpał się zespół aktorski pierwszego teatru. Nawet jeśli w przedstawieniu brało udział więcej postaci, równocześnie występowało na scenie najwyżej trzech aktorów. To ograniczenie sprawiło, że akcja dramatyczna uległa skupieniu i ograniczeniu wątków pobocznych, że niektóre z nich rozgrywały się za sceną i komunikowane były widzom przez opowiadanie. Tym samym powiększał się również udział chóru w dopełnianiu akcji.

Ogniskiem kultury starogreckiej stają się w V w. p.n.e. Ateny. Następuje tam rozkwit dramatu, który tworzą trzej wielcy tragicy:

· Ajschylos - (526 - 456 p.n.e.), u którego przeważają partie chórowe z koryfeuszem; akcję wiedzie dwu solistów w uroczystych dwuśpiewach. Tragedia ma charakter bardziej liryczny niż dramatyczny. Ajschylos napisał około dziewięćdziesięciu tragedii, z których zachowało się siedem. Najznaczniejsze to: Oresteja (trylogia), tragedia o Prometeuszu, o wojnie z Persami. Ajschylos broni godności ludzkiej i zasadniczych wartości humanistycznych.

· Sofokles - (496 - 406r. p.n.e). Jego zasługą jest wzmocnienie dramatyczności akcji i nasilenie konfliktów międzyludzkich. Wprowadza postacie kobiece. Zachowało się kilka tragedii Sofoklesa, znaczniejsze są o Edypie i Antygonie.

· Eurypides - (480 - 406r. p.n.e.) pogłębia psychologię postaci i realizm akcji, a ogranicza udział chóru. Zachowało się siedem jego dzieł, m. in. o Elektrze, Ifigenii, Fedrze (Hippolicie), Medei - jak widać, bohaterami są kobiety.

Na Eurypidesie kończy się rozwój tragedii, przechodzący wyraźną ewolucję od pierwotnego półreligijnego oratorium do wykształconej tragedii świeckiej. Oratorium to widowisko religijne lub alegoryczne z muzyką. Tragedię grecką cechowały trzy jedności:

· jedność czasu - akcja rozegrać się musiała w ciągu jednej doby, a najczęściej między wschodem, a zachodem słońca;

· jedność miejsca - akcja rozgrywała się cały czas w tym samym miejscu;

· jedność akcji - jednowątkowość akcji.

Podstawowym pojęciem tragedii greckiej jest katharsis (wewnętrzne oczyszczenie), gdyż dzieło antyczne miało oddziaływać na przeżycia odbiorców. Drugą funkcją dramatu jest mimesis oznaczające naśladowanie (nie kopiowanie) rzeczywistości przez sztukę dramatyczną.

Teatr opatrzony jest trzema normami: Zasadą odpowiedniości (jedności) stylu, zasadą trzech jedności (czasu, miejsca, akcji) oraz zasadą dekorum (obowiązek pisania tragedii stylem wysokim).

Cechy dramatu:

· występowanie chóru (pełnił rolę wprowadzającego kolejnego aktora na scenę, komentował i oceniał wydarzenia);

· bohaterowie pochodzili z wyższych sfer;

· tytuł to często imię głównego bohatera;

· zasada trzech jedności;

· ilość osób nie przewyższała trzech.

 

Tragizm jako kategoria estetyczna /istota konfliktu tragicznego, wina tragiczna/.

Tragedia była najwyżej cenionym przez starożytnych gatunkiem literackim. Bohaterowie tragedii znajdują się w sytuacji trudnej, są uwikłani w konflikt między własnym działaniem a siłami wyższymi: losem, prawami historii, interesem społecznym, normą moralną, ślepymi prawami natury. O sytuacji bohaterów tragicznych w literaturze greckiej decydowało przeznaczenie, los, fatum. Ludzie starożytni wierzyli, że każdy byt ma przydzielony przez odwieczne prawo los; nad jego przebiegiem czuwały boginie - Mojry (u Homera) lub rzymskie Parki.

Istotą tragedii jest konflikt tragiczny. Polega on na istnieniu przeciwstawnych, równorzędnych racji, między którymi nie sposób dokonać wyboru; każde posunięcie bohatera zbliża go do katastrofy.

W tragedii greckiej losy bohatera układają się często tak, że popełnia on "nieszczęśliwe zbłądzenie"; bohater nie wie, że popełnia zbrodnię lub czyn niegodny. Takie przeciwieństwo między samoświadomością bohatera a jego rzeczywistą sytuacją nazywamy ironią tragiczną lub ironią dramatyczną.

Z tragedii greckiej wywodzi się pojęcie tragizmu. Jest to kategoria estetyczna, czyli swoista jakość dzieła. Wywołuje tę jakość szczególny sposób konstrukcji losów bohaterów, usytuowanych w nierozwiązywalnym konflikcie tragicznym - w konflikcie wartości i konieczności. Bohater, niezależnie od siły charakteru, od szlachetnych intencji, sprowadza na siebie zgubę - śmierć lub klęskę. Tragizm łączy się ze wzniosłością, realizować się może w różnych utworach literackich, ale szczególnie charakterystyczny jest dla tragedii.

Dramat antyczny - rodzaj lteracki, powstały w starożytnej Grecji, wywodzący się z pieśni pochwalnych, śpiewany w czasie misteriów dionizyjnych. Rozwinął się około V w. p.n.e.

Koncepcja tragizmu

hibris,ate (pycha, zaślepienie)-hamatia (omyłka tragiczna) - pathos (czyn tragiczny) - katastrophe (katastrofa) - gnosis (wiedza)- katharsis (oczyszczenie)

Funkcje dramatu:

1. wywołanie u widza wstrząsu uczuciowego, czyli katharsis, spowodowanego przez uczucia litości, trwogi, które mają towarzyszych widzowi w czasie obcowania ze sztuką.

2. odzwierciedlenie rzeczywistości - wyniesienie wniosków dla siebie

Cechy tragedii antycznej:

3. zasada trzech jedności

4. istnienie chóru

5. zasada dekorum

6. bohaterowie to wybitne jednostki

7. tytuł od imienia głównego bohatera

8. zasada jedności estetyki

Funkcje chóru:

1. dopowiadanie zdarzeń preakcji

2. nastrój liryczny

3. wspomaga tworzenie napięcia emocjonalne - uprzedza fakty

Pytanie 8

Epos antyczny i jego kontynuacje

 

 Homer - autor "Iliady" i "Odysei". Jego ojczyzną była Azja Mniejsza. Prawdopodobnie żył na przełomie IX i VIII w. p.n.e. Pochodził z Chios.

- Epos (epopeja) - wielki poemat epicki opiewający potęgę bohaterów, opowiadający o losach społeczeństw w przełomowej dla niego chwili. Akcja eposu dzieje się zwykle na dwóch płaszczyznach. Zwykle utwór wierszowany, którego cechuje duża liczba epizodów tworzących tło społeczno - obyczajowe epoki, oraz podniosły, uroczysty styl bogaty w ozdobne inwokacje, epitety, porównania.

Przykłady epopeji: "Odyseja", "Iliada", "Eneida" (czyli wędrówka Eneasza), "Pan Tadeusz".

- Aojdos - poeta wędrowny, wędrujący po starożytnej Grecji.

- Unitarysta - człowiek wierzący w istnienie Homera.

- Retartacja - opóźnienie, chwilowe powstrzymanie akcji, mające na celu utrzymanie czytelnika w napięciu.

Iliada - przedstawia fragment 10-letnich zmagań Greków pod Troją. Artyzm Homera polega na umiejętności ukazywania w skondensowanej formie dziejowego starcia dwóch potęg starożytnych. Akcja eposu rozpoczyna się w dziesiątym roku wojny i toczy przez około miesiąc. Punktem wyjścia akcji jest spór Achillesa z Agamemnonem o brankę Bryzeidę, który prowadzi do poważnych konsekwencji: zagniewany heros odstępuje wojska greckie powodując znaczne straty i dopiero po śmierci przyjaciela - Patroklosa bohater powraca na plac boju. Stacza zwycięski pojedynek z Hektorem, wspomagany przez Atenę. Achilles początkowo bezcześci zwłoki, ale wzruszony błaganiem króla Troji - Priama, wydaje ciało Trojanom. Uroczystości pogrzebowe na cześć Hektora zamykają opowieść.

Opowieść o próbach zdobycia Ilionu ujęta została w 24 księgach. Otwiera ją inwokacja do Muzy, zamyka finał opisu pogrzebu Hektora. Ważny wątek eposu stanowią interwencje bogów w toczącą się walkę, ich narady oraz spory. Jednak nawet bogowie nie mogą zmienić wyroków Fatum.

Ideał wojownika achajskiego:

1. potężna budowa fizyczna (piękno ludzkiego ciała - kanon)

2. roztropność, racjonalizm, konkretność

3. honorowy, odważny w boju

4. spryt ( cecha bardzo ceniona - Odyseusz)

5. patriotyzm

Wojownicy: Achilles, Hektor, Agamemnon, Diomedes, Ajas Telamonida, Ajas - syn Ojneusa, Idomeneus, Meryjon, Eurypylos, Toas Andrajmonida, Odyseusz

Odyseja - Ukazuje dzieje wędrówki Odyseusza, powracającego z wojny trojańskiej do rodzimej Itaki. W pierwszych czterech pieśniach poeta przedstawia walkę żony Odysa, Penelopy z zalotnikami, współczucie bogów, którzy postanawiają zakończyć tułaczkę bohatera i przysposobić jego syna, Telemacha do wielkich czynów. Kolejne 20 pieśni maluje dzieje powrotu Odysa, jego wspomnienia z podróży, przybycie na Itakę, powrót do domu w przebraniu i krwawą zemstę zgotowaną rozzuchwalonym zalotnikom. Na zakończenie bohater i jego syn godzą się ze swym ludem, wspierani przez bogów.

"Odyseja" to pierwszy w historii romans, opowiadający o rozstaniu i spotkaniu po latach kochających się małżonków.

Cechy charakterystyczne eposu homeryckiego

1. liczne opisy, bardzo plastyczne, szczegółowe

1. obiektywizm

1. obecność inwokacji

1. ingerowanie bogów w świat ludzki

1. styl utworu podniosły i uroczysty, chwilami patetyczny

1. specyficzna charakterystyka bohaterów i ich idealizacja

1. regularność występowania mów bohaterów

1. wiersz rytmiczny (heksametr)

1. porównania homeryckie

1. rozmach epicki polegający na pięknym, plastycznym opisie zdarzeń

1. psychologiczne charakterystyki bohaterów

pytanie 9

9. Bogactwo tematyczne i formalne liryki greckiego antyku.

Lirycy starożytnej Hellady

Tematyka wierszy Tyrteusza (liryka tyrteńska)

Tworzył w VII w.p.n.e. Pisał patriotyczne elegie. Od imienia poety wywodzi się termin tyrteizm. Poezja tyrtejska - patriotyczna, nawiązująca do walki. Porzucenie ziemi ojczystej uważał za rzecz niegodną. Napisał pięć ksiąg zawierających pieśni wojskowe, marszowe i elegie o charakterze politycznym. Według legendy poeta ten natchnął swoimi pieśniami Spartan do zwycięskiej walki. Napisał np.: „Rzecz to piękna”.

Subtelność analizy uczuć - Safona

Tworzyła na przełomie VII i VI w.p.n.e. Była najwybitniejszą poetką starożytnej Grecji. Mieszkała na wyspie Lesbos, gdzie zajmowała się wychowaniem muzycznym skupionych wokół niej dziewcząt. Napisała dziewięć ksiąg, które obejmowały pieśni weselne, miłosne, hymny i modlitwy. Jej wiersze są pełne poetyckiego uroku i wdzięku. Sławią przyjaźń, miłość i życie, które dostarcza twórczych przeżyć i wzruszeń. Źródłem owych przeżyć jest obcowanie z poezją, bez której człowiek skazany jest na miernotę i pustkę.

Anakreont - autor utworów biesiadnych

Tworzył utwory o tematyce miłosnej i biesiadnej. Opiewają radość życia i urok beztroskich zabaw. Bożka miłości Erosa traktuje jako dobrego kompana, którego towarzystwo się lubi, ale nie zawsze trzeba go traktować poważnie.

Anakreontyk charakteryzuje:

1. postawa żartobliwego dystansu

2. konwencjonalna gra miłosna

3. flirt

4. charakterystyczny obraz, motyw

Dorobek literacki Symonidesa

W wierszach przedstawia filozofię uczącą przyjmowania życia takim jakim jest. Odradza nadmierną toskę o przyszłość, której nikt nie zna. Każdy dzień może przynieść zmiany na lepsze lub gorsze, zniweczyć wszelkie osiągnięcia i zamierzenia. Znany jest jako piewca władców, uroczystości dworskich. Autor pieśni chóralnych i epigramatów, hymnów, elegii i słynnych trenów. Napisał np.: „Los”.

9a. Mała antologia liryki antycznej.

Tyrtajos - (VII w. p.n.e.) imię poety (bardziej znane w brzmieniu łacińskim: Tyrteusz) przeszło do historii jako symbol poety bojownika. Elegie patriotyczne Tyrtajosa zagrzewały Spartan do walk zaborczych z Meseńczykami. Z pięciu ksiąg jego twórczości zachowało się do naszych czasów ok. 150 wersów. Od imienia poety wywodzi się termin tyrteizm lub poezja tyrtejska czyli poezja patriotyczna, nawołująca do walki, opiewająca bohaterstwo.

Safona - (VII/VI w. p.n.e.) największa poetka starożytnej Grecji, żyła na wyspie Lesbos. Z bogatej twórczości poetki (9 ksiąg, ok. 9000 wersów), obejmującej pieśni weselne, hymny, modlitwy, pieśni miłosne, zachowało się w całości kilka utworów i sporo fragmentów. Cenili jej talent starożytni, mówili o niej po prostu "poetka". Stworzyła pewien układ wersów w strofie zwany strofą saficką: 11 zgł(5+6) - średniówka po piątej sylabie, 11 zgł, 11 zgł, 5 zgł.

Anakreontyk - (VI w. p.n.e.) piewca wina i miłości, związany jest ściśle z życiem dworskim władców. Wdzięczna poezja Anakreonta znalazła wielu naśladowców: postawa żartobliwego dystansu, konwencjonalnej gry miłosnej, flirtu, charakterystyczne obrazy i motywy, np. topos miłości (walka z Erosem na pięści lub Eros rzucający kolorową piłką w przyszłego amanta) - wszystkie te elementy złożą się później na gatunek nazwany od imienia poety anakreontykiem.

Symonides - (VI/V w. p.n.e.) autor pieśni chóralnych, uprawiał różne gatunki liryczne; znany jest jako piewca władców i uroczystości dworskich. Starożytni cenili go za umiejętność wzbudzenia litości i szlachetny patos. Symonides jest także autorem licznych epigramatów.

1

13

---