R E N E S A N S

Ramy czasowe

WŁOCHY

Początek: przełom XII i XIV w.

Koniec: XVI w.

EUROPA

Początek: XV w.

Koniec: XVI w.

pytanie

Renesansowa koncepcja człowieka i życia w renesansie

CZŁOWIEK RENESANSU I JEGO SPRAWY

WZORCE OSOBOWE OKRESU ODRODZENIA

“ŻYWOT CZŁOWIEKA POCZCIWEGO” MIKOŁAJ REJ

Jest to utwór parenetyczny czyli propagujący pewien typ osobowości, który ma być wzorem cnót dla czytelników współczesnych autorowi. W tym przypadku ideałem jest szlachcic, właściciel dóbr ziemskich, wiodący prawy i spokojny tryb życia. Rej podaje wiele pouczeń jak wychowywać młodego człowieka. Autor kładzie nacisk na wiek dojrzały. Według niego szlachectwo to nie tylko powód do chwały i wyróżnienie, ale obowiązek, który nakłada człowiekowi herb , powinność wobec ojczyzny i szereg cnót. Rej pokazuje to prezentując też scenki negatywne. Wyśmiewa naśladowców obcej mody, pretensjonalność i snobizm szlachciców zapatrzonych na inne kraje. Proponuje on szlachcicowi spokojny tryb życia w posiadłości wiejskiej, korzystanie z wszelkich dóbr, jakie przynoszą kolejne pory roku (zbiór owoców jesienią, rybołóstwo, a zimą polowania...). Rej nie stroni od analizowania kwestii życia człowieka (dobór małżonków, praca, rozrywka, obowiązki obywatelskie). Poczciwy ziemianin prowadzi pogodny tryb życia, nie boi się starości ani śmierci. [stoicyzm - spokój, umiar, cnotliwe życie w zgodzie z naturą i rozumem, rozplanowanie bez zbytnich namiętności][epikureizm: nie zakazuje on pełnego korzystania z dóbr natury i wsi, namawia do czerpania rozrywek, przyjemności wynikające z życia zapobiegliwego i gospodarnego człowieka poczciwego.

•KSIĘGA I

Opowiada o młodości, kładzie nacisk na wychowanie, moralność i obyczajowość. Nie mówi o nauce. Zabawy, ćwiczenia cielesne. Po dzieciństwie może znaleźć się na możnym dworze (uczyć się) lub iść do wojska będzie ono go uczyło pożytecznych zachowań (oszczędność, rzemiosło rycerskie, cierpliwość, pokora wobec niewygodności, życie towarzyskie). Następnie powinien wrócić do domu, ożenić się i wieść życie rodzinne.

•KSIĘGA II

Szlachcic powinien być cnotliwy. Szlachectwo bowiem zależy od życia, a nie od urodzenia. Nie należy być pysznym, egoistycznym i trzeba dbać o wartości moralne. Na wszystko jest czas i miejsce. Życie ma być zgodne z rytmem natury. Natura wyznacza kolejność prac gospodarczych. Kontakt z naturą doskonali estetyczność i moralność.

•KSIĘGA III

Suma rozważań nad dostojeństwem, powagą wieku starczego. który otoczony jest czcią, szacunkiem, miłością, jest autorytetem i doradcą.

IDEAŁY ŻYCIOWE KOCHANOWSKIEGO WYRAŻONE W JEGO FRASZKACH I PIEŚNIACH

“Stateczny umysł...”

Przestrzega przed popadaniem w skrajność, dystans przed szczęściem i nieszczęściem. Należy cieszy się życiem i nie myśleć o śmierci, która dopadnie każdego. Należy spędzać dni wesoło i pogodnie. Człowiek powinien pozostawić coś po sobie potomnym. Jest to antyczny stosunek do życia.

“Patrzaj jako śnieg po górach się bieli...”

Refleksja nad przemijającym życiem. Nie należy poddawać się losowi, przeciwstawić się nieszczęściu. Jeśli człowiek sam sobie pomaga to Bóg go chroni. Ukazanie nie trwałości ludzkich dokonań i życia. Należy pogodnie, śmiało i z wiarą w dobro iść przez życie. Doceniać w jego wartości.

“Nie wierz fortunie...”

Ostrzeżenie o zmienności losu. W jednej chwili można stracić wszystko. Przestroga przed fałszywymi przyjaciółmi, których obchodzą pieniądze przyjaciela. Krytyka ludzi pieszczących się z bogactwem. Największym skarbem jest cnota, która nie zależy od losu. Uznawanie wartości życia, dobroci, mądrości, szlachetności.

“Nie porzucaj nadzieje...”

Ukazanie chwiejności i nie stabilności losu. Nie należy się jednak poddawać, bo kieruje nami Bóg i Fortuna. Należy mieć nadzieję na lepsze jutro, cieszyć się życiem - afirmacja życia. Los jest zmienny, można wszystko stracić lub wszystko zyskać. Przemija to co dobre i to co złe. Umiar we wszystkim. Rozumnie i pokornie przyjmować to co jest nam przeznaczone.

“Miło szaleć, kiedy czas po temu...”

Należy korzystać z życia, wolną chwilę przeznaczyć na zabawę, ale należy zachować umiar, bo nie zawsze jest na to odpowiedni czas i miejsce. Uznaje wartość jedzenia, picia i tańca. Nawołuje do zabawy, cieszenia się życiem, do zapomnienia o różnicach stanowych. Należy poświęcić się całkowicie zabawie. Człowiek jest panem chwili, a o przyszłości decyduje Bóg. Radość z życia. Przy zabawie należy zapomnieć o waśniach i sporach.

“O żywocie ludzkim”

Fraszka ta mówi o przemijalności ludzkiego istnienia i ludzkich spraw. Treść nawiązuje do filozofii stoickiej. Daremność walki z Fortuną z ludzkim losem. Nieubłagalne przemijanie życia jest nieodłączną cechą ludzkiej egzystencji.

“Na lipę”

Ukazana jest tu zaduma nad urokami świata i piękna przyrody, pochwała odpoczynku na łonie natury. Arkadyjska natura dostarcza człowiekowi różnych pożytków. Daje ludziom ukojenie, beztroskie bytowanie i szczęście.

“Do gór i lasów”

Znajdujemy tu humanistyczną akceptację życia i świata oraz pochwałę Carpe diem. “Dalej co będzie? Srebrne w głowie nici, a ja z tym trzymam, to co w czas uchwyci.

“O doktorze hiszpanie”

Omówione - biesiady

“O miłości”

Ukazuje on potęgę miłości. Miłość jako uczucie nadające sens ludzkiemu życiu. Oraz miłość jako flirt, gra miłosna, pełna renesansowego humoru i radości życia.

“Ku muzom”

Pragnie przetrwać w pamięci potomnych.

pytanie

17.Filozoficzne inspiracje w twórczości Kochanowskiego.

Jan Kochanowski nawet wspó³czesnym ludziom mo¿e zaimponowaæ rozleg³oœci¹ swych zainteresowañ i wykszta³ceniem. Jest z pewnoœci¹ najwybitniejszym twórc¹ epoki renesansu. Kochanowski czerpa³ inspiracje z wielu pr¹dów filozoficznych i motywów w swoich utworach.

Kochanowski poświęca swe utwory głównie postawie życiowej, filozofii przez siebie wypracowanej, łączącej elementy filozofii antycznych i jemu współczesnych. Utwory literackie Kochanowskiego są odbiciem wewnętrznych przeżyć autora, są jego spojrzeniem na świat. Było to zgodne z duchem epoki, w której człowiek stał się ośrodkiem zainteresowania. Łączy więc filozofie starożytne z renesansowym spojrzeniem na rolê cz³owieka w świecie. Tak¹ postawę przyj¹³ w peoniach, w których nie tylko chwali harmoniê świata, ale również daje rady dotycz¹ce ¿życia cz³owieka (np. "Pieœñ IX"). "Mi³o szaleæ kiedy czas po temu" - nale¿y cieszyæ się życiem, bawić się przy suto zastawionym stole i pełnym dzbanie wina. Zabawie należy oddać się całkowicie zgodnie ze starożytną horacyjską zasadą "carpe diem" (chwytaj dzień). Kochanowski pojmował humanistyczny ideał szczęścia jako możliwość oddawania się ulubionym zajęciom, życzliwość wobec innych ludzi, możliwość osiągnięcia wewnętrznej harmonii. Powtarza wciąż, że w życiu ludzkim najważniejsze są cnota i czyste sumienie.

Zaduma nad sensem życia, głęboka i filozoficzna - w dwóch fraszkach pod tym samym tytułem "O żywocie ludzkim". W pierwszej z nich poeta porównał życie ludzkie do teatru marionetek, w którym wszystko jest ulotne i przemijające, nie warto więc o nic zabiegać, ponieważ każdego i tak czeka taki sam koniec. Podobnie w drugiej. Poeta zwraca się tu do Boga, który obserwuje ludzką walkę o dobra doczesne. Poeta odcina się od tego mówiąc: "Niech drudzy się za łby chodzą, a ja się dziwuję". Doktryny filozoficzne czerpie z antyku (głównie

stoicyzm i epikureizm). W pieśni "Nie porzucaj nadzieje" - spokrewnione z filozofią stoicką, według której należy jednakowo przeżywać chwile radości, jak i smutku. Wpływ Horacego - "carpe diem" (patrz wyżej). Poza ukazaniem własnego światopoglądu, nie krył także swych uczuć, często wyrażał podziw i uwielbienie dla ukochanej. Ale człowiek renesansu miał być świadomy swoich uczuć i panować nad nimi. Należy rozumnie przeżywać wszystko, co człowiekowi przyniesie los (Pieśń XI "Nie porzucaj nadzieje"). Kochanowski miał świadomość odrębności własnej twórczości. Z antyku zaczerpnął przekonanie o wyjątkowości jednostki obdarzonej talentem poetyckim. Pozwala mu to na osobiste, indywidualne podejście do wielu spraw. Poeta staje się człowiekiem głębokiej świadomości społecznej (świadczą o tym pieśni "O dobrej sławie", "O cnocie", traktujące o

powinnościach wobec narodu). Jest człowiekiem znającym wartość rozumu ludzkiego i mimo że często sugerował się starożytną poezją Homera czy Cycerona, to ciągle był otwarty na wszelkie nowoczesne prądy kulturowe. "Treny" - dramat filozofa.

pytanie

18.Uniwersalizm trenów

. Tren - wiersz żałobny, lament, żal, epitafium, epicedium

"Treny" wydane po raz pierwszy w 1580 roku nie miały tytułów poza trenem XIX, który nosi tytuł "Sen". Przyczyną napisania "Trenów" była śmierć najmłodszej córki Kochanowskiego, Urszulki, dziecka bardzo uzdolnionego, niejednokrotnie nazywanego przez ojca słowiańską Safoną. Jej śmierć przyszła nagle, niespodziewanie w 1579 roku. "Treny" przedstawiają obraz ojcowskiego bólu i żalu. Jednak przypuszcza się, że nie powstały one od razu. Jako pierwsze zostały napisane treny środkowe zbioru, najbardziej wzruszające i tragiczne w odbiorze jako bezpośrednia reakcja na śmierć ukochanego dziecka.

Treny pisano już w starożytności. Najczęściej poeci opiewali w nich zalety zmarłych, wielkich ludzi. Jednak niejednokrotnie wyrażone w nich uczucia były sztuczne, gdyż ich autorzy nie znali często ludzi, o których pisali zazwyczaj na zamówienie. Tymczasem "Treny" Jana Kochanowskiego znacznie różnią się od innych. Po pierwsze napisane były przez ojca, a po drugie poświęcone były nikomu nie znanej małej dziewczynce. Przedmiotem lirycznym nie jest zmarły tylko autor, cierpiący ojciec. "Treny" były okazją do wypowiedzenia własnych myśli i sądów.

Uniwesalizm trenów polega na przestawieniu akcentów dotyczących podmiotu żalu. Poeta w przeciwieństwie do klasycznego trenu nie opiewa śmierci bohatera, czy innej ważnej osoby. Z poetą utożsamić się może każdy czytelnik, który stracił swojego bliskiego.

„Ludzkie przygody, ludzkie noś”

pytanie 19

19. Odprawa posłów greckich oryginalną tragedią w duch antycznym

Renesansowi twórcy byli olśnieni starożytną kulturą jako całością. Antyk określił renesans, stał się głównym źródłem tej epoki. Najświatlejsze umysły epoki studiowały historię starożytnych, ich dorobek literacki, filozoficzny oraz języki.

Jan Kochanowski uchodzi za najwybitniejszego twórcę epoki odrodzenia, gdyż dbał on o artyzm języka, kształt swojego stylu i formę uprawianych gatunków, a nade wszystko posiadł wszechstronną wiedzę. Jego obfita twórczość nierozerwalnie łączy się z antykiem:

W tragedii humanistycznej "Odprawa posłów greckich" - treść utworu nawiązuje do mitu trojańskiego, który był często wykorzystywany przez tragików greckich - tym samym pisarz nawiązuje do wydarzeń z "Iliady" Homera.

Historia wojny trojańskiej była powszechnie znana ludziom XVI wieku. Treść dramatu stanowi tylko kostium historyczny, maskę (pretekst), pod którą autor ukrył ważne współczesne problemy polityczne. Rozważył problem: kiedy państwo jest silne, a kiedy słabe. Sens rozważań autora ma charakter uniwersalny (dotyczy każdego państwa w każdym czasie), jednak najbardziej interesuje Kochanowskiego Polska XVI wieku, wówczas jeszcze silna

i znacząca w Europie, ale już z pierwszymi przejawami słabości. Kochanowski chciał więc przestrzec rodaków przed tym, że niewłaściwa polityka może doprowadzić do upadku państwa, tak jak Troję. W tekście są fragmenty świadczące o takich intencjach autora.

1. Druga wypowiedź chóru ("Wy, którzy pospolitą rzeczą władacie") jest skierowana do rządzących państwem i zawiera pouczenie, jak mają sprawować powierzoną im władzę. Winni wyrzec się myśli o osobistych korzyściach i troszczyć się o dobro publiczne. Na zakończenie poeta przestrzega, że występki rządzących prowadzą państwo do zguby.

2. Opis narady trojańskiej wzorowany na polskich sejmach (świadczy o tym polski sposób głosowania przez rozstąpienie oraz obecność marszałków stukających o ziemię laskami). Kochanowski dostrzega i wytyka prywatę, przekupstwo (np. Iketaon), chaos, brak odpowiedzialności za losy państwa. Przeważają posłowie podobni do Aleksandra, myślącego jedynie o własnych interesach, mało zaś jest Antenorów troszczących się o państwo.

3. Wypowiedź Ulissesa (Odyseusza) zawiera krytykę zjawisk osłabiających państwo: przekupstwa, słabości rządu, braku szacunku dla prawa. W dalszej części Kochanowski ustami Ulissesa bardzo krytycznie ocenia młodzież magnacko- szlachecką przyzwyczajoną do wygód, skłonną do pijaństwa i obżarstwa, a niezdolną do żadnego wysiłku, a zwłaszcza do obrony ojczyzny. Poeta niepokoi się, czy tacy ludzie będą mogli w przyszłości rządzić państwem.

4. W wypowiedzi Kasandry Kochanowski zawarł przestrogę przed możliwością upadku państwa rządzonego tak jak w Troi.

5. W kreacjach głównych bohaterów, Antenona i Aleksandra, poeta skupił dwie spotykane wśród ówczesnej szlachty postawy wobec spraw narodowych. Pierwszy z nich uosabia patriotyzm, szlachetność, mądrość, dalekowzroczność polityczną, drugi zaś jest synonimem prywaty, nieliczenia się z dobrem państwa, realizowania własnych celów kosztem narodu.

6. Kończąca dramat wypowiedź Antenona nawołująca do wojny, choć sprzeczna z jego wcześniejszymi próbami zapobieżenia jej, jest w gruncie rzeczy wyrazem patriotycznego myślenia o ojczyźnie. Chodzi bowiem o to, by przez atak zaskoczyć wroga, osłabić go i nie dopuścić do wejścia w granice państwa.

Jednak Kochanowski nie trzyma się jednak niewolniczo założeń greckich: nie ma ty samego momentu klęski - jest tylko jej zapowiedź; bohaterowie nie są tu w sytuacji bez wyjścia (Parys może oddać Helenę, posłowie greccy mogą zadecydować inaczej); nie ma fatum - ludzie sami decydują o swym losie; Autor używa nazewnictwa Rzymskiego; nie liczy się z epoką (używa nazw typowych dla Renesansu - szlachta, Bóg, Rzeczpospolita, sejm, itp. ogólnie realia tamtejszej Polski)

WIKTOR

19. „Odprawa posłów greckich” oryginalna tragedia w duchu antycznym.

Jest to pierwsza i jedyna w polskiej literaturze oryginalna tragedia renesansowa w duchu antycznym. Napisana zosta³a wierszem sylabonicznym, w wiêkszoœci bia³ym, u¿ywanym przez tragików greckich. Utwór ten podejmuje ambitnie staro¿ytny w¹tek upominania siê Greków o uwiêzion¹ przez królewicza trojañskiego Parysa - Helenê, ¿onê króla Sparty. Kochanowski skorzysta³ jednak nie tylko z antycznego w¹tku, ale tak¿e opar³ siê na staro¿ytnych wzorcach dotycz¹cych budowy tragedii, charakteru postaci, prostoty stylu. Dramat Kochanowskiego przejawia zatem klasyczn¹ regu³ê jednoœci czasu i miejsca akcji(miejsce- rzecz siê dzieje ca³y czas na Placu Publicznym, akcja- zwê¿a siê do w¹tku politycznego, nie ma tu wyeksponowanych innych w¹tków), oraz koncentracji akcji do jednego dnia (zburzenie Troi zosta³o przedstawione w proroctwie Kasandry). "Odprawa..." sk³ada siê z 5 aktów - epizodów (gr. epeisodian), dzielonych trzema wi¹¿¹cymi siê z akcj¹ pieœniami Chóru. Nie ma natomiast pieœni wstêpnej i koñcowej. Wed³ug zasad Arystotelesa bohaterowie tragedii s¹ charakterami. Kochanowski realizuje tê zasadê obdarzaj¹c swoje postacie ogólnymi cechami spo³ecznymi. Aleksander to uosobienie prywaty, Antenor - politycznej m¹droœci i sprawiedliwoœci, Priamus - s³aboœci i niezdecydowania monarchy. Kochanowski stosuje tak¿e antyczny podzia³ utworu na cztery czêœci z punktu widzenia rozwoju zdarzeñ, czyli: protasis (zaznajomienie z tematem), epitasis (rozwój w¹tków, pojawienie siê konfliktu), katastasis (czêœæ, w której powik³anie dochodzi do szczytu) i katastrophe (niepomyœlne, tragiczne rozwi¹zanie). Powy¿sze cechy potwierdzaj¹ klasycznoœæ utworu. Istniej¹ jednak tak¿e odstêpstwa np. brak jasno okreœlonego, charakterystycznego dla tragedii greckiej konfliktu tragicznego. Nie ma te¿ g³ównego bohatera zaznaczonego piêtnem tragizmu - czyli takiego, który musi wybraæ pomiêdzy dwoma równorzêdnymi racjami.

Maj¹c na uwadze klasyczne wzorce tragedii, jakimi pos³u¿y³ siê Kochanowski w "Odprawie...", nale¿y zauwa¿yæ jej aluzyjny charakter, odnosz¹cy ca³¹ akcjê utworu do wspó³czesnej polskiej rzeczywistoœci. Utwór opowiada zatem o polskich sprawach politycznych, o wewnêtrznym roz³amie szlachty, prywacie, gadulstwie na

sejmach, braku gotowoœci bojowej. Postaæ Priamusa jest dla wspó³czesnych Kochanowskiego ostrze¿eniem przed niemoc¹ w³adzy. Istnieje równie¿ interpretacja wskazuj¹ca na treœci uniwersalne, która traktuje "Odprawê..." jako wielk¹ metaforê, ukazuj¹c¹, czym mo¿e groziæ w przysz³oœci krótkowzrocznoœæ polityczna.

pytanie

IDEAŁY ŻYCIOWE KOCHANOWSKIEGO WYRAŻONE W JEGO FRASZKACH I PIEŚNIACH

„Stateczny umysł...”

Przestrzega przed popadaniem w skrajność, dystans przed szczęściem i nieszczęściem. Należy cieszy się życiem i nie myśleć o śmierci, która dopadnie każdego. Należy spędzać dni wesoło i pogodnie. Człowiek powinien pozostawić coś po sobie potomnym. Jest to antyczny stosunek do życia.

„Patrzaj jako śnieg po górach się bieli...”

Refleksja nad przemijającym życiem. Nie należy poddawać się losowi, przeciwstawić się nieszczęściu. Jeśli człowiek sam sobie pomaga to Bóg go chroni. Ukazanie nie trwałości ludzkich dokonań i życia. Należy pogodnie, śmiało i z wiarą w dobro iść przez życie. Doceniać w jego wartości.

„Nie wierz fortunie...”

Ostrzeżenie o zmienności losu. W jednej chwili można stracić wszystko. Przestroga przed fałszywymi przyjaciółmi, których obchodzą pieniądze przyjaciela. Krytyka ludzi pieszczących się z bogactwem. Największym skarbem jest cnota, która nie zależy od losu. Uznawanie wartości życia, dobroci, mądrości, szlachetności.

„Nie porzucaj nadzieje...”

Ukazanie chwiejności i nie stabilności losu. Nie należy się jednak poddawać, bo kieruje nami Bóg i Fortuna. Należy mieć nadzieję na lepsze jutro, cieszyć się życiem - afirmacja życia. Los jest zmienny, można wszystko stracić lub wszystko zyskać. Przemija to co dobre i to co złe. Umiar we wszystkim. Rozumnie i pokornie przyjmować to co jest nam przeznaczone.

„Miło szaleć, kiedy czas po temu...”

Należy korzystać z życia, wolną chwilę przeznaczyć na zabawę, ale należy zachować umiar, bo nie zawsze jest na to odpowiedni czas i miejsce. Uznaje wartość jedzenia, picia i tańca. Nawołuje do zabawy, cieszenia się życiem, do zapomnienia o różnicach stanowych. Należy poświęcić się całkowicie zabawie. Człowiek jest panem chwili, a o przyszłości decyduje Bóg. Radość z życia. Przy zabawie należy zapomnieć o waśniach i sporach.

„O żywocie ludzkim”

Fraszka ta mówi o przemijalności ludzkiego istnienia i ludzkich spraw. Treść nawiązuje do filozofii stoickiej. Daremność walki z Fortuną z ludzkim losem. Nieubłagalne przemijanie życia jest nieodłączną cechą ludzkiej egzystencji.

„Na lipę”

Ukazana jest tu zaduma nad urokami świata i piękna przyrody, pochwała odpoczynku na łonie natury. Arkadyjska natura dostarcza człowiekowi różnych pożytków. Daje ludziom ukojenie, beztroskie bytowanie i szczęście.

„Do gór i lasów”

Znajdujemy tu humanistyczną akceptację życia i świata oraz pochwałę Carpe diem. „Dalej co będzie? Srebrne w głowie nici, a ja z tym trzymam, to co w czas uchwyci.

„O doktorze hiszpanie”

Omówione - biesiady

„O miłości”

Ukazuje on potęgę miłości. Miłość jako uczucie nadające sens ludzkiemu życiu. Oraz miłość jako flirt, gra miłosna, pełna renesansowego humoru i radości życia.

„Ku muzom”

Pragnie przetrwać w pamięci potomnych.

Inne pieśni:

dużo cech horacjańskich (sama pieśń oparta na Horacym)

epikureizm (używać życia, poznać jego rozkosze dążyć do szczęścia i carpe diem, bo wszystko przemija

stoicyzm celem życia - szczęście czyli życie zgodne z zasadami cnoty, zachowanie umiaru i spokoju, męstwo i cnota, dobra sława, to gwarantuje czyste sumienie, wewnętrzny spokój; największym szczęściem zachowanie harmonii ducha; rozterki pozbawiają szczęścia;

na przeszkodzie szczęściu stoi fortuna (los) - nieprzewidywalne przeciwności losu, nieszczęścia; trzeba zachować dystans. Zło i tak przeminie, jak przemija zima (pora śmierci i zastoju) i następuje wiosna (odrodzenie życia)

ważny stosunek do natury, ważny element - kontakt i życie w zgodzie z przyrodą.

mądry odrzuca dobra doczesne oferowane przez los: bogactwa i urzędy, chciwość wrogiem; tu ważna idea złotego rodka - tyle ile trzeba. Wartością najwyższ± cnota i moralność; przejawem cnoty - patriotyzm;

Pieśń świętojańska o Sobótce, Wsi spokojna, wsi wesoła

tu pojawia się pochwała życia na wsi, blisko natury; przeciwstawienie życiu kupieckiemu i dworskiemu; pokazane przyjemności i pożytki z życia na wsi, dary jakie daje w obfitości natura; organizacja życia przez pory roku; pochwała życia rodzinnego, troskliwej matki, przemienności naturalnej pokoleń, przekazywania wiedzy. Ł±czy w sobie chłopskie życie z przywilejami szlachty.

Całość nie znajduje potwierdzenia w rzeczywistości (ciężki los chłopa pańszczyźnianego).

Jest też koncepcja poety: poezja zapewni nieśmiertelność człowiekowi jako jednostce wyróżniającej się;

Wiktor II wersja:

Cz³owiek- g³ówne has³o z epoki renesansu, poezja o nim i dla niego.

Kochanowski poœwiêca swe utwory g³ównie postawie ¿yciowej, filozofii przez siebie wypracowanej, ³¹cz¹cej elementy filozofii antycznych i jemu wspó³czesnych. Utwory literackie Kochanowskiego s¹ odbiorem wewnêtrznych prze¿yæ autora, s¹ jego spojrzeniem na œwiat. By³o to zgodne z duchem epoki, w której cz³owiek sta³ siê oœrodkiem zainteresowania. Tak¹ postawê przyj¹³ w pieœniach, w których nie tylko chwali harmoniê œwiata, ale i równie¿ daje rady dotycz¹ce ¿ycia cz³owieka (np.: „Pieœñ IX”)- nale¿y cieszyæ siê ¿yciem i bawiæ zgodnie ze staro¿ytn¹ horacyjsk¹ zasad¹ „ carpe dijen”- Kochanowski pojmowa³ humanistyczny idea³ szczêœcia jako mo¿liwoœæ oddawania siê ulubionym zajêciom, ¿yczliwoœæ wobec innych ludzi, mo¿liwoœæ osi¹gniêcia wewnêtrznej harmonii.

Zaduma nad sensem ¿ycia, g³êboka i filozoficzna- w dwóch fraszkach pod tym samym tytu³em „O ¿ywocie ludzkim”. W pierwszej z nich poeta porównywa³ ¿ycie ludzkie do teatru marionetek, w którym wszystko jest ulotne i przemijaj¹ce, nie warto wiêc o nic zabiegaæ, poniewa¿ ka¿dego czeka i tak taki sam koniec. Podobnie w drugiej. Poeta zwraca siê tu do Boga, który obserwuje ludzk¹ walkê o dobra doczesne. Poeta odcina siê od tego. Doktryny filozoficzne czerpie z antyku (g³ównie: stoicyzmu i epikureizmu). W pieœni „Nie porzucaj nadzieje”- spokrewnione z filozofi¹ stoick¹ wed³ug której nale¿y jednakowo prze¿ywaæ chwile radoœci jak i smutku. Cz³owiek renesansu mia³ byæ œwiadomy swoich uczuæ i panowaæ nad nimi. Nale¿y rozumnie prze¿ywaæ wszystko, co cz³owiekowi przyniesie los ( pieœñ XI „Nie porzucaj nadzieje”)

pytanie

22. Omów twórczość Mikołaja Reja i przedstaw jego znaczenie dla literatury polskiej

Mikołaj Rej z Nagłowic ( 1505 - 1569 ) pochodził z bardzo bogatej rodziny szlacheckiej. W młodości niechętnie uczęszczał do szkół, nie otrzymał starannego wykształcenia. Potem stał się samoukiem. Uczestniczył w sejmach i sejmikach. Zaaranżował "Ruch egzekucji praw". W 1543r. przeszedł na kalwinizm, sympatyzując z ruchem reformatorskim.

Rej ma pochodzenie sarmackie. Sarmata to szlachcic-rycerz. Człowiek poćciwy to szlachcic-ziemianin. Sarmata: przodkowie (dawność rodu), klejnot (pieczęć - pierścień), herb i zawołanie. Godność szlachcica: tradycja, poszanowanie dobrych obyczajów, zachowanie wszelkich cnót "przystojnych" temu stanowi.

Spuścizna literacka Reja:

• wiersze - tzw. "figliki" ( Rej to facecjonista ® facecja - żart, opowiastka, figiel ).

• dialogi - np. "Krótka rozprawa między trzema osobami: panem, wójtem i plebanem" napisana w 1543r.

• dramaty - "Kupiec" , "Żywot Józefa" ( miały charakter średniowiecznych moralitetów ).

• zbiór kazań kalwińskich - "Postylla"

• inne utwory - "Zwierciadło" , "Żywot człowieka poćciwego"

Elementy radykalizmu społecznego w krytycznym obrazie stosunków społecznych panujących w Rzeczpospolitej w XVI w.

( "Krótka rozprawa...").

1. Utwór ten wydał pod pseudonimem Ambroży Korczbok Rożek.

2. Bohaterami utworu są przedstawiciele trzech stanów: pan (szlachty), wójt (chłopów), pleban (duchowieństwa). Pełni± oni funkcje reprezentatywne.

3. Wymowa ideowa

Duchowieństwo nadużywa swej władzy i możliwości. Księża rzadko odprawiaj± msze, odrzucaj± reguły jakimi powinni kierować się w swoim powołaniu (pijaństwo, nadmiar jedzenia i rozrywek).

Chłopi płacą za duże podatki na rzecz szlachty i kościoła (dziesięciny, odpusty, święta kościelne).

Szlachta skłócona. Długo obraduje, ustala uchwały zgodne tylko z jej interesami, a nie interesami Rzeczpospolitej. Walka o urzędy.

Chłopi cierpią biedę. Nie mają co jeść, z czego płacić podatków.

Przekupstwo urzędników i sędziów, zabieganie szlachty o własne korzyści.

Parenetyczny wzorzec szlachcica i ziemianina w "Żywocie człowieka poćciwego" Mikołaja Reja.

"Parenetyczny" - mający charakter moralizatorski, dydaktyczny i pouczający.

Geneza i analiza fragmentów: "Żywot..." był częścią "Zwierciadła", które ukazało się w Krakowie w 1567r. Zawarł tu autor swoje przemyślenia, obserwacje, egzempla dotyczące życia typowego szlachcica polskiego jako człowieka żyjącego zgodnie z naturalnymi prawami i będącego nieodłącznym elementem świata. Wszystko jest uporządkowane: od dzieciństwa, przez młodość aż do wieku dojrzałego i starości; co odpowiada porom roku: wiośnie, lecie, jesieni i zimie. Rej w "Żywocie..." gani postępki nieobyczajne, a nagradza dobre. Prawdziwe szlachectwo polega na przestrzeganiu kodeksu moralno-etycznego a nie sygnetach, herbach czy pijatykach. Rej ostrzega przed zgubną "szarą pyszką", pod którą ukrywa się głupota, małostkowość, obłuda, niemoralność. Szlachta i ziemiaństwo żyją w rytm cyklicznych zmian pogody. Dlatego muszą znać się na pracach w polu i przestrzegać ich wykonywania, a wtedy przyroda nagrodzi ich trud obfitymi plonami. Ogólne przesłanie: "Nie leniuchuj, ale w każdym momencie życia staraj się być lepszym, mądrzejszym i pracowitszym" ( są to główne hasła protestantyzmu ).

Podsumowanie Reja. Nasz "Dante w sarmackim kontuszu" sam będąc szlachcicem nie przywiązywał wagi do szczególnego intelektualnego rozwoju, umysłowych wartości. Zwracał uwagę na praktyczność, użyteczność, umiejętności szlachcica, na jego stosunek do praw przyrody, innych stanów. Zalecał poczciwe życie (naturalnie życie szlachecko- rycerskie - udział w turniejach, zabawach, sztuka dyskusji, których to mieli "zażywać" młodzi na pańskich dworach. Rej dając liczne egzempla (przykłady) poucza, gani, chwali oraz wskazuje właściwszą drogę postępowania.

Język Reja.

potoczny, rozwlekły, "przecięty"

prostacki, niekiedy wulgarny, dosadny

barwny

liczne zdrobnienia i powtórzenia

długie, złożone zdania

zapytania

przykłady z życia wzięte

dydaktyzm i utylitaryzm

wyliczenia

zwroty bezpośrednie do czytelnika

wypowiedzi krytyczne często satyryzujące

"kulawe" rymy i anakoluty ( zdania nieprawidłowo zbudowane )

styl indywidualny Reja

- zdrobnienia (np. waluneczki, wirydażyki)

- zwroty do czytelnika

- zdania wielokrotnie złożone

- zaczynanie frazy od A (z Biblii)

- orzeczenie na końcu zdania (z łaciny) (też z Biblii)

- pytania retoryczne i zdania wykrzyknikowe

- dowcip rubaszny

- charakterystyczne słowa: chędożyć, a wszakoż ( Rej często ich używa )

„ niechajże wrzdy postronni znają, że Polacy nie gęsi i swój język mają”

pytanie

23. Szekspir twórcą dramatu nowożytnego

Cechy dramatu szekspirowskiego:

1. rezygnacja z trzech jedności

2. wprowadzenie tzw. stylu niskiego( język) oraz osób niskich

3. pomieszanie wzniosłości i tragizmu z komizmem i humorem

4. bohater szeksp. jest bardzo dynamiczny i łatwo popada w emocjonalne skrajności (niektórzy twierdzą są tojuż przejawy Baroku -tajemniczy , wzniosły, niejasny)

5. Ponadczasowość:

• Szekspir pozostaje nalpopularniejszym twórcą dramatu. Jego sztuki są wystawiane i filmowane, a także uważane za esensję teatralności ( Hamlet)

• słynne adaptacje filmowe przenoszone w inne czasy

• Romeo i Julia

• Ryszard III- okres I wojny światowej

• Hamlet

Makbet

· zerwanie z zasadą trzech jedności, kompozycja wielowątkowa, postacią łączącą jest Makbet i jego losy,

· brak jedności estety,

· na scenie może występować większa liczba osób. Obecność świata fantastycznego. Zmienność nastrojów, sceny zbiorowe. Brak chóru. Rola przyrody, elementy dźwiękowe i kolorystyczne: burza, krew. Historyzm w dramacie, wykorzystanie kronik Anglii, Szkocji i Irlandii.

 

Hamlet Szekspira

- odrzucenie zasady trzech jedności

· jedność czasu: akcja rozciągnięta w czasie,

· jedność akcji: wątki równoległe: zdobycie władzy, miłość, epizody,

· jedność miejsca: nie zachowana, np. statek,

- występowanie scen zbiorowych i monologów (w nich najpełniej poznajemy Hamleta),

- zerwanie z jednością estetyki,

- przemieszanie scen tragicznych i komicznych,

- obecność postaci nadprzyrodzonej, której obecność ma wpływ na akcję,

- podział na akty i sceny,

- najważniejszym problemem w dramacie jest osobowość bohatera, jego rozterek i problemów sprawiedliwości, winy i kary,

- wprowadzenie teatru w teatrze: wystawienie dramatu w "Hamlecie" - scena przełomowa, ujawnia się wina Klaudiusza, chęć wysłania Hamleta do Anglii.

 

WIKTOR WERSJA II

23.Szekspir twórc¹ dramatu nowo¿ytnego.

William Szekspir zapisa³ siê w historii teatru jako twórca nowo¿ytnego dramatu, utrzymanego w stylu tzw. dramatu el¿bietañskiego. Jego najwa¿niejsze cechy to

1. Szekspir odszed³ od klasycznej zasady trzech jednoœci, jego dramaty wykracza³y poza limit 24 godzin, akcja rozgrywa³a siê w wielu miejscach, zrezygnowa³ z analizowania tylko jednego w¹tku.

2. Wprowadzi³ na scenê wielu aktorów, umo¿liwi³ odtwarzanie scen zbiorowych ( uczty)

3. Zrezygnowa³ z przedstawiania historii tylko wielkich rodów, w komediach umieœci³ bohaterów z ludu, nadaj¹c im cechy postaci œmiesznych, czêsto groteskowych ( odejœcie od zasad decrum )

4. Bohaterowie Szekspira staj¹ siê postaciami demonicznymi, dopuszczalna jest ich zmiana charakterów, psychiki w czasie trwania akcji

5. Wprowadzi³ si³y nadprzyrodzone ( np. wiedŸmy ! „Makbet”, „Hamlet”

6. Stosowa³ zmiennoœæ nastroju ( groza i komizm)

7. Przyrodzie zosta³a przypisana rola wspó³bohatera akcji, postêpuj¹cego nastrój scen

8. Odszed³ od obecnoœci chóru na scenie

pytanie

24. Uniwersalizm dramatów Szekspira.

• wynika z nowatorstwa i ponadczasowości dramatu ( patrz wyżej)

• bohaterowie często ochodzą ze średnich i niskich klas społecznych

• mówią językiem przystępnym rzadko popadając w styl wysoki

• treści dramatów dają się łatwo wyprowadzić poza swoje prawdziwe ramy czasowe (patrz filmy)

William Szekspir tworzy³ w drugiej po³owie XVI w. Jego sztuki grane s¹ do dziœ i uwa¿ane za klasykê teatrów. Niektóre utwory doczeka³y siê filmowej ekranizacji np. „ Poskromienie z³oœnicy” lub „Makbet”. Szekspir rozpatruje i ukazuje sprawy ludzkie, dotycz¹ce cz³owieka zawsze, bez wzglêdu na epokê, historiê i obyczaje. Motywem postêpowania bohaterów s¹ wielkie namiêtnoœci: mi³oœæ, nienawiœæ, zazdroœæ chciwoœæ. Tematem analiz bywa tu z³o, mord , zemsta, walka o w³adze, strach. S¹ to pojêcia ponadczasowe towarzysz¹ce cz³owiekowi na ka¿dym etapie rozwoju cywilizacji. Szekspir by³ twórc¹ wielkiej miary gdy¿ zaprezentowa³ i podda³ analizie jednostkê ludzk¹ tak, ¿e jego literacka wyk³adnia jest wci¹¿ ¿ywa i frapuj¹ca odbiorcê. Operuje konkretnie, wystarczy kilka najs³ynniejszych dzie³:

1. „Romeo i Julia” to tragedia ukazuj¹ca piêkn¹ czyst¹ mi³oœæ, niezale¿noœæ od realiów ( waœni rodów), lecz pokonan¹ przez realia i œwiat ludzi.

2. „Makbet” jest analiz¹ z³a, zbrodni, która wyzwala z³e moce, walki o w³adzê, ambicji, a tak¿e strachu.

3. „Otello” to dramatyczne zobrazowanie uczucia, jakim jest zazdroœæ i do czego mo¿e doprowadziæ.

4. „Hamlet” porusza ogromn¹ iloœæ problemów ludzkich, wystarczy zauwa¿yæ i¿ przepaœæ miêdzy myœl¹, mówieniem a dzia³aniem jest czêsto spotykan¹ postaw¹.

5. Sztuki historyczne takie jak „Edward II”, „Ryszard III” ukazuj¹ definicjê w³adzy.

6. „Poskromienie z³oœnicy” ods³ania kulisy „walki” ma³¿onków, wkracza w sfery rodzinne, temat wiecznie ¿ywy i lubiany.

pytanie

27.Troska o Rzeczpospolitą w „Kazaniach sejmowych” Piotra Skargi.

Piotr Skarga (1536 - 1612) był duchownym, członkiem zakonu jezuitów, człowiekiem bardzo wykształconym, nadwornym kaznodzieją Zygmunta III Wazy. Dlatego też wygłaszał często do otoczenia królewskiego oraz do posłów płomienne kazania nacechowane głęboką troską o losy państwa. Osiem z nich zostało wydrukowanych w 1597 roku ("Kazania sejmowe").

Kazanie II jest poświęcone miłości do ojczyzny i analizie "chorób Rzeczypospolitej", do których autor zalicza:

-brak zainteresowania własnym państwem,

-dbanie wyłącznie o własne interesy,

-waśnie sąsiedzkie,

-osłabienie wiary katolickiej przez innowierców,

-osłabienie władzy królewskiej,

-niesprawiedliwe prawa.

Ojczyznę uważa Skarga za naszą matkę, każe ją kochać za to wszystko, co jej zawdzięczamy. Ponieważ autor przemawia do posłów reprezentujących szlachtę, uzmysławia im, że od matki-ojczyzny otrzymali wszystko: bogactwa, tytuły. Tymczasem szlachta nie troszczy się o nią, nie dba o jej bezpieczeństwo, osłabia jej siłę swoim postępowaniem.

W zakończeniu autor porównuje ojczyznę do okrętu. Jest on uszkodzony i powoli tonie, a jego pasażerowie - Polacy zamiast ratować go, ratują swoje tobołki, nie rozumiejąc, że gdy okręt zatonie, pasażerowie wraz ze swoim dobytkiem też pójdą na dno.

Kazanie VIII poświęcone jest wyjaśnieniu "szóstej choroby" Rzeczpospolitej. Piotr Skarga nawiązuje w nim do biblijnych przypowieści o upadku Jerozolimy. Gani szlachtę za wyzyskiwanie chłopów i ich poniżanie. Króla oskarża o nadawanie szlachcie przywilejów, które ugruntowują bezkarność szlachty. Porównuje sprawy państwa do rozmowy Boga z Izajaszem. Stwórca mówi, że ludzie odsuwają się od niego, czyniąc zło i niesprawiedliwość. Skarga przepowiada bliski upadek Rzeczypospolitej i wielką niewolę oraz ubóstwo.

W swych kazaniach ks. Skarga porównuje wewnętrzne niesnaski w łonie Rzeczypospolitej do chorób. W ten sposób piętnuje on:

- nieżyczliwość ludzką ku Rzeczypospolitej, czyli brak miłości ojczyzny i prywatę, cechujące obywateli. Miłość ojczyzny jest podstawowym obowiązkiem każdego obywatela i prawem Bożym. Te dwie wartości (Bóg i ojczyzna) winny się łączyć w jedną całość. Obywatele powinni porzucić dobro prywatne dla ratowania dobra wspólnego, dla dobra ojczyzny należy poświęcić wszystko: majątek, siły, zdrowie, szczęście, a nawet życie.

- niezgodę wewnętrzną. W narodzie powinna być zgoda, ponieważ łączy go jedna religia, jedna ojczyzna, jeden król, te same prawa i swobody obywatelskie, te same sądy, sejmy i trybunały. Skarga wymienia groźne konsekwencje, do jakich mogą doprowadzić niezgodni obywatele - spory sejmowe, wojny domowe, a w rezultacie upadek i zagłada państwa. W wyniku sporów odpadną ziemie zjednoczone z Koroną, język i naród wymrą, a obywatele staną się międzynarodowymi włóczęgami. Jako przyczyny niezgody wymienia Skarga chciwość, łakomstwo, pychę, zazdrość, obłudę i obmowę.

- osłabienie władzy królewskiej. Skarga był zdecydowanym zwolennikim silnej władzy królewskiej, lecz przeciwnikiem monarchii absolutnej, prowadzącej do tyranii i despotyzmu. Postulował przyznanie królowi pełni władzy i ustanowienie jedynego źródła prawa. Państwem powinien rządzić król, wspierany mądrą radą, złożoną z przedstawicieli narodu. Jako przyczyny istniejącego stanu rzeczy wymienia nadmierną wolność szlachecką, złe funkcjonowanie sejmu oraz rozproszenie dochodów państwa i pustki w skarbie państwa.

- różnowierstwo i herezję. Według Skargi, religia i kapłaństwo są fundamentami państwa i jego potęgi. Królestwo polskie od sześciuset lat opiera się na wierze Kościoła rzymskiego, a teraz heretycy domagają się, by stara religia ustąpiła nowej. Jednak heretycy nie są spójni, nie tworzą jedności. A dla Skargi żadne królestwo nie może długo trwać, jeżeli ma wielu bogów. Warunkiem szczęścia Rzeczypospolitej jest jedność i zgoda, której podstawą jest wiara katolicka. Łatwo jest naprawić niezgodę u katolików, ale u heretyków jest to niemożliwe, gdyż rozmaitość wiar przeszkadza w przyjaźni międzyludzkiej i pogłębia niezgodę. Heretycy dzielą królestwa i gubią je. Tolerowanie więc różnowierców odbija się ujemnie na wszystkich dziedzinach życia, zarówno publicznego, jak i prywatnego. Heretycy nie mogą nawet bronić państwa przed poganami, bo rozdarte sprzecznościami wyznaniowymi społeczeństwo nie jest zdolne do wygrania wojny. Skarga wzywa więc króla do obrony religii katolickiej, jako strażnicy moralności i podstawy jedności narodu, oraz do przywrócenia jedności religijnej w narodzie. Żąda odcięcia różnowierców od wszelkich urzędów i pozbawienia ich ochrony prawnej. Równocześnie podważa legalność i znaczenie konfederacji warszawskiej.

- niesprawiedliwe prawo i niepraworządność. Skarga stwierdza, iż bez praw sprawiedliwych nie ma prawdziwej wolności. Za prawa sprawiedliwe uważa pisane, umieszczone na tablicach Mojżeszowych, duchowne, ustalone przez Kościół oraz królewskie i państwowe, ustanowione dla porządku, sprawiedliwości i karności. Za prawa niesprawiedliwe uznaje m.in. prawo o mężobójstwie, konfederację warszawską (dotyczącą różnowierców), odwlekanie egzekwowania wyroków sądowych oraz zniesienie egzekucji wyroków sądów duchownych (Skarga był zagorzałym katolikiem, przejawiającym niemalże fanatyzm religijny). Skarga krytykuje sądownictwo za istniejący w nim bałagan (istniało wówczas wiele sądów - ziemski, podkomorski, grodzki, miejski). Wskazuje także na problem przekupstwa. Domaga się także zniesienia praw ograniczających i naruszających przywileje Kościoła i króla. Równocześnie walczy o usprawnienie sądownictwa i władzy wykonawczej - np. natychmiastowe sądzenie i bezwzględne wykonywanie wyroków.

- upadek moralności i obyczajowości. Skarga przedstawia wszelkie grzechy, świadczące o upadku dotychczasowego porządku. Wymienia wśród nich herezję, mężobójstwo, ucisk i wyzysk chłopa, lichwiarstwo, grabież dóbr publicznych, krzywoprzysię- stwo, marnotrawstwo, niemoralność i brak sprawiedliwości w sądach.

Przyrównuje wreszcie ojczyznę do matki, której, skoro urodziła i wychowała dzieci, winne są one szacunek oraz do tonącego okrętu, który wszyscy, w chwili zagrożenia, opuszczają (nawiązanie do starożytnej retoryki Horacego).

Przy pomocy tej oryginalnej retoryki piętnuje on wady szlachty, podkreśla wagę problemów i zjawisk, jakie mają miejsce w kraju oraz proponuje naprawę istniejącego stanu rzeczy. Jednocześnie przepowiada on, iż rozplenienie się owych chorób doprowadzi do upadku Rzeczypospolitej.

pytanie

28.Projekty reform zawartych w dziele Andrzeja Frycza Modrzewskiego pt.

"O poprawie Rzeczypospolitej".

 Andrzej Frycz Modrzewski ur. się w 1503 r. w Wolborzu k. piotrkowa Trybunalskiego w rodzinie wójta. Nauki pobierał w Akademii Krakowskiej, studiował w Wittemberdze (spotkał się tam z Lutrem). Przebywał na dworze Łaskich i przewoził dla nich bibliotekę Erazma z Rotterdamu. Później został sekretarzem Zygmunta Augusta. Umożliwiało to liczne wyjazdy za granicę.

W 1551 r. wydano okrojone dzieło pt. "O poprawie Rzeczypospolitej" (łac.) w Krakowie. Księgi: I "O obyczajach", II "O prawach", III "O wojnie", IV "O kościele", V "O szkole".

W 1554 r. w Szwajcarii wydano całość dzieła. Debiutem był utwór "Łaski, czyli o karze za mężobójstwo".

Jego twórczość i działalność polityczna sprawiła, że utracił dziedziczne wójtostwo i zmarł w nędzy w 1572 r.

W księdze I "O obyczajach" są zawarte rozważania nad organizacją państwa. Modrzewski twierdzi, że: - każdy mieszkaniec jest obywatelem i państwo powinno mu zapewnić szczęście, - o wartości człowieka nie decyduje urodzenie, - każdy człowiek powinien być prawnie przygotowany do pracy, a ludźmi niezdolnymi do niej powinno opiekować się państwo, - należy ustanowić urzędy nadzorujące wszystkie dziedziny życia (urzędy miar, urząd do zwalczania żebractwa.

W księdze II "O prawach" pisarz powraca do wymiaru kar za zabójstwo. Ówczesne prawo uzależniało je od pochodzenia społecznego przestępcy (szlachcic za zabójstwo chłopa płacił niewielką grzywnę, zaś w sytuacji odwrotnej chłop był karany śmiercią). Autor proponował opracować nowy kodeks prawny z udziałem przedstawicieli wszystkich stanów.

W księdze III "O wojnie" autor przeciwstawia się wszelkim konfliktom zbrojnym, a najsurowiej potępia wojny zaborcze. Proponuje rozwiązywanie konfliktów na drodze dyplomatycznej (spotkania wrogich stron w neutralnym miejscu, sankcje gospodarcze).

Modrzewski twierdzi, iż "żadne korzyści z wojny nie są tak wielkie, aby mogły jej szkodom dorównać". Ludzi wywołujących wojny nazywa zbrodniarzami, Tatarami.

W księdze IV "O Kościele" odrzuconej przez cenzurę w polskim wydaniu w 1551 r. Modrzewski proponuje: - stworzyć kościół narodowy niezależny od Rzymu, - wybieranie papieża przez wszystkie narody chrześcijańskie, - obsadzanie stanowisk biskupów przez ludzi wykształconych i szlachetnych.

W księdze V "O szkole" autor przeciwstawia się wydawaniu pieniędzy na rzeczy zbędne, takie jak wspaniałe domy oraz sute biesiady. Proponuje fundusze przeznaczone na ten cel wykorzystać w inny praktyczniejszy i szlachetniejszy sposób, a mianowicie na dotowanie szkolnictwa w czasach, w których nie docenia się wiedzy i pracy nauczycieli kształcących przyszłe, młode talenty polityczne i literackie. Modrzewski proponuje przejęcie opieki nad szkołami przez państwo, a prawo do uczenia się zapewnia wszystkim chłopcom niezależnie od pochodzenia społecznego. (Po raz pierwszy prawo chodzenia dziewcząt do szkoły ustanowiono w 1773 r.)

29. Postępowy charakter publicystyki F. Modrzewskiego.

Andrzej Frycz Modrzewski był wszechstronnie wykształcony, nazwano go ojcem myśli demokratycznej. Jest przedstawicielem humanizmu chrześcijańskiego. Pisał po łacinie.

Modrzewski jako pierwszy podjął i rozpropagował pojęcie demokracji- pierwszy w tej skali w Europie. Stworzył on wizję sprawiedliwego zreformowanego państwa, analizując ważne dziedziny życia społecznego. Jego myśl stała się wzorem późniejszych reform i myślicieli

W słynnym traktacie „O Poprawie Rzeczypospolitej” Modrzewski tworzy wizję prawidłowego we własnym mniemaniu, sprawiedliwego, prawego państwa. Poglądy autora dotyczą konkretnie Rzeczypospolitej, a nie są rozważaniami abstrakcyjnymi. Jakie tematy podejmuje autor- widać wyraźnie po tytułach pięciu ksiąg:

1 „O obyczajch”

2 „O prawach”

3 „O wojnie”

4 „O kościele”

5. „ O szkole”

Jak widać nie pomija żadnej z ważnych dziedzin państwa, którego uniwersalną konstrukcję tworzą: „Sad, Wojsko, Kościół, Oświata i ... Obyczaj”.

Najistotniejsza i najświetlejszą cześcią dzieła wydaje się dziś księga druga, „O prawach”, a w niej myśl, iż „bez praw nie może być prawdziwej wolności”. Także ważny jest postulat o równouprawnieniu wobec prawa wszystkich warstw społecznych- to właśnie słynna, nowatorska na cała Europę, demokratyczna myśl, ważna być może jak odkrycie Kopernika( odnośnik w tekscie- pobicie szlachcica przez szlachcica, który nie otrzymuje żadnej kary i plebejusza, który traci życie).

Z księgi „O wojnie” należy zapamiętać, że autor jest podobnie jak jego duchowy patron Erazm z Rotterdamu, wyznawcą Irenizmu- czyli wielkim przeciwnikiem waśni i wojen, a zwolennikiem pokoju.

W księdze „O szkole” widać jak ogromną wagę przywiązuje do edukacji młodego obywatla i do zawodu nauczyciela. Modrzewski postuluje potrzebę sfinansowania szkół.

1

1

powodzenia w kuciu

---