**ROLA I ZNACZENIE OPAKOWAŃ W GOSPODARCE RYNKOWEJ**

W obecnym stanie produkcji światowej i wymiany towarowej opakowania odgrywają coraz częstszą rolę. Szacuje się że ponad 98% produktów znajdujących się na rynku wymaga opakowania tworząc z nim produkt zintegrowany. Rozwój opakowań ściśle wynika z rozwoju gospodarki i konkurencji na rynku. Obecnie na 1 osobę w krajach wysoko rozwiniętych w ciągu roku zużywa się 156kg (Polska 65kg) opakowań. Struktura zużycia poszczególnych rodzajów opakowań na świecie/w Polsce kształtuje się następująco: papier i tektura - 38% / 37%, szkło - 28% / 34%, tworzywa sztuczne - 22% / 19%, metal - 9% / 6%, inne - 3% / 4%.

Rodzaj opak-ania	Produkcja kg/miszk.	zużycie kg/mieszk
papier, tektura	23,3	24,9
szkło	28,1	23,3
tworzywa szt	10,4	12,7
metal	3,6	3,7
OGÓŁEM	65,4	64,5

W ciągu roku na świecie produkuje się ponad 1420mln ton opakowań, a w Polsce 2.2 mln ton, co stanowi 0.6 udziału światowego. W skali światowej przewiduje się wzrost zużycia opakowań ok. 2-3% w skali roku, natomiast w Polsce 5-6 %. Wiele czynników wpływa na rozwój gospodarki opakowaniowej, do najważniejszych z nich należą: 1. wzrost produkcji globalnej przemysłu oraz dochodu narodowego, 2. wzrost liczby i asortymentu wyrobów (postęp techniczny) 3. rozwijająca się automatyzacja pakowania gotowych wyrobów, 4. dążenie do udoskonalania czynności w łańcuchu magazynowo - transportowym, 5. dążenie do zmniejszania strat ilościowych i jakościowych. 6. wprowadzanie nowych form sprzedaży (np samoobsługa) 7. możliwość oddziaływania opakowania na kształtowania popytu. 8. nasilająca się walka konkurencyjna, 9. zmiany w wymaganiach i oczekiwaniach nabywców (atrakcyjność, przedłużona trwałość żywności) 10. ochrona środowiska naturalnego.

DEF. WSPÓŁCZESNEGO OPAKOWANIA: dość trudno jest zdefiniować pojęcie współczesnego opakowania ze względu na różnorodność postaci w jakiej występuje i wielkość funkcji jakie ma do spełnienia. W literaturze przedmiotu spotkać można wiele definicji opakowania jednak obowiązuje definicja wg ustawy o opakowaniach i odpadach opakowaniowych (z dnia 11.05.2001r.) Opakowaniami - w rozumieniu ustawy są wprowadzone do obrotu wyroby wykonane z jakichkolwiek materiałów, przeznaczone do przechowywania, ochrony, przewozu, dostarczania lub prezentacji wszelkich produktów, od surowców do towarów przetworzonych. Opakowanie - to zewnętrzna powłoka wytworu znajdującego się wewnątrz. Def. Wg normy PN-0-7900 nie obowiązuje.

**ZADANIA WSPÓŁCZESNEGO OPAKOWALNICTWA**.

Opakowalnictwo jest nauką zajmującą się całokształtem zagadnień związanych z opakowaniem. Opakowanie jest przedmiotem, opakowalnictwo zaś nauką o tym przedmiocie. Opakowalnictwo towarów zajmuje się: 1. Aspekt towaroznawczy: materiałoznawstwem opakowań i ich wytwarzaniem, techniką i technologią opakowania, badaniami wzajemnego oddziaływania opakowania i produktu oraz analizą skutków tych interakcji, organizacja i zarządzanie przepływu informacji. 2. Aspekt marketingowy: automatyzacją procesów przemieszczania towarów i labelingiem, zagadnieniami badania preferencji konsumenckich, odpowiednią reklamą, analizą kosztów związanych z działalnością marketingową. 3. Aspekt ekologiczny: analizą wpływu opakowań na środowisko naturalne, problemami recyklingu, możliwościami zagospodarowania opakowań poużytkowych, prawidłową informacją ekologiczną o opakowaniach, uregulowaniami prawnymi oraz harmonizacją normalizacji krajowej z dyrektywami unii europejskiej. Opakowalnictwo ma charakter interdyscyplinarny, bo łączy nauki towaroznawcze z marketingiem i ekologią.

ZAKRES OPAKOWALNICTWA -materiałoznawstwo opakowań i ich wytwarzanie, -sposoby i systemy pakowania, -badanie i ocena jakości materiałów opakowaniowych i opakowań, -badanie wzajemnych oddziaływań materiału opakowaniowego i pakowanego produktu oraz analizą skutków tych interakcji, -optymalny dobór opakowań do konkretnych produktów, -badanie preferencji konsumenckich w zakresie opakowań, -analiza wpływu różnych rodzajów opakowań na środowisko naturalne, -gospodarka odpadami opakowaniowymi, -znakowanie i kodowanie opakowań, -analiza kosztów związanych z gospodarką opakowaniową

DEFINICJA OPAKOWANIA powinna zawierać charakterystykę takich cech jak: ochrona produktu, ułatwienie produkcji, informacja o produkcie, odpowiednie zaprezentowanie produktu -wg normy PN-O-79000, opakowanie jest to wyrób zapewniający utrzymanie określonej jakości pakowanych produktów, przystosowanie ich do transportu i składowania lub prezentacji wszelkich produktów od surowców do towarów przetworzonych”

**FUNKCJE OPAKOWAŃ**

- wg J. H. Briston „opakowanie musi zabezpieczać, to co sprzedaje i sprzedawać to co zabezpiecza”

- kryterium funkcjonalne dla opakowań w UE: ochrona produktu, funkcjonalność w procesie wytwarzania, użyteczność, funkcjonalność w łańcuchu przewozowo-transportowym (funkcje logistyczne), przyczynia się do prezentacji produktu i marketingu, akceptacja przez konsumentów, dostarcz niezbędnych informacji, spełnianie wymagań w zakresie środowiska naturalnego, spełnianie uregulowań normatywnych.

-tradycyjne: techniczna (umożliwia dystrybucję, konsumpcję oraz ochronę produktu), ekonomiczna (obejmuje relację kosztów produkcji opakowania do kosztów produkcji zapakowanego produktu, a także relacje kosztów dystrybucji), estetyczna (obejmuje walory estetyczne opakowania)

-wg prof. M. Cichonia - funkcje w zakresie dziedzin towaroznawstwa (ochronne, techniczne, informacyjne), marketingu (promocyjna, dystrybucyjna) i ekologii

-H. Pfohlem: funkcje produkcyjne, marketingowe, użytkowe i logistyczne (zaw. ochronne, magazynowe, transportowe, manipulacyjne, informacyjne, recyklingowe i kasacyjne)

-Z. Cichoń: ochronna(defensywna),marketingowa (agresywna),informująca i zarządzająca

-A. Korzeniowski i J. Jasiczak: ochronne (transport i magazynowanie towarów), sprzedażowe (informacyjne i identyfikacyjne) oraz związane z użytkowaniem

-ochronne, logistyczne, promocyjno-informacyjne, ekologiczne i ekonomiczne.

- wg Krajowej Izby Opakowań: A) funkcja ochronna: przed: szkodami mechanicznymi, starzeniem, reakcjami w układzie opakowanie-produkt, dostępem (gwarancja pierwszego otwarcia), B) logistyczna: dostosowanie do transportu, zapewnienie łatwego rozładunku i załadunku, dostosowanie do koncepcji składowania, C) wygody: odp. warunki dostępu do produktu, łatwość w użytkowaniu, dodatkowe korzyści oferowane odbiorcy (możliwość ponownego wykorzystania), D) promocyjna: informowanie, aktywizacja sprzedaży (gratisy), kształtowanie wizerunku (char. połączenie kolorów, znaki tow. utożsamiane z określonym produktem), E) kosztowe: koszty wytwarzania i dystrybucji (15% ceny produktu), koszt utylizacji, F) ekologiczne: uciążliwość dla środowiska, recykling.

a)OCHRONNE:

-w układzie makrośrodowisko (czynniki materiałowe i energetyczne) - opakowanie - kryptoklimat opakowania (wew. klimat dla zapakowanego produktu)

-oddziaływanie makrośrodowiska na produkt: destrukcyjne (czynniki mater-energet oddziałują na produkt niszcząc całkowicie jego wartość użytkową), częściowo aktywne (cześć czynników ulega odbiciu, a cześć przenika do wnętrza produktu), nieaktywne (czynniki nie oddziałują na produkt lub swym działaniem nie powodują zmian wartości użytkowej produktu), osłabione (w wyniku stosowania bariery miedzy produktem a makrośrodowiskiem)

-zmiany jakościowe znacznie wolniej zachodzą w układzie produkt-opakowanie-makrośrodowisko i zalezą od intensywności i czasu działania czynników makrośrod. i rodzaju zast. mat. opak.

-czyli ochrona zapakowanego produktu przed narażeniami mechanicznymi, klimatycznymi i biologicznymi, ochrona środowiska przed szkodliwym oddziaływaniem produktu ochrona użytkownika produktu

b)LOGISTYCZNE

-obejmują relację opakowania a innymi elementami w systemach związanych z jego przemieszczaniem w łańcuchach magazynowo-transportowych

-cele logistyczne stanowią zasadę 6R;dostarczenie właściwego produktu we właściwej ilości, we właściwe miejsce, we właściwym czasie, przy zachowaniu właściwej jakości i przy zachowaniu optymalnych kosztów

-opakowania muszą spełniać wymogi standaryzacji oraz koordynacji, a informacje o char. logistycznym umożliwiają magazynowanie, manipulacje oraz sterowanie przepływem produktów

c)PROMOCYJNO-INFORMACYJNE

-opakowany produkt ma być atrakcyjny dla konsumentów, wpływ na to ma grafika, barwa, liternictwo, rodzaj użytego materiału opakowaniowego oraz forma konstrukcyjna opakowania

-nośnik komunikatów marketingowych „niemy sprzedawca” i „dyskretny doradca”

- opakowanie powinno oddziaływać na popyt, zaspokajać potrzeby i uwzględniać preferencje konsumentów, przekonać ze to co znajduje się wewnątrz spełnia potrzeby określonej grupy konsumentów, być nośnikiem sytemu wizualnej identyfikacji firmy, współtworzyć imane produktu, umożliwić klientowi łatwy dostęp do produktu

d)EKOLOGICZNE:

-obejmują wszystkie aspekty, które sprawiają, że opakowanie jest zdolne do zaspokojenia ekologicznych potrzeb użytkowników i konsumentów w całym cyklu życia zapakowanego produktu.

-opakowania powinny:

--pochłaniać możliwie jak najmniej surowców i energii, --możliwie w najmniejszym stopniu zanieczyszczać powietrze i wodę w procesie produkcji, przetwórstwa i usuwania odpadów, --charakt. się możliwie mała masą, -- umożliwić optymalne wykorz. przestrzeni w magazynowaniu i w transporcie, --nie przyczyniać się do zaśmiecania otoczenia, --wpływać na poprawę środowiska związanego z ich produkcją, --pozostawiać możliwie jak najmniej odpadów, --nadawać się po wykorz. pierwotnym także do innych celów domowych lub w gospodarstwie, --być przydatne do recyklingu materiałowego lub energetycznego lub podatne na sprasowanie na wysypiskach, --informować o składzie surowcowym i możliwościach ponownego przetwórstwa za pomocą znaków ekologicznych

e)EKONOMICZNE

-obejmują relacje kosztów opakowania i produktu a także kosztów w całym cyklu życia zapakowanego produktu aż do zakończenia cyklu życia opakowania

-na koszty opakowania składają się koszty materiałów opakowaniowych, opakowań, materiałów pomocniczych i wyposażenia opakowań, magazynowania ww. materiałów i opakowań, amortyzacji eksploatacji maszyn pakujących oraz pomieszczeń, w których pakuje się produkty, robocizny i utylizacji zużytych opakowań

**GOSPODARKA OPAKOWANIOWA**

-95%produktów wymaga opakowania

-gospodarka opakowaniowa to całokształt działań techn., ekonom, i organizac. związanych z pakowaniem dóbr materialnych, prowadzonych w celu zapewnienia właściwej działalności gospodarczej dot. produkcji, zużycia i poużytkowego zagospodarowania opakowań

-gł. uwarunkowania rozwoju gosp. opak. To:

-- postęp w gosp. i rozwój rynku, (wzrost DNB, zmieniająca się struktura asortymentu produkcji, wdrażanie nowych technologii dot. utrwalania produktów, natężenie konkurencji na rynku, rozwój kanałów dystrybucji i infrastruktury)

--zmiany w warunkach życia ludności (zmiana modelu organizacji i życia wyżywienia rodziny, stopniowy wzrost zamożności niektórych grup społecznych, wzrost ilości osób starszych i gosp. jednoosobowych, wzrost ilości spożycia snacków i posiłków poza domem)

--wzrost świadomości i wymagań konsumentów,

--ochrona środowiska naturalnego( konieczność realizacji zasady 4R-reduction, reuse, recover i recykling)

--przepisy legistacyjne

-W 1999 w skali światowej zużyto opakowania za 494mld$,opakowania z papieru i tektury-38%,szklane-28%,z tw.sztucznych-22%,metalwe-9%,pozostałe-3%

-W Polsce w 2000 2,5 mln ton opakowań za 115 mld PLN czyli 64 kg na łebka.opak z papieru i tektury-37%,szklane-34%,z tw.sztucznych-19%metalowe-19%,pozostałe-4%

Wymagania stawiane mat przeznaczonym na opakowania: -istotne są właściwości chem i fiz. Pakowanego produktu, -przewidywana forma konstrukcyjna opakowania, -czas i warunki przechowywania, -sposób użytkowania, opakowania (jednorazowe czy wielokrotne), -forma sprzedaży, -cechy estetyczne, możliwość zadrukowania, -cena i dostępność tworzywa, -przydatność do przetwórstwa w określonych, systemach pakowania

Produkty z punktu widzenia mat. opakowaniowego dzielimy na grupy: -wrażliwe na wilgoć, -wrażliwe na tlen i promieniowanie elektromagnetyczne, -łatwo chłonące i wydzielające zapachy, -wrażliwe na uszkodzenia mechaniczne.

Właściwie dobrany materiał opakowaniowy przyczynia się do promowania i reklamowania produktu i producenta poprzez:

-stworzenie skuteczniejszej ochrony umożliwiającej przedłużenie trwałości pakowanego produktu, -zaoferowanie większej wygody użytkowania, -zmodernizowanie lub unowocześnienie produktu, -nadawanie produktowi lub jego nazwie odpowiedniej widoczności, -zwiększenie efektywności sprzedaży, -skłanianie do zakupów impulsywnych

-umożliwienie obniżenia kosztów transportu i magazynowania, -ułatwienie wejście na inne segmenty rynku

**KRYTERIA KLASYFIKACJI OPAKOWAŃ**

1. wg zasadniczej funkcji jaką pełni opakowanie w stosunku do zawartości: a) jednostkowe-opakowanie o określonej ilości produktu przeznaczone do sprzedaży detalicznej, chroni produkt przed ubytkami ilościowymi, a częściowo i zmianami jakościowymi jednak samodzielnie nie zapewnia dostatecznej ochrony zawartości przed narażeniami w czasie transportu i magazynowania (puszki, butelki, torebki), b) zbiorcze - opakowanie co najmniej dwóch opakowań, najczęściej stosowane razem z opakowaniem transportowym w czasie transportu i składowania(zgrzewki, pudełka), c) transportowe - opakowanie produktów luzem, lub w opakowaniach jednostkowych i zbiorczych stosowane w czasie składowania i transportu (pudła, skrzynie).

2. wg materiału zastos. do wykonania opakowania: Ze względu na dominującą procentowo ilość danego materiału, określa się materiał opakowaniowy np: a) papierowe i tekturowe, b) szklane, c) metalowe, d) z tw.szt., e) drewniane i z tw.drzewnych, f) ceramiczne, g) tkaninowe, h) wielomateriałowe.

3. wg sposobu ich wykorzystania

a) jednorazowego użytku - opakowania, które ze wzg. na konstrukcję, właściwości lub charakter pakowanego produktu nie są przeznaczone do powtórnego użytku, b) wielokrotnego użytku -to opakowania, które ze wzg. na konstrukcję lub właściwości mogą być powtórnie lub wielokrotnie użytkowane

4. wg sposobu rozliczeń w obrocie towarowym

a) sprzedawane - te, które przechodzą na własność odbiorcy, mogą być niefakturowane lub fakturowane w osobnej fakturze, b) zwrotne - które pozostają własnością dostawcy, służą mu do wielokrotnego użytku i w ściśle określonym terminie muszą być zwrócone dostawcy towaru, c)wypożyczane - są to opakowania transportowe, w większości nietypowe, dost. do potrzeb dostawcy wyrobów, nadające się do wielokrotnego użytku.

5. wg przemysłu użytkującego: a) spożywczy, b) farmaceutyczny, c) kosmetyczny itp.

6. wg aspektu ekologicznego (naturalny rozkład przez bakterie i grzyby do biomasy dwutlenku węgla, wody i metanu): a) biodegradowalne, b) niebiodegradowalne, c) nadające się do recyklingu-proces ponownego przetwórstwa materiałów odpadowych, prowadzony w celu wytworzenia wyrobu o przeznaczeniu pierwotnym lub o innych przeznaczeniach, w tym recykling organiczny z wyj. odzysku energii, d) nieprzetwarzalne

7. wg sposobu formowania - rozciągliwe, termokurczliwe np. skin pack. a) opakowanie formowane bezpośrednio na produkcie są to owinięcia bezpośrednie, opakowania; b) opakowania formowane przed włożeniem do nich produktu.

8. pod wzg. kontaktu z zawartością: a) bezpośrednie, b) pośrednie

9. Podział ze względu na aspekt ekologiczny II: dobrze przetwarzane jest aluminium, stal, szkło, PE, PET, PVC, tworzywa sztuczne, papier lub tektura

10. wzg. położenia wzg. siebie w zestawie: a) zewnętrzne - to opakowanie zawierające wewnątrz inne opakowanie, b) wewnętrzne, c) kombinowane - składa się z jednego lub kilku opakowań wewnętrznych, umieszczonych luźno w opakowaniu zew., d) złożone - składa się z jednego lub kilku opakowań wew. umieszczonych trwale w opakowaniu zewn., e) grupowe - jeśli opakowanie zewn. zawiera kilka opakowań jedn. przezn. do detalicznej sprzedaży.

11. wg kształtu czyli formy konstrukcyjnej: opakowania jednostkowe i transportowe dzieli się na: częściowo osłaniające wyrób, (jednostkowe: owinięcia, tacki, siatki; transportowe: klatki, kosze, klamry), całkowicie osłaniające wyrób (jednostkowe: balony, butelki, puszki, słoje; transportowe: karnister, hobok(?)(beczka z uchwytami do przenoszenia), butle, pudła)

12. wg form obrotu opakowania: eksportowe (odpowiednia wytrzymałość, informacje, spełnienie wymogów celnych) i krajowe.

PODZIAŁ TOWARÓW OPAKOWANIOWYCH

*Do produkcji opakowań wykorzystuje się surowce podstawowe które stanowią zasadniczą część opakowania papier, metal, szkło jak również surowce pomocnicze bez których opakowania nie spełniały by określonych funkcji, np. zamknięcia, uszczelki, etykietki, kleje. *Materiały podstawowe i pomocnicze muszą spełniać wymagań określonych w przepisach prawnych, a uzależnionych od rodzaju produktu, właściwości, warunków przechowywania, transportu i nakładów finansowych.

** OPAKOWANIA Z PAPIERU I TEKTURY**

*opakowania te należą do najstarszych rodzajów opakowań a mimo to wielkość ich zużycia jest największa i nie przewiduje się zmian w najbliższym czasie

*najczęściej stosowane opakowania: pudełka, pudła, torebki, tacki, kubki, owinięcia.

ZALETY: taniość surowca, podatność do recyklingu i biodegradacji, lekkie, łatwość łączenia z innymi produktami, możliwość nanoszenia nadruków, przydatność do wyrobu maszynowego.

WADY: mała barierowość w stosunku do pary wodnej, zapachów i światła, mała wytrzymałość mechaniczna i stabilność wymiarowa, łatwopalność, podatność do biodegradacji w momencie gdy w opakowaniu znajduje się produkt, podatność do starzenia się, niskie walory estetyczne.

*Kierunki postępu technologicznego w zakresie tych opakowań dot. przede wszystkim minimalizowanie powyższych wad lub ich eliminacja, np. papiery tłuszczoszczelne, pokryte tworzywami sztucznymi. *Na stabilność opakowania wpływa przede wszystkim skład surowców i proces produkcji

Surowce podstawowe: masa szmaciana - najlepszy surowiec z rozwłóknionych szmat lnianych, konopnych, jutowych, masa celulozowa - z drzew iglastych i liściastych po zwinięciu ligniny i hemicelulozy, masa makulaturowa - z rozwłóknienia makulatury, ścier drzewny.

Surowce pomocnicze: wypełniacze i środki obciążające - (kreda, talk, biel cynkowa), kleje, barwniki organiczne i mineralne, dodatki uszlachetniające (nadające np. połysk, wodoszczelność), papier szary.

Proces produkcji: 1.przygotowanie masy papierniczej, 2.formowanie wstęgi papieru na maszynie papierniczej (odwadnianie i suszenie), 3.wykończenie papieru, 4.papier w postaci zwoju lub arkusza

Wytworzony papier dzieli się na: papier (jest to tworzywo jednowarstwowe o gramaturze do 225g/m², tektura tworzywo wielowarstwowe o gramaturze powyżej 225g/m²

Do produkcji opakowań z tektury i papieru wykorzystuje się papiery pakowe, pergaminy jak również tekturę litą i falistą. Tektury mogą być: jedno, dwu, pięcio, siedmiowarstwowe.

Przykłady opakowań jednostkowych: torby papierowe, pudełka, owinięcia cukierków, tacki, kubki o różnych średnicach i wysokościach.

Przykłady opakowań transportowych: wory <hienie>, pudła klapowe (4 klapy) zamykane, bębny z tektury, opakowania z masy papierowej np. wytłoczki, jak również elementy amortyzujące np. przegrody.

Badanie jakości opakowań z papieru i tektury: 1.ocena wyglądu zewnętrznego, 2.badanie właściwości fizycznych, 3.badanie właściwości mechanicznych, 4.badanie właściwości barierowych, 5.badanie właściwości powierzchniowych, 6.badanie właściwości optycznych i połysku, 7.badanie sztywności i stabilności wymiarowej.

**OPAKOWANIA SZKLANE**

Opakowania te cieszą się obecnie coraz większą popularnością i wielkość ich zużycia stale rośnie.

ZALETY: wysoka barierowość, obojętność chemiczna, zdatność do recyklingu, możliwość wielokrotnego użycia, przezroczystość, łatwość nadawania różnych kształtów, łatwość zdobienia, sztywność konstrukcji, taniość surowca. WADY: ciężkie, kruche (łatowość stłuczenia).

Na jakość tych opakowań decydujący wpływ ma skład chemiczny i proces produkcji.

Opakowania szklane wytwarza się: ze szkła sodowo-wapniowo-krzemowego, bezbarwnego lub barwnego, którego głównymi składnikami są: SiO₂ (71-73%), Na₂O (12,5-14,5%), CaO (9-13%), Al₂O₃ (1,2-2,5%)

W skład masy szklanej wchodzą: surowce podstawowe: SiO₂, Al₂O₃, CaO, MgO, BaO; surowce pomocnicze: środki klarujące (np. Na₂SO₄ usuwa pęcherzyki powietrza), środki barwiące (tlenki żelaza 2-3 wartościowe), środki odbarwiające.

Proces produkcji opakowań szklanych: przygotowanie odpowiedniej surówki o odp składzie i granulacji topienie, klarowanie, ujednorodnienie masy szklanej piecu szklarskim, temp. 1450-1500^oC schładzanie masy szklanej do temp. 950^oC w kanałach chłodzących odcinanie kropli płynącego szkła o odp masie i kształcie formowanie opakowań szklanych za pomocą sprzężonego powietrza metodą rozdmuchu odprężanie szkła przez ponowne ogrzanie i stopniowe schładzanie (likwidacja naprężeń) uszlachetnianie powierzchni opakowań szklanych mikropowłokami, połysk, gładkość.

Rodzaje opakowań najczęściej stosowanych: słoiki szerokootworowe (d/D>½), butelki (opakowania wąskootworowe d/D<= ½), fiolki, ampułki, flakoniki.

Wielkość zużycia op szkla rośnie. Opakowania szklane charakteryzują się największą różnorodnością stosowanych zamknięć - ich dobór wywiera decydujący wpływ dla zapewnienia użyteczności opakowań (zamknięcia dozujące, amortyzujące, klasyczne).

Ocena jakości opakowań szklanych: 1.cechy jakości typu (określone w rysunku technicznym opakowania, odnoszące się do zapewnienia wymiarów, średnicy itd.), 2.cechy jakości wykonania (odstępstwa, wady wizualne - wady niedopuszczalne, wady dopuszczalne), 3.jakość partii opakowań, statystyczna kontrola i ocena jakości , określająca dopuszczalną ilość opakowań wadliwych w partii możliwą do zaakceptowania (warunki techniczne).

Gr. Możliwych wad: kształt opakowania, wykonanie masy szklanej, ?, ?, ?.

**CHARAKTERYSTYKA OPAKOWAŃ METALOWYCH**:

Najmniejsze zużycie w Polsce zużycie w Polce 6% (3,7 kg/os) -w krajach UE (11kg/os.)

Metale znajdują zastosowanie w opakowalnictwie w postaci: opakowań jednostkowych, transportowych, jak również folii aluminiowej o laminatów z jej udziałem, metalizowanych materiałów i zamknięć. Opakowania można podzielić na lekkie o grubości do 0.5mm i cięzkie>0.5. Opakowania te wykonane są ze stali lub aluminium. Aktualnie obserwuje się dynamiczny rozwój opakowań lekkich np. puszek, opakowań aerozolowych, natomiast spadek opakowań ciężkich np. beczki, bębny które zastępowane są przez opakowania z tworzyw sztucznych.

WŁAŚCIWOŚCI OPAKOWAŃ METALOWYCH: ZALETY: lekkie, mała masa, wytrzymałość mechaniczna i stabilność wymiarowa, wysoka barierowość w stosunku do pary wodnej, gazów, zapachów i tłuszczy, możliwość łączenia z innymi materiałami np. z papierem, podatność do przetwórstwa na maszynach pakujących, dostępność surowca, podatność do recyklingu, wysokie walory wizualne. WADY: stosunkowo drogi surowiec, możliwość interakcji produktu z opakowaniem, podatność do korozji wymuszająca stosowanie lakierów i powłok ochronnych.

RODZAJE OPAKOWAŃ JEDNOSTKOWYCH: Puszki w zależności od wykonania korpusu tj. pobocznicy wraz z denkiem wyróżnia się: ♦składane (3 elementy) +denko, pobocznica, wieczko. Stanowią 90% ogólnej ilości produkcji puszek. ♦tłoczone: maja pobocznice i denko wykonane z 1 kawałka blachy (puszki do napojów). Pudełka w zależności od konstrukcji mogą być: ♦ składane: o przekroju kołowym i kwadratowym z wieczkiem wciskanym. ♦ tłoczone: mają pobocznice i denko wyk z 1 kawałka (preparaty kosmetyczne). Tuby - do ich produkcji stosuje się Al. lub Pb. Możliwość dozowania zawartości. Do pakowania kosmetyków, leków, prod. spożywczych. Tacki - opakowania półsztywne, możliwość podgrzewania produktu. Butelki i fiolki - z blachy Al. przez tłoczenie. Torby i owinięcia - z folii aluminiowej. Puszki kombinowane - pobocznica z kartonu, tektury lub tworzywa a dno i wieko z metalu.

METODY OCENY JAKOŚCI OPAKOWAŃ METALOWYCH:

a) Badanie szczelności opakowań, b) ocena wizualna powierzchni zew i wewn. c) odporność powłok lakierowanych. d) kontrola wymiarów liniowych, e) pojemność całkowita i nominalna, f) badanie odporności opakowań na uszkodzenia przy swobodnym spadku.

**OPAKOWANIA Z TWORZYW SZTUCZNYCH** pojawiły się na rynku w 1920r w postaci folii z przezroczystego alofanu. Tworzywa sztuczne pozwalają na praktycznie nieograniczone możliwości doskonalenia ich właściwości dla celów opakowaniowych. Obecnie stosuje się: ♦polietylen małej(LDPE) i dużej (HDPE) gestości, ♦polipropylen ♦poliamidy, ♦poliestry, ♦polichlorek winylu.

WŁASCIWOŚCI OPAKOWAN Z TWORZYW SZTUCZNYCH: ZALETY: lekkie, mała masa. wygląd zewn. podlegający modernizacji i uszlachetnianiu, wysoka barierowość w stos do pary wodnej, tlenu, gazów, możliwość łączenia z innymi tworzywami, duża wytrzymałość mechaniczna, przezroczystość, nie przewodzą prądu, podatność do recyklingu opakowań jednostkowych, podatność do formowania na maszynach pakujących. WADY: możliwość interakcji z zapakowanym produktem, trudność rozkładu materiałów składających się z kilku rożnych tworzyw, nie występuje naturalna podatność do biodegradacji ale poprzez dodatek skrobi można uzyskać materiały częściowo biodegradalne.

ZASTOSOWANIE w opakowalnictwie: opakowania jednostkowe, laminaty, materiały przeciwwstrząsowe (styropian), powłoki ochronne, zakrętki, folie opakowaniowe.

SUROWCE do produkcji tych opakowań: a) podstawowe b) pomocnicze; zarówno jedne i drugie muszą spełniać szczegółowe wymagania gwarantujące ich dopuszczenie do kontaktu z żywością.

Na jakość opak. szt. oprócz składu chem. ma również wpływ proces produkcji: ♦odlewanie ♦wtryskiwanie wytłaczania ♦termoformowanie ♦laminowanie

RODZAJE OPAKOWAŃ z tworzyw sztucznych (ze względu na sztywność): ♦folie i opakowania giętkie ♦opakowania półsztywne ♦opakowania sztywne.

METODY OCENY JAKOŚCI opakowań z tw. sztucznych: a) Folie i opakowania giętkie: ♦właściwości powierzchniowe i banerowe ♦właśc. wytrzymałościowe ♦właśc. optyczne ♦zgrzewalność (szczelność) ♦przydatność do przetwórstwa na automatach pakujących b)Opakowania półsztywne: ♦sprawdzenie rodzaju materiału, kształtu ,konstrukcji, wymiarów, pojemności, masy opakowania ♦Ocena wyglądu zewn. ♦ocena szczelności ♦sprawdzenie przekazywania zapachu i smaku przy bezpośrednim kontakcie ♦odporność na podwyższone temp. c) Opakowania sztywne: ♦ odporność na uderzenia przy swobodnym spadku ♦badania jak dla opakowań półsztywnych.

Porównując metody badań dotyczące opakowań z różnych tworzyw sztucznych zaprezentowane w normach oraz metody stosowane przez producentów można zauważyć ze producenci wybierają tylko te badania które wynikają ze specyfiki tworzywa sztucznego oraz przeznaczenia opakowania. Ponadto oznaczane są takie parametry które potrzebne są do określenia i spełnienia wewnątrzzakładowych norm jakości

**SYSTEM PAKOWANIA TOWARÓW** O skuteczności spełniania przez opakowanie powierzonych mu funkcji, przede wszystkim funkcji ochronnej, decyduje zastosowany system pakowania

SYSTEM PAKOWANIA - uporządkowany, wzajemnie powiązany ze sobą i otoczeniem układ elementów, wyodrębniony dla potrzeb właściwego zapakowania produktu

Każdy system pakowania ma swoją zastrzeżoną nazwę, zwykle w języku angielskim, ujednolicona w skali międzynarodowej (np.: UHT, Tetra-Pak)

Na wybór systemu pakowania wywiera wpływ wiele czynników, np.: Właściwości produktu Rodzaj materiału opakowaniowego Przewidywana trwałość produktu (Przewidywane warunki magazynowania, transportu i użytkowania produktu ( Czynniki ekonomiczne (koszty pakowania)

Zasadniczy wpływ na uzyskanie efektów pakowania mają maszyny pakujące, które mogą być przeznaczone do jednej funkcji (np. etykietowania, odważania) lub też są automatami wieloczynnościowymi, łączącymi cały proces pakowania.

Systemy pakowania można podzielić na systemy: specyficzne - w których wykorzystuje się dodatkowy czynnik utrwalający (np. wysoką temperaturę, utrwalanie radiacyjne).KLASYCZNE - dzielimy na trzy grupy:

( Systemy w których opakowanie wykonane jest w procesie pakowania - przykładem może być system pionowy tzw. Trans-wrap, który charakteryzuje się występowaniem trzech zgrzewów (dolny, górny, wzdłużny). W układzie poziomym system trans-wrap nosi nazwę systemu flow-pack. ( Systemy w których opakowanie w całości lub częściowo wytwarzane jest poza systemem pakowania (np. opakowania blister-pack do tabletek oraz opakowania skin-pack, idealnie przylegające do produktu). ( Pakowanie w folie kurczliwe. W tym systemie wykorzystuje się zdolność niektórych folii tworzyw sztucznych do kurczenia się pod wpływem temperatury, w przypadku folii termokurczliwych, lub działania sił rozciągających przy foliach rozciągliwych (np. folie te mogą być stosowane do bezpośredniego pakowania produktów spożywczych a także do wytwarzania multipacków).

ZNACZENIE OPAKOWAŃ W MARKETINGU. Rozwój marketingu i rosnąca konkurencja powodują, że coraz większego znaczenia nabiera funkcja informacyjno-promocyjna opakowań. Współczesne opakowanie musi bowiem nie tylko zabezpieczać produkt lecz również umożliwić jego sprzedaż.

Wygląd zewnętrzny opakowania kształtowany jest przez jego grafikę, na którą składa się: ( Barwa opakowania ( Kształt ( Liternictwo ( Znaki graficzne ( Ilustracje

Największą zdolność skupiania uwagi wykazuje barwa, zwłaszcza czerwona i pomarańczowa.

Grafika występująca na opakowaniach spełnia dwie podstawowe funkcje:

( oddziaływanie wizualne - czyli zwracanie uwagi konsumentów

( oddziaływanie emocjonalne - czyli wywieranie pozytywnych wyobrażeń o produkcie i producencie decydujących w konsekwencji o jego zakupie.

TECHNIKA DRUKOWANIA to zespół metod i środków stosowanych w poligrafii do wytworzenia odbitek (druków) zgodnych w całym nakładzie z zatwierdzoną odbitką wzorcową.

Podział technik drukowania:

drukowanie stykowe (naciskowe) - są to klasyczne techniki, w których istnieje materialna forma drukowa, a obraz farbowy przenoszony jest na zadrukowane podłoże za pomocą wywarcia nacisku (wypukłe, płaskie, wklęsłe) drukowanie bezstykowe (beznaciskowe) - są to nowoczesne techniki, w których forma drukowa nie istnieje w postaci fizycznej, a obraz oryginału rzutowany jest w postaci utajonego obrazu świetlnego na specjalne podłoże.

Grafika na opakowaniach i stosowane techniki drukowania stanowią obecnie jedną z najbardziej dynamicznie rozwijających się dziedzin opakowalnictwa towarów. Farby i lakiery drukarskie muszą spełniać szczegółowe wymagania dotyczące kontaktu z żywnością, ich trwałości oraz aspektu ekologicznego.

TAKTYKI MARKETINGOWE:

Dzięki odpowiedniej grafice opakowania bardzo często wykorzystywane są w taktykach marketingowych, do których m. in. należą: zmiana druku, kroju czcionki, kolorystyki prowadzenie na opakowaniu akcji tematycznych stosowanie naklejek, kuponów opakowania z rabatem wspieranie kampanii cenowych wprowadzanie wskazówek dotyczących zmian parametrów jakościowych lub użytkowych specjalne opakowania dla próbek materiałów (w fazie wprowadzania produktu na rynek, jego modyfikacji) opakowania wielokrotne (Multipacki) dodatki trwale połączone z opakowaniem (zabawki, losy, pieniądze) opakowania w sprzedaży wirtualnej odświeżanie produktu przez zmianę opakowania wzrost świadomości ekologicznej doprowadzenie do większej zgodności danego produktu z innymi produktami firmy.

**ZNAKOWANIE OPAKOWAŃ**

Obok funkcji ochronnej coraz większą role spełnia także właściwe oznakowanie wprowadzonych do obrotu opakowań. Znakowanie to system znaków stosowanych do rozróżnienia i zidentyfikowania oznakowanych produktów. Znak jest to umowna informacja przekazana za pomocą symboli graficznych, napisów lub ilustracji.

Na opakowaniach jednostkowych mogą występować następujące znaki: znaki zasadnicze - umożliwiają identyfikacje wyrobu i wytwórcy (nazwa wyrobu, nazwa producenta, zastosowanie wyrobu jeżeli nie wynika z nazwy), znaki informacyjne - informują o niektórych cechach wyrobu w celu bliższego poznania jego właściwości, przydatności, są to również znaki ekologiczne (data ważności, przydatności do spożycia, nr serii, nr normy, masa, ilość sztuk, sposób użycia), znaki niebezpieczeństwa - wskazują na niebezpieczne dla ludzi i otoczenia cechy wyrobu, w celu zastosowania odpowiednich środków ostrożności w czasie przechowywania, przenoszenia i użytkowania (mat łatwopalny), znaki manipulacyjne - wskazują na koniczność zastosowania określonego sposobu obchodzenia się z opakowaniem w czasie manipulacji związanych z przechowywaniem, przemieszczaniem i użytkowaniem (tu otwierać „nożyczki”), znaki reklamowe - maja na celu zachęcenie do kupna danego wyrobu. Mogą reklamować produkt lub producenta (20% gratis, 30% taniej, 1 szt. Gratis, najdelikatniejszy smak, itd.).

Znakowanie opakowań transportowych: znaki zasadnicze: znaki identyfikacji, miejsce nadania i przeznaczenia, znak odbiorcy; znaki informacyjne: masa i wymiary, nadawca; znaki niebezpieczeństwa; znaki manipulacyjne: ostrożnie kruche, góra nie przewracać, chronić przed nagrzaniem, chronić przed wilgocią.

Zasady znakowania produktów spożywczych i przemysłowych:

1.Obligatoryjne (obowiązkowe) znakowanie: *uregulowania prawne dotyczące wszystkich produktów, *szczegółowe wymagania dotyczące poszczególnych grup produktów np.: żywności, produktów leczniczych, kosmetyków, prod włókienniczych.

Ustawodawstwo: Prawo działalności gospodarczej - ustawa, ustawa o języku polskim, ustawa o ogólnym bezpieczeństwie produktów

2.Fakultatywne (dobrowolne) znakowanie: *znaki towarowe (zastrzeżone w urzędzie patentowym, gdzie otrzym. numer i jest do wyłącznej dyspozycji producenta - logo, kompozycje graficzne lub całe opakowanie np. krem NIVEA, kształty butelek, bombonierek, ® - zastrzeżony przez urząd patentowy, ^TM - zaostrz przez org konsumenckie, certyfikacyjne, itd. *certyfikacja w obszarze dobrowolnym, np. znak bezpieczeństwa „B w trójkąciku” , znak jakości Q, znaki ekologiczne; *znakowanie społeczne, np. nie testowane na zwierzętach, bezpieczne dla ozonu „zielone płuca polski, Ekoland, uczciwy handel „fairtrade”, *znakowanie związane z programami promocyjnymi, np. Teraz Polska, produkt z atestem, polskie zdrowie polska żywność; *znakowanie ekologiczne - wszystkie znaki ekologiczne są dobrowolne; 1.identyfikujące mat opakowaniowy, np. PET, PE, PP, ALU; 2.potwierdzające spełnienie określonych wymagań lub kryteriów związanych z ochroną środowiska; 3.określające zawartość w opakowaniu ilość surowca wtórnego; 4.przynależność do odpowiedniego systemu prawnego związanego z gospodarką odpadami opakowaniowymi; 5.Wskazujące na właściwe postępowanie z odpadami po jego wykorzystaniu.

KODOWANIE OPAKOWAŃ

W 1990r polska stała się członkiem między narodowego stowarzyszenie Znakowania Towarów EAN (nr. Identyfikacyjny polski 590 ) problematyka kodowania w Polsce zajmuje się organizacja GS1 Polska z siedziba a instytucie logistyki i magazynowania w poznaniu KOD KRESKOWY jest to wzór równoległych jasnych i ciemnych kresek o odpowiedniej szerokości identyfikujących dokładnie jeden produkt .

Rodzaje kodów :

EAN8 -pierwsze 3 cyfry kodu to nr. Kraju , 4 następne to nr. Indywidualny produktu , a ostatnia to cyfra to cyfra kontrolna

EAN13 -pierwsze 3 cyfry kodu to nr kraju , kolejne 4 to numer producenta, kolejnych 5 to numer indywidualny produktu a ostatnia to cyfra kontrolna.

Kodowanie towaru przyczynia się do polepszenia obiegu inf. Zarówno w sklai lokalnej jak i międzynarodowej ułatwia obrót masy towarów

PRZEPISY W ZAKRESIE OPAKOWAŃ.

Normalizacja opakowań - Zgodnie z ustawą o normalizacji z 12.09.02 stosowanie polskich norm jest dobrowolne z wyjątkiem gdy zagraża to zdrowiu ,życiu, mieniu i środowisku naturalnemu. Normy w zakresie opakowań dotyczą przede wszystkim klasyfikacji metod badań systemu, wymiarowego, oraz form konstrukcyjnych opakowań.

CERTYFIKACJA OPAKOWAŃ

Certyfikacja może być obowiązkowa i dobrowolna. Cert. Obowiązkowa dot. opakowań do materiałów do materiałów niebezpiecznych i certyfikacja na CE

certyfikacja dobrowolna na znak jakości może być na znak B, na znak ekologiczny, na znak przydatności opakowania do ponownego przetwórstwa stosowanych w Polsce.

Celem certyfikacji jest stwierdzenie że opakowania stosowane do przewozu materiałów niebezpiecznych spełniają ustalone w skali międzynarodowej wymagania zapewniający bezpieczny przewóz tych materiałów. Obowiązek certyfikacji opakowań do materiałów niebezpiecznych takich jak materiały żrące trujące itp. .wynika z międzynarodowych przepisów i umów dot. przewozu materiałów niebezpiecznych.

Przepisy w zakresie wymiarów opakowań - zasady wymiarów opakowań określone są przez koordynacje wymiarową opakowań i system wymiarowy opakowań.

Koordynacja wymiarowa dot. Wzajemnego powiązania wymiarów opakowań, środków transportu, powierz. Magazynowych i polek sklepowych.

System wymiarowy opakowań jest to układ zalecanych wymiarów opakowań transportowych do których dobierane są wymiary opakowań jednostkowych.

OPAKOWANIA W ASPEKCIE EKOLOGICZNYM

Wraz ze wzrostem zużycia produktów wzrósł także problem zagospodarowania po użytkowych które stanowią 30% odpadów komunalnych zagrożenie ekologiczne należy analizować w całym cyklu życia opakowań tzn. od momentu pozyskiwania surowców, wytwarzania opakowań i zagospodarowania opakowań po użytkowych.

W 2003 roku w Polsce do obrotu wprowadzono 2,57mln ton opakowań z czego recyklingowi poddano około 27%. Wymagania ekologiczne dot. Opakowań mają dwojaki charakter gospodarczy dotyczący: a)Zmniejszenia zużycia surowców oraz społeczny b) dot. zmniejszenia zaśmiecania środowiska.

W krajach UE gospodarka opakowaniami poużytkowymi oparta jest na dyrektywie tzw. Opakowanieniowej (94/62/EC):

1. Przeciwdziałanie powstawaniu odpadów:

zmniejszenie ilości i masy samych opakowań projektowanie zgodnie z wymaganiami ekologicznymi stosowanie opakowań wielokrotnego użytku

2.Stosowanie odpowiednich metod utylizacji odpadów już wytworzonych: wtórne przetwarzanie(recykling) spalanie z odzyskiem energii (jeżeli temp. spalania większa od 850^oC i czas spalanie nie krótszy niż 2 s. udział tlenu 6% masy spalanej kompostowanie

W oparciu o powyższe zalecenia w Polsce określona została polityka ekologiczna państwa oraz krajowy plan gospodarki odpadami. Polityka ekologiczna opiera się na nowym prawie ekologicznym które obowiązuje od 01.01.2002: ustawa. Prawo ochrony środowiska z dnia 27.04.01 ustawa. O odpadach z dnia 27.04.01 ustawa. O opakowaniach i odpadach opakowaniowych z 11.05.01 ustawa. o obowiązkach przedsiębiorców o zakresie gospodarowania niektórymi odpadami oraz opłacie produktowej i opłacie depozytowej z dnia 11.05.01

Kierunki rozwoju w zakresie opakowań:

dalszy wzrost ilości opakowań pojawienie się nowych formy konstrukcyjnych opakowań poprawa walorów estetycznych i funkcji informacyjnej spełnianie wymagań ekologicznych kompleksowa ocena pozwalająca na wybór optymalnego opakowania

---