Metodologia badań pedagogicznych

Metodologia - jest nauką o zasadach i sposobach postępowania badawczego stosowanych w pedagogice. Sposoby, czyli metody i techniki postępowania badawczego to mniej lub bardziej skonkretyzowane procedury (strategie) badań pedagogicznych, związane z ich konstruowaniem, gromadzeniem i opracowywaniem materiału badawczego.

Wymagania stawiane badaniom pedagogicznym:

- świadomość ich potrzeby, poprawność logiczna i językowa w badaniach pedagogicznych

- formułowanie problemów badawczych i hipotez roboczych

- konstruowanie metod i technik badań łącznie z opracowaniem ich podbudowy teoretycznej i otrzymywaniem za ich pomocą wniosków

- podporządkowanie badań potrzebom praktyki pedagogicznej

- wystrzeganie się błędów

- zapoznanie się z głoszonymi przez metodologię badań pedagogicznych zasadami i sposobami postępowania badawczego

- znajomość problemu przez badacza

- wytrwałość i dociekliwość.

Rodzaje błędów w badaniach:

- brak precyzji w formułowaniu celów i hipotez badawczych
- niedokładność formułowania celów badawczych- zbyt ogólne lub zbyt szczegółowe

- uwzględnienie w formułowaniu celów badań wynikania przyczynowo-skutkowego badanych zmiennych.

- napomina się o potrzebie uzasadniania sformułowanych celów.

Różne rozumienia metodologii

- preferowany w metodologii neopozytywistyczny model badań naukowych -> przekładanie badań ilościowych nad jakościowymi

- w pedagogice wywodzącej się z psychologii humanistycznej liczą się badania jakościowe (bardziej od ilościowych)

Metodologia ogólna

Zajmuje się prawidłowościami rządzącymi w procesie poznawczym , wspólnymi dla wszystkich nauk Przedmiotem badawczym metodologii ogólnej jest formułowanie ogólnych warunków, jakie powinny spełniać wszelkie sposoby uprawiania działalności badawczej. Określa sposoby wyjaśniania zjawisk, zdarzeń, procesów, uzasadniania twierdzeń, budowy teorii i modeli, czynności prowadzących do formułowania problemów, weryfikacji hipotez, analizowania wyników badań, wnioskowania i uogólniania. Wskazuje tok prawidłowego postępowania badawczego

Metodologia szczegółowa

Zajmuje się zaleceniami odnoszącymi się do konkretnego procesu badawczego, stosowanego w poszczególnych dyscyplinach naukowych i czynnościami badawczymi: planowanie i organizowanie badań, dobór metod i technik badawczych, zbieranie, kontrolowanie i opracowanie zebranego materiału, wyjaśnianie zjawisk i uogólnianie wyników badań

Cele nauczania metodologii:

- zapewnia coraz wyższy poziom świadomości metodologicznej a tym samym zastosowanie badań w miarę trafnych i rzetelnych

- umożliwia odróżnienie wiedzy naukowej od zdroworozsądkowej, czyli wiedzę uzasadnioną i sprawdzoną od przyjętej bez dowodów „ na wiarę"

- pozwala krytycznie czytać prace pedagogiczne, oceniać je zgodnie z kryteriami metodologicznymi i wystrzegać się pochopnych wniosków, jakie nasuwają się po ich lekturze

- pozwala dostrzec złożoność podejmowanego problemu badawczego, którego rozwiązanie wymaga zazwyczaj odwoływania się do więcej niż jednej metody czy techniki badawczej

- skłania do unikania formułowania twierdzeń w kategorii powinności i przyznawania się do błędów we własnym postępowaniu badawczym

- ułatwia zrozumieć komplementarność różnych sposobów podejścia badawczego

- uczy skromności w głoszeniu swoich opinii czy stanowisk w pewnych sprawach i zarazem wyrozumiałości dla przeciwstawnych sobie poglądów

-sprzyja poniekąd również przekonaniu o przydatności dla poprawnego uprawiania pedagogiki takich nauk jak logika, matematyka, psychologia, socjologia, etyka, filozofia

- pozwala zrozumieć, że niektóre twierdzenia uzasadnione naukowo zgodnie w wymogami metodologicznymi obowiązującymi w pedagogice w danym czasie nie zawsze okazują się prawdziwe

Badania weryfikacyjne - to próba sprawdzenia skutków zastosowanych rozwiązań, skutków działania jakiegoś układu, to poszukiwanie cech, właściwości zdarzeń i procesów.
Badania diagnostyczne - to najpowszechniejsze badania, służące określeniu stanu rzeczy lub zdarzenia. Znane są objawy, skutek - poszukiwane są przyczyny, źródła, okoliczności i uwarunkowania. W badaniach weryfikacyjnych znany był tylko przedmiot badań. W badaniach diagnostycznych znany jest efekt "czegoś", wiemy, co chcemy wyjaśnić. Szukamy odpowiedzi na pytanie, "co jest przyczyną zdarzenia".

Badania opisowe - mają za podmiot pojedyncze zjawiska, indywidualne zdarzenia, których wyjaśnienie może być jednoznaczne, oczywiste. To najczęściej badanie, którego owocem jest opis sprawozdawczy. To różnego typu sondaże, badania statystyczne zbiorowości, które dają fotografię, zdarzenia lub zbiorowości.
Badania wyjaśniające - szukają przede wszystkim związków między cechami, zmiennymi. Są bogatsze w problematykę i zakres tej problematyki, rozstrzygają problemy zawierające, co najmniej dwie zmienne. Są wielowątkowe, bo poszukują różnych możliwości wyjaśnienia, poszukują przyczyn głównych i wtórnych, dominujących i uzupełniających.

Podejście biograficzne w naukach o wychowaniu:

- badanie ludzkich działań powinno jak najbardziej wnikliwie uwzględniać poznanie

subiektywnych odczuć, doznań i przeżyć ludzi warunkujących wszelką ich aktywność.

- prowadzone analizy powinny uwzględniać kontekst środowiskowy, gdyż otoczenie, w

którym żyje i działa jednostka, określa subiektywne interpretacje i znaczenia przez nią

wyrażane.

- w badaniach należy wykorzystywać różne źródła informacji, gdyż wszelkie rodzaje

danych biograficznych, pozwalające na poznanie subiektywnych aspektów zjawisk

społecznych, posiadają wartość dla badacza.

- badania powinny mieć charakter monografii historycznej, dlatego że subiektywne

interpretacje, przeżycia jednostki lub grup społecznych można w pełni zrozumieć

jedynie wówczas, gdy odniesie się je do przeszłych doświadczeń.

Badanie projektujące - polegają na odtworzenie wyobrażenia o jakimś przedmiocie, zjawisku celowej grupy badawczej, szukanie nowych potrzeb i idei, tworzenie

Badania prognostyczne- przewidywanie zdarzeń i procesów społecznych

Badanie w działaniu - (action searching) to studia nad społeczną sytuacją, w której znajduje się badacz, z zamiarem jej ulepszenia; ukierunkowane na poprawę jakości działania w jej obrębie. Cechą badań w działaniu jest to, że zostawiają po sobie zmiany w środowisku, w którym je przeprowadzono, dokonane zmiany są trwałe.

Problem badawczy - to tyle co pewne pytanie lub zespół pytań na które odpowiedzi ma dostarczyć badanie, to pytania na które szukamy odpowiedzi na drodze badań naukowych.

Rodzaje problemów badawczych:

- problemy naukowo-badawcze (zmierzają do całkowicie nowych odkryć, nie znanych dotąd w pedagogice)

- problemy subiektywnie-badawcze (stanowią nowość jedynie dla samego badacza, niezorientowanego należycie w dotychczasowych osiągnięciach pedagogicznych),

- pytania o zmienne (dotyczą samych właściwości interesujących nas faktów i zjawisk),

- pytania o relacje między zmiennymi (dotyczą zachodzących różnych zależności między interesującymi nas faktami i zjawiskami),

- pytania rozstrzygające (rozpoczynają się od „czy" odpowiedź tak lub nie),

- pytania dopełnienia (w jakim stopniu, jak , na ile, nie sugerują żadnych odpowiedzi).

Kryteria poprawności problemów badawczych:

- problem ma wyrażać relacje między dwiema lub więcej zmiennymi co może przybrać postać takich pytań jak: czy A pozostaje w relacji z B, w jakich relacjach A i B pozostaje do C?, w jakich relacjach pozostaje A do B w warunkach C i D?.

- problem ma być sformułowany jasno i jednoznacznie, i to koniecznie w formie pytań a nie stwierdzeń

- problem badawczy ma dotyczyć zmiennych dających się zbadać (zmierzyć), pozbawiony takiej możliwości przestaje być problemem badawczym.

- wiedza o tym co inni powiedzieli o tym problemie badawczym, jakie badania przeprowadzono już z nim związane.

- empiryczna sprawdzalność problemu, możliwość uzasadniania ich prawdziwości lub fałszywości.

- przydatność praktyczno- użyteczna problemów (powinien być pytaniem dotyczącym spraw interesujących nauczycieli, rodziców).

Hipoteza - stanowi stwierdzenia co do których istnieje prawdopodobieństwo że są trafną odpowiedzią na sformułowany uprzednio problem badawczy. Hipotezy mogą dotyczyć zarówno wartości zmiennych jak i zależności między zmiennymi.

Wymagania stawiane hipotezom:

- hipoteza musi dać się zweryfikować,

- hipoteza robocza wyraża związek w zasadzie tylko pomiędzy dającymi się zbadać faktami, zdarzeniami, ludźmi, (zmiennymi).

- hipoteza robocza jest wnioskiem z dotychczasowych obserwacji i doświadczeń badacza, wymaga uzasadnienia teoretycznego oraz odwołania się do własnej praktyki pedagogicznej.

- hipoteza robocza jest twierdzeniem wyrażonym jednoznacznie i w sposób możliwie uszczegółowiony.

- forma bezosobowa

- odpowiada na problem badawczy

- odnosi się do relacji między badanymi zmiennymi

- można ją sprawdzić lub odrzucić za pomocą badań empirycznych

- jest oparta na akceptowanej powszechnie teorii

- wyrażana jest w prostych słowach

- zawiera treści, które dają się sprawdzić w rozsądnych granicach czasowych.

Rodzaje hipotez:

- proste - wyprowadzone z uogólnienia prostych obserwacji.

- złożone- zakładające istnienie powiązań między zdarzeniami lub nawet skomplikowanych łańcuchów przyczyn i skutków

- ad hoc - nie wynika wprost z obowiązującego paradygmatu, postawiona jest w celu wyjaśnienia jakiegoś zjawiska, które zdaje się być niezgodne z uznanymi teoriami

Zmienne - są próbą uszczegółowienia głównego ich przedmiotu czyli problemów badawczych jakie zamierza się rozwiązać i hipotez roboczych jakie pragnie się potwierdzić lub odrzucić. Są nimi zazwyczaj podstawowe cechy, przejawy charakterystyczne dla badanego faktu, zjawiska czy procesu.

Rodzaje zmiennych:

- zmienna dwuwartościowa (dychotomiczna)- np. płeć

- zmienna wielowartościowa (politomiczna) lub trójwartościowa (trychotomiczne)- np. wykształcenie: podstawowe, średnie, wyższe

- zmienne niezależne- są nim różnego rodzaju sposoby oddziaływania wychowawczego i działalności dydaktycznej, ich celem jest spowodowanie określonych skutków w rozwoju umysłowym, społecznym, moralnym, fizycznym dzieci i młodzieży, są przyczynami domniemanymi, np. praca zespołowa

- zmienne zależne- to te rzeczywiste lub domniemane skutki uwzględnionych w badaniach zmiennych niezależnych czyli zastosowanych oddziaływań pedagogicznych, zmienne zależne są bezpośrednim lub przynajmniej pośrednim następstwem zmiennych niezależnych

- zmienna pośrednicząca (interweniujące, zakłócające) - czynniki działające na obszarze badawczym między przyczyną jaką stanowi zmienna niezależna a skutkiem jaki stanowi zmienna zależna

- zmienna kontrolna - pełni podobną role jak pośrednicząca lecz pojawia się wtedy gdy posiadane zmienne nie tłumaczą do końca zachodzących między nimi zależności,

- zmienne ilościowe- przybierają postać zmiennych porządkowych, interwałowych, ilorazowych

- zmienna jakościowa- mierzona jest za pomocą skali nominalnej, pozwalają ustalić relacje równości lub różności dla badanej pary przedmiotów, nie pozwala natomiast stwierdzić, że któryś przedmiot ma dana cechę w wyższym stopniu niż inny

- zmienne ciągłe np. wzrost

- zmienne dyskretne np. typ wykształcenia

- zmienne wychowawczo-niezależne

- zmienne wychowawczo-manipulowane

Wskaźniki (zmienne obserwowalne) - mierzalne cechy czy właściwości badanych faktów czy zjawisk lub czynniki mające na nie wpływ albo skutki jakie pociągają one za sobą.

Rodzaje wskaźników:

- wskaźniki definicyjne - wynikają z definicji badanego zjawiska lub faktu

- wskaźniki empiryczne - występują wtedy gdy wskazane przez nie zjawisko daje się łatwo i bezpośrednio zaobserwować

- wskaźniki inferencyjne- odnoszą się do zjawiska bezpośrednio nie obserwowalnego i nie wchodzą do definicji badanego zjawiska

Teoria w badaniach pedagogicznych

Cechy teorii:

- uporządkowanie (usystematyzowanie)

- poprawność logiczna

- sensowność wypowiedzi,

- charakter twórczy,

- spójność problematyki

- prostota,

- prawdziwość

- ogólność,

- dokładność

- sprawdzalność empiryczna

Rola teorii w badaniach:

Na ogół wszystkie badania naukowe wymagają odwołania się do teorii. Teoria jest koniecznością z uwagi na pilną potrzebę wyjaśnienia co najmniej podstawowych pojęć. Bez teorii badania zatracają swój głęboki sens poznawczy. Teoria pomaga w sformułowaniu celów badawczych, pozwala lepiej je rozumieć .usytuować na tle dotychczasowej wiedzy. Teoria dostarcza argumentów uzasadniających celowość rozwiązywania danego problemu. Pomaga sformułować hipotezy badawcze .Pomaga w doborze hipotez i osób badanych. Teoria umożliwia wystarczająco pogłębioną interpretację wyników badań. Pozwala na wyciąganie wniosków praktycznych.

Funkcje teorii:

- generalizująca - polega na odpowiednim usystematyzowaniu i połączeniu wchodzących w ich skład twierdzeń w pewną spójną logiczną całość.

- komunikatywna - dostarczają ważnych informacji o interesującym przedmiocie w języku jednakowo zrozumiałym

- praktyczna - zakłada ona społeczną użyteczność głoszonych przez teorię twierdzeń.

- predyktywna - pozwala na przewidywanie różnego rodzaju zachowań lub postaw, przewidywania efektywności zastosowanych sposobów pracy wychowawczej,

- heurystyczna - polega przede wszystkim na umożliwieniu poddania wnikliwej analizie sformułowanych wcześniej problemów badawczych i hipotez roboczych a także sformułowanie całkiem nowych problemów i hipotez

Znaczenie teorii w praktyce pedagogicznej:

Nie ulega wątpliwości że wszelka działalność praktyczna opiera się na jakiejś teorii. Działania praktyczne bez żadnego wsparcia o teorię skazywałaby pedagoga praktyka na bezmyślne rozwiązywanie napotkanych problemów. Zasadność wykonywania działań pedagogicznych zrozumieć można dopiero wtedy gdy odwołujemy się w ich opisie i wyjaśnianiu także do pewnych założeń teoretycznych łącznie z konstrukcjami hipotetycznymi.

Badania ilościowe - polegają na ilościowym opisie i analizie faktów, zjawisk, procesów, przedstawiają je w formie różnych zestawień i obliczeń z uwzględnieniem nader często zarówno statystyki opisowej jak i matematycznej, w badaniach ilościowych zwraca się uwagę na przedmiot - może nim być wszystko co można policzyć i zmierzyć.

Wady:

- za pomocą tych badań nie można rozwiązać takich zagadnień jak cele wychowania, normy, zasady, wartości, ideały

- na ogół nie osiągają granic absolutnych pod względem swej rzetelności i trafności

- brak szerszego kontekstu badanych zjawisk (koncentracja głównie na częstotliwości ich występowania), nie bada się motywacji czy intencji

- niedosyt interpretacji wyników badań , podanie gotowych obliczeń nie tłumaczenie tego co one znaczą

- nieprecyzyjne określanie badanego zjawiska

- wadliwe skonstruowanie techniki badawczej

- niedokładność obserwacji ludzkich, niedokładne zrozumienie odpowiedzi lub zła interpretacja.

Zalety:

- umożliwiają w miarę dokładne przedstawienie badanych zjawisk i ich ocenę

- badania ilościowe oraz pomiar duże usługi oddają zwłaszcza w badaniu współzależności pomiędzy zmiennymi niezależnymi i zależnymi czyli określonymi oddziaływaniami wychowawczymi a skutkami jakie pociągają one za sobą w sferze zachowań czy postaw osób badanych

- doniosłą rolę odgrywają w badaniach porównawczych z uwzględnieniem między innymi zmiennych jak: płeć, wiek .

Badania jakościowe - polegają na dokonywaniu analizy badanych zjawisk, na wyróżnianiu w nich elementów części składowych, na wykrywaniu zachodzących między nimi związków i zależności, na charakteryzowaniu ich struktury całościowej, na interpretacji ich sensu lub spełnianej przez nie funkcji, umożliwiają dokonanie jakościowe opisu i analizy badanych faktów, zjawisk czy procesów, wyklucza się wszelkie zawiłe zestawienia liczbowe i obliczenia statystyczne, są zazwyczaj opisem i interpretacją pewnego ciągu zdarzeń , doświadczeń i odczuć osób badanych i badacza, istotę upatruje się w rozumieniu i interpretacji interesujących badacza zjawisk.

Wady:

- niedosyt komunikatywności ,otwartości i naturalności.

- pobieżne przedstawienie wyników badań, błędna interpretacja materiału badawczego

- ograniczenie się do kilku zaledwie przypadków

- zbyt duża liczba faktów może uniemożliwić ich szczegółowy opis

- tendencyjność w gromadzeniu materiału badawczego

Zalety:

- wnikają w przyświecające badanym intencje, starają się zrozumieć używanie przez nich pojęcia

- ukazują kontekst badanych zjawisk.

Triangulacja badań - metoda stosowana w badaniach, mająca zapewnić wyższą jakość prowadzonych badań i ograniczenie błędu pomiaru, polega na zbieraniu danych za pomocą dwóch lub większej liczby metod, a następnie porównywanie i łączenie wyników. Może też oznaczać łączenie metod jakościowych i ilościowych. Różne metody umożliwiają testowanie tej samej hipotezy i zmniejszenie obciążenia błędem wynikającym z ograniczeń i wad poszczególnych metod. Jeśli osiągnięte wyniki są podobne, są one traktowane jako bardziej godne zaufania i obarczone mniejszym błędem. Triangulacja może być również używana dla pogłębienia badań, a w szczególności do poszerzenia wiedzy o kontekście badanego zjawiska.

Metody badań pedagogicznych:

Metoda badań - zespół teoretycznie uzasadnionych zabiegów koncepcyjnych i instrumentalnych obejmujących najogólniej całość postępowania badacza, zmierzającego do rozwiązania określonego problemu naukowego.

Technika badań - czynności praktyczne, regulowane starannie wypracowanymi dyrektywami, pozwalającymi na uzyskanie optymalnie sprawdzalnych informacji, opinii, faktów. Technika badawcza ma znaczenie czasownikowe oznacza czynność np. obserwowanie.

Narzędzie badawcze - jest przedmiotem służącym do realizacji wybranej technik badań. Narzędzie ma znaczenie rzeczownikowe i służy do technicznego gromadzenia danych z badań, np. kwestionariusz wywiadu.

Obserwacja - jest czynnością badawczą polegającą na gromadzeniu danych drogą spostrzeżeń. Dostarcza badaczowi najbardziej naturalnej wiedzy o obserwowanej grupie a więc i najbardziej prawdziwej. Najpopularniejszą postacią obserwacji jest obserwacja otwarta albo swobodna. Stosować ją można i najczęściej stosują w praktyce wychowawcy. Systematyczna obserwacja bezpośrednia lub pośrednia - polega na planowanym gromadzeniu spostrzeżeń przez określony czas w celu poznania lub wykrycia istniejących zależności zachodzących w zbiorowościach społecznych lub instytucjach. Obserwacja systematyczna wymaga zastosowania technik pomocniczych, konieczność zaplanowania następujących elementów: problematyki, czasu oraz sposobu gromadzenia materiału.

Szczególnym przypadkiem obserwacji systematycznej jest obserwacja uczestnicząca. Ten typ obserwacji występuje wówczas jeśli badający stanie się uczestnikiem badanej zbiorowości i jest przez nią akceptowany, może mieć 2 postacie: jawna (polega na poinformowaniu grupy o roli badającego) i ukrytą (występuje wówczas gdy badana grupa nie jest świadoma roli jaką spełnia nowy członek)

Techniki gromadzenia materiałów można podzielić na niestandaryzowane (notatki, opisy, rejestracja dźwięków, fotografie) i standaryzowane (arkusz obserwacyjny)

Warunki poprawności przeprowadzenia obserwacji:

-wstępna znajomość przedmiotu obserwacji

-jasne sformułowanie zagadnień i celów obserwacji

-bliższe poznanie przedmiotu obserwacji przez zastosowanie obserwacji otwartej lub innych procedur poznawczych.

-szczegółowe opracowanie koncepcji badań, opracowanie odpowiednich formularzy

Test osiągnięć szkolnych - głównym narzędziem pomiaru dydaktycznego są testy osiągnięć szkolnych. Jest to zbiór zadań przeznaczonych do rozwiązania w toku jednego zajęcia szkolnego i dostosowujących do określonej treści nauczania w taki sposób, aby z ich wyników można było ustalić, w jakim stopniu treść ta jest opanowana przez badanego

Zadanie testowe powinno dotyczyć - w miarę możliwości-jednej czynności którą uczeń miał opanować, a rozwiązanie zadania powinno wymagać od niego pokonania jednej istotnej trudności. Ułatwia to wnioskowania o opanowaniu danej czynności i umożliwia bardziej obiektywne, a także wygodne przy obliczeniach punktowanych..

Dwa rodzaje zadań testowych:

- otwarte - na które uczeń samodzielnie formułuje odpowiedź, wyrażając ją w sposób podany w instrukcji

- zamknięte - w których uczeń wybiera jedną z podanych odpowiedzi

Testy osiągnięć szkolnych można poklasyfikować według 5 różnych zasad.

- według typu czynności wykonywanej przez ucznia dla udzielenia odpowiedzi na zadania testowe: dzieli się testy na: ustne, pisemne i praktyczne.

- według mierzonej cechy czynności ucznia dzieli się testy osiągnięć na
testy mocy i testy szybkości

- według układu odniesienia wyników testowania dzieli się testy
na sprawdzające i różnicujące

- według stopnia zaawansowania konstrukcyjnego dzieli się testy na standaryzowane i nieformalne

- według zasięgu stosowania dzieli się testy na nauczycielskie i szerokiego użytku.

Techniki socjometryczne -socjometria - jest zespołem czynności werbalnych i manipulacyjnych mających na celu poznanie uwarunkowań, istoty i przemian nieformalnych związków międzyosobowych w grupach rówieśniczych. Socjometria posługuje się kilkoma technikami. Podstawową techniką jest test socjometryczny zwany także klasyczną techniką Moreno. Do zastosowania testu socjometrycznego potrzebne jest spełnienie podstawowego warunku: zaistnieć musi sytuacja jednakowa dla wszystkich członków grupy i uzasadniająca wyrażenie opinii lub dokonanie wyboru spośród wszystkich członków grupy. W takich okolicznościach grupa otrzymuje test do wypełnienia. W części pierwszej - badany wprowadzany jest w sytuację w której musi dokonać wyboru partnera ze względu na jakąś konieczność. W części drugiej dokonuje wyboru, wymieniając jedno nazwisko. Może też w części drugiej wymienić cechę lub cechy które ceni lub które w określonej sytuacji są najważniejsze.

Tak więc test socjometryczny daje nam poznać;

- gwiazdy socjometryczne, czyli osoby najliczniej wybierane, najbardziej popularne, lubiane.

- odrzuconych, czyli osoby nielubiane, celowo odrzucane

- izolowanych, czyli osoby przez nikogo nie wybierane, jakby obojętne

- pary, czyli osoby wzajemnie się wybierające.

- paczki, czyli grupy osób wzajemnie się wybierające, tworzące zamknięty krąg.

- łańcuchy socjometryczne

Test jest diagnostyczny, jeśli występuje oczywista i wysoka zbieżność między wynikami badań testowych a faktycznie posiadanymi cechami wykrytymi przy pomocy innych kryteriów,

Test jest prognostyczny, jeśli występuje zbieżność między wynikami badań testowych prowadzonych w danym czasie a późniejszymi wynikami osiągnięć.

Analiza dokumentów - ustalanie właściwości ludzi, układów społecznych, zjawisk, wnioskowanie o faktach i zdarzeniach na podstawie ustalania oraz opisywania cech dokumentów. Dokumenty:

- zastane (powstały i istnieją bez udziału badającego w trakcie codziennej, normalnej lub spontanicznej aktywności ludzkiej - jednostki lub instytucji)

- instytucjonalne (powstałe specjalnie dla celów badawczych)

- kronikarskie (dokumentujące fakty, wydarzenia i działania).

- opiniodawcze (dostarczają dokumentacji nie o samej rzeczywistości ale jej subiektywnym odbiorze)

- systematyczne (sposób ich tworzenia oparty jest o ścisłe reguły metodologiczne np. dokumenty naukowe, statystyczne)

- okolicznościowe (przygodne, które ze względu na swą treść i formę mają charakter subiektywny, nadany im przez autora dokumentów np. dokumenty osobiste, notatki, sprawozdania)

Etapy:

- ustalenie szczegółowych pytań badawczych.

- odpowiedni dobór materiału do analizy

- wstępna analiza mająca na celu rozkodowanie języka, symboli, ustalenie ich znaczenia

- utworzenie kategorii analitycznych

- właściwa analiza dokumentów.

Typy analizy:

- zewnętrzna- ustalenie czasu powstania dokumentów, warunków i okoliczności jego tworzenia, identyfikacja autora, określenie jego cech identyfikacji adresata -wiąże się z wstępnym określeniem przydatności w zaplanowanym badaniu, ocena autentyczności, wiarygodności, zawartości informacyjnej dokumentów.

- wewnętrzna - zawiera w sobie elementy analizy treściowej i formalnej, polega na dokładnym poznaniu treści dokumentów, właściwym ich rozumieniu a także określeniu zawartości informacyjnej formalnej strony dokumentów pod kątem oceny cech poddanych identyfikacji.

- treściowa- formalna, dotyczy wyglądu zewnętrznego, stanu ich utrzymania, wykonania technicznego, estetyki, struktury, systematyczności zapisu, strony technicznej i formalnej poprawności, może służyć ocenie pewnych cech autora lub odbiorcy dokumentów.

- jakościowa - klasyczna, polega na uchwyceniu indywidualnych właściwości wytworów bądź jego twórcy, wyłania fakty, wydarzenia, sytuacje ich percepcję, stosunek do nich autora, daje możliwość wnioskowania o cechach autora jego postawach, wiedzy, wartościach

- ilościowa- nowoczesna, kwalifikowanie wyłonionych z treści elementów do określonych kategorii i obliczanie ich częstotliwości, wskaźników.

Metoda sondażu diagnostycznego - jest sposobem gromadzenia wiedzy o atrybutach strukturalnych i funkcjonalnych oraz dynamice zjawisk społecznych, opiniach i poglądach wybranych zbiorowości, nasileniu się i kierunkach rozwoju określonych zjawisk i wszelkich innych zjawiskach instytucjonalnie niezlokalizowanych posiadających znaczenie wychowawcze. Badania sondażowe opierają się zawsze na badaniu specjalnie dobranej próby reprezentacyjnej z populacji generalnej, którą nie zawsze można precyzyjnie określić. Badający musi dążyć do wybrania takiej grupy do badań aby stanowiła ona możliwie najwierniejsze odbicie struktury, wszystkich elementów i cech badanej populacji. W badaniach sondażowych najczęściej występujące techniki to wywiad, ankieta, analiza dokumentów osobistych, techniki statystyczne i inne.

Ankieta - jest techniką gromadzenia informacji polegająca na wypełnieniu najczęściej samodzielnie przez badanego specjalnych kwestionariuszy na ogół o wysokim stopniu standaryzacji w obecności lub częściej bez obecności ankietera.

Kwestionariusz ankiety - uporządkowana merytorycznie i graficznie zwykle wydrukowana lista pytań na jeden lub więcej tematów. Kwestionariusz buduje się na podstawie sformułowanej uprzednio szczegółowej problematyki badawczej. Najczęściej charakter dynamiczny, zaś pytania są rozmieszczone w nim w logicznej kolejności. Strukturę tą wyznaczają związki logiczne między pytaniami umiejscowionymi blisko siebie, a także oddalonymi od siebie. Struktura również zależy od liczby tematów i zagadnień które są w nim poruszane, mamy kwestionariusze jednotematyczne lub wielotematyczne.

3 części kwestionariusza

- zasadnicza (pytania o charakterze ogólnym i szczegółowym)

- metryczka (zawarte w niej są pytania o dane osobowe)

- instrukcja (podany w niej jest cel przeprowadzenia badań w sposób bezpośredni lub pośredni)

Wywiad - jest rozmową badającego z respondentem według opracowanych wcześniej dyspozycji lub w oparciu o specjalny kwestionariusz. Wywiad służy głównie do poznania faktów, opinii i postaw danej zbiorowości. Materiały uzyskane drogą wywiadu pozwala na analizę układów i zależności między zjawiskami. Służy do zbierania danych empirycznych głównie o charakterze jakościowym, takich jak: fakty, wydarzenia, sądy badanych, ich opinie, postawy, wyobrażenia, uczucia, deklarowane zachowania wiedza o rzeczywistości.

Rozmowa - może być zdefiniowana analogicznie aczkolwiek często w literaturze przedmiotu (głównie psychologicznej) dokonuje się rozróżnienia między rozmową a wywiadem, zaś jako podstawę przyjmuje się tu kryterium podmiotu, od którego informacje się uzyskuje (wywiad - osoby postronne, rozmowa - podmiot badany) bądź też kryterium formalności. Wywiad traktuje się jako bardziej formalną wystandaryzowaną metodę (technikę) uzyskiwania informacji, zaś rozmowę jako metodę (technikę) bardziej swobodną indywidualną nieprzewidywalną w swym kierunku.

Właściwie przeprowadzony wywiad i rozmowa wymaga także jego formalnego i treściowego zorganizowania, czyli należy w ogólnym zarysie zaplanować ich tematykę, co wiąże się ze sformułowaniem celu diagnozy (po co prowadzi się wywiad), wyborem kategorii diagnostycznych (w jakich kategoriach formułowane będą twierdzenia o człowieku - orientacja teoretyczna), sformułowaniem pytań lub hipotez diagnostycznych (na jakie pytania szczegółowe dotyczące człowieka trzeba uzyskać odpowiedź).

Warunki poprawności:

- wstępna znajomość respondenta, jego środowiska oraz pewna wiedza teoretyczna dotycząca badanych zagadnień

- spokój i dyskrecja,

- odpowiednia prezentacja celu i charakteru badań,

- wytworzenie życzliwej atmosfery, zaufania, poczucia bezpieczeństwa, możliwie partnerski stosunek diagnosty i badanego,

- odpowiedni język, proste i zrozumiałe formułowanie pytań, odpowiednie kierowanie rozmową,

- pobudzanie do wypowiedzi, utrzymywanie kierunku rozmowy, z jednoczesną cierpliwością i taktem,

- niesugerowanie wypowiedzi, nieujawnianie własnego stosunku emocjonalnego, opinii, postaw wobec badanych zagadnień oraz wobec respondenta.

- brak krytyki w odniesieniu do postaw i poglądów respondenta

- unikanie tonu mentorskiego i pouczeń, brak formułowania myśli i wypowiedzi za respondenta własnymi słowami,

- prawidłowe konstruowanie pytań, stosowanie pytań kontrolnych i pytań „nic wprost" w sytuacjach zagrożenia, plastyczność, czyli umiejętność dostosowania się do sytuacji i zdolność wykorzystywania sytuacji nieprzewidzianych,

- kultura osobista i wygląd badającego

Eksperyment - jest metodą naukowego badania określonego wycinka rzeczywistości, polegająca na wywołaniu lub tylko zmienieniu przebiegu procesów przez wprowadzenie do nich jakiegoś nowego czynnika i obserwowaniu zmian powstałych pod jego wpływem. Celem eksperymentu jest więc wykrycie związków przyczynowo-skutkowych między zmienną niezależną a elementami badanego układu.

Plan badawczy - jest to sposób organizacji bada, który może charakteryzować cykliczność i wielowarstwowość.

Quasi - eksperyment - jest to metoda badawcza przypominająca eksperyment kontrolowany, ale w mniejszym stopniu sformalizowana. Ogranicza się do wybrania grupy eksperymentalnej, aplikacji bodźca eksperymentalnego oraz posttestu, czyli pomiaru końcowego. Brak pomiaru początkowego (pretestu) przed rozpoczęciem quasi-eksperymentu oraz rezygnacja z grupy kontrolnej.

Metoda indywidualnych przypadków - jest sposobem badania polegającym na analizie jednostkowych losów ludzkich uwikłanych w określone sytuacje wychowawcze lub na analizie konkretnych zjawisk natury
wychowawczej poprzez pryzmat jednostkowych biografii ludzkich z nastawieniem na opracowanie diagnozy przypadku lub zjawiska w celu podjęcia działań terapeutycznych. Najbardziej użyteczną techniką jest wywiad, uzupełnieniem może być obserwacja i analiza dokumentów.

Monografia - metoda badań, której przedmiotem są instytucje wychowawcze w rozumieniu placówek lub jednorodne zjawiska społeczne, prowadząca do gruntownego rozpoznania struktury instytucji, zasad i efektywności działań wychowawczych oraz opracowania koncepcji ulepszeń prognoz rozwojowych.

Dwa czynniki decydują o tym, że określony sposób postępowania badawczego możemy uznać za metodę monograficzną: pierwszym z nich jest przedmiot badań - instytucja wychowawcza, drugi czynnik to sposób badania. W monografii dąży się do sięgnięcia w głąb danej instytucji i gruntowego, wielostronnego wejrzenia w jej funkcjonowanie.

Zasady poprawności budowania narzędzi badawczych:

- w badaniach społecznych nie można opierać poznania na jednej technice badań, stąd przy konstruowaniu narzędzi należy pamiętać, że winno ono uzupełniać i weryfikować wiedzę uzyskaną z innych źródeł

- wymaga się zbudowania dla każdych badań odrębnych narzędzi badawczych, a nawet w przypadku podobnego przedmiotu badań, adaptacji, używanych ze względu na specyfikę i cechy aktualnie badanego układu

- nakazuje budowę i treść narzędzia podporządkować celom ogólnym badań zawartym w problemach badawczych.

- konstrukcja pytań winna odróżniać opisywanie od

- trzymanie się właściwej kolejności w przygotowaniu badań, najpierw należy uświadomić sobie cel badań, sformułować pytanie, oraz wybrać teren badań lub próbkę badawczą i dopiero wówczas konstruować narzędzia.

- dotyczy języka i narzuca surową dyscyplinę w zakresie ścisłości i jednoznaczności używanych pojęć i zadań

- wewnętrzna struktura narzędzi badań (np kwestionariusz) stopień ich standaryzacji, wielkość, pytania filtrujące, kontrolne, nawet okoliczności wypełniania mają istotny wpływ na wiarygodność uzyskiwanych informacji.

- każde narzędzie spełniać musi przynajmniej 2 podstawowe warunki: musi być trafne i rzetelne

Proces badawczy powinien przebiegać wg następującego schematu:

Faza koncepcji:

- określenie przedmiotu i celu badań

- sformułowanie problemów badawczych

- sformułowania powinny zawierać wszystkie generalne zależności między zmiennymi

- problem powinien być rozstrzygalny empirycznie i praktycznie
- sformułowanie hipotez
- wybór terenu badań lub dobór próby
- opracowanie technik badawczych
- badanie pilotażowe
- opracowanie ostatecznej wersji zagadnienia, hipotez roboczych oraz narzędzi
Faza badań:
- przeprowadzenie badań właściwych

- uporządkowanie materiałów badawczych oraz ich analiza

- kodyfikacja wg klucza

- opracowania statystyczne

- analiza jakościowa, klasyfikacja zagadnień i zależności

- weryfikacja hipotez

- opracowanie teoretyczne i uogólnienie wyników

Etapy badania naukowego wg Pilcha:

Faza koncepcyjna:

- wybór przedmiotu i celu badań

- sformułowanie problemów badawczych

- postawienie hipotez

- wybór terenu badań i dobór próby

- typologia zmiennych i wskaźników

- wybór metod, technik, narzędzi

- definicje teoretyczne najważniejszych pojęć

- badania pilotażowe

Faza wykonawcza:

- opracowanie harmonogramu badań

- przeprowadzenie badań właściwych

- uporządkowanie materiałów badawczych

- opracowanie klucza kodyfikującego

- kodyfikacja i opracowanie statystyki

- analiza wyników badań

- weryfikacja hipotez

- uogólnienie i wnioski końcowe.

Zasady doboru próby oraz wyboru terenu badań

Dobór próby - jest częścią badania statystycznego. Polega na wybraniu pewnych indywidualnych obserwacji, które tworząc tzw. próbę statystyczną pozwolą uzyskać pewną wiedzę o całej populacji. Dobór próby można podzielić na siedem etapów:

- definiowanie szerokiej populacji

- wybór operatu losowania

- określenie metody doboru

- określenie wielkości próby

- implementacja założeń

- zbieranie danych

- sprawdzenie poprawności doboru

Wybór terenu badań - to przede wszystkim typologia wszystkich zagadnień, cech i wskaźników, jakie muszą być zbadane, odnalezienie ich na odpowiednim terenie, u odpowiednich grup społecznych lub w układach i zjawiskach społecznych i następnie wytypowanie rejonu, grup zjawisk i instytucji jako obiektów naszego zainteresowania.

Zasady opracowania materiałów badawczych:

Klasyfikacja - polega na podziale zebranych materiałów badawczych według przyjętych przez badającego określonych kryteriów, cech.

Uporządkowanie - może być przeprowadzone wg następujących zasad: zakresu zagadnienia (zagadnienia ogólne lub szczegółowe), grupy społecznej lub rodzaju zjawiska, czy zależności społecznej (uczniowie, rodzice, grupy rówieśniczy, odległość od szkoły, itp.)
Kodyfikacja - polega na stosowaniu technik badawczych, posługujących się zapisem (kwestionariusze, skale, itp.) celem przyporządkowania odpowiednim kategoriom pojęciowym wszystkich sytuacji